Γράφει η Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου*.

“Δεν πιστεύω σε τίποτα. Δεν ελπίζω σε τίποτα. Είμαι ελεύθερος” έχει γραφτεί στον τάφο ενός από τους πιο διάσημους έλληνες συγγραφείς, του Νίκου Καζατζάκη. Και νομίζω ότι τώρα, ανάμεσα στους νεκρούς, ίσως να είναι λεύτερος, ο περήφανος αυτός κρητικός, γιατί φυσικά κανείς ζωντανός δε μπορεί με σιγουριά να πει τούτη τη μεγάλη κουβέντα. Υπάρχει θεωρητικά μια στοιχειώδης αίσθηση ελευθερίας σε όσους ζουν σε ένα κράτος που δεν βρίσκεται υπό κατοχήν, σε όσους έχουν στοιχειώδη οικονομική αυτάρκεια, σε όσους δεν καταπιέζονται από θρησκευτικούς ή κοινωνικούς κανόνες. Από κει κι έπειτα ζούμε ισόβια στη φυλακή του ίδιου μας του εαυτού, που μας περιορίζει την ελευθερία με αδυναμίες σωματικές, γονιδιακές, ηθικές και πνευματικές.

Ποιος ανάμεσά μας μπορεί να πει πως τα κατάφερε να κερδίσει κάποιες στιγμές απόλυτης προσωπικής ελευθερίας; Σίγουρα οι περισσότεροι νιώθουμε λεύτεροι μόνο στα όνειρά μας. Όταν κοιμόμαστε είμαστε όπως θα θέλαμε νάμαστε, δρούμε πέρα από κάθε προσδοκία μας, τίποτε δεν είναι αδύνατο… στα όνειρά μας. Να γιατί ο Φρόιντ τόσο σκληρά προσπάθησε να θεραπεύσει την ψυχή από την κερκόπορτα των ονείρων μας.

Η Τέχνη είναι μια άλλη διέξοδος στη λευτεριά. Ένας καλλιτέχνης είναι λεύτερος να ζήσει ξανά και ξανά, με πολλούς διαφορετικούς κάθε φορά τρόπους μέσα από τα δημιουργήματα της τέχνης του. Νοιώθει λεύτερος σα θεός να δημιουργήσει το δικό του σύμπαν. Το δυστύχημα είναι ότι κανείς καλλιτέχνης δε χωρά στο ίδιο του το σύμπαν. Να λοιπόν, που και η φαντασία δεν είναι παρά το σύνορο της ελεύθερής μας βούλησης.

Μερικοί λένε ότι ο έρωτας είναι ένα είδος λευτεριάς. Αλλά ο έρωτας παίρνει τόσα πρόσωπα και ειδικά το σεξ δημιουργεί τέτοιες περίπλοκες καταστάσεις, που μάλλον μας υποδουλώνουν, παρά μας λευτερώνουν.

Κάθε θρησκεία προσπαθεί να μας πείσει ότι αυτή είναι ο -μοναδικός μάλιστα- λυτρωτής μας από τον φόβο του θανάτου και το βάρος των ανομημάτων μας. Όμως όλες οι θρησκείες απαιτούν πλήρη υποταγή, που δε μπορεί να νοηθεί σαν πράξη ελευθερίας. Γιατί πόσο ελεύθερος μπορεί να νιώθει ο δούλος του όποιοδήποτε θεού;

Η Ιστορία μας διδάσκει ότι ο άνθρωπος πάντοτε έπαιζε το παιχνίδι αφέντης – δούλος. Πάντοτε κάποιοι κυβερνούν και φτιάχνουν νόμους, που κάποιοι άλλοι πρέπει να τους υπακούν, κάποιοι δουλεύουν σκληρά για να απολαμβάνουν κάποιοι άλλοι. Ακόμη και στην αρχαία Ελλάδα, το Χρυσό αιώνα, στην πιο φιλελεύθερη περίοδο της αρχαιότητας, η δημοκρατία της Αθήνας δεν ήταν παρά μια ιμπεριαλιστική δύναμη, στην οποία οι δούλοι έκαναν σκληρή δουλειά την ώρα που οι ελεύθεροι πολίτες φιλοσοφούσαν γύρω από τις ιδέες της Ελευθερίας, της Ομορφιάς και της Αθανασίας. Βέβαια η δουλεία στην Ελλάδα δεν ήταν τόσο σκληρή, όσο για παράδειγμα στη Ρώμη, γιατί κατά τους πολέμους εκείνης της εποχής καθένας μπορούσε να γίνει δούλος μετά από κάποια ήττα κι έτσι οι έλληνες μπορούσαν να διακρίνουν στο πρόσωπο των δούλων μια δυνατότητα του δικού τους πεπρωμένου. Θυμηθείτε στην υπέροχη ομώνυμη τραγωδία την Εκάβη, βασίλισσα της Τροίας να θρηνεί το χάσιμο της λευτεριάς της από το κούρσεμα της πόλης από τους Αχαιούς. Οι αθηναίοι συγγραφείς, έχοντας κατοχυρώσει την ελευθερία της έκφρασης, ανέβασαν αυτό το έργο ακριβώς για να καυτηριάσουν την ανελέητη καταστροφή της Ποτιδαίας, από τη μητρόπολη Αθήνα.

