Του Θωμά Σαββίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή του ΑΠΘ και Αντιπροέδρου του Οργανισμού Διεθνοποίησης της Ελληνικής Γλώσσας.

H γλώσσα κάθε λαού αποτελεί ένα λαμπρό κόσμημά του που δηλώνει ταυτόχρονα και το ύψος του πολιτισμού του. Όσο αναπτύσσονται οι λαοί τόσο καλλιεργούνται και βελτιώνονται oι γλώσσες τους. Όλες οι γλώσσες των λαών είναι σεβαστές είτε αυτοί είναι ανεπτυγμένοι πολιτιστικά είτε όχι. Γι΄ αυτό και η γλωσσομάθεια έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή και την πολιτιστική εξέλιξη του ανθρώπου. Όποιος, λέει ο Γκαίτε, δεν ξέρει ξένες γλώσσες, δεν ξέρει τίποτε από τη δική του.

΄Όταν, στον ελληνικό χώρο, οι ειδήμονες καθηγητές γλωσσολόγοι, αρχαιολόγοι, ιστορικοί κ.λ.π. ομιλούν για την ομορφιά της ελληνικής γλώσσας και το βαθμό που επηρέασε τις ευρωπαϊκές, αυτό ίσως να φαίνεται υπερβολή που υπαγορεύεται από υπέρμετρη αγάπη για το αντικείμενό τους ή από εθνικιστικούς λόγους. Πολλές φορές μάλιστα κάθε προσπάθεια διατήρησης ή προβολής της γλώσσας μας, αντιμετωπίζεται, από ορισμένους, με ειρωνεία και με χαρακτηρισμούς της μορφής του «καθαρευουσιανισμού», του «εθνικισμού» ή της «έλλειψης προοδευτικότητας».

Ο ρόλος όμως της γλώσσας είναι μία καθοριστική παράμετρος στην ιστορική πορεία ενός έθνους. Δεν μπορεί να υπάρξει πορεία στο μέλλον, χωρίς να γνωρίζουμε την πορεία μας στο παρελθόν. Και ένα από τα χαρακτηριστικά και αναλλοίωτα σημάδια αυτής της πορείας είναι η γλώσσα μας.

Ο Ηρόδοτος, εξιστορώντας το μεγάλο επίτευγμα της πρόσκαιρης ένωσης της Ελλάδος ενάντια στους Πέρσες εισβολείς κατά τις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, τοποθετεί στο στόμα της επιτροπής των Αθηναίων τη δήλωση ότι ανάμεσα σε άλλα που ένωναν του Έλληνες στην αντίστασή τους κατά των βαρβάρων ήταν η ίδια η γλώσσα: «το Ελληνικόν, εόν ομαιμόν τε και ομόγλωσσον» (η ελληνική κοινότητα, που είχε κοινό αίμα και κοινή γλώσσα).

Ένα αρνητικό παράδειγμα για την σημασία της γλώσσας στην ιστορική πορεία και εξέλιξη ενός έθνους θα μπορούσε να αντληθεί από την ομιλία του αμερικανοεβραίου τέως υπουργού εξωτερικών των Η.Π.Α. το Σεπτέμβριο του 1994, στη διάρκεια τελετής βράβευσής του από προσωπικότητες του επιχειρηματικού κόσμου των Η.Π.Α. στην Ουάσιγκτον: «Ο Ελληνικός λαός είναι δυσκολοκυβέρνητος και γι’ αυτό πρέπει να τον πλήξουμε βαθιά στις πολιτισμικές του ρίζες. Εννοώ, δηλαδή, να πλήξουμε τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα πνευματικά και ιστορικά του αποθέματα, ώστε να εξουδετερώσουμε κάθε δυνατότητά του να αναπτυχθεί, να διακριθεί, να επικρατήσει, για να μη μας παρενοχλεί στην Ανατολική Μεσσόγειο, στη Μέση Ανατολή, σε όλη αυτή τη νευραλγική περιοχή μεγάλης στρατηγικής σημασίας για μας, για την πολιτική των Η.Π.Α.».

Σύμφωνα με έγκυρες πηγές και επισταμένες μελέτες η ελληνική γλώσσα είναι η πλουσιότερη του πλανήτη. Συγκεκριμένα η Marianne – Irene Mc Donald, από το Santa Fe της Καλιφόρνιας, που ασχολείται με την ελληνική γλώσσα καταμέτρησε 6.000.000 λέξεις ενώ για την Αγγλική αναφέρει 100.000 λέξεις. Η διαφορά αυτή φαντάζει υπερβολική, όμως θα πρέπει να αναλογισθεί κανείς ότι μόνο στα δύο έργα του Ομήρου, τα οποία μάλιστα γράφτηκαν στα πρώτα στάδια της εξέλιξης της ελληνικής γλώσσας, μετρήθηκαν 8.102 διαφορετικές λέξεις.

