Τα ελληνικά Γεωπάρκα και η συμμετοχή τους στην τουριστική προβολή των περιοχών τους.
Τα τελευταία χρόνια μια νέα πρωτοβουλία για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και παράλληλα, τη βιώσιμη τοπική ανάπτυξη αγροτικών περιοχών, έχει ξεκινήσει στην Ευρώπη με τη μορφή των Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων. Η πρωτοβουλία αυτή βασίστηκε στην αναγκαιότητα προστασίας του περιβάλλοντος με τρόπο που να είναι επωφελής για το σύνολο των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών μιας περιοχής και παράλληλα τον άνθρωπο ο οποίος κατοικεί και θα πρέπει να επιβιώσει στη συγκεκριμένη περιοχή.
Τα γεωπάρκα είναι περιοχές που στοχεύουν στην προστασία και ανάδειξη του συνόλου των στοιχείων της Γης ενός τόπου, με έμφαση στα πετρώματα και το ανάγλυφο και τη χρήση τους για τη Βιώσιμη τοπική ανάπτυξη αγροτικών περιοχών. Βασικοί στόχοι τους είναι η βιώσιμη διαχείριση των περιοχών τους και η στήριξη της τοπικής οικονομίας και των προϊόντων μέσα από την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως ο Γεω-τουρισμός.
Τα γεωπάρκα μπορεί να είναι προστατευόμενες ή υπό διαχείριση περιοχές, με ξεκάθαρα όρια, σημαντικό πλούτο γεωλογικών και γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών, πλούσια χλωρίδα και πανίδα, όπως επίσης και πολιτισμικό κεφάλαιο. Τα γεωπάρκα περιλαμβάνουν θέσεις ιδιαίτερου γεωλογικού ενδιαφέροντος, που ονομάζονται γεώτοποι, όπως επίσης περιβαλλοντικού, ιστορικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος, οι οποίες συνδέονται μέσα από δίκτυα περιπατητικών, περιηγητικών και άλλων διαδρομών. Τα γεωπάρκα θα πρέπει να έχουν ένα ισχυρό φορέα διαχείρισης κατάλληλο για την εξεύρεση των αναγκαίων ανθρώπινων και οικονομικών πόρων για τη λειτουργία τους και θα πρέπει να διαχειρίζονται τις περιοχές τους με βάση τις αρχές βιώσιμης, τοπικής ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος.
Το σημαντικό και ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των γεωπάρκων είναι ότι στην ουσία δημιουργούνται από τους ίδιους τους κατοίκους και τις τοπικές αρχές και αντιπροσωπεύουν μια bottom – up προσέγγιση, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες προστατευόμενες περιοχές που συνήθως επιβάλλονται από τις κεντρικές αρχές στη βάση. Ένα άλλο πολύ σημαντικό, διακριτό χαρακτηριστικό τους είναι ότι όλα τα γεωπάρκα αξιολογούνται κάθε τέσσερα χρόνια με συγκριμένη μεθοδολογία και από ειδικούς αξιολογητές διεθνών οργανισμών και εφόσον δεν πληρούνται τα προκαθορισμένα στάνταρ ποιότητας προσφερόμενων υπηρεσιών και προϊόντων μπορεί να χάσουν την αναγνώριση αυτή.
Τα Ευρωπαϊκά Γεωπάρκα ιδρύθηκαν σαν θεσμός με τη μορφή δικτύου το 2000 από τέσσερις αγροτικές περιοχές της Ευρώπης ανάμεσα στις οποίες και το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου. Το 2001 εντάχθηκε στο Δίκτυο Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και η περιοχή του Φυσικού Πάρκου του Ψηλορείτη, ενώ σχετικά πρόσφατα και άλλες δύο περιοχές, ο Χελμός Βουραϊκός από την Πελοπόννησο και ο Βίκος – Αώος από την Ήπειρο. Με την ένταξη των δύο αυτών περιοχών δημιουργήθηκε στην Ελλάδα το αντίστοιχο Φόρουμ των Ελληνικών Γεωπάρκων με σκοπό το συντονισμό και την προώθηση του έργου των Γεωπάρκων σε εθνικό επίπεδο. Στο Φόρουμ αυτό εκτός από τα Γεωπάρκα συμμετέχει και η Εθνική Επιτροπή για την UNESCO, το ΙΓΜΕ, τα Υπουργία Τουρισμού και Περιβάλλοντος και άλλοι Ακαδημαϊκοί φορείς.