Οι αρχαίοι έλληνες βάδιζαν με γνώμονα την αίσθηση του μέτρου στη ζωή. Πίστευαν ότι ο άνθρωπος έχει όρια κι έτσι είναι αδύνατον να είναι πραγματικά ελεύθερος. Ακόμη και οι θεοί τους δε μπορούσαν ν’ αλλάξουν το πεπρωμένο, που στέκει πάνω απ’ όλα. Θυμηθείτε τον δυστυχή Οιδίποδα. Ήταν λεύτερος να κάνει ότι θέλει, μέχρι που ανακάλυψε ότι είχε σκοτώσει τον πατέρα του και είχε παντρευτεί τη μάνα του, όπως ακριβώς προφήτευαν οι χρησμοί και όσο αυτός δρούσε.. με λεύτερη τη βούληση. Φυσικά ο Οιδίποδας ένιωσε υπεύθυνος για όσα είχαν συμβεί και είχε την ελευθερία να τυφλωθεί από τα ίδια του τα χέρια.

Πολλοί άνθρωποι ακόμη και σήμερα πεθαίνουν με την ελεύθερή τους βούληση πολεμώντας για κάποιες ιδέες, που μοιάζουν αθάνατες. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων δυστυχώς σε λίγα χρόνια η θυσία τους μοιάζει μάταιη. Τα πράγματα αλλάζουν και μεις βλέπουμε τα πράγματα με διαφορετικό βλέμμα.

Έχουμε την ψευδαίσθηση ότι έχουμε ελευθερία επιλογής. Στην πραγματικότητα βασιλιάδες, στρατηγοί, πολιτικοί, άνθρωποι της εξουσίας, του χρήματος και πάνω απ’ όλα κάποιοι απρόβλεπτοι παράγοντες κυβερνούν τη ζωή μας. Σε κάθε πολιτικό σύστημα άνθρωποι σαν τα ερπετά σκαρφαλώνουν στην κορφή κι εύκολα καταφέρνουν να δηλητηριάσουν το δρόμο για την πρόοδο, την ισότητα, την ελευθερία. Φαίνεται ότι η αναρχία είναι ο μόνος δρόμος για την κοινωνική ισότητα  και δικαιοσύνη, αλλά καμιά κοινωνία δεν επιβιώνει στο χάος της αναρχίας.

Ο άνθρωπος πρέπει να επιζεί μέσα στα όριά του. Και αυτό είναι αντίθετο από την ίδια του τη θέληση. Ο άνθρωπος θέλει να ζει για πάντα, αλλά ο θάνατος υπάρχει για όλους μας. Ο άνθρωπος πρέπει να συμβιβάζεται κι έτσι προσπαθεί να δημιουργήσει μια κοινή ζωή στην οποία καθένας μπορεί να εκφραστεί λεύτερα μέσα στα όρια της κοινωνικής ελευθερίας, που ορίζεται από την μη παραβίαση της ελευθερίας του συνανθρώπου μας. Νοιώθουμε ευτυχία μόνο αν ελπίζουμε στη δυνατότητα ν’ αγγίξουμε την κορφή των  προσδοκιών μας.

Είμαστε όλοι ίσοι; Δεν είμαστε στα μάτια του θεού, που δημιουργεί όμορφους και άσχημους, έξυπνους και βλάκες, άρρωστους και υγιείς. Πρέπει να είμαστε ίσοι μπροστά στο Δίκαιο και τους Νόμους, αλλά και δω δεν είμαστε τις περισσότερες φορές.

