Στον Κάλαμο άρχισαν οι διαπραγματεύσεις Ρωσίας-Αλήπασα

Γράφει ο συγγραφέας-λαογράφος Γιώργος Λεκάκης,
www.lekakis.com

Ο Λυμπεράκης Π. Μπενάκης ήταν υιός του Παναγιώτη Μπενάκη [1. Αυτός ήταν υιός του άρχοντα Μπένου Ψάλτη (εκ Καλαμάτας) και της Σταθούλας (θυγατρός του Λιμπεράκη Γερακάρη), τον οποίο οι Τούρκοι τον αξίωσαν με τον τίτλο του μπέη της Μάνης και οι Ενετοί τον εβράβευσαν με τον βαθμό του συνταγματάρχου και τον ετίμησαν ως ιππότη του Αγ. Μάρκου. Αλλά υπάρχουν και οι γραφές που τον χαρακτηρίζουν τυχοδιώκτη. Ο γιος του, Λυμπεράκης Μπενάκης, είχε δηλώσει στον περιηγητή Bartholdy, ότι ο πατέρας του ήταν «ηγεμών Μάνης», δηλαδή μπέης. Ο Τζανής ή Τζανέτος Γρηγοράκης αποκαλούσε τον Π. Μπενάκη «θείο» – άγνωστο γιατί.], ενός εκ των μεγαλύτερων γαιοκτημόνων της Πελοποννήσου. Η καταγωγή του ήταν από την Βάθεια της Μάνης. Ήταν δισέγγονος του περιβόητου – επί Ενετών – Λιμπεράκη Γερακάρη, από την ιστορική οικογένεια των Κοσμάδων, που εγκαταστάσθηκαν στην Καλαμάτα (αρχές 18ου αι.). Τέτοια ήταν η ισχύς του, που οι οθωμανοί του επέτρεψαν να αναγείρει οχυρό πύργο – και αυτός έκτισε φρούριο – πείθοντάς τους πως τον κτίζει για «να αποκρούει τους Μανιάτες που λαφυραγωγούσαν την Μεσσηνία και τα προάστια των Καλαμών»! Ο Παναγ. Μπενάκης υπερέβαλλε πάντων στην Πελοπόννησο σε πλούτο [2. Βασικά εμπορευόταν βελανίδια και ήταν ενοικιαστής του φόρου λαδιού κ.ά. προϊόντων της Εξω Μάνης.] και πολτική δύναμη! Γι’ αυτό και οι οθωμανοί ήθελαν να τα έχουν καλά μαζί του. Μόνον αυτός απ’ όλους τους Έλληνες μπορούσε να επισκέπτεται την Αυλή του Μώρα-βαλεσή στην Τρίπολη, συνοδευόμενος από πολυάριθμη ακολουθία… Ο Π. Μπενάκης ασκούσε μεγάλη επιρροή στον πασά της Τριπόλεως. Ασκούσε όμως, παράλληλα και τέτοια επιρροή στους Μανιάτες, που οι οθωμανοί έλεγαν πως «ο Μπενάκης ηδύνατο να εξεγείρη ή να ειρηνεύση τους Μανιάτες κατά βούλησιν»… Έτσι, έχοντας πάντα την εύνοια των πασάδων της Πελοποννήσου, την εκμεταλλευόταν για τους ομοφύλους του.

