-Ιστορική επισκόπηση για τις αιτίες και τους παράγοντες που τις δημιούργησαν και για τα αποτελέσματα που επέφεραν.  

-Πως επηρέασαν της τύχες του ελληνικού λαού και πως χάραξαν την πορεία του ελληνικού κράτους από την εποχή της ίδρυσής του.

Γράφει ο δημοσιογράφος Ευθύμιος Χατζηϊωάννου.

 

Είναι γνωστό, ότι από το τέλος του Β΄ παγκοσμίου πολέμου μέχρι σήμερα όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις στήριξαν το μοντέλο «ανάπτυξης» της οικονομίας μας στον εξωτερικό δανεισμό. Η παραγωγική βάση της χώρας συρρικνώθηκε, ενώ οι φορολογικές μεταρρυθμίσεις απέβαιναν πάντοτε σε βάρος κυρίως της μεσαίας τάξης αλλά και των χαμηλών στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας.

Έτσι το εξωτερικό δημόσιο χρέος, παρουσιάζοντας συνεχή αύξηση, εκτινάχθηκε για να ξεπεράσει στο 150% περίπου του Α.Ε.Π. Παρά τις ελπίδες και τις αισιόδοξες εκτιμήσεις, που υπήρχαν στα τέλη της δεκαετίας του ‘70 και στις αρχές της δεκαετίας του ’80, η είσοδος της χώρας στην Ε.Ε και στην Ο.Ν.Ε.  δεν οδήγησε τελικά στη μείωση του χρέους μας. Η παγκόσμια οικονομική κρίση, που ξεκίνησε το 2007, έδειξε την αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να διαχειριστεί αποτελεσματικά την κρίση και να εξασφαλίσει τους πολίτες των κρατών-μελών της από τις αρνητικές και επικίνδυνες συνέπειές της .

Ο ελληνικός λαός παρακολουθεί με αγωνία αλλά και με δικαιολογημένη αγανάκτηση τις εξελίξεις μετά τις εκλογές της 4ης Οκτωβρίου 2009, οπότε αποκαλύφθηκε σε όλες της τις διαστάσεις η ολοκληρωτική καταστροφή της ελληνικής οικονομίας και ειπώθηκε επισήμως με δραματικούς τόνους, ότι «η χώρα μας απώλεσε μέρος της εθνικής της κυριαρχίας». Η αλήθεια είναι, πως αυτή η οικονομική κρίση είναι η απόρροια της μεγάλης κρίσης των αξιών και των θεσμών, η οποία ενέσκηψε και  στην χώρα μας εδώ και δεκαετίες και επηρέασε βαθιά την πολιτισμική ζωή του τόπου μας. Με όλα αυτά η Ελλάδα απώλεσε το μεγαλύτερο μέρος της εθνικής της κυριαρχίας, αφού δεν μπορεί να πάρει από μόνη της καμιά απόφαση, αλλά σύρεται δέσμια πίσω από τους «επενδυτικούς οίκους», τις «αγορές» και τους «γραφειοκράτες» των Βρυξελλών και του ΔΝΤ. Η εικόνα των ανθρώπων της τρόικας, που πηγαινοέρχονται κάθε τόσο στην Αθήνα, για να επιβάλλουν τα μνημόνια, να υπαγορεύσουν την ελληνική οικονομική πολιτική, να εγκρίνουν τις αποφάσεις της ελληνικής κυβέρνησης και να ελέγξουν την εφαρμογή των διαφόρων μέτρων, είναι αποκαλυπτική της απώλειας της εθνικής κυριαρχίας. Ο ελληνικός λαός υφίσταται ήδη όλες τις οδυνηρές επιπτώσεις της κρίσης, που οδήγησε σε μεγάλες περικοπές μισθών και συντάξεων, στην επιβολή δυσβάσταχτων και άδικων φόρων, στην κατακόρυφη άνοδο της ανεργίας, στο κλείσιμο δεκάδων χιλιάδων επιχειρήσεων και γενικά στη φτωχοποίηση μεγάλης μερίδας του λαού μας, που αγωνίζεται καθημερινά να επιβιώσει…

 

Οι αιτίες της σημερινής οικονομικής κρίσης και οι πιθανότητες χρεωκοπίας

 

Οι αιτίες που μας οδήγησαν στην κρίση αυτή είναι λίγο-πολύ γνωστές. Έχει, όμως, μεγάλη σημασία να κατανοήσουμε, ότι η εφαρμογή των διεθνών οικονομικών κανόνων αποτελεί διαχρονικά ένα σημαντικό μέσο επιβολής της κυριαρχίας των παγκόσμιων εξουσιαστών στα κράτη και στους λαούς του κόσμου και ότι τίποτα από όλα αυτά, που δημιουργούν μια τέτοιου μεγέθους κρίση, δεν γίνονται τυχαία. Πίσω από όλα αυτά κρύβονται τεράστια συμφέροντα και σκοπιμότητες, που αποκαλύπτονται συνήθως μέσω των εξελίξεων πολλά χρόνια μετά την εμφάνιση της κρίσης. Θα αναφέρουμε επιγραμματικά τις  κυριώτερες εμφανείς αιτίες της σημερινής οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, που οφείλονται στα σφάλματα, την ανικανότητα και την διαφθορά των μεγαλοπαραγόντων της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής της χώρας μας κατά τις τελευταίες δεκαετίες και που είναι οι εξής:

Η διάλυση της παραγωγικής βάσης της χώρας, το ξεπούλημα κερδοφόρων επιχειρήσεων και Οργανισμών, το μεγάλο ύψος των αμυντικών δαπανών, η φοροδιαφυγή και εισφοροδιαφυγή, ο ανεξέλεγκτος δανεισμός και το τεράστιο εξωτερικό χρέος, η αδιαφάνεια και η σπατάλη του δημόσιου χρήματος, η κρίση του πολιτικού συστήματος με το καθεστώς ατιμωρησίας, ο μεγαλοϊδεατισμός μας με την διοργάνωση της Ολυμπιάδας του 2004 και βέβαια η διεθνής κρίση και η κερδοσκοπική επίθεση των αγορών.

Και τώρα; Τι μέλλει γενέσθαι;  Άραγε θα χρεωκοπήσει η χώρα μας;

Όταν μιλάμε για χρεωκοπία, πρέπει να γνωρίζουμε, ότι αυτή έρχεται, όταν μια χώρα δημοσιοποιεί επίσημα την αδυναμία της να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις προς τους πιστωτές της. Στην περίοδο αυτή κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί, τουλάχιστον μέχρι τώρα, και δεν φαίνεται πιθανό να γίνει στο προσεχές μέλλον, αφού κάτι τέτοιο θα σήμαινε και το οριστικό τέλος της ευρωζώνης.

