Μιλά σήμερα στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ ο κ. Απόστολος Σπανός, καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Άγκντερ (Agder), της Νορβηγίας.
Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη.
«Για να είμαι ειλικρινής, δεν έχω ιδέα τι είναι ο Θεός. Ένας από τους αγαπημένους μου βυζαντινούς θεολόγους, ο Μάξιμος Ομολογητής, γράφει, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι στην ερώτηση «υπάρχει Θεός;» η σωστότερη απάντηση είναι ότι δεν υπάρχει. Επειδή, αν υπάρχει, είναι τόσο διαφορετικός από αυτό που εμείς γνωρίζουμε ως ύπαρξη που η από μέρους μας απάντηση «ναι, υπάρχει» είναι λάθος. Αν όμως μπορούμε να πούμε κάτι για το Θεό, είναι όντως πως είναι Αγάπη. Τώρα, το να είναι μόνο Αγάπη, μου φαίνεται πολύ περιοριστικό». Αυτά ανάμεσα σε άλλα δηλώνει σήμερα στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ ο κ. Απόστολος Σπανός, καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Άγκντερ (Agder), της Νορβηγίας.
Ο Απόστολος Φ. Σπανός γεννήθηκε το 1969 στη Νότιο Αφρική και έζησε στη Μυτιλήνη. Σπούδασε θεολογία και δημοσιογραφία στην Αθήνα και συνέχισε τις σπουδές του σε μεταπτυχιακό επίπεδο, στον τομέα της Βυζαντινής Παλαιογραφίας.
Ζει στο Κριστιανσάντ της Νορβηγίας με τη σύζυγό του Ιρίνα και τα δυο τους παιδιά, την Αλεξάνδρα και τον Φώτιο.
Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα κινήθηκαν για αρκετά χρόνια στο χώρο της Βυζαντινής Ιστορίας, της Εκκλησιαστικής Ιστορίας και της Παλαιογραφίας, πριν στραφούν πρόσφατα στα πεδία της καινοτομίας και της πολιτικής χρήσης της θρησκείας, κυρίως της χριστιανικής.
-Μιλάμε σήμερα σε όλη την Ευρώπη για την οικονομική κρίση… Μήπως αυτή οφείλεται σε κρίση αρχών, αξιών και ιδανικών;
Θα μπορούσε να οφείλεται σε κάτι άλλο; Αν είχαμε αρχές, αξίες και ιδανικά, θα την είχαμε ήδη ξεπεράσει. Το ότι έχουμε την αίσθηση πως η κρίση μας έχει ξεγυμνώσει οφείλεται απλώς στο ότι ήμασταν από πριν γυμνοί. Και σ’ αυτό το ξεγύμνωμα έχουν συντελέσει πρώτιστα όσοι φορείς έχουν την ευθύνη για το πνεύμα του ανθρώπου κι ό,τι είναι αυτό που ονομάζουμε ψυχή. Τα όρνια της κατ’ ευφημισμόν οικονομίας απλώς ξέσκισαν τα ρούχα από το κουφάρι μας.
-Ποια ήταν η αφορμή για να γραφεί το μυθιστόρημα «Το βλέμμα του Θεού», εκδόσεις Μπαρτζουλιάνος; Ποιος ο βασικός στόχος του μυθιστορήματος;
Η αφορμή ήταν μια επαγγελματικά καταθλιπτική περίοδος, από την οποία έπρεπε να δραπετεύσω για να μην με πετάξει η γυναίκα μου, με το δίκιο της, από το παράθυρο. Η αιτία είναι λίγο πιο βαθειά, έχει να κάνει με τη μεγάλη ιδέα που έχω για τον εαυτό μου, ότι τάχα μου έχω κάτι να προσφέρω στον αναγνώστη. Βασικός μου στόχος είναι να προκαλέσω σκέψεις αυτογνωσίας στους αναγνώστες μου, να τους δώσω την αφορμή να δουν μέσα τους, να ξανασυναντήσουν τον πραγματικό τους εαυτό, την ομορφιά και τη δύναμη που ένας μαγικός παραμορφωτικός καθρέφτης (κακομοιριά νομίζω τον λένε και έχει κολαούζο την τηλεόραση) έχει μετατρέψει σε σκιάχτρο.