Εκτός από τον ασύγκριτα τεράστιο αριθμό «η ελληνική γλώσσα συγκεντρώνει τον πλούτο και την ομοιογένεια της γερμανικής, τη σαφήνεια της γαλλικής, τη μουσικότητα της ιταλικής και τη λυγεράδα της ισπανικής». Η εκτίμηση αυτή ανήκει στον γάλλο ποιητή και λόγιο Claude Fauriel (1772 – 1884). Η Ελληνική είναι μια ανεξάντλητη γλώσσα, που όχι απλώς έχει επιβιώσει επί 3.000 χρόνια, παρ’ όλες τις περιπέτειες του έθνους μας αλλά ζει και μέσα από άλλες, κυρίως ευρωπαικές, γλώσσες. Στην ιστορία των 4.000 χρόνων που μιλιέται, και των 3.000 χρόνων που γράφεται η γλώσσα μας, δεν είχε πάντα το ίδιο λεξιλόγιο. Αυτό συρρικνώνονταν σε περιόδους κατακτήσεων και πλουτίζονταν σε περιόδους ελευθερίας.

Τα έπη του Ομήρου δεν είναι μόνο το αρχαιότερο ευρωπαΐκό ποίημα, αλλά αποτέλεσαν το πρωτότυπο για πολλούς μετέπειτα ποιητές όπως Ο Βεργίλιος, ο Δάντης, ο Μίλτον κ.λ.π. Ακόμα και στους σύγχρονους όπως ο Derek Walcott από τις δυτικές Ινδίες που τιμήθηκε μάλιστα με το βραβείο λογοτεχνίας το 1992, είναι αισθητή η έντονη επιρροή του Ομήρου, όπως βέβαια και ο ίδιος σε κάθε ευκαιρία δηλώνει. Στις λέξεις και τις ρίζες της ομηρικής διαλέκτου στηρίζεται όχι μόνο η σύγχρονη καθομιλουμένη των Ελλήνων, αλλά και ολόκληρη η ευρωπαϊκή ομοιογλωσσία.

Από την μακρινή εκείνη εποχή δεν έχει τίποτε αλλάξει. Οι «Έλληνες» του Ομήρου, οι «Παναχαιοί», μιλούσαν την ίδια ακριβώς γλώσσα που μιλούν και οι σημερινοί Έλληνες χρησιμοποιώντας τις ίδιες λέξεις και εκφέροντας τον ίδιο λόγο. Οι χρήστες της ελληνικής γλώσσας, παράλληλα με το διαθέσιμο σημερινό γλωσσικό υλικό, έχουν τη δυνατότητα να αντλούν κατά περίπτωση από το βαθύ γλωσσικό παρελθόν τους και να ενεργοποιούν λέξεις σύμφωνα με τους μορφολογικούς και συντακτικούς νόμους της σημερινής μορφής της γλώσσας τους. Ένας θησαυρός λέξεων έρχεται από το παρελθόν και χύνεται στην κοίτη του νεοελληνικού λόγου.

Η νέα μας γλώσσα, θα πει, είναι η ίδια η αρχαία που αδιάκοπα μιλημένη από το ελληνικό έθνος για χιλιάδες χρόνια, από χείλη σε χείλη και από πατέρα σε παιδί, έφτασε ως εμάς. «Από τη εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα, γράφει ο Σεφέρης, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε με την ίδια γλώσσα». Και ο άλλος μας νομπελίστας, ο Οδυσσέας Ελύτης, θα πει στο λόγο που εκφώνησε στη Στοκχόλμη το 1979, την ημέρα που του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ: «Μου δόθηκε να γράψω, αγαπητοί φίλοι, σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ’ όλα αυτά μια γλώσσα που μιλιέται επί χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και με ελάχιστες διαφορές…. Η χώρα μου είναι είπε, μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου».

Με την πάροδο του χρόνου η γλώσσα αυτή μεταπλάσθηκε και μετεξελίχθηκε μέσω των περίφημων διαλέκτων, της Αιολικής, της Δωρικής, της Αττικής, της Ιονικής και τελικά της λεγόμενης Επικής. Ύστερα η γλώσσα μορφοποιήθηκε και εμπλουτίστηκε περαιτέρω κατά την κλασική περίοδο και επεκτάθηκε στα τετραπέρατα του κόσμου κατά την ελληνιστική περίοδο. Εν συνεχεία διαδόθηκε μέσω της λατινικής προς όλες τις μετέπειτα ευρωπαϊκές γλώσσες οι οποίες δανείσθηκαν την μεγαλύτερη δυνατή παρακαταθήκη λέξεων, ριζών και λημμάτων της ομηρικής διαλέκτου η οποία, σημειωτέον, περιελάμβανε και λέξεις άγνωστες σε μας ως μη χρησιμοποιηθείσες υπό του Ομήρου αλλά διαιωνισθείσες από τον μετέπειτα Ελληνισμό.