Αυτή η οικονομική κρίση, ενώ έχει πολλές ομοιότητες με όσες συνέβησαν στην Ελλάδα  κατά το παρελθόν, έχει μια ειδοποιό διαφορά, που μπορεί να φανεί καθοριστική:

Τώρα η Ελλάδα έχει νόμισμα το ευρώ και είναι μέλος της ευρωζώνης. Αυτό δεν σημαίνει, ότι δεν μπορεί να οδηγηθεί σε κατάρρευση μια χώρα της ευρωζώνης, αλλά, ότι δεν συμφέρει τις άλλες χώρες της ευρωζώνης να καταρρεύσει ένα μέλος της, γιατί αυτό θα οδηγήσει στην κατάρρευση ολόκληρου του οικοδομήματος του κοινού ευρωπαϊκου νομίσματος. Και κάτι τέτοιο δεν φαίνεται πολύ πιθανό, πάντοτε βέβαια υπό την προϋπόθεση, ότι δεν θα αλλάξουν δραματικά οι συνθήκες της διεθνούς Οικονομίας και ότι δεν θα ανατραπούν οι παγκόσμιες ισορροπίες μεταξύ των σημερινών Μεγάλων Δυνάμεων και των συνασπισμών κρατών, που ελέγχουν.

Μπορεί, λοιπόν, να υπάρχει η αισιοδοξία, ότι θα αποφύγουμε τα χειρότερα, όμως η χώρα μας δύσκολα θα ανακάμψει. Τα περιοριστικά οικονομικά μέτρα την οδηγούν ολοένα και περισσότερο σε βαθιά ύφεση και ο κίνδυνος κοινωνικών εκρήξεων γίνεται ολοένα και πιο ορατός. Ο συνδυασμός ελλείμματος και χρέους στην Ελλάδα είναι ο χειρότερος στην Ευρώπη! Το χρέος συνεχίζει να αυξάνει, αφού η παραγωγική βάση της χώρας έχει διαλυθεί, ενώ το πολιτικό σύστημα δεν φαίνεται ικανό, ούτε να διαχειριστεί, ούτε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά μια κρίση, την οποία άλλωστε το ίδιο δημιούργησε. Το χειρότερο σενάριο για την Ελλάδα και τους Έλληνες είναι να υπάρχει η παρατεταμένη – για τα επόμενα 5 – 10 χρόνια – άγρια λιτότητα και στο τέλος… να έρθει η πτώχευση!

Αυτά συμβαίνουν στο οικονομικό επίπεδο. Σε πολιτικό επίπεδο η ιστορία δείχνει, ότι το τέλος μιας εποχής σηματοδοτεί την αρχή μιας άλλης. Αυτό συνέβη και στις τέσσερις μέχρι σήμερα πτωχεύσεις, που γνώρισε η χώρα μας. Η χρεωκοπία του 1827 έφερε την Βασιλεία, η χρεωκοπία του 1843 έφερε την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου, η χρεωκοπία του 1893 έφερε το Κίνημα στο Γουδί και τον Βενιζέλο, η χρεωκοπία του 1932 έφερε την Δικτατορία του Μεταξά. Η σημερινή οικονομική κρίση και μια ενδεχόμενη χρεωκοπία τι θα φέρει; Το μόνο σίγουρο είναι, ότι θα φέρει το τέλος της μεταπολίτευσης, όπως την γνωρίσαμε από το 1974 και μετά. Με ποιά μορφή όμως, με ποιόν τρόπο και με ποιά πρόσωπα;

Για να αποκτήσουμε μια πλήρη και διαχρονική εικόνα για τις μεγάλες οικονομικές κρίσεις στην Ελλάδα, θα επιχειρήσουμε να «φωτίσουμε» μέσω μιας  ιστορικής αναδρομής τα γεγονότα, που μας οδήγησαν στις τέσσερις – μέχρι τώρα – πτωχεύσεις του Ελληνικού Κράτους, αναζητώντας ομοιότητες και διαφορές με την επαπειλούμενη σήμερα – 5η κατά σειρά – χρεωκοπία της χώρας μας!

Καταρχάς  πρέπει να επισημάνουμε, ότι τα παραδείγματα χρεωκοπίας κρατών είναι αρκετά. Έτσι αναφέρουμε, ότι η ισχυρή Γερμανία πτώχευσε δύο φορές στον μεσοπόλεμο και μεταπολεμικά, η Μ. Βρετανία το 1945-46, η Ρωσία και η Αργεντινή πιο πρόσφατα.

Το ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα έχει βρεθεί 4 φορές στην ανάγκη να κηρύξει στάση πληρωμών και πτώχευση.

 

Η διασπάθιση των «δανείων της ανεξαρτησίας» του 1824-25

 

Η πρώτη επίσημη ελληνική πτώχευση μας πηγαίνει πίσω στο 1827, πριν ακόμη αναγνωριστεί το «Βασίλειον της Ελλάδος», όταν η ελληνική διοίκηση του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια αδυνατούσε να πληρώσει τα τοκοχρεολύσια των «δανείων της Ανεξαρτησίας». Αποτέλεσμα αυτής της πτώχευσης ήταν, οι δανειστές μας, που ήταν οι μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, να επιβάλουν στην Ελλάδα τον θεσμό της Βασιλείας και τον Όθωνα, ως πρώτο βασιλιά των Ελλήνων

Η αναγνώριση της ελληνικής ανεξαρτησίας ήταν προϊόν των πολεμικών επιτυχιών των Ελλήνων κυρίως από το 1821 ως το 1824, του φιλελληνικού κινήματος, αλλά και του ανταγωνισμού των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής. Το 1824 – 1825 ο Αγώνας βρίσκεται στην πιο κρίσιμη φάση, την ώρα που οι ανταγωνισμοί μεταξύ των Ελλήνων ήταν σε έξαρση. Από τη μια πλευρά το «στρατιωτικό» κόμμα (Κολοκοτρώνης, Ανδρούτσος κ.ά.) και από την άλλη το «πολιτικό» κόμμα (Μαυροκορδάτος, Κουντουριώτης κ.ά.).

Ο  Κουντουριώτης ως πρόεδρος του Εκτελεστικού Σώματος αναγκάστηκε να προσφύγει στην Αγγλία, συνάπτοντας δύο δάνεια για τις ανάγκες του Αγώνα. Οι χρηματοπιστωτικοί οίκοι του Λονδίνου εκχώρησαν το 1824 και 1825 τα περιβόητα «δάνεια της ανεξαρτησίας». Ο απελευθερωτικός αγώνας του 1821 ήταν μια μοναδική ευκαιρία κερδοσκοπίας για τις αγγλικές τράπεζες. Το πρώτο δάνειο ήταν ονομαστικής αξίας 800.000 στερλινών, από τις οποίες έφτασαν στην Ελλάδα περίπου 320.000 στερλίνες (60% υποτιμημένο). Το δεύτερο ήταν ονομαστικής αξίας 2.000.000 στερλινών και δόθηκε στην Ελλάδα υποτιμημένο κατά 45%, ήτοι 1.100.000 στερλίνες! Από αυτά κατακρατήθηκαν – περαιτέρω – για διάφορους λόγους (έξοδα, μεσιτείες, παραγγελίες πλοίων κ.τ.λ.) περίπου 900.000 στερλίνες και έτσι από τα δύο δάνεια έφτασαν στη χώρα μας συνολικά 200.000 στερλίνες, περίπου!!!

