Γράφει ο Ευάγγελος Αυδίκος*.

Το φαινόμενο δεν είναι τωρινό. Το όνομα ήταν πάντα σημαντικό για τις οργανωμένες κοινωνικές ομάδες. Είναι μια απλή λέξη που όμως μαρτυράει πολλά. Αρκεί να σκύψουμε σ’αυτό και να ακούσουμε την αφήγησή του. Είναι ένα σύμβολο που μπορεί να μιλήσει για τις κοινωνικές σχέσεις, για τον τρόπο που οι άνθρωποι κατανοούν κι ερμηνεύουν τον κόσμο. Πίσω από το όνομα κρύβονται φόβοι και προκαταλήψεις, συγκρούσεις κι ελπίδες. Είναι, χρησιμοποιώντας την ορολογία της τεχνολογίας, ένα μικροτσίπ που χωράει πληροφορίες για πολλές εποχές.

Συχνά, το όνομα επιχειρούσε να προστατεύσει τον άνθρωπο από τους φόβους του. Τότε, ανέσυρε από το γλωσσικό του οπλοστάσιο τον ευφημισμό. Ηταν ένα εκφραστικό μέσο που τον βοηθούσε να παρακάμψει την αλήθεια. Ετσι, η Μαύρη Θάλασσα, η αφιλόξενη, που απειλούσε να καταπιεί τους ναυτικούς, ονομάστηκε Εύξεινος Πόντος. Το ίδιο και το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας στην Αφρική. Σε κάθε γωνιά της Γης οι άνθρωποι ξορκίζουν τους φόβους τους. Προτιμούν τα ονόματα-μπούργκες. Αποφεύγουν να πουν τα πράγματα με το όνομά τους. Πιστεύουν πως το όνομα κουβαλάει μια μαγική δύναμη, θετική ή αρνητική.

Είναι μια πρακτική που επικράτησε σε κάθε εποχή. Ακόμη και σήμερα, υπάρχουν λέξεις που δεν ονοματίζονται. Οι άνθρωποι φοβούνται, ακόμη και τώρα, να εκστομίσουν τη λέξη καρκίνος. Είναι η λέξη που τρομοκρατεί. Κρύβει μια άνιση μάχη και γι’ αυτό αποφεύγουν να την πουν. Νομίζουν πως, με τον τρόπο, αυτό, μπορούν να κερδίσουν τη μάχη.

Τον τελευταίο καιρό, κάτι ανάλογο συμβαίνει με την ονοματοδοσία των διαφόρων νομοσχεδίων και δράσεων που αναλαμβάνουν να κάνουν πράξη πολιτικές αποφάσεις. Το φθινόπωρο πρωταγωνίστησε ο «Ξένιος Ζευς». Ηταν η φράση που λειτούργησε ως ευφημισμός. Η πολιτική απόφαση ήταν σε ευθεία αντίθεση με τον Ξένιο Δία. Αυτός πρέσβευε τη φιλοξενία. Το νομοσχέδιο σκόπευε να περιορίσει τη μη νόμιμη μετανάστευση. Το ίδιο συνέβη και με το νομοσχέδιο «Αθηνά». Δανείστηκε το όνομά του από τη θεά της σοφίας, ίσως γιατί φιλοδοξούσε να φέρει μεγαλύτερη «σοφία» στην ανώτατη εκπαίδευση. Για να γίνει αυτό, χρειάστηκε να μεγαλοποιηθούν τα υπαρκτά προβλήματα στην εκπαίδευση, να απαξιωθούν συνολικά όλοι οι πανεπιστημιακοί ως χαραμοφάηδες που ο νους τους ολημερίς, αντί να δουλέψουν, απεργάζεται την καταστροφή των πανεπιστημίων και της χώρας. Βαθμιαία, ο ακαδημαϊκός χώρος έγινε στη συνείδηση των πολιτών ο «έξω από δω». Ταυτίστηκε με τη ρεμούλα, την ανομία. Μέσα στον χώρο των πανεπιστημίων κυριαρχούσαν οι δυνάμεις του σκότους. Με κάποια δόση υπερβολής θα μπορούσε κάποιος να βρει αντιστοιχίες με το κυνήγι των μαγισσών στον Μεσαίωνα.

Το όνομα «Αθηνά» αντιπαραθέτει τη σοφία με το σκότος. Συνδέει το μεγαλείο των αρχαίων Ελλήνων με τους ανεπρόκοπους Νεοέλληνες. Ενας επικίνδυνος διπολισμός που έβαλε συνολικά το ελληνικό πανεπιστήμιο στην πλευρά του κακού. Αναμφίβολα, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση έχει σοβαρές δομικές αδυναμίες, που γεννήθηκαν απ’ αυτούς που παράγουν πολιτική με τη συνδρομή των καθηγητών – κομματικών φίλων που βρήκαν επωφελή γι’ αυτούς τη στενή σχέση με τα κομματικά επιτελεία. Το σχέδιο «Αθηνά» είναι ένα όνομα-μπούργκα. Εχει ως αφετηρία του το βάλτωμα της ελληνικής κοινωνίας και τον πελατειακό σχεδιασμό όλης της εκπαίδευσης. Ομως, δεν αφηγείται όλη την ιστορία του ελληνικού πανεπιστημίου. Παραβλέπει, ή υποτιμά, το σοβαρό ερευνητικό και διδακτικό έργο που παράγεται από επιστήμονες αφοσιωμένους στο καθήκον τους.

Τελικά, το σχέδιο «Αθηνά» λειτουργεί ως ευφημισμός. Επιλέχθηκε ένα όνομα που συνειρμικά ανακαλεί στο μυαλό όλων των Ελλήνων -και όχι μόνο- τα κλέη μιας ένδοξης ιστορικής περιόδου. Ο τρόπος που υλοποιείται ωστόσο αποκαλύπτει ότι δεν είναι η σοφία στη βάση του νομοσχεδίου αλλά η λογιστική πρόθεση. Το συμμάζεμα χρειαζόταν. Αρκεί αυτό να συνοδευόταν από μια διαφορετική αντίληψη για την εκπαίδευση. Αν με άλλα λόγια το σχέδιο αντιμετώπιζε την πανεπιστημιακή εκπαίδευση ως ατμομηχανή για το μέλλον της χώρας.

Τελικά, η Αθηνά εξελίσσεται σε Ποσειδώνα, που γίνεται ο πραγματικός πρωταγωνιστής σ’ αυτή τη δεύτερη μονομαχία τους. Μακάρι να μην αναδειχθεί αυτός νικητής. Ως τώρα πάντως, φαίνεται πως με την τρίαινά του έχει προκαλέσει πρωτίστως αναταραχή και σύγχυση.

*Ο Ευάγγελος Αυδίκος γεννήθηκε στην Πρέβεζα, με καταγωγή από το Συρράκο. Υπηρετεί ως καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Διετέλεσε πρόεδρος του τμήματος (2006-2008) και διευθυντής του Τομέα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας. Έχει λάβει μέρος σε πολλά συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Ριο ντε Τζανέιρο, Άνκορατζ Αλάσκας, Κωνσταντινούπολη, Σόφια, κ.λπ.). Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα περιοδικά (Journal of American Folklore).

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