Το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου
Το Γεωπάρκο Λέσβου βρίσκεται στο βορειοανατολικό Αιγαίο και περιλαμβάνει όλο το νησί της Λέσβου, με έκταση 1.630 τ.μ.. Στο δυτικό τμήμα του Γεωπάρκου δεσπόζει το Απολιθωμένο Δάσος, ένα μοναδικό μνημείο της φύσης σε παγκόσμια κλίμακα, το οποίο έχει κηρυχθεί «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης». Δημιουργήθηκε πριν από 20 περίπου εκατομμύρια χρόνια, όταν ηφαιστειακά υλικά κάλυψαν και απολίθωσαν το δάσος που κάλυπτε τότε την περιοχή. Στο Σίγρι της Λέσβου, στο κέντρο της προστατευόμενης περιοχής του Απολιθωμένου Δάσους, βρίσκεται το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου κύριοι σκοποί του οποίου είναι η μελέτη, έρευνα, ανάδειξη, συντήρηση και φύλαξη του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου.
Προικισμένο με μοναδικό φυσικό περιβάλλον, μεγάλη ποικιλία οικοσυστημάτων, βιοτόπων και γεωτόπων, το Γεωπάρκο Λέσβου αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό προορισμό για την παρατήρηση της φύσης όπως γεωτόπους, αγριολούλουδα, πουλιά. Άλλωστε, η Λέσβος αναγνωρίζεται ως ιδανικό μέρος για την παρατήρηση πουλιών στη Μεσόγειο καθώς αποτελεί έναν από τους κυριότερους σταθμούς αποδημητικών πουλιών.
Το Γεωπάρκο Λέσβου είναι γνωστό για τις αρχαιότητες, τα μεσαιωνικά κάστρα, τα παραδοσιακά χωριά, την πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά αλλά και τους μοναδικούς ελαιώνες του. Πρόκειται για ένα ξεχωριστό τόπο καθώς εδώ αποκαλύπτονται σημαντικά τεκμήρια της γεωλογικής ιστορίας της λεκάνης του Αιγαίου των τελευταίων 300 περίπου εκατομμυρίων ετών.
Είναι ο γενέθλιος τόπος σημαντικών προσωπικοτήτων των γραμμάτων και των τεχνών όπως η Σαπφώ και ο Αλκαίος, ο Πιττακός, ο Αρίων, ο φιλόσοφος Θεόφραστος, ο μεγάλος ζωγράφος Ιακωβίδης, ο νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης.
Αποτελεί ένα μοναδικό τόπο για όσους επιθυμούν να συμμετάσχουν σε ποικίλες εναλλακτικές δραστηριότητες, σε πρωτότυπα εκπαιδευτικά προγράμματα, σε συνέδρια, σε θαλάσσιες και αγροτουριστικές δραστηριότητες, να περπατήσουν στα μονοπάτια που περπάτησε ο Αριστοτέλης και ο Θεόφραστος.
Στο Γεωπάρκο Λέσβου υλοποιούνται ποικίλες δραστηριότητες που περιλαμβάνουν ερευνητικές δράσεις, δράσεις ανάδειξης και προστασίας των γεωτόπων, των φυσικών και πολιτιστικών μνημείων του. Αποτελεί δυναμικό μοχλό πολιτιστικής, οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης του νησιού.
Το 2009 η Λέσβος και το Απολιθωμένο Δάσος ανακηρύχθηκαν ως Κορυφαίος τουριστικός προορισμός της Ελλάδας, στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού προγράμματος “European Destinations of Excellence” (EDEN) – “Ευρωπαϊκοί Προορισμοί Αριστείας”.