Ο Ισοκράτης λέει πως ο ελληνικός πολιτισμός υψώθηκε τόσο πολύ και επικράτησε τόσο πλατιά στον κόσμο, ώστε το όνομα Έλληνας να μη σημαίνει πια την καταγωγή, παρά τον πολιτισμένο άνθρωπο. Είναι φανερό δηλαδή ότι το όνομα Έλληνας από τον 4ο π.Χ. αιώνα ακόμη υπερβαίνει τη φυλετική και την εθνογραφική του σημασία και ταυτίζεται με τον άνθρωπο της παιδείας είτε αυτός είναι Έλληνας είτε όχι.

Οι κατακτητές ρωμαίοι μαγεύτηκαν από την ελληνική γλώσσα και σε κάθε ευκαιρία έσπευδαν να ακούσουν τους Έλληνες ρήτορες οι οποίοι «ελάλουν ως αηδόνες». Αντίθετα παραξενεύονταν από τον θαυμασμό ορισμένων Ελλήνων προς τους Ρωμαίους τους οποίους κοροϊδευτικά αποκαλούσαν «γραικύλους». O ρωμαίος ρήτορας Κικέρων επισκεύτηκε την Ελλάδα προκειμένου να καλλιεργήσει την ρητορική του ικανότητα. Γοητευμένος από την ελληνική γλώσσα έλεγε: «ει οι θεοί διαλέγονται την των ελλήνων γλώτταν χρώνται».

Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κλαύδιος, προτίμησε να γράψει τα απομνημονεύματά του στην Ελληνική και όχι στη μητρική του γλώσσα. Αυτή η επιλογή παρείχε μεγαλύτερη δυνατότητα έκφρασης και ομορφιάς και ίσως στο μυαλό του αυτή η βιογραφία να ταυτιζόταν με τα ομηρικά έπη. Τα τελευταία λόγια του Καίσαρα «και σύ τέκνον Βρούτε» δεν ήταν λατινικά όπως συνήθιζε αλλά ελληνικά. Έτσι εξέφρασε με τον πιο έντονο τρόπο τα τραγικά συναισθήματα που τον διαπέρασαν ταυτόχρονα με το φονικό όργανο. Ο Μάρκος Αυρήλιος κρατούσε στα ελληνικά το προσωπικό του ημερολόγιο όπου κατέγραφε τις σκέψεις του.

Στις μετέπειτα εποχές παρά τον οθωμανικό σκοταδισμό η ελληνική γλώσσα απετέλεσε κυρίαρχο εργαλείο των πνευματικών ανθρώπων της Ευρώπης. Πίστευαν ότι η σπουδή του αρχαίου ελληνικού πνεύματος ενεργοποιεί λανθάνουσες δυνάμεις, που υπάρχουν μέσα στον σύγχρονο άνθρωπο, τις οποίες ο ίδιος γνωρίζει ότι υπάρχουν αρκεί να ασχοληθεί μαζί τους.

Ας δούμε όμως με συγκεκριμένα στατιστικά στοιχεία την επιρροή της ελληνικής στις άλλες γλώσσες ξεκινώντας από την περισσότερο διαδεδομένη σήμερα γλώσσα στον πλανήτη την αγγλική. Με μία πρώτη συστηματική καταμέτρηση των ελληνικών λέξεων σε ένα από τα λεξικά της καθομιλουμένης, ο αριθμός τους λέξεων έφθασε τις 6.500. Αν προχωρήσουμε και στην επιστημονική ορολογία, καλύπτοντας σημαντικό τμήμα της, θα φανεί περισσότερο σφαιρικά ο βαθμός επίδρασης της γλώσσας μας στην Αγγλική. Είναι προφανές ότι η συμμετοχή της Ελληνικής στην επιστημονική ορολογία, είναι πολύ μεγαλύτερη, απ’ ότι στα λεξικά της καθομιλουμένης. Όμως πολλοί επιστημονικοί όροι, ιδίως της Ιατρικής, ενώ περιλαμβάνονται μόνο στα επιστημονικά λεξικά, εν τούτοις είναι ευρύτερα γνωστοί και στην καθομιλουμένη π.χ. αρτηριοσκλήρωση, ανεύρυσμα, αρθραλγία, δερματοπάθεια, μαστεκτομή κ.α.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι δανεισμοί των άλλων γλωσσών προέρχονται από μία «αφηρημένη και νεκρή αρχαία Ελληνική». Η αλήθεια είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των δανεισμών αυτών είναι λέξεις που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Ελληνική, χρησιμοποιουνται, όμως και στη νέα Ελληνική π.χ. bradyglossia, bradylogia, pandemy, cachexy, chrematistic, criterion, dysecoia, dysgraphia, dyspepsia, thalassocracy, thalposic, cacophony, calligraphy, chthonian, panacea, psalm, mania, oekosite, ostracism, cacosmia, thaumaturgy, diasyrm, κ.α. Αυτό, απλά δείχνει τη διαχρονικότητα της ελληνικής, που ποτέ δεν έπαψε να υφίσταται, να γράφεται και να μιλιέται με το ίδιο ετυμολογικό.