Πέρα λοιπόν από τους επαχθείς όρους, με τους οποίους χορηγήθηκαν τα δάνεια στους επαναστατημένους Έλληνες, ένα μόνο μικρό ποσό από τα συνολικά ποσά των δανείων δαπανήθηκε για τις ανάγκες της Επανάστασης. Το μεγαλύτερο σπαταλήθηκε στην προπληρωμή τόκων και προμηθειών, στα χρηματιστήρια της Ευρώπης ή σε παραγγελίες πολεμικού υλικού, που ποτέ δεν έφτασε στην Ελλάδα! Το πιο επαχθές όμως μέτρο, που προβλέπονταν για την αποπληρωμή των δανείων, ήταν η υποθήκευση των «εθνικών κτημάτων», που είχαν εγκαταλειφθεί από τους Τούρκους ιδιοκτήτες τους (μεγαλοτσιφλικάδες).

Για την διασπάθιση των «δανείων της ανεξαρτησίας» ευθύνονται ως ένα βαθμό και οι ίδιοι οι Έλληνες, καθώς ένα τμήμα τους δόθηκε για την διεξαγωγή των εμφυλίων πολέμων στα χρόνια της Επανάστασης. Θα πρέπει ωστόσο να αναγνωρίσουμε, ότι η  αποδοχή από τη μεριά τους των ληστρικών δανείων ήταν εν μέρει δικαιολογημένη με βάση τις πολεμικές συνθήκες, την διάλυση της οικονομίας και κυρίως την ανάγκη για διεθνή αναγνώριση. Η αδυναμία καταβολής των τοκοχρεολυσίων θα οδηγήσει τελικά στην πρώτη πτώχευση, νωρίτερα και από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους.

 

Η πτώχευση του 1827 – Επιβολή της βασιλείας του Όθωνα και της Βαυαροκρατίας στην Ελλάδα

 

Το 1827 ο Κυβερνήτης  της Ελλάδας Ιωάννης Καποδίστριας απηύθυνε έκκληση στις μεγάλες δυνάμεις για χορήγηση νέου δανείου. Ο Καποδίστριας υπολόγιζε, ότι έτσι θα μπορούσε να ξεπληρώσει ένα μέρος των τόκων των προηγουμένων δανείων και με τα υπόλοιπα να ανορθώσει την κατεστραμμένη ελληνική οικονομία. Όμως η απάντηση ήταν αρνητική. Το Λονδίνο και το Παρίσι αρνήθηκαν να δανείσουν τον Καποδίστρια, ο οποίος, για να κάνει το κράτος να λειτουργήσει, έβαλε χρήματα από την προσωπική του περιουσία και εξέδωσε τα πρώτα ακάλυπτα ελληνικά χαρτονομίσματα, αφού οι ξένοι δανειστές δεν είχαν διάθεση να παραχωρήσουν νέα δάνεια στους Έλληνες. Υπό αυτές τις συνθήκες και μπροστά στην αδυναμία εξυπηρέτησης των δανείων της ανεξαρτησίας η ελληνική διοίκηση οδηγείται στην πτώχευση.

Βέβαια, σύμφωνα με τους ιστορικούς, η πτώχευση αυτή μπορεί να μας βγήκε και σε καλό, καθώς συνδέεται με τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, που έγινε την ίδια χρονιά, έπειτα από μυστική συμφωνία των Μεγάλων Δυνάμεων, που έτσι διέσωσαν την ελληνική Επανάσταση, οδηγώντας τελικά στην δημιουργία του ελληνικού κράτους, από το οποίο και θα μπορούσαν κάποτε να εισπράξουν.

Για την αντιμετώπιση της κατάστασης ο Καποδίστριας στράφηκε σε ένα εσωτερικό κυρίως πρόγραμμα ανοικοδόμησης της οικονομίας, που προκάλεσε, όμως, την έντονη αντίδραση, τόσο του εξαθλιωμένου λαού, που ζητούσε την αναδιανομή των «εθνικών γαιών», όσο και των προκρίτων, που αισθάνθηκαν, ότι παραμερίζονται από τα κέντρα άσκησης της εξουσίας. Το αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής ήταν η δολοφονία του Καποδίστρια το 1831 στο Ναύπλιο και η επιβολή της Βασιλείας και της Βαυαροκρατίας στην Ελλάδα, με πρώτο βασιλιά τον Όθωνα. Στον Όθωνα οι Μεγάλες  Δυνάμεις έδωσαν δάνειο ύψους 60.000.000 γαλλικών φράγκων. Αλλά δεν άργησε να έλθει η δεύτερη στάση πληρωμών (1843). Ο φαύλος κύκλος για την ελληνική οικονομία είχε μόλις αρχίσει…

 

Η χαώδης οικονομική κατάσταση και το μνημόνιο που επιβάλλουν οι Μεγάλες Δυνάμεις

 

Ο ερχομός του Όθωνα, μετά την δολοφονία του Καποδίστρια, συνοδεύτηκε από την παροχή δανείου 60 εκατομμυρίων γαλλικών φράγκων με την εγγύηση των τριών προστάτιδων Δυνάμεων (Γαλλία, Βρετανία, Ρωσία). Η διάσκεψη, που συνήλθε στο Λονδίνο, έθεσε αυστηρούς όρους για την καταβολή των ελληνικών οφειλών, όρισε επιτροπή ελέγχου της ελληνικής οικονομίας και επέβαλε την εκχώρηση όλων των εθνικών πόρων για την εξυπηρέτηση των δανείων. Μέχρι το 1833 είχαν εκχωρηθεί τα 2/3 του δανείου.

Η χαώδης κατάσταση, που επικρατούσε στα οικονομικά του κράτους, επέφερε την επιβολή μεγάλων φόρων και, σχεδόν, όλο το δάνειο απορροφήθηκε από εξοφλήσεις τόκων και κεφαλαίου και έξοδα για το στρατό και τη βαυαρική Διοίκηση. Παράλληλα τα «εθνικά κτήματα» συνέχιζαν να είναι υποθηκευμένα.

Το 1841 ο Βρετανός πρεσβευτής στην Ελλάδα sir Edmund Lyons δηλώνει: «Μια πραγματικά ανεξάρτητη Ελλάδα είναι παραλογισμός. Η Ελλάδα μπορεί να γίνει είτε Ρωσική είτε Αγγλική. Και, αφού δεν πρέπει να γίνει ρωσική, είναι ανάγκη να γίνει Αγγλική». Η δήλωση αυτή είναι ενδεικτική του τρόπου, με τον οποίο οι ξένοι αντιμετώπιζαν την ελληνική ανεξαρτησία και έμελε να περιγράψει το ιδιότυπο ημι-αποικιακό καθεστώς, το οποίο καθιερώθηκε στη διάρκεια των επόμενων δεκαετιών.

Το καλοκαίρι του 1843 η Ελλάδα έπρεπε να καταβάλει στις τράπεζες της Ευρώπης τα τοκοχρεολύσια παλιότερων δανείων, που είχε πάρει η χώρα. Οι ετήσιοι τόκοι ήταν 7 εκατομμύρια δραχμές και τα συνολικά έσοδα του ελληνικού κράτους έφταναν μετά βίας τα 14 εκατομμύρια ετησίως. Δυστυχώς, τα λεφτά των δανείων δεν είχαν πάει σε υποδομές, που θα βοηθούσαν την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, αλλά είχαν σπαταληθεί στους εμφυλίους της επανάστασης και σε έξοδα της Διοίκησης.