Όταν κατήλθε ο μυστικός απεσταλμένος της Ρωσίας Γεώργιος Παπαζώλης [3. Με καταγωγή από τ’ αρχοντοχώρι Σιάτιστα της Μακεδονίας.] με σκοπό να ξεσηκώσει τους Έλληνες κατά των οθωμανών, τον πρώτο που ζήτησε να συναντήσει στην Πελοπόννησο, ήταν ο Μπενάκης. Και πράγματι, ο Μπενάκης πείσθηκε. Ήταν αυτό που χρόνια ζητούσε. Κι απόφάσισε να αφήσει την ασφάλειά του και να ριφθεί στην μάχη… Ο Π. Μπενάκης ήταν αυτός, λοιπόν, που υποκίνησε την λαϊκή εξέγερση που ξέσπασε στην περιοχή στα «ορλωφικά», το 1770. Παραμονές της Επαναστάσεως του 1770, ο πασάς της Τριπόλεως απέστειλε δώρο στον Π. Μπενάκη μια γούνα και δύο άλογα, καλώντας τον να τον επισκεφθεί. Αλλά ο υποψιασμένος Μανιάτης άρχοντας προφασίσθηκε ασθένεια και δεν πήγε… Κατήχησε τους πρόκριτους στην Τρίπολη και συνεννοήθηκε με τον περίφημο ήρωα των Σφακίων Δασκαλογιάννη να συνεξεγερθεί και η Κρήτη. Μαζί και ο Γέωργιος Βάρβογλης (του Παναγιώτου), που ήταν εγκατεστημένος εν Ρωσία και επανήλθε με τ’ αδέλφια του Αλέξανδρο, Στέφανο και Νικόλαο – κι έγινε προεστός Αμυκλών. Αυτός κατήχησε τον θείο του αρχιερέα Αμυκλών και Τριπόλεως και τους συγγενείς του στην επανάσταση των Ορλώφ, συνενούμενος μετά του Μπενάκη.

Ο Π. Μπενάκης κατάρτισε στρατιωτικό σώμα στην Καλαμάτα, από 2.000 Μανιάτες, οπλισμένους εξόδοις του, και ρίχτηκε στον Αγώνα. Αλλά ως γνωστόν, ο αγώνας των Ορλώφ απέτυχε. Κι ο Π. Μπενάκης αποσύρεται στα Κύθηρα και από εκεί στην Νάξο, κατά την ρωσική της κατοχή. [4. Όσο για την οικογένεια Βάρβογλη: Ο Αλέξανδρος συνελήφθη αιχμάλωτος, ενώ εσφαγιάσθησαν περισσότεροι από 3.000 Τριπολίτες, τα σώματα των οποίων έκαυσαν οι Τούρκοι σε μια ημέρα σε μεγάλη πυρά!.. Ο δε Γεώργιος Βάρβογλης ανεσκολοπίσθη προ της πύλης του σεραγιού! Οι αδελφοί του απαγχονίσθησαν και δημεύθηκε η περιουσία τους…] Μετά την ειρήνη, ο Ρώσος ναύαρχος Αλέξιος Ορλώφ, τον πήρε μαζί του… Ο Μπενάκης εσκόπευε να μεταβεί στην Ρωσία και να εκθέσει στην Αικατερίνη Β’ τα σφάλματα του Ορλώφ, που έκαναν την επανάσταση ν’ αποτύχει, αλλά δυστυχώς πέθανε στο Λιβόρνο, το 1771, σε ηλικία μόλις 51 ετών. Κάποιοι τον δηλητηρίασαν, για να μην προλάβει … Επισήμως διεδόθη πως πέθανε εξημμένως από θλίψη …

Τον γιο του, Λυμπεράκη Μπενάκη (που γεννήθηκε το 1740) τον βρίσκουμε το πρώτον να πολεμά τους Τούρκους, επί κεφαλής 12.000 Μανιατών, όταν ακόμη δεν είχε κλείσει τα 20 του χρόνια! Ναυμάχησε, για λογαριασμό της Ρωσίας, στο Αρχιπέλαγος. Τότε εκτιμήθηκε και αξιοποιήθηκε από τον ναύαρχο Σ. Κ. Κρέιγκ ως «γραμματικός στα ελληνικά, τουρκικά, ιταλικά και γαλλικά». Το 1774 προήχθη σε ανθυπολοχαγό. Μετά τον βρίσκουμε στην Κωνσταντινούπολη (1776), μαζί με άλλους προκρίτους της Πελοποννήσου, όπου ζητούσαν από τον Ρώσο πρέσβυ Στακίεφ τα υπό των οθωμανών δημευθέντα απέραντα κτήματά του, που – κατά την συνομολογηθείσα συνθήκη – η Οθωμανική Αυτοκρατορία υποχρεούτο να επιστρέψει – όπως και έπραξε. Από την Πόλη, ο Λ. Μπενάκης μετέβη στην Κριμαία. Το 1783 προάγεται σε ταγματάρχη. Και είτα διορίζεται γεν. πρόξενος στην Κέρκυρα. Αξίωμα, που κατείχε με διαλείμματα, επί 37 χρόνια, έως τον θάνατό του. Και χαρακτηρίσθηκε, γενικώς, φιλογενής, όσο και ο πατέρας του. Γι’ αυτό κι ετιμήθηκε από τους Έλληνες. Έτσι, όλα σχεδόν τα έγγραφα που αφορούσαν τις σχέσεις Ρωσίας-Αλή πασά συνδέονται με τον Λ. Π. Μπενάκη.

