Οι αμυντικοί περσικοί πόλεμοι και η παγκοσμιότητα των κλασικών χρόνων είναι η προσφορά του Ελληνισμού στην ύπαρξη και δημιουργία του Δυτικού Πολιτισμού. [1. Η έκθεση του πραγματοποιήθηκε στο Ζάππειο Μέγαρο από 23-31 Οκτωβρίου 2010.]

Της Αντωνίας Τρουμπούκη.

Πολιτιστικό γεγονός μεγάλης ιστορικής και πολιτικής σημασίας ήταν η εκδήλωση που διοργανώθηκε από τον Μη Κερδοσκοπικό Οργανισμό «Ορίζοντες-Ανθρωπιστικές και Πολιτιστικές Δράσεις», με την συμπαράσταση και υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, καθώς και των Δήμων Αθηναίων και Μαραθώνος, του Μουσείου Ακροπόλεως και Μαραθωνίου Δρόμου, του Εθνικού Θεάτρου, του Ζαππείου Μέγαρου, της Επιτροπής Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων και του Συνδέσμου Ελλαδος – Κίνας. Στην κατανυκτική βραδιά των εγαινίων παρευρέθη πλήθος επισήμων. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους πρέσβεις 16 χωρών, καθώς και πλήθος απλών επισκεπτών που εθαύμασαν τα πολύτιμα εκθέματα.

«Ο Ελληνικός πολιτισμός είναι ένα ατέλειωτο ταξίδι στην μακραίωνη ιστορία της ανθρωπότητας, πάντα επίκαιρος, όπως και μια διαρκής πηγή έμπνευσης. Εφέτος,  τιμούμε τα 2.500 χρόνια από τη Μάχη του Μαραθώνα. Άρα οφείλουμε να το γιορτάσουμε».

Με αυτά τα λόγια άρχισε η ομιλία του κ. Σπύρου Μερκούρη, που υπήρξε η ψυχή της εκδήλωσης, η οποία εξέπληξε ευχάριστα και εντυπωσίασε με τον πλούτο και την αρτιότητα της οργάνωσής της, όλους όσους την επισκεφθήκαμε στον καλαίσθητο χώρο του Ζαππείου. Στο αίθριο, θερμό καλωσόρισμα έστελναν ο Ηνίοχος των Δελφών, ο Ερμής του Πραξιτέλους, ο Πολεμιστής του Ριάτσε, έργο του Φειδία, ανάθημα των Αθηναίων στους Δελφούς για την νίκη του Μαραθώνα, ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Ιπποκράτης

Στους τοίχους  υπήρχε πλούσιο φωτογραφικό υλικό, που συνοδευόταν από ιστορικά κείμενα με αναφορές στις πολιτικές μεταρρυθμίσεις από την ισοπολιτεία του Σόλωνα και τις  μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, το 508 π.Χ ως τους Κλασσικούς χρόνους. Εκπληκτικοί δύο σπάνιοι χάρτες. Στον ένα παρουσιάζονταν  τα  730 θέατρα και ωδεία, που υπήρχαν στον αρχαίο κόσμο, από το Ηνωμένο Βασίλειο μέχρι το Αφγανιστάν. Εκατόν εξήντα από αυτά λειτουργούν μέχρι σήμερα, με παραστάσεις Αρχαίου Δράματος. Στον δεύτερο χάρτη παρουσιάζοντο 1300 πόλεις Μαραθωνίων Δρόμων, που διεξάγονται κάθε χρόνο ανά τον κόσμο, πλαισιωμένος με φωτογραφικό υλικό.

Α. ΟΙ ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Εντυπωσιακή ήταν ολόκληρη αίθουσα αφιερωμένη στους Μηδικούς πολέμους, όπου εκτίθεντο στολές Ελλήνων και Περσών πολεμιστών, αντίγραφα έργων τέχνης που αναφέρονταν στις μάχες καθώς απόψεις πόλεων της εποχής. Επίσης, θαυμάσαμε πλήθος αγγείων με αναπαραστάσεις καθώς σχεδιαγράμματα και χάρτες από τις μάχες του Μαραθώνα, του Αρτεμισίου, της Σαλαμίνας και των Θερμοπυλών, τις τρείς περσικές εκστρατείες από το 490 ως το 479 π.Χ, που απέκρουσαν οι Έλληνες.