Την άνοιξη του 1843 η ελληνική κυβέρνηση παίρνει μέτρα λιτότητας, τα οποία όμως δεν αποδίδουν, ώστε να συγκεντρωθούν τα απαιτούμενα για την ετήσια δόση χρήματα. Έτσι τον Ιούνιο του 1843 η ελληνική κυβέρνηση ενημερώνει, ότι αδυνατεί να καταβάλει το ποσό που χρωστάει και ζητά νέο δάνειο από τις μεγάλες δυνάμεις, ώστε να αποπληρώσει τα παλιά.

Οι μεγάλες δυνάμεις (Αγγλία-Γαλλία-Ρωσία), αντί να εγκρίνουν νέο δάνειο, κάνουν μια διάσκεψη στο Λονδίνο για το ελληνικό χρέος και καταλήγουν σε πρωτόκολλο, με το οποίο οι πρεσβευτές τους παρουσιάζονται στην ελληνική κυβέρνηση και απαιτούν την ικανοποίησή του. Αρχίζουν διαπραγματεύσεις και μετά από ένα μήνα υπογράφουν μνημόνιο, σύμφωνα με το οποίο η Ελλάδα πρέπει να πάρει μέτρα, ώστε μέσα στους επόμενους μήνες να εξοικονομήσει το αστρονομικό ποσό των 3,6 εκατομμυρίων δραχμών για τους δανειστές της.

Για να είναι μάλιστα σίγουροι ότι το μνημόνιο θα εφαρμοστεί κατά γράμμα, οι πρεσβευτές απαιτούν να παραβρίσκονται στις συνεδριάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου, που θα εγκρίνει τα μέτρα και να παίρνουν ανά μήνα λεπτομερή κατάσταση της πορείας εφαρμογής τους.

 

Τι έφεραν τα επαχθή μέτρα του μνημονίου του 1843

 

Τα βασικά μέτρα για την εφαρμογή του μνημονίου του 1843 δείχνουν, σε σύγκριση με τα σημερινά, ότι οι οικονομικές συνταγές λιτότητας είναι  ίδιες, αιώνιες και οδυνηρές:

– Απολύθηκε το ένα τρίτο των Δημοσίων υπαλλήλων και μειώθηκαν κατά 20% οι μισθοί όσων παρέμειναν.
– Σταμάτησε η χορήγηση συντάξεων, που τότε δεν δίνονταν στο σύνολο του πληθυσμού, αλλά μόνο σε ειδικές κατηγορίες.
– Μειώθηκαν κατά 60% οι στρατιωτικές δαπάνες. Ο αριθμός των στρατιωτικών μειώθηκε και αντί για μισθό έπαιρναν χωράφια.
– Αυξήθηκαν οι δασμοί και οι φόροι χαρτοσήμου και επιβλήθηκε προκαταβολή στην είσπραξη του φόρου εισοδήματος.
– Απολύθηκαν όλοι οι υπάλληλοι του εθνικού τυπογραφείου, οι δασονόμοι και οι δασικοί υπάλληλοι οι μηχανικοί του Δημοσίου και σταμάτησαν τα δημόσια έργα και οι μισοί καθηγητές πανεπιστημίου.
– Καταργήθηκαν εντελώς όλες οι υγειονομικές υπηρεσίες του κράτους.
– Νομιμοποιήθηκαν όλα τα αυθαίρετα κτίσματα με πληρωμή προστίμων νομιμοποίησης.
– Περαιώθηκαν συνοπτικά όλες οι εκκρεμείς φορολογικές υποθέσεις με την καταβολή εφάπαξ ποσού.

Όμως, τι πέτυχαν με όλα αυτά; Ουσιαστικά τίποτε, αφού κανείς από τους φανερούς στόχους, που είχαν θέσει τότε, δεν επετεύχθη. Πιθανώς, όμως, με τα μέτρα αυτά να υλοποιήθηκαν κάποιες κρυφές επιδιώξεις των Μεγάλων Δυνάμεων εκείνης της εποχής, που είχαν σχέση με την εδραίωση της κυριαρχίας τους στην Ελλάδα και την μακρόπνοη εκμετάλλευση του πλούτου της. Πάντως, η οικονομική ανάκαμψη δεν ήρθε με τα μέτρα αυτά, η χώρα αδυνατούσε να εκπληρώσει το δημόσιο χρέος της και ο Όθωνας αναγκάστηκε να κηρύξει επίσημη πτώχευση, εκλιπαρώντας για νέες πιστώσεις. Με την χρεωκοπία της χώρας ο κόσμος εξαθλιώθηκε για μεγάλο διάστημα, οι ξένοι πήραν μέρος των χρημάτων τους, η Ελλάδα είδε κι έπαθε να συνέλθει, αλλά φαλίρισε ξανά, το 1893, δηλαδή μετά από πενήντα χρόνια, με την γνωστή ιστορική φράση “Κύριοι, δυστυχώς επτωχεύσαμεν” του Χαριλάου Τρικούπη.

Πάντως το μνημόνιο του 1843 από πολλούς ιστορικούς θεωρείται μία από τις σοβαρότερες αφορμές για το ξέσπασμα της επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Η οικονομική κρίση, η χρεωκοπία και μια σειρά άλλων πολιτικών παραγόντων έθεσαν τη βάση για την παρέμβαση στα πολιτικά πράγματα της χώρας ενός στρατιωτικού κινήματος, που εξελίχθηκε σε επανάσταση, γιατί είχε την υποστήριξη ή την ανοχή των πολιτικών κομμάτων και του ελληνικού λαού. Οι κινηματίες συμπύκνωσαν τα πολιτικά, οικονομικά και θεσμικά αιτήματα στην απαίτηση για παραχώρηση συντάγματος.

 

Το κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και η θέσπιση του πρώτου συντάγματος

 

Στις 3 Σεπτεμβρίου 1843, όταν υπογράφονταν στο Λονδίνο η συμφωνία για τις υποχρεώσεις της Ελλάδας, ο λαός στην Αθήνα με την συμμετοχή και στρατιωτικών, περικύκλωσε το παλάτι και απαίτησε να αποκτήσει η χώρα Σύνταγμα. Κάτω από αυτό το βάρος ο Όθωνας αναγκάστηκε να αποδεχθεί τη θέσπιση Συντάγματος, που περιόριζε τις δικαιοδοσίες και την εξουσία του. Το σύνταγμα ψηφίστηκε το Μάρτιο του 1844 και καθιέρωσε τη συνταγματική μοναρχία.