Λέμε ότι πετύχαμε την ελευθερία, αν η πλειοψηφία νιώθει λεύτερα. Να γιατί ψηφίζουμε στις εκλογές. Να γιατί πιστεύουμε ότι η Δημοκρατία είναι το πιο αντιπροσωπευτικό πολιτικό σύστημα. Να γιατί διαδηλώνουμε ενάντια στο απαρχάιτ και σε κάθε είδος ρατσισμού. Να γιατί απεργούμε ζητώντας περισσότερα χρήματα, λιγότερες εργάσιμες ώρες, περισσότερο ελεύθερο χρόνο, δίκαιη αντιμετώπιση. Να γιατί αγωνιζόμαστε για την ισότητα των γυναικών, την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο, χωρίς το φόβο των πυρηνικών, γιατί ελπίζουμε στην κοινή λογική που θα φέρει επιτέλους την επι γης ειρήνη στην ταραγμένη μας εποχή.

Θέλουμε να έχουμε δικαίωμα επιλογής σε κάθε ζήτημα. Όμως στ’ αλήθεια έχουμε; Οι άνθρωποι στη Δύση πρέπει να διαλέγουν συνεχώς από το ρούχο που φορούν μέχρι το άρωμα του αποσμητικού τους. Μια απέραντη ποικιλία επιλογών απλώνεται μπροστά τους. Πόσο λεύτεροι όμως είναι να διαλέξουν αυτό που στ’ αλήθεια επιθυμούν; Τις πιο πολλές φορές αγοράζουν όχι ότι χρειάζονται αλλά ότι τους επιβάλλεται μέσα από τη διαφήμιση. Αγοράζουν φίρμες, υπογραφές, ταμπέλες με τ’ όνειρο της επιτυχίας. Νιώθουν τόσο κουρασμένοι για να προσπαθήσουν ν’ αποκαλύψουν τις πραγματικές τους ανάγκες, τις επιθυμίες τους και παραδίδονται δίχως όρους στους κανόνες της αγοράς. Είναι τόσο βολικό το ν’ αγοράσεις ένα one size όνειρο μέσα από τη σαπουνόπερα. Όμως είναι αυτό ελευθερία;

“Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία” είπε ο εθνικός μας ποιητής. Και η Επανάσταση μας είχε σα λάβαρο το “Ελευθερία ή Θάνατος”. Και Παιδεία θα μπορούσαμε να προσθέσουμε σήμερα. Είναι μακρύς ο δρόμος για τη Λευτεριά, που ποτέ δεν πρόκειται ν’ αγγίξουμε. Μα μοιάζει με ταξίδι στην Ιθάκη. Ένα μικρό βήμα προόδου κι ατέλειωτα πισωγυρίσματα.

Ο λαός μας ποτέ δεν έπαψε ν’ αγωνίζεται για τη Λευτεριά. Επιζήσαμε μέσα από τόσους πολέμους, γευτήκαμε την τυραννία της δικτατορίας και σήμερα περνάμε τη σκλαβιά της Οικονομικής κρίσης.

Σε μια παγκοσμιοποιημένη χρεωκοπημένη εποχή που μας επιβάλει ξένες γλώσσες, νέα ήθη, νέους τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς, πόσο λεύτεροι μπορούμε να νοιώθουμε στην Ελλάδα;  Πόσο λεύτεροι είμαστε ν΄αντιδράσουμε σε όσα μας επιβάλουν; Πόσο λεύτεροι να βαρύνουμε αντιστρέφοντας τη ζυγαριά της Ιστορίας; Πώς;

Είμαστε απλώς λεύτεροι να προσπαθήσουμε για ακόμη μια φορά. Ακόμη και αν αποτύχουμε. Γιατί η Ελευθερία μπορεί να είναι μια ακόμη ουτοπία. Όμως χωρίς αυτήν ο άνθρωπος δε γίνεται ν’ ανθίσει και ο πολιτισμός δεν είναι παρά ένα κούφιο όνομα.

 

 

