Πανδημία, χάος, επανάσταση: Το καινούργιο μυθιστόρημα του Τούρκου νομπελίστα, πλούσιο σε σασπένς αλλά και δυνατότητες ερμηνείας, μόλις κυκλοφόρησε στα γερμανικά.Το νησί Μινγκέρ βρίσκεται στη Μεσόγειο, ένας μικρός παράδεισος, καλντερίμια με πολύχρωμα σκίαστρα, παιδιά που παίζουν στους χωματόδρομους, παντού ευωδιές από πορτοκαλιές και τριανταφυλλιές. Αρκεί να μην υπήρχε αυτή η αρρώστια! Η δυσωδία από τη σήψη και τα απολυμαντικά απλώνεται σιγά-σιγά στους δρόμους. Στο νησάκι έχει ξεσπάσει πανούκλα. Και δεν είναι μόνο τα πτώματα, η αρρώστια οδηγεί τη μικρή κοινωνία σε μια πρωτόφαντη κρίση.

Στο τελευταίο μυθιστόρημα του Ορχάν Παμούκ με τίτλο «Νύχτες πανούκλας» ο λοιμός γίνεται θρυαλλίδα για να εκραγούν οι άλυτες και αγεφύρωτες έριδες που λαγοκοιμούνταν τόσον καιρό, την εποχή της διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η δυσπιστία ανάμεσα στους ανθρώπους θεριεύει, είναι η ώρα του φονικού και του πλιάτσικου. Παγωμάρα και σιωπή στα δρομάκια, όπου άλλοτε οι έμποροι άπλωναν την πραμάτεια τους. Μόνο με τη βία και τη φοβέρα μπορεί να επιβληθεί ο έλεγχος.

Ανάλυση για παμπάλαια προβλήματα

Όλα αυτά δεν συνέβησαν ποτέ έτσι ακριβώς. Το νησάκι Μινγκέρ δεν υπάρχει σε κανένα χάρτη, είναι δημιούργημα της φαντασίας του συγγραφέα. Το βιβλίο είναι ένα φανταστικό ιστορικό μυθιστόρημα. Αλλά η μαεστρία του συγγραφέα έγκειται στο να διηγηθεί τα συμβάντα με τρόπο που κάνει τον αναγνώστη να πιστέψει πως θα μπορούσαν όντως να έχουν συμβεί. Στο μεταξύ έχουμε κι εμείς την εμπειρία της πανδημίας και νιώθουμε πώς αντιδρά μια κοινωνία, όταν βρίσκεται σε παρόμοια θέση.

Και στο Μινγκέρ οι παραπλανητικές ειδήσεις και οι θεωρίες συνωμοσίας διαδίδονται πιο γρήγορα κι απ’ την πανώλη. Οι «Νύχτες πανούκλας» είναι τελικά μια κοινωνική ανάλυση για παμπάλαια προβλήματα. Ο Παμούκ παρουσιάζει ανάγλυφα πώς μπορούν οι άνθρωποι να συμβιώσουν παρά τις διαφορές τους σε μια απρόσμενη κρίση, πού μπορεί επίσης να τους οδηγήσει μια τέτοια κρίση.

Παραλληλίες και συγκρούσεις

Κι ο αναγνώστης από την πλευρά του δεν μπορεί να μην κάνει συγκρίσεις, να μη διαισθανθεί παραλληλίες με άλλες κοινωνικές συγκρούσεις, για παράδειγμα στην ίδια την Τουρκία. Στην κορυφή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βρίσκεται ένας εξασθενημένος και παραπαίων σουλτάνος που νιώθει πως πρέπει να κυνηγά διαρκώς «ληστές και αναρχικούς», ανακαλύπτει μάλιστα το «πολιτικό Ισλάμ». Στο βιβλίο όμως υπάρχει και η φιγούρα αυτού που θα γεφυρώσει τον διχασμό της κοινωνίας. Είναι ο ταγματάρχης Καμίλ που αυθόρμητα παραπέμπει στον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας Κεμάλ Ατατούρκ. Ο ταγματάρχης είναι λάτρης του Ναπολέοντα και θέλει να ενώσει Χριστιανούς, Μουσουλμάνους και Εβραίους με μια κοινή γλώσσα και κοινή εθνική συνείδηση. Το ίδιο δεν έκανε και ο Κεμάλ Ατατούρκ, η φωτογραφία του οποίου δεσπόζει μέχρι σήμερα σε πολλά δημόσια κτήρια της Τουρκίας;

Το μυθιστόρημα αυτό επιφύλαξε στον συγγραφέα μήνυση για προσβολή του Ατατούρκ και της τουρκικής σημαίας. Ο Παμούκ αντέταξε ότι η ιστορία που διηγείται είναι στην ουσία της έκφραση θαυμασμού προς την ιστορική προσωπικότητα του Ατατούρκ. Τώρα, το αν η ιστορία αυτή είναι όντως φόρος τιμής ή κριτικό σχόλιο στον Ατατούρκ, αυτό μπορεί να το κρίνει ο αναγνώστης μόνος του, βάσει και των πολιτικών συμπαθειών του. Έστω όμως κι αν ένα λογοτεχνικό βιβλίο δεν δίνει ποτέ οριστικές απαντήσεις, το βέβαιο είναι πως οι «Νύχτες πανούκλας» πιάνουν τον σφυγμό της εποχής.

Άννε Πόλμαν, dpa

Επιμέλεια: Σπύρος Μοσκόβου

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