-Οι πρωταγωνιστές είναι απλοί άνθρωποι, της καθημερινότητας, που τους συναντούμε στην κοινωνία μας;
Ναι. Νομίζω ότι ο καθένας μας γνωρίζει, άμεσα ή έμμεσα, κάποιον που αντάμωσε το θάνατο και τον έρωτα χωρίς ανταπόκριση και βρήκε καταφύγιο σε ένα μοναστήρι, κάποιον που έγινε αντίθρησκος για λόγους πολύ διαφορετικούς από την αναζήτηση της αλήθειας, κάποιον που είναι ικανός να καταφύγει σε κάθε μέσο για να ικανοποιήσει τη φιλοδοξία του ή να χτίσει την καριέρα του, κάποιον που δειλιάζει μπροστά σε μια ανεπιθύμητη και απρόσμενη εγκυμοσύνη, κάποιον που προσπαθεί να καλύψει τις προσωπικές του ανασφάλειες πίσω από το καταναλωτικό φαίνεσθαι. Στους πέντε αυτούς κύριους πρωταγωνιστές μου προστίθενται τα αγαπημένα μου πρόσωπα του μυθιστορήματος, ο νεκρός από την αρχή του έργου δάσκαλος και ο ηγούμενος, δύο πρόσωπα περισσότερο συμβολικά και ελαφρώς αιρετικά.
-Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να είναι ήρωας, μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, είχατε τονίσει σε μια άλλη συνέντευξή σας. Αλήθεια τι θέλετε να πείτε με αυτό;
Ότι ο ηρωισμός δεν είναι προνόμιο δήθεν υπερανθρώπων. Όλοι μας είμαστε κάτι παραπάνω από υπεράνθρωποι, είμαστε άνθρωποι. Αρκεί μόνο να θυμόμαστε τι κρύβει μέσα του ο καθένας μας: τη δύναμη της αγάπης, την ενέργεια του έρωτα, την ελπίδα της ύπαρξης, τη δημιουργικότητα της συνύπαρξης, το μεγαλείο της αυταπάρνησης και τόσα άλλα. Και τρόποι να αλλάξουμε τον κόσμο υπάρχουν πολλοί. Κάποιοι από μας είναι τόσο σοφοί ώστε γνωρίζουν πως κάθε βελτίωση του εαυτού μας ομορφαίνει τον γύρω μας κόσμο. Κάποιοι ιδεολόγοι παλεύουν να αλλάξουν το περιβάλλον τους. Κάποιοι ρίχνονται σε μεγαλύτερα όνειρα, πιο φιλόδοξα. Ασχέτως προς την κλίμακα, όμως, κάθε αλλαγή είναι πολύτιμη. Και στην εποχή μας, ηρωική.
-Πώς ξεκίνησε το προσωπικό σας ταξίδι στη Νορβηγία; Σας πέρασε ποτέ από το μυαλό να συνεχίσετε το πανεπιστημιακό σας έργο σε ένα ελληνικό πανεπιστήμιο αν σας προσφέρουν μια ανάλογη θέση;
Ξεκίνησε από απελπισία για το μέλλον της πατρίδας μας. Η άμεση επαφή μου με το πολιτικό, το δημοσιογραφικό και το πανεπιστημιακό κατεστημένο με έκανε να χάσω κάθε ελπίδα για τον τόπο μου. Έφυγα, αφήνοντας πίσω μου πολυαγαπημένους ανθρώπους και τη λατρεμένη μου Λέσβο, επειδή πίστευα –σωστά ή λάθος, δεν ξέρω– ότι δεν ήταν δυνατόν πια να προσφέρω κάτι σε έναν τόπο που δεν είχε ελπίδα, επειδή είχε διαλέξει να κοιμάται με τα μάτια ανοιχτά και να ανέχεται όλους αυτούς τους τιποτένιους που μας έφτασαν εδώ που βρισκόμαστε. Ως προς το αν θα γυρνούσα: Κατ’ αρχάς, αυτή είναι μια απόφαση που δεν την παίρνεις μόνος σου, αλλά με τον άνθρωπο της καρδιάς σου. Και προς το παρόν, η