Αξίζει να σηματοδοτήσουμε περιληπτικά τα γεγονότα, ζωντανεύοντας την ιστορική μνήμη.

Η περσική αυτοκρατορία τον 6ο π.Χ αιώνα, έφτανε από τον Ινδό ποταμό ως τα παράλια της Μ. Ασίας. Το 492 π.Χ οι επιδρομείς καταλαμβάνουν την Θράκη, την Μακεδονία και την Θεσσαλία.  Εν τω μεταξύ, στην Αθήνα, διοργανώθηκε η άμυνα της πόλης με την θεσμοθέτηση της εκλογής των 10 στρατηγών, έναν από κάθε φυλή, η οποία λειτουργούσε και ως στρατιωτική μονάδα αποτελουμένη από άμισθους οπλίτες.

Σε αυτούς βοήθησε να γίνουν ενεργοί πολίτες η δια βίου παιδεία στα σχολεία, στην αγορά, στο θέατρο, η διαπαιδαγώγηση με τα κατορθώματα των ηρώων στα έργα του Ομήρου (αναφ. Πλάτωνος Πολιτεία 606Ε) και των λυρικών ποιητών, η διαρκής άσκηση στα γυμναστήρια για την χρήση του βαρύ και ακριβού οπλισμού, που οι ίδιοι συντηρούσαν και ανανέωναν (Ιστορία Cambridge, Τ.2, σελ. 59). Η έννοια του πολίτη και οπλίτη ήταν ταυτισμένη, αφού η μία προέρχεται από απλό αναγραμματισμό της άλλης.

Το 490 π.Χ με 300.000 στρατό, κατά τον ιστορικό Παυσανία, εκστρατεύουν κατά της Αθήνας. Το σχέδιο στρατοπέδευσης 11.000 ανδρών στον Μαραθώνα ανήκε στον Μιλτιάδη. Εφαρμόστηκε σχέδιο επί τροχάδην επίθεσης για την επί συστάδην σύγκρουση. Η σύγκρουση ήταν σφοδρή. Στο κέντρο της περσικής παράταξης των επιλέκτων με την Αθηναϊκή φάλαγγα μόνο 8 ζυγών, όπου με συντονισμένες ενέργειες απώθησαν στην θάλασσα τους 80 ζυγούς των περσών. Στην πεδιάδα του Μαραθώνα δεσπόζει, μέχρι σήμερα, ο Τύμβος, το καινοτάφιο των Μαραθωνομάχων.

Η Αθηναϊκή φάλαγγα ήταν στρατευμένοι πολίτες πάνοπλοι, σε ένα κινούμενο αρραγές τείχος από ασπίδες και δόρατα, τα οποία κρατώντας τα, μετατρεπόταν σε επιθετικό κριό, αδιάσπαστο από πεζικό και ιππείς. Κλασσική φάλαγγα 8 ασπίδων πλησίαζε τον εχθρό στα 2.5 μέτρα. Η συμπλοκή της άρχιζε με τον δορατισμό των τριών πρώτων σειρών. Το βάθος των στοίχων ήταν 4 άνδρες και 2.5 μέτρα το μήκος του δόρατος. Η λειτουργικότητά της εξαρτάτο από την αλληλεγγύη και πειθαρχία των πολεμιστών. Η δράση ήταν συλλογική. Κύριο μέσο προφύλαξης ήταν η μεγάλη ξύλινη ασπίδα με διπλό σύστημα λαβής, που προστάτευε μόνον το αριστερό μέρος του σώματος, ενώ το δεξί προστάτευε ο διπλανός πολεμιστής.