Ο Λ. Π. Μπενάκης έκαμε λόγο για την δυσχερή κατάσταση της Ηπείρου μετά την έναρξη του ρωσο-τουρκικού πολέμου. Ρώσοι πράκτορες (Π. Μπιτζίλης, ταγματάρχης Λ. Σωτήρης), αλλά και ο ίδιος ο Λ. Μπενάκης στρατολογούσαν εθελοντές για τον ρωσικό στόλο στην Μεσόγειο. [5. Επιστολή προς τον δ/κτή του ρωσικού στόλου της Μεσογείου Β. Σ. Ταμάρα – 16/27.9.1790.]

Οι διαπραγματεύσεις με τους Ρώσους, υπό τον στρατηγό Β. Σ. Ταμάρα, για να αποσκιρτήσει ο Αλή-πασάς από την Πύλη, ξεκίνησαν τον Ιούνιο του 1791 στο νησί Κάλαμος. Βασική θέση του Αλή ήταν να απολαμβάνουν οι μουσουλμάνοι υπήκοοί του θρησκευτική ελευθερία. Κι αυτός, εις διάμειψη, θα επέβαλε ίσους φόρους σε χριστιανούς και μουσουλμάνους. Οι συζητήσεις συνεχίσθηκαν στον Δούναβη.

Τον Αύγουστο του 1791 ο αρχιστράτηγος του ρωσικού στόλου Γ. Α. Ποτέμκιν συνάντησε στο στρατηγείο του τον έμπιστο του Αλή, Μεχμέτ-εφέντη Μπουλτσή. Ο πόλεμος είχε λήξει. Είχε υπογραφεί μάλιστα προσύμφωνο ειρήνης. Έτσι, ο Ποτέμκιν υποσχέθηκε την αποστολή Ρώσου προξένου στην Ήπειρο του Αλή, αλλά και την υποστήριξη του Αλή στην Πύλη, από τον Ρώσο πρέσβυ β’ βαθμού στην Κωνσταντινούπολη. [6. Επιστολή με ημερομ. 24.8 / 4.9.1791.] Αλλά ο Ποτέμκιν πέθανε τον Οκτώβριο και οι υποσχέσεις του δεν πρόλαβαν να υλοποιηθούν, ενώ ταφόπλακα σε αυτές έριξε η Συνθήκη του Ιασίου.

Το 1793 καταφθάνουν στην Κέρκυρα υπολείμματα των στρατών των Κατσώνη και Ανδρούτσου. Ο Λυμπ. Μπενάκης είναι εκεί και βοηθά τα υπολείμματα των μαχητών…