Το 1854 ξέσπασε ο Κριμαϊκός πόλεμος ανάμεσα στην Ρωσία από τη μια και τους συμμάχους Αγγλο-Γάλλους από την άλλη. Η βαυαρική κυβέρνηση της Ελλάδας, παρασυρμένη από ένα κλίμα εθνικισμού, που καλλιεργήθηκε από την εποχή της « Μεγάλης ιδέας» του Κωλέττη, σπεύδει να σταθεί στο πλευρό του τσάρου και της Ρωσίας, χωρίς να ζητήσει κανένα αντάλλαγμα εδαφικό ή οικονομικό. Η απάντηση των Αγγλο-Γάλλων ήταν άμεση. Τον Μάϊο της ίδιας χρονιάς στρατιωτικό σώμα αποβιβάζεται στον Πειραιά και καταλαμβάνει την ελληνική πρωτεύουσα, επιβάλλοντας με την βία τις απαιτήσεις τους.. Οι σύμμαχοι προχωρούν σε μία άνευ προηγουμένου κατοχή της χώρας, ενώ μέχρι το τέλος του πολέμου διορίζουν υπουργούς και ανεβοκατεβάζουν κυβερνήσεις.

Το 1857 συγκρότησαν μαζί με Ρώσους εκπροσώπους μια επιτροπή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (Δ.Ο.Ε.), που είχε ως στόχο την εξεύρεση τρόπων για την πληρωμή των ελληνικών δόσεων του δανείου του 1832. Η επιτροπή αποφάσισε την εκχώρηση των εσόδων του ελληνικού κράτους από τα κυβερνητικά μονοπώλια, τους φόρους του καπνού, τα έσοδα φορολόγησης και τους τελωνειακούς δασμούς. Παράλληλα, καταθέτει προτάσεις και υποδείξεις για την εξυγίανση των δημοσιονομικών και τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης.

Μετά την έξωση του Όθωνα και τη μεταπολίτευση του 1862 οι δαπάνες διευρύνθηκαν εξαιτίας των εξελίξεων στο εσωτερικό της χώρας (Κρητική επανάσταση, εσωτερικές ανωμαλίες κλπ), και ο δανεισμός αυξήθηκε σε σημείο, που θα οδηγήσει στην επόμενη πτώχευση, του 1893.

 

Η πολιτική αστάθεια, ο Χαρίλαος Τρικούπης και η αύξηση του εξωτερικού μας χρέους

 

Τα τελευταία τριάντα χρόνια του19ου αιώνα σημαδεύτηκαν από την ισχυρή πολιτική προσωπικότητα του Χαρίλαου Τρικούπη. Από τη δεκαετία του 1860 και έπειτα, η ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας, βιομηχανίας και των τραπεζών οδηγούν στην πολιτική αφύπνιση της ελληνικής αστικής τάξης. Τα νέα κοινωνικά στρώματα θα στρατευτούν πολιτικά γύρω από το κόμμα του Χαρίλαου Τρικούπη και οι παραδοσιακές κοινωνικές κάστες γύρω από τον Θ. Δηλιγιάννη .

Ο Χ. Τρικούπης εξελέγη για πρώτη φορά Βουλευτής το 1865 και διορίστηκε υπουργός Εξωτερικών το 1866 στην κυβέρνηση Κουμουνδούρου, η οποία, όμως, δεν μπόρεσε να μακροημερεύσει λόγω του Κρητικού Ζητήματος. Η αστάθεια ήταν το βασικό χαρακτηριστικό του πολιτικού συστήματος με το Βασιλιά Γεώργιο να δίνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης ακόμη και στους εκπροσώπους των μειοψηφούντων κομμάτων. Μόνο το διάστημα 1870 – 1875 έγιναν τέσσερις εκλογικές αναμετρήσεις και σχηματίστηκαν εννιά κυβερνήσεις. Το ίδιο χρονικό διάστημα έλαβε χώρα το τεράστιο οικονομικό και χρηματιστηριακό σκάνδαλο των μεταλλείων του Λαυρίου με θύματα πολλούς Έλληνες, οι οποίοι και έχασαν τις αποταμιεύσεις τους.

Σε αυτή την ζοφερή κατάσταση ο Τρικούπης δημοσίευσε το περίφημο άρθρο του «Τις πταίει;» για τη συνεχιζόμενη κρίση της πολιτικής ζωής. Το άρθρο αυτό ξεσήκωσε μεγάλο θόρυβο και συνελήφθη ο Τρικούπης, αλλά ύστερα από τρεις ημέρες αφέθηκε ελεύθερος, εν μέσω λαϊκών επευφημιών. Τελικά ο στόχος είχε επιτευχθεί: Από το 1875, ο σχηματισμός της κυβέρνησης στηρίζεται στην «αρχή της δεδηλωμένης».

Τα επόμενα είκοσι χρόνια ο Τρικούπης θα αποτελέσει τον ένα πόλο του – δικομματικού – πολιτικού συστήματος. Ήταν δυτικόφιλος, μεταρρυθμιστής, ανυπόμονος να στερεώσει την Ελλάδα και στο… βάθος, υποστηρικτής της Μεγάλης Ιδέας! Ο άλλος πόλος είχε ως εκφραστή του τον δημαγωγό Θεόδωρο Δηλιγιάννη, οπαδό της Μεγάλης Ιδέας και αρνητή των μεταρρυθμίσεων του Τρικούπη!  Έφτασε, μάλιστα, στο σημείο να δηλώσει, πως είναι εναντίον οποιουδήποτε πράγματος υποστήριζε ο αντίπαλός του!

Όταν ο Τρικούπης ανέλαβε την πρωθυπουργία το 1881, αυξήθηκε η έκταση της χώρας μας, καθώς στην Ελλάδα προσαρτήθηκαν η Θεσσαλία και η Άρτα. Όμως το εξωτερικό μας  χρέος μεγάλωνε λόγω και των οικονομικών αποζημιώσεων, που έπρεπε να καταβληθούν στην Τουρκία για την παραχώρηση των περιοχών αυτών.

 

Ο υπέρμετρος  δανεισμός του Τρικούπη και το «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του 1893

 

Ο Τρικούπης έθεσε σε εφαρμογή το φιλόδοξο πρόγραμμά του με την εκτέλεση μεγάλων έργων υποδομής. Για τη χρηματοδότηση του προγράμματος αυτού εκμεταλλεύτηκε τα κρατικά μονοπώλια (αλατιού και σπίρτων), επέβαλε υψηλή φορολογία (κυρίως έμμεσους φόρους) και προέβη σε έναν υπέρμετρο – για την αντοχή της χώρας – εξωτερικό δανεισμό.

Το διάστημα 1879 – 1890 η χώρα συνήψε έξι εξωτερικά δάνεια – με ληστρικούς όρους – ονομαστικής αξίας 640.000.000 γαλλικών φράγκων. Τα δάνεια αυτά λόγω της μικρής φερεγγυότητας της χώρας ήταν υποτιμημένα μέχρι και 30% και έτσι στα ταμεία του κράτους έφτασαν  450.000.000 φράγκα! Με δεδομένο πως το 40% του προϋπολογισμού πήγαινε στην πληρωμή των τοκοχρεολυσίων και ένα μεγάλο, επίσης, μέρος στις στρατιωτικές δαπάνες, είναι ηλίου φαεινότερο, ότι τα έργα υποδομής χρηματοδοτούνταν, κυρίως, από τη βαριά φορολογία. Όπως ήταν επόμενο, στις εκλογές του 1890 ο λαός επανέφερε στην εξουσία τον λαϊκιστή Θ. Δηλιγιάννη.