Ο ομαδικός αυτός τρόπος ενέπνευσε μέσα τους την φροντίδα για τον διπλανό και το αίσθημα του «συνανήκειν» και της αλληλοκάλυψης.  Ήταν η δημοκρατία που είχε αρχίσει να δημιουργείται και να ενισχύεται στα πεδία των μαχών όπου ήρθαν αρωγοί θεοί και ήρωες. Ο Ηρόδοτος (Τ.Ε  78) μας λέει σοφά ότι όσοι κυβερνώνται τυρρανικά δεν είναι καλοί πολεμιστές. Το δέκατον των λαφύρων απεδόθη τιμητικά στα πανελλήνια ιερά. Σχετικές εικαστικές απεικονίσεις υπήρχαν στην έκθεση. Στις τιμητικές γιορτές που τελούνταν στο πεδίο των μαχών, οι νέοι στεφάνωναν τους τάφους των ηρώων.

Β. ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΚΑΙ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Μέσα από την δυναμική των αμυντικών πολέμων, διαμορφώθηκε ο ανθρωποκεντρικός ορθολογισμός, όπου το κάθε άτομο, ως πολιτικό ον, εφαρμόζει τους νόμους, ακολουθώντας την αρετή και το δίκαιο, συμμετέχοντας στις συλλογικές διαδικασίες. Είναι η απαρχή των κλασσικών χρόνων, όπου συμπορεύονται η σοφία με την αρετή, η γνώση με την πράξη. Δημιουργείται η έννοια της Δημοκρατίας. Κατά τον Θουκυδίδη «…και όνομα μεν δημοκρατία κέκληται δια το μη ες ολίγους άλλ’ ες πλείονας οικείν …»).

Η Αθήνα ήταν η Ελλάδος παίδευσις. Ο Περικλής, ένας από τους δέκα στρατηγούς, αθλοθέτης, διεκήρυττε στον Επιτάφιο: «ουδείς κελώλυται στον αγώνα», και «μέτεστι δε κατά μεν τους νόμους προς τα ίδια διάφορα πάσι, το ίσον κατά δε την αξίωσιν, ως έκαστος εν τώ ευδοκιμεί, ουκ από μέρους το πλέον ες τα κοινά ή απ’ αρετής προτιμάται».  Η αρετή θα είναι το «κάλλιστον θήραμα», η βασική επιδίωξη σκληρών αγώνων, ώστε να  αυξάνεται η δύναμη και «Άθλα γαρ οις κείται αρετής μέγιστα, τοις δε και άνδρες άριστοι πολιτεύουσι» όπως  αναφέρεται στον Θουκυδίδη. Στην Αρχαία Ολυμπία κερδίζουν οι άριστοι.

Στους κλασικούς χρόνους δημιουργήθηκε το μεγαλείο της Ακροπόλεως, (447π.Χ – 438π.Χ) πενήντα χρόνια μετά την μάχη του Μαραθώνα. Ο Περικλής εφύτεψε το κάλλος της τέχνης και των γραμμάτων στην ψυχή των πολιτών, ως μέσον παιδευτικόν. Η πολιτεία με καλή δομή είναι άθλος, η δημοκρατία είναι έργο τέχνης που εκφράζει τη χάρη εκείνης της εποχής. (Την της πόλεως δύναμιν καθ’ ημέραν έργω θεωμένους και εραστάς γιγνομένους αυτής, Περικλέους «Επιτάφιος»). Ο Πολύγνωτος με τον Πάναινο και τον Μίκωνα, το 460 π.Χ θα ζωγραφίσουν στην Ποικίλη Στοά την Μάχη του Μαραθώνα, αναπαράσταση της οποίας είδαμε στην έκθεση σχεδιαζόμενη από τον Carl Roberts.

Αναπαραστάσεις των μνημείων της Ακροπόλεως κοσμούσαν την πλούσια έκθεση.  Επίσης,  υπήρχε αίθουσα Αρχαίου Δράματος με εντυπωσιακές θεατρικές αμφιέσεις και φωτογραφικό υλικό ιστορικών παραστάσεων του Εθνικού θεάτρου.   Στο τέλος του 6ου π.Χ αιώνα εμφανίζεται το Αρχαίο Δράμα, ως ύψιστη πνευματική δημιουργία, με τα έργα του Αισχύλου, Σοφοκλή, Ευριπίδη και Αριστοφάνη.