Αναφέρουμε ένα απόσπασμα του ’γγλου καθηγητού της Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, R. H. Robins, από το βιβλίο του «Σύντομη Ιστορία της Γλωσσολογίας»:

«Φυσικά, δεν είναι μόνο στη γλωσσολογία όπου οι Έλληνες υπήρξαν πρωτοπόροι για την Ευρώπη. Στο σύνολό της, η πνευματική ζωή της Ευρώπης (η φιλοσοφική, ηθική, πολιτική, και αισθητική σκέψη της) ανάγεται στο έργο των Ελλήνων στοχαστών, ακόμη και σήμερα, επιστρέφουμε αδιάκοπα στην ελληνική κληρονομιά για να βρούμε ερεθίσματα κι ενθάρρυνση. Ο σημερινός άνθρωπος αισθάνεται αναντίρρητα να τον συνδέει με τους Έλληνες μια πνευματική συγγένεια που δεν νιώθει με κανένα προηγούμενο ή σύγχρονο πολιτισμό. Πιθανώς δε θα μάθουμε ποτέ με βεβαιότητα ποιες περιβαλλοντικές, πολιτισμικές και βιολογικές συνθήκες προκάλεσαν αυτή τη λαμπρή άνθηση του ανθρώπινου πνεύματος στην κλασική Ελλάδα. Αυτό όμως δε μειώνει καθόλου την ευγνωμοσύνη μας για τα όσα επιτελέστηκαν».

Μπορούμε να πούμε ότι η γλώσσα στην χώρα μας άγγιξε αυτόν το βαθμό τελειότητας επειδή εδώ έτυχε να ζήσουν κάποια φωτισμένα μυαλά όπως οι Αριστοτέλης, Όμηρος, Πραξιτέλης, Θουκυδίδης, Δημόκριτος, Ιπποκράτης, Ευκλείδης, Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Πλάτωνας κ.α. Δεν ήταν, όμως, μόνο αυτά τα φωτεινά μυαλά. Οι αρχαίοι Έλληνες με την πλούσια φαντασία τους και το εξαιρετικά εφευρετικό πνεύμα τους ήταν και γλωσσοπλάστες.

Η δύναμη αλλά και η ομορφιά της γλώσσας μας και των λέξεών της, εν μέρει έγκειται στο ότι είναι πιο εύηχες από αντίστοιχες λέξεις άλλων γλωσσών. Εν μέρει, στον τεράστιο πλούτο των λημμάτων και των συνωνύμων της, που δίνουν τη δυνατότητα στο χρήστη της να κυριολεκτεί. Δεν είναι τυχαίο αυτό που λένε οι Αμερικανοί όταν αντιμετωπίζουν πρόβλημα κυριολεξίας «οι Έλληνες έχουν την κατάλληλη λέξη» (the Greeks have word for it). Η λέξη π.χ. λακωνικός, δεν είναι μία λέξη που σημαίνει απλά σύντομος, όπως το Αγγλικό brief. Προήλθε από τον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς των Σπαρτιατών, και στην έννοιά της περικλείεται η απλότητα, η λιτότητα, η φυσικότητα και μία θεώρηση του κόσμου και της ζωής όπως οι ίδιοι την ήθελαν και την αντιλαμβάνονταν. Ένα ακόμη παράδειγμα. Η νοσταλγία δεν είναι απλά μια «επιθυμία και ενθύμηση».