Το Φυσικό Πάρκο του Ψηλορείτη
Το Φυσικό Πάρκο του Ψηλορείτη δημιουργήθηκε από την τοπική κοινωνία, όπως εκφράστηκε μέσα από το Δ.Σ. του ΑΚΟΜΜ «Ψηλορείτης» Α.Ε. Αναπτυξιακή Ο.Τ.Α. πού έλαβε τη σχετική απόφαση και ανέλαβε τη διαχείρισή του μαζί με την επιστημονική καθοδήγηση του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης.
Το Πάρκο καλύπτει όλο τον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη, από τις νότιες παρυφές του στη λεκάνη της Μεσαράς και του Αμαρίου δυτικότερα, μέχρι τη βόρεια ακτή με τον Κουλούκωνα (Τάλαια Όρη) που αποτελεί τη φυσική του συνέχεια. Περικλείει όλα τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος του Ψηλορείτη που είναι σπάνια και ξεχωριστά: την πλούσια γεωλογική του κληρονομιά, το βιοτικό περιβάλλον, το μοναδικό πολιτισμό και την ιστορία των ανθρώπων του. Ένα μεγάλο μέρος εξάλλου της οροσειράς του Ψηλορείτη είναι ενταγμένο στο Δίκτυο Natura 2000, ενώ επιμέρους περιοχές του είναι χαρακτηρισμένες ως Καταφύγια Άγριας Ζωής, ή ως Περιοχές Ιδιαίτερης Προστασίας για την Ορνιθοπανίδα. Παράλληλα, πολλοί οικισμοί του είναι χαρακτηρισμένοι ως Παραδοσιακοί, ενώ τα κτηνοτροφικά και άλλα προϊόντα χαρακτηρίζονται ως μεγάλης διατροφικής αξίας και βασικά συστατικά της Κρητικής διατροφής
Μέσα στα όρια του Φυσικού Πάρκου περιλαμβάνονται επίσης σημαντικές ιστορικές και αρχαιολογικές θέσεις της Ελλάδας, όπως το Ιδαίον Άντρο, η Ζώμινθος, η αρχαία Ελεύθερνα, η Μονή Αρκαδίου και πάρα πολλές ακόμα τοπικής κυρίως εμβέλειας.
Οι γεώτοποι, τόποι ιδιαίτεροι ως προς τα πετρώματα από τα οποία σχηματίζονται, τα ορυκτά ή τα απολιθώματα που μπορεί να περικλείονται σε αυτά, τις μορφές του αναγλύφου που εμφανίζουν, ή ακόμα και τις ενεργές ή μη φυσικές διεργασίες που τους επηρεάζουν, συνθέτουν τη γεωλογική κληρονομιά μιας περιοχής. Ο πλούτος και η ποικιλία τους χαρακτηρίζουν τη γεωποικιλότητά της, κατά αναλογία με την αντίστοιχη βιοποικιλότητα. Όταν αναφερόμαστε στον Ψηλορείτη η ποικιλία αυτή και η αξία της είναι πολύ μεγάλη. Σήμερα με το γεωπάρκο του Ψηλορείτη καταβάλλεται η προσπάθεια να αναδειχθεί και να προστατευτεί η φυσική και πολιτιστική κληρονομιά αλλά και να αποτελέσει ένα ακόμα εργαλείο για τη βιώσιμη και πραγματική ανάπτυξη αυτού του τόπου.
Ανάμεσα στις πολλές δραστηριότητες, το Πάρκο έχει αναπτύξει πολλές υποδομές υπαίθρου, αλλά και συνοδευτικά έργα τα οποία υποβοηθούν και ενημερώνουν τον επισκέπτη της περιοχής. Υπάρχει πλέον ένα δίκτυο περιπατητικών και άλλων φυσιολατρικών διαδρομών, ανάμεσα στις οποίες τα μονοπάτια «Ο δρόμος της Μύγιας» στα Ανώγεια, «Οι πτυχές του Βώσακου» στο Δοξαρό και «Το Φαράγγι των Πλατανιών» στο Φουρφουρά. Ο επισκέπτης μπορεί εύκολα να ενημερωθεί και να επισκεφτεί όλα τα αξιόλογα φυσιολατρικά και πολιτιστικά μνημεία του Πάρκου μέσω της ενιαίας σήμανσης που υπάρχει σε όλη την έκταση του Πάρκου, αλλά και τις διάφορες εκδόσεις του. Στα Κέντρα πληροφόρησης που λειτουργούν στα Ανώγεια και στη Γέργερη, αλλά και σε όλα τα γραφεία των Δήμων της περιοχής ο επισκέπτης θα βρει όλη την πληροφορία για την περιήγησή του στο χώρο και θα απολαύσει τη φιλοξενία των κατοίκων.