Ο Αισχύλος, που θεώρησε το σημαντικότερο γεγονός της ζωής του την συμμετοχή σην Μάχη του Μαραθώνα και την ναυμαχία της Σαλαμίνας, ζήτησε να χαραχθεί στον τάφο του το επίγραμμα: «Αιχύλον Ευφορίωνος Αθηναίον τόδε κεύθει μνήμα/ καταφθίμενον πυροφόροιο Γέλας, αλκήν δ’ ευδόκιμο/  Μαραθώνιον άλσος αν είποι και βαθυχαιτήεις Μήδος επιστάμενος»

Γ. ΤΟ ΒΑΘΥΤΕΡΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

Στο διάβα των 2.500 χρόνων, το ιστορικό γεγονός έγινε θρύλος, ενέπνευσε συνειδήσεις, ηθικό μεγαλείο και ηρωισμό, που ξεπερνούσε τα φυσικά όριά της. Έγινε μέρος της κλασσικής παιδείας, μεταφυτεύθηκε σαν σπόρος σε όλη την οικουμένη, όπου βλάστησε ως λόγος για την ελευθερία και τον ανθρωπισμό. Ευνόησε την ενοποίηση των πόλεων της Ελλάδος και των λαών της Ευρώπης, καθώς έγινε η αφετηρία ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής συνείδησης. Μιάς Ευρώπης της οποίας την ύπαρξη πριν την μάχη του Μαραθώνα ιστορικά μαρτυρούν: ο γεωγράφος Εκαταίος ο Μιλήσιος στο έργο του με τίτλο «Ευρώπη», όπου αναφέρεται σε πόλεις και έθνη από τον Βόσπορο έως τις «Ηράκλειες Στήλες». Ο Αισχύλος περιγράφει τον Τάναϊ (Δον) της Αζοφικής ως όριο της Ευρώπης.

Κατά τον καθηγητή κ. Ιωάννη Αρβανίτη, (Δρ. Σορβόνης), που πρόκειται να εκδόσει σχετική επιστημονική έρευνα με τίτλο «Δωδώνη – ΄Ηπειρος, Μητρόπολις της Ευρώπης», «η ονομασία Ευρώπη επεξετάθη από την ηπειρωτική Ελλάδα σε όλη την χώρα και εν συνεχεία στην σημερινή Ευρώπη. Για μέγα χρονικό διάστημα Ελλάς και Ευρώπη ταυτίζοντο, πράγμα που αποδεικνύει την ελληνογενή προέλευση της Ευρώπης».

Ο λυρικός ποιητής Οράτιος, (1ος αι π.Χ) επισημαίνει ότι η Ελλάδα υπήρξε μητέρα – τροφός της Ευρώπης. O Ηρόδοτος στο 5ο και 6ο βιβλίο της ιστορίας του μας εδίδαξε τα γεγονότα των Μηδικών πολέμων. Ο Πλάτων στους «Νόμους» (707 C), και στον «Μενέξενο»   «Εγώ μεν ούν εκείνους τους άνδρες φημί ου μόνον των σωμάτων των ημετέρων πατέρες εισί, αλλά και της ελευθερίας της τε ημετέρας και συμπάντων των εν τη δε ηπείρω». (Δ-Ε 240Ε).

Στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Εισαγωγή, Τ.Β, Εκδοτική Αθηνών), αναφέρεται: «Με τους Μηδικούς πολέμους η Ελλάς πήρε την θέση της στην παγκόσμια ιστορία και έγινε ο φορέας του πνεύματος της οικουμένης. Είχε από τότε ολοκληρωθεί η ακατάλυτη προσφορά του Ελληνισμού στο μέλλον της Ανθρωπότητος».