απόφασή μας είναι να συνεχίσουμε να ζούμε στη Νορβηγία. Δυστυχώς ή ευτυχώς, έντεκα μήνες το χρόνο πάσχω από στερητικό σύνδρομο: μου λείπει ένα ούζο ή ένα κρασάκι με φίλους, μια συζήτηση που θα κινείται από το ποδόσφαιρο στην πραγματική φιλοσοφία κι από τον έρωτα στην πολιτική, η μουσική του φλοίσβου ή του κύματος. Κι αυτό το άτιμο το skype δεν σου επιτρέπει να αγκαλιάσεις τον άλλον! Βλέπεις τους αγαπημένους σου, τους ακούς, και μόλις η οθόνη σβήσει βουρκώνεις. Ευτυχώς, έρχομαι στην Ελλάδα μας δύο με τρεις φορές το χρόνο και φορτίζω την ψυχή μου. Παράλληλα, έχω την τιμή και το προνόμιο να διδάσκω, ως επισκέπτης καθηγητής, σε ελληνικά πανεπιστήμια. Και η επαφή μου με τα παιδιά μας, τους Έλληνες φοιτητές, μου δίνει πολλή ενέργεια και ελπίδα.
-Ο Θεός τελικά είναι μόνο Αγάπη; Η μορφή του δόκιμου καλόγερου είναι μια ενδεικτική περίπτωση ενός νέου που απογοητεύεται από τη ζωή;
Για να είμαι ειλικρινής, δεν έχω ιδέα τι είναι ο Θεός. Ένας από τους αγαπημένους μου βυζαντινούς θεολόγους, ο Μάξιμος Ομολογητής, γράφει, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι στην ερώτηση «υπάρχει Θεός;» η σωστότερη απάντηση είναι ότι δεν υπάρχει. Επειδή, αν υπάρχει, είναι τόσο διαφορετικός από αυτό που εμείς γνωρίζουμε ως ύπαρξη που η από μέρους μας απάντηση «ναι, υπάρχει» είναι λάθος. Αν όμως μπορούμε να πούμε κάτι για το Θεό, είναι όντως πως είναι Αγάπη. Τώρα, το να είναι μόνο Αγάπη, μου φαίνεται πολύ περιοριστικό. Ο Κάλλιστος, ο δόκιμος καλόγερός μου, είναι ίσως τυπικό παράδειγμα ανθρώπου που μπροστά στις απρόβλεπτες δυνάμεις του θανάτου και του έρωτα χάνει το φως του. Ευτυχώς, παρά την τύφλωσή του βρίσκει το δρόμο του, αρχικά προς ένα πολύ φωτεινό μοναστήρι και στη συνέχεια προς τον Θεό της αγάπης και του αληθινού έρωτα.
-Πώς βλέπετε την επόμενη μέρα για την Ελλάδα μέσα από την πολυεπίπεδη κρίση που αυτή αντιμετωπίζει;
Δεν ξέρω. Η αλήθεια είναι ότι φοβάμαι, τρέμω. Και τρέμω, επειδή πολύς κόσμος νομίζει ότι πιάσαμε πάτο, οπότε δήθεν δεν υπάρχουν χειρότερα, άρα τα πράγματα θα πάνε καλύτερα από μόνα τους. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν πολύ χειρότερα. Και θα έρθουν, αν δεν χτυπήσουμε κι εμείς τα πόδια μας για να ξαναβγούμε στον αφρό. Προς το παρόν μετεωριζόμαστε, μάλλον άβουλοι, περιμένοντας τον από μηχανής θεό. Και συνεχίζουμε να εμπιστευόμαστε ως ταγούς εκείνους που μας έριξαν στο γκρεμό. Αν μπορώ να πω μια κουβέντα για την επόμενη μέρα, είναι πως όσο υπάρχει έστω και ένας από τους παλιούς πολιτικούς στο προσκήνιο (και μ’ αυτό εννοώ ακόμη και νέους ανθρώπους που έχουν γαλουχηθεί στην κομματική φαυλότητα όλων ανεξαιρέτως των κομμάτων) δεν υπάρχει ελπίδα.