Το Φυσικό Πάρκο έχει αναπτύξει παράλληλα και διάφορες εκπαιδευτικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν εκπαιδευτικά προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, δύο ειδικές Μουσειοσκευές για δραστηριότητες υπαίθρου, ενώ συνεργάζεται στενά για το σκοπό αυτό με το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανωγείων και με το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης.
Γεωπάρκο Χελμού-Βουραϊκού
Ιδρύθηκε το 2009 και την ίδια χρονιά εντάχθηκε στο Δίκτυο Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO . Βασικά στοιχεία ενδιαφέροντος αποτελούν η σημαντική γεωποικιλότητα, τα εντυπωσιακά τοπία, ο μεγάλος πλούτος χλωρίδας, αξιόλογης πανίδας και η μοναδική ιστορική και μυθολογική του παράδοση.
Από τις χαρακτηριστικές μορφές γεωτόπων είναι το επιβλητικό φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού. Σκαμμένο στο κροκαλοπαγές τοίχος των πετρωμάτων της Β. Πελοποννήσου, το όνομα του σχετίζεται με την αρχαία πόλη Βούρα και με το μικρό τρενάκι, τον οδοντωτό σιδηρόδρομο, που διασχίζει άγρια τοπία, εντυπωσιακά σπήλαια και ορμητικούς καταρράκτες.
Τα μυθικά ύδατα της Στυγός, φοβερής Ωκεανίδας που συμμετείχε στη Τιτανομαχία στο πλευρό του Δία, στα οποία ορκίζονταν όλοι οι θεοί του Ολύμπου, συνδέθηκαν με θεολογικές, φιλοσοφικές ιδέες και τα Ελευσίνια Μυστήρια.
Στους σημαντικούς επίσης γεωτόπους κατατάσσεται και το σπήλαιο των Λιμνών, δημιούργημα της σταδιακής διάβρωσης του νερού, με τις 13 πανέμορφες υπόγειες λίμνες και τους εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες, οι πηγές του δροσερού Αροάνιου ποταμού που διασχίζει ένα πανέμορφο δάσος πλατάνων και οι ορεινές λίμνες Τσιβλού και Δόξας, όπου κοντά σε αυτές συναντώνται τα παλαιότερα πετρώματα του γεωπάρκου, ηφαιστειακά και μεταμορφωμένα, ηλικίας 200 εκατομμυρίων χρόνων περίπου.
Η οικολογική αξία της περιοχής, όσον αφορά στο πλούτο της χλωρίδας είναι τεράστια. Αξιόλογη είναι και η πανίδα της περιοχής που συμπεριλαμβάνει σημαντικό αριθμό εντόμων, αμφιβίων, ερπετών, πουλιών και θηλαστικών. Τα είδη αυτά, με υψηλό ποσοστό ενδημισμού, αποτελούν μέρος της παγκόσμιας βιολογικής κληρονομιάς και το γεγονός αυτό δικαιολογεί το χαρακτηρισμό της περιοχής ως «δεξαμενή βιοποικιλότητας» και την ένταξή της στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο NATURΑ 2000.
ΓεωπάρκοΒίκου–Αώου
Το γεωπάρκο έγινε μέλος του Δικτύου Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων το 2010 και βρίσκεται στην περιφέρεια της Ηπείρου στον πρώην νομό Ιωαννίνων. Καταλαμβάνει το βορειοδυτικό τμήμα της οροσειράς της Πίνδου και χαρακτηρίζεται από το τραχύ και εντυπωσιακό ανάγλυφο των βουνών της Πίνδου. Ο Σμόλικας (2637m) το δεύτερο ψηλότερο βουνό της Ελλάδας καθώς και η Τύμφη με το εντυπωσιακό και πασίγνωστο φαράγγι του Βίκου και Αώου περιλαμβάνονται σ τα όρια του γεωπάρκου.