Δεν είναι συμπτωματικό άλλωστε ότι οι βασικές έννοιες σκέψης και έκφρασης στην Αγγλική-αλλά και στις άλλες Ευρωπαϊκές γλώσσες- είναι λέξεις καθαρά Ελληνικές: analysis (1667), synthesis (1611), antithesis (1529), problem (1382), hypothesis (1596), method (1541), theory (1605), practice (1553), empiric (1605), paradigm (1483), music (1250), orchestra (1606), melody (1569), rhythm (1557), harmony (1532), rhapsody (1542), organ (1000), hypocrisy (1225), theater (1374), drama (1515), tragedy (1374), comedy (1374), poetry (1447), lyrism (1859), symptom (1398), diagnosis (1681), therapy (1846), politic (1420), democracy (1531), tyranny (1374), anarchy (1539), despotism (1727), oligarchy (1577), idea (1430), ideology (1796), logic (1362), dilemma (1656), category (1588), program (1633), system (1638), organization (1432), etiology (1656), symbol (1450), syllable (1384), phrase (1530), dialect (1551), dialogue (1551), theme (1300), theorem (1551), axiom (1485), physic (1390), energy (1581), plastic (1632), meter (900), machine (1549), metal (1300), mass (900), magic (1386), myth (1838), mystery (1315), phenomenon (1639), period (1413), phase (1812), dynamic (1827), fantasy (1382), crisis (1543), criterion (1647), dogma (1600), psalm (961), bible (1095), church (825), martyr (900), liturgy (1560), orthodox (1630), catholic (1551), hymn (1667), symmetry (1563), assymetry (1652) panic (1420), mania (1607), aesthesis (1879). Οι αριθμοί στις παρενθέσεις δείχνουν τη χρονολογία που για πρώτη φορά οι λέξεις αυτές εμφανίζονται σε Αγγλικό κείμενο. Βλέποντας κανείς λέξεις της εποχής του Ομήρου και του Αριστοτέλη να εισάγονται στην Αγγλική μετά από 15 ή 17 αιώνες, δεν μπορεί να μην εκτιμήσει την προσφορά αυτής της γλώσσας στην εξέλιξη της ανθρωπότητας και βέβαια τη βαριά κληρονομιά που κουβαλάμε.

Η καταγραφή και μόνο των κυριώτερων κλάδων των επιστημών, στην αγγλική αλλά και τις άλλες γλώσσες, μας δίνει ανάγλυφα το εύρος της επίδρασης αυτής:

Aetiology, Anemology, Angiology, Anthropology, Astrology, Astronomy, Biology, Botany, Bryology, Cardiology, Carpology, Cetology, Chemistry, Chorology, Chronology, Cosmology, Craniology, Cryptology, Dactylology, Dendrology, Deontology, Dermatology, Ecology, Economics, Endocrinology, Entomology, Epidemiology, Epistemiology, Eschatology, Ethnology, Ethology, Etymology, Genealogy, Geodesy, Geography, Geology, Geometry, Gerontology, Glottochronology, Gynaecology, Haematology, Helminthology, Herpetology, Hippology, Histology, History, Horology, Hydrology, Hypnology, Ichtyology, Lexicology, Limnology, Lithology, Logic, Malacology, Mathematics, Mechanics, Meteorology, Metrology, Mycology, Myology, Myrmecology, Mythology, Nomology, Nosology, Odontology, Oenology, Oncology, Oneirology, Ontology, Oology, Ophiology, Ophthalmology, Ornithology, Orology, Osteology, Otology, Paedology, Palaeontology, Pathology, Pedology, Penology, Petrology, Pharmacology, Philoogy, Phrenology, Physics, Physiology, Phytology, Pdology, Penology, Petrology, Pharmacology, Philology, Phrenology, Physics, Physiology, Phytology, Psephology, Psychiatrics, Psychology, Pteridology, Philosophy, Rhinology, Scatology, Seismilogy, Selenology, Semiology, Speleology, Stomatology, Teratology, Theology, Topology, Toxicology, Tribology, Zoology, Zymology, κ.α.

Όμως δεν είναι το όνομα και μόνο κάποιας επιστήμης ελληνικό. Ελληνική είναι και η ορολογία που χρησιμοποιεί αυτή για την περιγραφή και την εξέλιξή της. Ο λόγος είναι ότι οι Έλληνες δεν βάπτισαν απλά τις επιστήμες αλλά τις δημιούργησαν, τις καλλιέργησαν και τις παρέδωσαν στον υπόλοιπο κόσμο. Πολλοί θεωρούν ότι μόνο η ιατρική ορολογία είναι σε μεγάλο ποσοστό ελληνική. Ίσως επειδή η επιστήμη αυτή είναι και η κοντινότερη στον άνθρωπο. Αλλά και οι υπόλοιπες επιστήμες από αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω, εκτός από το όνομα, έχουν ελληνική ορολογία. Για παράδειγμα στη Βοτανική εκτός από το όνομα και την ορολογία θα πρέπει να προσθέσουμε και περίπου 500.000 ονόματα φυτών τα οποία είναι ελληνικά. Το ίδιο ισχύει και στη Ζωολογία αλλά και στις υπόλοιπες επιστήμες σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό.