Στην περίοδο 1890-1893 άλλαξαν πέντε κυβερνήσεις, που προσπάθησαν με διάφορους οικονομικούς αυτοσχεδιασμούς να δανειοδοτήσουν την καταρρέουσα οικονομία, ενώ ταυτόχρονα ελήφθησαν μέτρα για αυστηρές περικοπές στις κρατικές δαπάνες – στρατιωτικές δαπάνες, δημόσια έργα και σε όλες τις κρατικές δραστηριότητες. Παράλληλα, ψηφίστηκαν νέοι φόροι και τέλη, καθώς και εκπαιδευτικά τέλη, που προκάλεσαν μεγάλες αντιδράσεις.

Η κατάσταση τώρα ήταν απελπιστική. Μια καταστρεπτική πτώση της διεθνούς τιμής της σταφίδας έδειξε πόσο εύθραυστη ήταν τότε η ελληνική οικονομία. Το 1893 οι εισαγωγές ανέρχονταν στο ποσό των 120.000.000 φράγκων και οι εξαγωγές στο ποσό των 82.000.000 φράγκων. Ο Τρικούπης, έχοντας να αντιμετωπίσει και μια μεγάλη ανθελληνική εκστρατεία στο εξωτερικό, εμφανίζεται στη Βουλή τον Δεκέμβριο του 1893 και ανακοινώνει την χρεωκοπία με την ιστορική φράση: «Κύριοι, δυστυχώς, επτωχεύσαμεν»!

Το «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Χ. Τρικούπη στις 10 Δεκεμβρίου 1893 σηματοδοτεί ανάγλυφα τη θλιβερή κατάληξη μιας οικονομικής πολιτικής μεγάλων φιλοδοξιών και αγαθών προαιρέσεων, που ανάγκασε την Ελλάδα στην αποδοχή το 1898 του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ), ο οποίος υποχρέωσε τη χώρα σε πολιτική αυστηρότατης λιτότητας ως το 1910 τουλάχιστον, για να καταργηθεί τυπικά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Με αυτόν τον τρόπο ο πολιτικός, που παρουσίασε ένα τεράστιο έργο στις υποδομές της χώρας (900 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών, 1446 χιλιόμετρα αμαξιτών δρόμων, το εκτόπισμα των πλοίων υπό ελληνική σημαία ανέβηκε από 8.241 τόνους σε 144.975 τόνους, αποπερατώθηκε η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου, αποξηράνθηκε η λίμνη της Κωπαϊδας, προσφέροντας 130.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης κ.ά.) συνέδεσε το όνομά του με την πτώχευση της χώρας!

 

Η Κρητική Επανάσταση του 1896 –  Ο ατυχής ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897

 

Η χρεωκοπία οδήγησε στις πρώτες εργατικές κινητοποιήσεις και απεργίες με πιο σημαντική εκείνη των μεταλλωρύχων του Λαυρίου το 1896. Δεν εμπόδισε, όμως, να διοργανωθούν στην Αθήνα οι Ολυμπιακοί Αγώνες το 1896, που την εποχή εκείνη δεν συνεπάγονταν τεράστια έξοδα, γιατί η πτώχευση αφορούσε μόνο το εξωτερικό και όχι το εσωτερικό δημόσιο χρέος. Κυρίως, όμως, συνέβαλε στην έξαρση μιας εθνικιστικής υστερίας, που υποδαυλίζονταν από την «Εθνική Εταιρεία» με την ανοχή ή σύμπραξη της κυβέρνησης Δηλιγιάννη. Ως συνέπεια της χρεωκοπίας ήρθε και η ήττα του Τρικούπη από τον Δηλιγιάννη το 1895 και η Ελλάδα οδηγήθηκε στον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

Το 1896 ξέσπασε εξέγερση στην Κρήτη εναντίον της Οθωμανικής διοίκησης. Ο πρωθυπουργός, υπό την πίεση της «Εθνικής Εταιρίας» και της κοινής γνώμης, ζητάει από το βασιλιά Γεώργιο την αποστολή ελληνικών στρατευμάτων. Τα στρατεύματα φτάνουν στο νησί τον Φεβρουάριο του 1897. Η Μεγάλη Πύλη αντιδρά οργισμένα και στέλνει τον στρατό της κατά μήκος των ελληνοτουρκικών συνόρων στη Θεσσαλία. Η Ελλάδα ανέτοιμη από κάθε άποψη και θύμα, τόσο του εθνικιστικού παραληρήματος της «Εθνικής εταιρείας», που ουσιαστικά ασκούσε την εξωτερική πολιτική, όσο και των επικίνδυνων κυβερνήσεων υπέστη στρατιωτική πανωλεθρία από τον τουρκικό στρατό τον Μάϊο του 1897. Σε λίγες ημέρες ο τουρκικός στρατός είχε φτάσει έξω από τη Λαμία.! Οι μεγάλες δυνάμεις δεν συγκινούνται από τις ελληνικές απαιτήσεις. Αντίθετα, παίρνουν το μέρος της Τουρκίας και  αποφασίζουν τον ναυτικό αποκλεισμό της Κρήτης.

Αποτέλεσμα της ήττας αυτής ήταν να αναγκαστεί η Ελλάδα να πληρώσει πολεμικές αποζημιώσεις 4 εκατομμυρίων τουρκικών λιρών και να δεχθεί νέο Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο για το διογκωμένο εξωτερικό της χρέος. Ο «Έλεγχος», εκτός από την διαχείριση όλων των οικονομικών πόρων του κράτους, ανέλαβε να καθορίζει και τη νομισματική πολιτική. Η εθνική κυριαρχία της χώρας είχε δεχθεί ακόμη ένα ισχυρό πλήγμα.

 

Η επικράτηση του Ελευθερίου Βενιζέλου στην πολιτική ζωή της Ελλάδας

 

Η πτώχευση του 1893, όμως, είχε ως αποτέλεσμα και την χρεωκοπία του παλιού πολιτικού συστήματος. Η ολοκληρωτική ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 επέτεινε το πολιτικό αδιέξοδο. Η δυσπιστία προς τα κόμματα κορυφώθηκε. Οι συντεχνίες και οι εργατικές ενώσεις έκαναν διαδηλώσεις, ζητώντας φορολογικές ελαφρύνσεις και περιορισμό της γραφειοκρατίας. Επίκεντρο της κριτικής τους ήταν η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να προσαρμοστεί στις εξελίξεις και στις απαιτήσεις της κοινωνίας. Όσες μεταρρυθμίσεις έγιναν μέχρι το 1909 από τις κυβερνήσεις ήταν διοικητικού χαρακτήρα (π.χ. αποκέντρωση).

Το 1909 συντελείται μια τομή στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Στις 15 Αυγούστου 1909 εκδηλώθηκε στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί από τον «Στρατιωτικό Σύνδεσμο», μια μυστική ένωση στρατιωτικών, με αιτήματα μεταρρυθμίσεις στο στρατό, τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση και τη δημοσιονομική πολιτική. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία, αλλά υπό την πίεσή του η Βουλή ψήφισε μεγάλο αριθμό νόμων, που επέφεραν ριζικές αλλαγές. Τον Φεβρουάριο του 1910 η Βουλή αποφάσισε την αναθεώρηση ορισμένων άρθρων του συντάγματος και προκηρύχθηκαν εκλογές, από τις οποίες προήλθε αναθεωρητική βουλή. Στις 15 Μαρτίου 1910 ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε, έχοντας επιτύχει τις επιδιώξεις του.