Η περιοχή περιλαμβάνει αρκετούς παραδοσιακούς οικισμούς και μνημεία που χρονολογούνται από το 14ο αιώνα, ανάμεσα στα οποία μοναστήρια, σχολεία, εκκλησίες, και πετρόκτιστα γεφύρια.
Το γεωπάρκο του Βίκου-Αώου είναι από τις πιο εντυπωσιακές περιοχές της Ελλάδας όσον αφορά στην αισθητική αξία του τοπίου και το εύρος των γεωδυναμικών διεργασιών που την επηρεάζουν. Όλες αυτές οι διεργασίες έχουν σχηματίσει ένα μεγάλο αριθμό γεωτόπων ανάμεσα στο πανέμορφο τοπίο της Πίνδου με μεγάλη επιστημονική, ερευνητική και αισθητική αξία. Η παρουσία του νερού είναι παντού εμφανής με αποτέλεσμα την ανάπτυξη σημαντικών ποταμών, ρευμάτων και υδροφορέων. Ιδιαίτερα στην οροσειρά της Τύμφης συγκεντρώνεται ένας μεγάλος αριθμός από απότομα γκρεμνά, φαράγγια, παγετωνικές λίμνες, πηγές και ποτάμια με κρυστάλλινα νερά.
Αειθαλής βλάστηση που αποτελείται κυρίως από βελανιδιές, πουρνάρια και φυλλοβόλες δρυς συναντώνται στα χαμηλά υψόμετρα, ενώ στα μεγαλύτερα κυριαρχούν τα κωνοφόρα με τη μαύρη πεύκη και τα έλατα. Οι κορυφογραμμές αντίθετα χαρακτηρίζονται από αλπικά λιβάδια και τη βαλκανική πεύκη
Αυτό το εξαιρετικό τοπίο χαρακτηρίζεται επίσης από μεγάλο ενδημισμό της χλωρίδας και της πανίδας. Πάνω από 2000 είδη φύονται στην περιοχή μερικά από τα οποία πολύ σπάνια ή ενδημικά και επίσης πάνω από 300 είδη σπονδυλωτών. Ανάμεσα σε αυτά η αρκούδα, ο λύκος, η βίδρα, ο χρυσαετός και ο αλπικός τρίτωνας προστατεύονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Τουριστική προβολή
Τόσο το Φόρουμ όσο και τα ίδια τα Γεωπάρκα προσπαθούν να προβάλουν το έργο τους και τις περιοχές τους μέσα από ποικίλες εκδηλώσεις. Πρόσφατα συμμετείχαν για δεύτερη χρονιά στη Διεθνή Τουριστική έκθεση του Βερολίνου, όπου μαζί με άλλα Γεωπάρκα έλαβαν το Τρίτο Βραβείο για μη Κυβερνητικούς Φορείς. Στην έκθεση αυτή με τη μορφή πόστερς και άλλων εκθεμάτων προβλήθηκαν οι δυνατότητες γεωτουρισμού και οικοτουρισμού στην Ελλάδα, τα ιδιαίτερα τοπικά προϊόντα των γεωπάρκων, καθώς και το έργο τους στην προστασία και διατήρηση του Φυσικού Περιβάλλοντος.
Παράλληλα, τα γεωπάρκα, στα πλαίσια των Διεθνών Συνεδρίων που διοργανώνουν έχουν πραγματοποιήσει δύο θεματικές τουριστικές εκθέσεις για να προβάλλουν το έργο τους. Επίσης, στην Ελλάδα το Ελληνικό Φόρουμ Γεωπάρκων διοργάνωσε τον περασμένο Ιανουάριο, σε συνεργασία με την Εθνική Επιτροπή της UNESCO εκδήλωση στην Αθήνα για την προβολή του έργου των Γεωπάρκων στο θέμα της πρόληψης των Φυσικών Καταστροφών.
Δρ Χαράλαμπος Φασουλάς
Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης
Συντονιστής Γεωπάρκου Ψηλορείτη και Ελληνικού Φόρουμ Γεωπάρκων
Καθ. Νικόλαος Ζούρος
Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου
Συντονιστής Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων
nzour@aegean.gr