Διαπρεπείς επιστήμονες, ανα τους αιώνες, διεκήρυξαν και διακηρύττουν την επίδραση του Ελληνικού πολιτισμού στον Ευρωπαϊκό και Παγκόσμιο. Από την εποχή της Αναγέννησης, του Διαφωτισμού και ιδιαίτερα της Γαλλικής Επανάστασης (1789), καθώς από αφηγήσεις περιηγητών έγιναν μεταφράσεις και επανεκδόσεις βιβλίων του Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Παυσανία, Ηροδότου, Λουκιανού, Φιλοστράτου κ.ά.

Εκδόθηκαν νέα βιβλία όπως ένα χρόνο πριν την Γαλλική Επανάσταση ο Γάλλος Abba Barthelemie τύπωσε στο Παρίσι το επτάτομο έργο και χάρτες με τίτλο «Περιηγήσεις του Νέου Αναχάρσεως στην Ελλάδα», με ειδικά κεφάλαια για τους Περσικούς πολέμους. Στα Ελληνικά μεταφράστηκε από τον Ρήγα Φερραίο (1757-1798).

Ο Άγγλος ποιητής Percy Shelley (1792-1822) στον πρόλογο του λυρικού δράματος «Η Ελλάς του 1821», βασισμένο στο έργο «Πέρσες» του Αισχύλου, γράφει: «Είμαστε όλοι ΄Ελληνες, οι θεσμοί, οι τέχνες, η θρησκεία μας, έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα, όπου το πνεύμα έφτασε στην υψίστη τελειότητα».

Ο κοινωνιολόγος Μαρξ Βέμπερ αναφέρει ότι «Ένα μέλλον υποτέλειας και Δεσποτισμού περίμενε την Ευρώπη αν δεν υπήρχε ο Μαραθώνας». Ο Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833) διαφωτιστής, με το ψευδώνυμο «Ατρόμητος Μαραθώνιος», το 1801 εξέδωσε το έργο «Σάλπισμα Πολεμιστήριο». Ο εθνικός ποιητής της Ρωσίας Αλέξανδρος Πούσκιν 1779-1837 αναφέρθηκε σε ποιήματά του για τους μηδικούς πολέμους (…«Ελλάδα σήκω σε καλούν Όλυμπος, Πίνδος, Θερμοπύλες»). Ο Γάλλος Ακαδημαϊκός Michel Breal (1823-1915), αθλοθέτης του Μαραθωνίου Δρόμου, και ιδρυτικό μέλος από το 1867 της «Εταιρείας για την Ενθάρρυνση των Ελληνικών Σπουδών στην Γαλλία», βοήθησε μαζί με τον Βικέλα για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Η Γαλλίδα Ακαδημαϊκός και κορυφαία Ελληνίστρια Jacqueline de Romilly μας λέει ότι «Η παράδοση της Ελλάδος απετέλεσε παιδεία των λαών της Ευρώπης».

Η Αμερικάνικη Βουλή των Αντιπροσώπων, στις 8-12-2010, ενέκρινε με 359 ψήφους υπέρ και 44 κατά το ψήφισμα 1704, βάση του οποίου:

  1. Η μάχη του Μαραθώνα θεωρείται από τις σημαντικότερες μάχες της ιστορίας και
  2. Συνέβαλε στην γέννηση της Δημοκρατίας και στις αρχές της στηρίχθηκε οι ΗΠΑ.

Ο ιστορικός Πολύβιος (Α΄Ι,1) μας υπενθυμίζει «μηδεμίαν ετοιμοτέραν είναι τοις ανθρώποις διόρθωσιν της των προγεγενημένων πράξεων επιστήμης», που σημαίνει ότι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να διορθωθούν οι άνθρωποι είναι η επαρκής γνώση της ιστορίας.

Η έκθεση βοήθησε σ’ αυτή την κατεύθυνση, έδρασε σαν λυτρωτικός μικρόκοσμος, φώτισε τον νου και την ψυχή μας και της ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδη.

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