Οι διαπραγματεύσεις Ρωσίας-Αλήπασα διακόπτονται το 1806. Το 1807 γίνεται μια σύσκεψη για να μελετηθεί το πρόβλημα της κηρύξεως της ελληνικής επαναστάσεως. Ο Λ. Π. Μπενάκης είναι παρών (μαζί με τους Θ. Κολοκοτρώνη, τον Ρώσο ναύαρχο, τον αρμοστή Μοτσενίγο, κ.ά.). Οι διαπραγματεύσεις Ρωσίας-Αλήπασα ξαναξεκινούν το 1809, με την θέληση και των δύο. Εν τω μεταξύ, οι σχέσεις του Αλήπασα με τους Γάλλους (οι οποίοι με την Συνθήκη Τιλσίτ είχαν πάρει τα Ιώνια Νησιά), χειροτέρεψαν. Ο Λυμπ. Μπενάκης είχε την ιθυωρία να μαντεύσει ορθά πως η «τουρκική ηγεσία θα καταρρεύσει». [7. Επιστολή με ημερομ. 2/14.8 1809.] Τότε στην Αγ. Πετρούπολη αποφασίζουν να δώσουν ένα τέλος στον παρατεταμένο ρωσο-τουρκικό πόλεμο, βοηθώντας τον Αλή να εξεγερθεί κατά της Πύλης. Γι’ αυτό εκάλεσαν τον Λ. Π. Μπενάκη στην Πετρούπολη. Ο οποίος απαντά πως το θεωρεί σχεδόν αδύνατο να εξεγερθεί ο Αλήπασας κατά του σουλτάνου, γιατί δεν θα κερδιζε μεγαλύτερη αυτονομία, απ’ όση έχει τώρα. [8. Επιστολή με ημερομ. 23.9 / 5.10.1809.] Παρ’ όλ’ αυτά το υπ. Εξωτερικών της Ρωσίας του στέλνει επιστολή ζητώντας του να ενθαρρύνει την εξέγερση του Αλή και να εμποδίσει την αποστολή στρατευμάτων του Αλήπασα και των υιών του, Μουχτάρ και Βελή, στο ρωσο-τουρκικό μέτωπο. [9. Επιστολή με ημερομ. 24.1 / 5.2.1811.]

Μεσολαβούν τα γεγονότα του 1812 (εισβολή του Ναπολέοντα στην Ρωσία). Ο Μπενάκης εμποδίζεται να φθάσει στην Κέρκυρα. Και όντας στην Βιέννη, λαμβάνει εγκύκλιο του υπ. Εξωτερικών της Ρωσίας, Ν. Π. Ρουμιάντσεφ να πάει στην νεοϊδρυθείσα θέση του προξένου στην Ήπειρο, στην Αυλή του Αλή. [10. Επιστολή με ημερομ. 7/19.8.1813.] Στόχος του να αποκαλύπτει και να ανατρέπει τις σκευωρίες των Γάλλων στην Αδριατική και η καλλιέργεια φιλίας με τον Αλήπασα. Αλλά και πάλι τα πολεμικά γεγονότα εμπόδισαν τον Λ. Μπενάκη να φθάσει στα Γιάννενα. Έκανε την δουλειά του δια μέσου αλληλογραφίας.

Ο πόλεμος στην Ευρώπη τελειώνει και η Αγ. Πετρούπολη αποφασίζει να βελτιώσει τις σχέσεις της με την Πύλη. Άρα δεν χρειαζόταν πλέον τον Αλή! Η θέση του Μπενάκη ακυρώνεται. Μετατίθεται ως γεν. πρόξενος Ρωσίας στην Απουλία της Ιταλίας με αρμοδιότητα και στα Ιώνια Νησιά. Και πεθαίνει στην Νεάπολη Ιταλίας, το 1825 (κατ’ άλλους το 1820), με το αξίωμα αυτό…

ΠΗΓΕΣ:

Αρς Γρ Λ. «Η Αλβανία και η Ήπειρος στα τέλη του ΙΗ’ και στις αρχές του ΙΘ’ αι.», επιμ. Β. Παναγιωτόπουλος, μτφρ. Α. Δάλλα, 1994.
Λεκάκης Γ. «Αγία Πετρούπολη & Κωνσταντινούπολη» (υπό έκδοσιν).
Και: «Η Ρωσία και τα πασαλίκια Αλβανίας και Ηπείρου 1759-1831-Έγγραφα ρωσικών αρχείων», έκδ.-επιμ. Γρ. Λ. Αρς, Ινστ. Νεοελληνικών Ερευνών-Εθν. Ίδρ. Ερευνών-Ινστ. Σλαβικών Σπουδών-Ρωσική Ακαδ. Επιστημών, 2007.

(*) Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ενημέρωση» Δυτ. Ελλάδος, στις 16.5.2010.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