Ο Σύνδεσμος έκανε πρόταση συνεργασίας στον Κρητικό πολιτικό Ελευθέριο Βενιζέλο και με την πολιτική επικράτηση του Βενιζέλου στην Ελλάδα εγκαινιάζεται μια νέα περίοδος πολιτικής κυριαρχίας από το «κόμμα των Φιλελευθέρων», που επαγγέλθηκε τον εκσυγχρονισμό του ελληνικού κράτους.

Ωστόσο και παρά τις επιτυχίες του στην εξωτερική πολιτική (με την προσθήκη των «νέων χωρών» ύστερα από τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13 και τον Α΄ παγκόσμιο), ο Βενιζέλος στηρίχθηκε κατά κόρον στον εξωτερικό δανεισμό. Από το 1923 ως το 1932 τα συνεχή δάνεια από το εξωτερικό αυξάνουν το ανυπέρβλητο πια δημόσιο χρέος, ενώ το ισοζύγιο πληρωμών παρά τις όποιες προσπάθειες, παρέμενε αρνητικό.

 

Η τυποποιημένη βιομηχανική παραγωγή και ο καταναλωτισμός της δεκαετίας του 1920

 

Η περίοδος της δεκαετίας του 1920 ήταν εποχή ενός πρωτοφανούς και ραγδαίου καταναλωτισμού. Πλήθος καταναλωτικών αγαθών, όπως π.χ. αυτοκίνητα, ψυγεία, ηλεκτρικές σκούπες, κουζίνες, ραδιόφωνα και πλυντήρια έκαναν την εμφάνισή τους και στην Ελλάδα, ως είδη μαζικής κατανάλωσης, ενώ η διαφήμιση άρχισε να εξελίσσεται ως επαγγελματικός κλάδος. Ο κλάδος των μηχανικών εισέβαλε στον χώρο της οικονομίας, σχεδιάζοντας καινούργια προϊόντα και αξιοποιώντας πλουτοπαραγωγικούς πόρους, που οδηγούν στη μείωση του κόστους και των τιμών.

Αναπτύχθηκαν νέες μέθοδοι διύλισης πετρελαίου. Εμφανίστηκαν τα πρώτα πλαστικά, τα είδη αλουμινίου, ο ξυλοπολτός και η χρήση αζώτου και παραγώγων του. Ο πάγος και η κατάψυξη έκαναν τα πρώτα τους βήματα. Στην γεωργία τα τρακτέρ αποτέλεσαν μεγάλο νεωτερισμό, ενώ και η γεωπονία συνέβαλε με βελτιώσεις και παρεμβάσεις για καλύτερη διατροφή των ζώων και ανάπτυξη νέων διασταυρώσεων.

Οι Αμερικανοί επιχειρηματίες αρχίζουν να κερδίζουν την εποχή αυτή τεράστια ποσά, τα οποία δανείζουν στις ευρωπαϊκές χώρες ( κυρίως στην Γερμανία και την Αγγλία), για να αποκομίσουν και νέα κέρδη. Έχοντας ως παράδειγμα τις Ηνωμένες Πολιτείες και οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες στρέφονται προς τη μαζική τυποποιημένη παραγωγή. Ο κόσμος ταλαιπωρημένος από τα δεινά του πολέμου στρέφεται στη μαζική παραγωγή και προσπαθεί να γευθεί τα αγαθά της ειρήνης, αγοράζοντας όλο και περισσότερα καταναλωτικά αγαθά.

Όμως η ευημερία αυτή είναι ασταθής. Είναι πολύ δύσκολο να βρεθούν πελάτες για να αγοράσουν την τεράστια ποσότητα των βιομηχανικών προϊόντων. Οι αγρότες εξακολουθούν να πωλούν φθηνά τα προϊόντα τους και να διαθέτουν ελάχιστα χρήματα, ενώ η αύξηση των μισθών γίνεται με ρυθμούς μικρότερους από τους ρυθμούς αύξησης της παραγωγής. Επιπλέον μετά τη λήξη του Α΄ παγκόσμιου Πολέμου (1914-18) βελτιώνεται βαθμιαία η οικονομία των Ευρωπαίων, καθώς εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες αποστρατεύτηκαν, επιστρέφοντας σε ειρηνικές εργασίες και έτσι η Ευρώπη χρειαζόταν πλέον διαρκώς λιγότερο σιτάρι να εισάγει από την Αμερική.

 

«Κραχ»: Η «Μαύρη Πέμπτη» της 24ης Οκτωβρίου 1929 και οι επιπτώσεις της στην Ελλάδα

 

Η μεγάλη παγκόσμια οικονομική κρίση άρχισε μια «Μαύρη Πέμπτη» (στις 24 Οκτωβρίου 1929) από το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Οι τιμές έπεφταν και οι επενδυτές πουλούσαν μετοχές, που κατρακυλούσαν ασταμάτητα και ένας αληθινός πανικός άρχισε να δημιουργείται στο χρηματιστήριο. Από τις Ηνωμένες Πολιτείες η κρίση άρχισε να επεκτείνεται σε ολόκληρο τον κόσμο και να επηρεάζει την Ευρώπη, με πρώτες την Γερμανία- Αυστρία, που κάλυπταν ένα μέρος των υποχρεώσεών τους (πολεμικές αποζημιώσεις) με αμερικανικά χρήματα.

Η «μαύρη Πέμπτη» της 24ης Οκτωβρίου 1929 θα περάσει απαρατήρητη στην Ελλάδα. Ενώ η Γουόλ Στριτ φλέγεται και παίρνουν φωτιά άλλα χρηματιστήρια, το ελληνικό χρηματιστήριο  ακολουθεί για αρκετό καιρό τη συνήθη πορεία του. Τα πρώτα τηλεγραφήματα των ξένων πρακτορείων περί χρηματιστηριακού πανικού θα δημοσιευτούν στον ελληνικό Τύπο σχεδόν μία εβδομάδα μετά τη θυελλώδη έναρξη του κραχ. Το γεγονός από μόνο του δείχνει το επίπεδο ενημέρωσης, αλλά και τη γενική «καθυστέρηση» της χώρας.

Το «κραχ» του 1929 δημιούργησε, όμως, τεράστια προβλήματα και στην ελληνική οικονομία. Δεν πρέπει να ξεχνούμε, ότι μόλις επτά χρόνια νωρίτερα η χώρα μας «βίωσε» τη Μικρασιατική καταστροφή, την μαζική εισροή προσφύγων – μόνο στην Αθήνα διπλασιάστηκε ο πληθυσμός μεταξύ 1920 και 1928 – και το πολιτικό σύστημα χαρακτηριζόταν από αστάθεια: Κυβερνήσεις, εξαρτημένες ως ένα βαθμό από στρατιωτικούς, εναλλάσσονταν στην εξουσία, καταλήγοντας στο στρατιωτικό κίνημα του Παγκάλου (1925 – 1926). Το 1928 ο Ελευθέριος Βενιζέλος επανέρχεται στην εξουσία, στην οποία και θα παραμείνει μέχρι το 1932.