*Η Μαρία Αρβανίτη Σωτηροπούλου γεννήθηκε  στον Πειραιά και κατάγεται από το Μεγαλοχώρι της Σαντορίνης. Μεγάλωσε στη Σύρο και τον Πειραιά, όπου τελείωσε τις γυμνασιακές της σπουδές και ζει και εργάζεται έκτοτε.
Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών από το οποίο πήρε πτυχίο Ιατρικής Σχολής το 1974 και ειδικεύτηκε (1977) στη Μικροβιολογία (Βιοπαθολογία).  Το 1983 με υποτροφία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας μετεκπαιδεύτηκε στην Αγγλία, σε θέματα Ηπατίτιδας και AIDS. Εργάστηκε σαν ιδιώτης ιατρός και στα νοσοκομεία “Τζάννειο”, Αντικαρκινικό “Μεταξά” (επιμελήτρια) και τον ΟΙΚΟ ΝΑΥΤΗ (επί πολλά χρόνια υπεύθυνη εργαστηρίων) απ’ όπου συνταξιοδοτήθηκε το 2010.
Στα γράμματα πρωτοπαρουσιάστηκε το 1975 με το πρώτο της βιβλίο “Ιστορία δίχως όνομα” και έκτοτε έχει γράψει συνολικά 14 βιβλία (διηγήματα, μυθιστορήματα, πεζογραφήματα, δοκίμιο, μυθιστορία, παιδικά αφηγήματα):
Ιστορία δίχως όνομα (διηγήματα) 1976
Αλίμονο στον άπατρι (διηγήματα)1981
Θηλυκός άνθρωπος (διηγήματα) 1982
Ιφιγένεια εν Ελλάδι (μυθιστόρημα) 1984, 1986
Το φως του κόσμου (μυθιστόρημα) 1987
Γρηγόρης Λαμπράκης, ο πρωτοπόρος ειρηνιστής γιατρός (μελέτη) 1988
Η ώρα της σιωπής (μυθιστόρημα)  1989
Πάνω από τον 38ο Βόρειο παράλληλο (ταξιδιωτική μυθιστορία) 1991
Στη σοφία της άγνοιας δόξα (ποιητικά πεζογραφήματα) 1993
Οι ιστορίες του μικρού Αλέξανδρου (παιδικό αφήγημα) 1993
Ο παππούς από την Οντέσα (διηγήματα) 1995
Ονείρου απατηλότερα (μυθιστόρημα) 1996
Επί πτερύγων ανέμων (επιφυλλίδες δημοσιευμένες στα «εξ αφορμής» της εφημερίδας ΑΥΓΗ) 1999
Παρασύνθημα Λαμπράκης (μελέτη) 2003
Το λογοτεχνικό της έργο έχει κριθεί πολύ ευνοϊκά από εξαιρετικές προσωπικότητες των Γραμμάτων και έχει τιμηθεί με σημαντικά λογοτεχνικά βραβεία. Την περίοδο 1989-1993 διηύθυνε το Ιατρολογοτεχνικό περιοδικό “ΚΑΣΤΑΛΙΑ”.
Παράλληλα με την επιστημονική και λογοτεχνική ενασχόλησή της, η Μαρία Αρβανίτη-Σωτηροπούλου έχει να επιδείξει πλούσια κοινωνική δράση με τη συμμετοχή της στα κινήματα Ειρήνης και Πολιτισμού.
· Από το 1992 μέχρι σήμερα είναι πρόεδρος της “Πανελλήνιας Ιατρικής Εταιρείας Προστασίας Περιβάλλοντος και κατά της Πυρηνικής και Βιοχημικής Απειλής” που αποτελεί τον Ελληνικό κλάδο της βραβευμένης με Νόμπελ Ειρήνης (1985) “International Physicians for the Prevention of Nuclear War” (ΙPPNW). Διετέλεσε μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της ΙPPNW και μέλος του Ευρωπαϊκού  κλάδου. Με την ιδιότητα της αυτή πραγματοποίησε δύσκολες και σημαντικές αποστολές στην Τουρκία, Αλβανία, Ιράκ και Γιουγκοσλαβία σε λίαν κρίσιμες περιόδους (΄Ιμια, πόλεμος στο Κόσοβο, Βελιγράδι, Βαγδάτη κ.λ.π.).
· Το 1995 πήρε βραβείο Ειρήνης Ιπεκτσί (Ελληνο-Τουρκικής φιλίας).
· Το 1996 εξελέγη 3η “Ελληνίδα Γυναίκα της Ευρώπης” στον ομόλογο θεσμό.
· Το 2000 Τιμήθηκε με το  δημοσιογραφικό βραβείο “ Χρυσό πενάκι – Παύλος Παλαιολόγος”.
· Είναι αντιπρόεδρος του «Παρατηρητηρίου Διεθνών Οργανισμών κατά της Παγκοσμιοποίησης»
· Είναι αντιπρόεδρος του Ιδρύματος «Σταύρος Καλλέργης».
· Αρθρογραφεί συχνά σε μεγάλης κυκλοφορίας αθηναϊκές εφημερίδες και περιοδικά πάνω σε θέματα υγείας, κοινωνικά, γυναικεία και ιδιαίτερα ενημέρωσης γύρω από την πυρηνική, βιολογική και χημική  απειλή.

 

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