Βέβαια μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι η διείσδυση αυτή έγινε κάποτε στο παρελθόν. Σήμερα που ο πολιτισμός και η ανάπτυξη εξαπλώθηκε σε αρκετές άλλες χώρες του κόσμου συμβαίνει κάτι παρόμοιο; Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός ότι επιτεύγματα των σύγχρονων επιστημών σε διάφορα μέρη του πλανήτη, και μάλιστα εκτός Ελλάδος, επιστρατεύεται για την περιγραφή τους και πάλι η ελληνική γλώσσα.

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί κάτι πολύ πρόσφατο. Ο ‘Αγγλος οικονομολόγος James Meade (Τζέημς Μηντ), που βραβεύτηκε με το Νόμπελ οικονομίας το 1977, στο νέο του βιβλίο αναπτύσσει μία νέα οικονομική θεωρία. Υποστηρίζει ότι: «ο κομμουνισμός σαν οικονομική λύση απέτυχε, ο καπιταλισμός είναι γεμάτος πληγές, άρα μη εφαρμοστέος, στην αμιγή τουλάχιστον μορφή του. Το καλύτερο είναι να δημιουργήσουμε ένα νέο οικονομικό πλαίσιο, με τα απαραίτητα στοιχεία της κοινωνικής πολιτικής αλλά και τη διατήρηση της πρωτοβουλίας του ατόμου. Και πώς να ονομάσουμε αυτό το νέο σύστημα, στο οποίο θα αξίζει να ζει κανείς; Αγαθοτοπία». Agathotopia, λοιπόν, ονομάζει το νέο βιβλίο και τη νέα θεωρία του.

Ας δούμε στη συνέχεια τη συμμετοχή της ελληνικής γλώσσας στη γερμανική η οποία κυριάρχησε τον αιώνα που έφυγε σε μεγάλο βαθμό στον ευρωπαϊκό χώρο. Κατ’ αρχήν ο Μαρτίνος Λούθηρος, για να δημιουργήσει την Γερμανική γραμματική αντέγραψε την αρχαία Ελληνική γραμματική.

O μεγάλος μουσουργός Beethoven επαναλάμβανε συχνά εκφράσεις από Όμηρο: «Όπως ο σοφός Οδυσσέας έτσι ξέρω και εγώ να βοηθώ τον εαυτό μου», Στα σημειωματάριά του βρίσκει κανείς γραμμένη με πένα την εξής πρόταση: «Ο Σωκράτης και ο Ιησούς είναι τα πρότυπά μου». Έδινε ακόμη έναν πρωτότυπο ορισμό της διασκέδασης, που θα έπρεπε να προβληματίσει πολλούς νεοέλληνες: «Διασκέδαση σημαίνει, να είναι κανείς μόνος με τους αρχαίους Έλληνες». Από την Ιλιάδα αποστήθισε ένα στίχο και τον επαναλάμβανε τακτικά. Επεδίωκε δε να υλοποιήσει το νόημα του στίχου στη ζωή του.

«Ότι δε θα ήθελα άπραγος να βυθιστώ στη σκόνη, άδοξος όχι, πρώτα κάτι μεγαλειώδες θα τελειώσω, το οποίο θα ακούν κι’ οι κατοπινοί» (Ιλιάδα, Ραψωδία Χ, στίχοι 304-305)

Το αντίτυπο της Οδύσσειας το οποίο διάβαζε (μετάφραση J.H.Voss) είναι γεμάτο υπογραμμίσεις, ιδιαίτερα σ’ εκείνα τα σημεία που θεωρούσε ότι αντικατοπτρίζονταν οι καταστάσεις της εποχής του. Το αντίτυπο αυτό του Beethoven φυλάσσεται σήμερα στη βιβλιοθήκη του Βερολίνου.

Ορισμένους από τους στίχους του Ομήρου με τους οποίους αισθάνονταν ότι ταυτίζεται και εκφράζεται είναι οι εξής, όπου διακρίνει κανείς τις δοκιμασίες και την αντοχή του Οδυσσέα να ξαναζούν στον μουσουργό. Η καρδιά μου στο στήθος σκλήρυνε από καιρό στον πόνο γιατί έζησα πολλά και πολλά πέρασα

(Μοιάζει με τους στίχους της Οδύσειας υ 18-19, ή τ 377-378, διότι ενδέχεται να μην μεταφέρονται ακριβώς οι στίχοι του Ομήρου, αλλά με κάποια τροποποίηση) Όμως και από την άλλη όλη την οδύνη του Οδυσσέα αντικατοπτρίζεται στον εξής στίχο του Ομήρου. Αυτά τραγούδησε ο περίφημος Δημόδοκος, μα ο Οδυσσέας έλιωσε στο πόνο και δάκρυα κύλησαν στα ματόκλαδα και μάγουλα. (Οδύσεια, Ραψωδία θ, στίχοι 541-542)

Ίσως ο μουσουργός αισθανόταν μία συγγενική σχέση στην τραγικότητα με τον Όμηρο, διότι κατά σύμπτωση ο ποιητής λέγεται ότι ήταν τυφλός, ενώ ο μουσουργός έχανε όλο και περισσότερο την ακοή του.

Τα τετράδια του έτους 1823 παρουσιάζουν ότι ο ανεψιός ήταν σε θέση να διαβάζει τους Έλληνες τραγικούς. Σ’ ένα άλλο σημειωματάριο διαβάζουμε μία αφιέρωση με την οποία δωρίζει στον ανεψιό του Karl, τους βίους του Αριστείδη και του Θεμιστοκλή και όπου του επισημαίνει και του εύχεται να είναι δίκαιος σαν τον πρώτο και τολμηρός σαν τον δεύτερο και έτσι όπως λέει μέσα από την γλώσσα να αντιληφθεί το πνεύμα της αρχαιότητας.Όταν κάποτε γνώρισε τον ανεψιό του στον ‘Αγγλο μουσικό Edward Schulz του είπε: «Μπορείτε να του δώσετε οποιοδήποτε αίνιγμα στα ελληνικά. Ο μικρός Οιδίποδας μπορεί να το λύσει γιατί γι’ αυτόν, σ’ αυτήν τη γλώσσα, δεν υπάρχει κανένα μυστικό».

Ο Robert Schumann έλεγε ότι, όταν τον κατελάμβαναν μεγάλη θλίψη και απαισιοδοξία ότι έβρισκε παρηγοριά και δύναμη στο ξεφύλλισμα του Ομήρου. Ο Franz Schubert έγραψε συνολικά 600 τραγούδια, τα 40 από αυτά σχετίζονται με την Αρχαία Ελλάδα, όπως: «Γανυμήδης», «Ιφιγένεια», «Αντιγόνη», «Ο αποχαιρετισμός του Έκτορα». Ο Franz Liszt έγραφε σ’ ένα γράμμα του: «αισθάνομαι ότι ο Όμηρος και ο Πλάτων με τριγυρίζουν. Τους σπουδάζω καθημερινά, τους σκέπτομαι, τους καταπίνω».

Ο Mozart, η άλλη μεγαλοφυία της μουσικής μεταξύ άλλων έγραψε την 41ή συμφωνία που την ονόμασε «του Διός» (Juppiter-Symphonie), αλλά και τρείς όπερες οι οποίες έχουν αρχαία ελληνικά θέματα. Αυτές είναι: ο «Απόλλων και ο Υάκινθος», ο «Μιθριδάτης, ο Βασιλιάς του Πόντου» και ο «Ιδομενέας, ο Βασιλιάς της Κρήτης». Ο Johann Wolfgang von Goethe (1749 – 1832) που διάβαζε ήδη στα δέκα του τον Όμηρο έλεγε:«’Ο,τι είναι η καρδιά και ο νους για τον άνθρωπο, είναι η Ελλάδα για την ανθρωπότητα».

Μια άλλη μεγάλη μορφή των γερμανικών γραμμάτων ήταν ο Friedrich Schiller (1759-1805), πολύπλευρος επιστήμονας, λογοτέχνης και κατ’ εξοχήν ελληνιστής. Ως άνθρωπος του πνεύματος και μάλιστα ως ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της γερμανικής γραμματείας ο Schiller εντρύφησε βαθειά στην αρχαία ελληνική παιδεία και φιλοσοφία. Παραλλήλιζε στην καθημερινή του ζωή πολλά ρητά του Αριστοτέλη, τόσο με τις προσωπικές του καταστάσεις όσο και με τις κοινωνικές. Ο ‘Ομηρος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, ο Πλούταρχος, ο Λουκιανός είναι για τον Schiller η αληθινή χαρά της ζωής.

 

Ο αυστριακός αρχαιολόγος και συγγραφέας Έγκον Φρίντελ (Egon Friendel) στο βιβλίο του «Πολιτική ιστορία της αρχαίας Ελλάδος» το 1938, έγραφε: «Οι αρχαίοι Έλληνες είναι το πλουσιότερο και υποδειγματικότερο, συναρπαστικότερο και φαντασμαγορικότερο θεατρικό θέαμα του κόσμου, και η οικουμένη είναι το αιώνιο και μεταβλητό, κριτικό και αφοσιωμένο κοινό τους». Ειδικότερα για την ελληνική γλώσσα έλεγε ίδιος: «Το πρώτο και μεγαλύτερο καλλιτεχνικό δημιούργημα των Ελλήνων είναι η γλώσσα τους το εκπληκτικό γνώρισμα της οποίας είναι η γλωσσοπλαστική της ικανότητα και η ελευθερία σύνταξης η οποία λείπει ολότελα από τη λατινική και τις θυγατρικές της γλώσσες».