Την εποχή εκείνη η χώρα μας χτυπήθηκε με ιδιαίτερη δριμύτητα από την διεθνή κρίση, αφού οι βασικές της εξαγωγές ήταν προϊόντα πολυτελείας, όπως ο καπνός, η σταφίδα και το ελαιόλαδο. Η αξία των ελληνικών εξαγωγών είχε πέσει από έναν ετήσιο μέσον όρο 125.000.000 δολλαρίων μεταξύ 1922 και 1930, σε 50.000.000 δολάρια το 1932! Τον ίδιο χρόνο επήλθε στην Ελλάδα και μια μεγάλη μείωση του συναλλάγματος των μεταναστών και των προσόδων από τη ναυτιλία, τα βασικά μέσα με τα οποία υπερνικούσε το έλλειμμα ισοζυγίου πληρωμών. Σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες ο εξωτερικός δανεισμός ήταν μια λύση για τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Όμως, η Ελλάδα είχε ήδη μεγάλα εξωτερικά χρέη, αφού είχε δανειοδοτηθεί από την διεθνή χρηματαγορά για την αποκατάσταση των προσφύγων.

 

Η υποτίμηση της δραχμής και η πτώχευση του 1932 – Η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά

 

Ο Βενιζέλος απέτυχε να συνάψει νέο δάνειο και αποφάσισε να δώσει τη «μάχη της δραχμής», η οποία, για τον καθορισμό της διεθνούς ισοτιμίας της, ήταν συνδεδεμένη με τον «κανόνα του χρυσού», μέσω της αγγλικής λίρας. Το 1931 όμως η υποτίμηση της στερλίνας και η κατάρρευση των παγκόσμιων αγορών αναγκάζουν την Ελλάδα να εγκαταλείψει τον «κανόνα του χρυσού» και ο Βενιζέλος επιλέγει να συνδέσει τη δραχμή με το δολλάριο . Η μετατρεψιμότητά της γίνεται πλέον μέσω δολλαρίου, αλλά η κερδοσκοπία εξακολουθεί, όπως και η φυγάδευση κεφαλαίων στο εξωτερικό.

Τον Σεπτέμβριο του 1931 προκαλείται πανικός με «φυγάδευση» στο εξωτερικό 3,6 εκατομμυρίων  δολλαρίων από ιδιώτες και τράπεζες. Η κυβέρνηση αναζητά εναγωνίως νέα δάνεια χωρίς επιτυχία. Ο Βενιζέλος κάνει μια τελευταία προσπάθεια για σύναψη δανείου στις αρχές του 1932, επισκεπτόμενος διαδοχικά την Ρώμη, το Παρίσι και το Λονδίνο. Δεν μπόρεσε όμως να πείσει τη Δημοσιονομική Επιτροπή, που θεώρησε, ότι η Ελλάδα δεν έκανε καμιά θυσία, αντιθέτως ήθελε να μεταβιβάσει τα προβλήματά της στους πιστωτές της. Η κατάσταση γίνεται πια μη αναστρέψιμη.

Την άνοιξη του 1932 ο Βενιζέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει καθυστερημένα τον «χρυσό κανόνα» και να υποτιμήσει την δραχμή. Την πρωτομαγιά του 1932 ο ίδιος ανακοίνωσε στη Βουλή την πτώχευση της Ελλάδας και τη στάση πληρωμών του εξωτερικού χρέους.

Η στάση πληρωμών του χρέους δεν είχε κατά βάση αρνητικά αποτελέσματα, καθώς μειώθηκαν τα έξοδα του κράτους, ενώ οι επόμενοι προϋπολογισμοί ήταν σχετικά ισοσκελισμένοι. Η κατάσταση ωστόσο εξακολουθούσε να παραμένει δύσκολη. Η αύξηση της ανεργίας και τα φτηνά ημεροκάματα, που είχε επιβάλει ο Βενιζέλος, οδήγησαν την εποχή εκείνη σε δεκάδες απεργίες, που κορυφώθηκαν με την αιματοβαμμένη πρωτομαγιά του 1936 στη Θεσσαλονίκη.

Από το 1932 μέχρι το 1936 η ελληνική πολιτική ζωή χαρακτηρίστηκε από την παρουσία βραχύβιων κυβερνήσεων και στρατιωτικών πραξικοπημάτων. Το πολιτικό σύστημα μπροστά στην αδυναμία του να διαχειριστεί όλα τα προηγούμενα χρόνια τις οικονομικές δυσκολίες είχε χάσει το λαϊκό του έρεισμα. Η επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου το 1935 έδωσε το έναυσμα για την άνοδο στην εξουσία του Ιωάννη Μεταξά, που εγκαθίδρυσε την δικτατορία της 4ης Αυγούστου του 1936. Ο Μεταξάς επανέλαβε την αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους και σύναψε νέα δάνεια από την Αγγλία και την Γερμανία.

Το 1939 ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος και τον Οκτώβριο του 1940 η χώρα μας μπήκε σε αυτόν, στο πλευρό των συμμάχων, εναντίον των δυνάμεων του Άξονα. Τον Απρίλιο του 1941 αρχίζει η τριπλή (γερμανο-ιταλο-βουλγαρική) κατοχή της χώρας μας, που επιφέρει μεταξύ των άλλων και την πλήρη οικονομική καταστροφή της  χώρας και που τελειώνει με την απελευθέρωση το 1944, ενώ αμέσως μετά ξεκινάει ο ολέθριος Εμφύλιος Πόλεμος, που ουσιαστικά τελειώνει το 1949, αφήνοντας πίσω του παντού συντρίμμια.

Έκτοτε, με τις τεράστιες θυσίες του ελληνικού λαού, ο τόπος μας χρειάστηκε δεκαετίες ολόκληρες για να μπορέσει να ανανήψει από τις πληγές των πολέμων αυτών και να ξαναβρεί έναν δρόμο προόδου και ευημερίας. Αφού υπέστη πολλές ταλαιπωρίες,  δοκιμασίες  και εθνικές καταστροφές (μαζική μετανάστευση,δικτατορία 1967-1974, Κυπριακή τραγωδία κλπ.), κατόρθωσε το 1981 να γίνει ισότιμο μέλος στην ΕΟΚ, την μετέπειτα Ευρωπαϊκή Ένωση, και να ακολουθήσει μέχρι σήμερα μια ευρωπαϊκή πορεία, που την έφερε τελικά μέσα στην ευρωζώνη. Παρά την διαφθορά, την ανικανότητα και τα τεράστια λάθη των κυβερνώντων της, η ευρωπαϊκή αυτή πορεία της χώρας μας συνέβαλε αποφασιστικά στην επίτευξη ενός  υψηλού βιοτικού επιπέδου για τον λαό μας, χωρίς όμως να μας απαλλάξει οριστικά από τα μόνιμα οικονομικά προβλήματα του κράτους μας και τους κινδύνους της οικονομίας μας.

ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΧΑΤΖΗΪΩΑΝΝΟΥ

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