 

Η ελληνική παιδεία επηρέασε σε μεγάλο βαθμό ανεξαίρετα όλες τις επιστήμες στην Γερμανία και όχι μόνο τις θεωρητικές. Μάλιστα πολλοί εκτιμούν ότι η επιλογή της Γερμανίας να θεμελειώσει το εκπαιδευτικό της σύστημα στην κλασική ελληνική παιδεία της χάρισε αυτή την ραγδαία επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη. Ο πυρηνικός φυσικός Dr. Werner Heisenberg που τιμήθηκε με το βραβείο Nobel το 1932 είπε στο λόγο του κατά την τελετή της βράβευσής του από την Σουηδική Ακαδημία: «Η μεγαλύτερη πνευματική μου άσκηση ήταν η θητεία μου στην αρχαία ελληνική».

Με στατιστικά στοιχεία οι ελληνικές λέξεις στην γερμανική δίνονται με τον παρακάτω πίνακα:

Απλές ελληνικές  Σύνθετες γερμανικές

 

Παράγωγες ελληνικές

 

Συνθέσεις από:

 

Krise (184), Phase (198), Zone (214)

 

Klima (224), Therapie (207), Oeko – (380), Theater (313), Technik

 

(412), Musik (489), Problem (418), Programm (565), System

 

(677), Energie (618), Politik (676)

 

Σ Υ Ν Ο Λ Ο

 

2.384  7.043

 

6.507

 

 

 

596

 

4.980

 

 

 

 

 

21.509

 

 

Η Ελληνική γλώσσα δεν είναι μόνο των αρχαίων θεών, ημιθέων ή ηρώων αλλά και η γλώσσα που εξέφρασε στη συνέχεια την κοσμοθεωρία του Χριστιανισμού δια των Ευαγγελίων. Στην ελληνική γράφτηκε απ’ ευθείας η Καινή Διαθήκη η οποία θεωρείται το περισσότερο θεόπνευστο βιβλίο. Η Παλαιά Διαθήκη περισσότερο ιστορικό βιβλίο μεταφράστηκε και αυτό στην ελληνική από τους 72 λόγιους Εβραίους επί Πτολεμαίου του Β΄ του Φιλάδελφου. Η διάδοση των ηθικών αξιών στη συνέχεια έγινε από τον απόστολο των εθνών Παύλο ο οποίος κήρυξε αλλά και έγραψε τις επιστολές του στην ελληνική γλώσσα. Για την ομορφιά που έδωσε η ελληνική γλώσσα σε μια θρησκεία αγάπης όπως αυτή του Χριστιανισμού θα δανεισθώ τα λόγια του γερμανού ποιητή Johann Wolfgang von Goethe (1749 – 1832): «’Aκουσα το Ευαγγέλιο στον ‘Aγιο Πέτρο της Ρώμης σε όλες τις γλώσσες. Η ελληνική αντήχησε σαν άστρο που εμφανίζεται τη νύχτα».

*Ο Θωμάς Σαββίδης γεννήθηκε στο Κληματάκι Γρεβενών. Αποφοίτησε από το εξατάξιο Γυμνάσιο Τσοτυλίου Koζάνης και σπούδασε Βιολογία και Χημεία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Βοτανική στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς της Αυστρίας. Πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα στην Βοτανική και σήμερα είναι Επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στον Τομέα Βοτανικής. Εργάστηκε ερευνητικά στα Πανεπιστήμια Χαϊδελβέργης, Γκαίττιγκεν και στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών της Καρλσρούης (Γερμανία). Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στην δομή των φυτικών οργανισμών και στην προστασία του περιβάλλοντος από τοξικά και ραδιενεργά στοιχεία. Παράλληλα προσπαθεί να αξιοποιήσει τα αρχαία ελληνικά συγγράμματα ως πηγή επιστημονικής γνώσης στον χώρο των θετικών επιστημών. Έχει δημοσιεύσει περίπου εκατό πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες ενώ πρόσφατα εξεδόθησαν βιβλία του με τίτλο: Η Διατροφή στον Πόντο, το Μαστιχόδενδρο της Χίου και Ομήρου ‘Aμπελος. Υπό έκδοση βρίσκεται το πολύτομο έργο με τίτλο: Ομήρου Βοτανική. Είναι μέλος διεθνών επιστημονικών συλλόγων ενώ έντονη είναι η δράση του σε πολλές οργανώσεις στον εθνικό χώρο. Από το 1997 είναι Πρόεδρος του Οργανισμού για την Διεθνοποίηση της Ελληνικής Γλώσσας.

 

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