Αισθητά διακριτή από όλα τα υπόλοιπα ιδιώματα και διαλέκτους της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας, η κυπριακή διάλεκτος αποτελεί στις μέρες μας ίσως το μοναδικό παράδειγμα μιας διαλέκτου στον ελληνόφωνο χώρο που να διατηρείται τόσο ζωντανή και να μιλιέται ακόμη από όλες τις ηλικιακές ομάδες και όλες τις κοινωνικές τάξεις. Με την πρωτοεμφάνισή της να ανάγεται περίπου στο 1400 π.Χ, εποχή κατα την οποία το νησί της Κύπρου αποικίστηκε από ελληνικά φύλα, παρουσιάζει ευλόγως μια ιστορική πορεία απόλυτα συνυφασμένη με την ιστορία της ίδιας της Κύπρου.
Η κυπριακή διάλεκτος είναι ουσιαστικά η αρχαιότερη ελληνική διάλεκτος, μαζί με τα Τσακωνικά, που έχει επιζήσει. Με κύρια βάση τους την αρκαδοκυπριακή διάλεκτο της αρχαίας ελληνικής, τα «κυπριακά» έχουν δεχτεί επιδράσεις από όλους τους λαούς που διαδοχικά κυριάρχησαν στο νησί: λατινικές, φράγκικες, ενετικές, οθωμανικές και πιο πρόσφατα, αγγλικές.
Για μια πιο αξιόπιστη, ωστόσο, πληροφόρηση σχετικά με το θέμα, θεωρήθηκε σωστό να προσεγγίσουμε τον Δρ. Κωνσταντίνο Γιαγκουλλή, φιλόλογο και λάτρη της γλωσσολογίας, ο οποίος μετά από κοπιαστική δουλειά ολόκληρων δεκαετιών, έχει συγγράψει τον «Θησαυρό της Κυπριακής Διαλέκτου».
Μια διάλεκτος που άντεξε στον χρόνο
Η κυπριακή διάλεκτος, μας εξηγεί ο κ. Γιαγκουλλής, άντεξε στον χρόνο περισσότερο από τις υπόλοιπες ελληνικές διαλέκτους για τον ίδιο ακριβώς λόγο που δημιουργήθηκε.
«Λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης της από τον υπόλοιπο ελληνόφωνο κόσμο».
Οι ξένες επιδράσεις που η κυπριακή διάλεκτος έχει δεχτεί, υποστηρίζει ο κ. Γιαγκουλλής, είναι ένας επιπρόσθετος λόγος που τα «Κυπριακα» είναι τόσο ξεχωριστά από την κοινή νεοελληνική γλώσσα. Βέβαια, παρόλες τις ξένες επιδράσεις, προσθέτει, η ελληνική γλώσσα στην Κύπρο άντεξε.
«Άντεξε γιατί ο κυπριακός λαός διαμέσου των αιώνων δεν ήταν ένα τσούρμο από ζώα, ήταν άνθρωποι με συνείδηση, με αντιστάσεις και με ιδεολογίες. Σε περιόδους δουλείας και κρίσεων, λοιπόν, έπρεπε να διατηρήσει την ταυτότητα του.»
Θα υπέθετε κάποιος, προσθέτει, ότι μέσα σε όλους αυτούς τους αιώνες η κυπριακή διάλεκτος, η ελληνική γλώσσα, δηλαδή, στην Κύπρο θα μπορούσε να είχε σβήσει.
«Όχι μόνο δεν αλλοτριώθηκε, όχι μόνο δεν έσβησε αλλά θα έλεγα ότι εξελλήνισε τις ξένες επιρροές που δέχτηκε, αφού όλες αυτές οι λέξεις διαδόθηκαν τελικά με ελληνικές καταλήξεις.».
Μια διάλεκτος πλούσια σε επιδράσεις
Σύμφωνα με τον κ. Γιαγκουλλή, οι επιδράσεις που τα κυπριακά έχουν δεχτεί από άλλες γλώσσες είναι οι εξής:
«Αναπόφευκτα από την φράγκικη και όταν λέμε φράγκικα εννούμε τα «old French» που προέρχονται είτε από την λεγόμενη προβηγκιανή διάλεκτο είτε από την καταλονική διάλεκτο.»
«Είχαμε την ευτυχία», σημειώνει, «να έχουμε στα χρόνια της Φραγκοκρατίας λογοτεχνικά δείγματα στην κυπριακή όπως το Χρονικό του Βουστρώνιου, το Χρονικό του Μαχαιρά και τα Κυπριακά Ερωτικά. Επομένως η φράγκικη επίδραση στην κυπριακή διάλεκτο έμεινε και στα γραπτά μας μνημεία σε αντίθεση με τα χρόνια της Οθωμανικής περιόδου που έμεινε σε έγγραφα διοικητικά ή στην προφορική μας γλώσσα».
«Η κυπριακή» συνεχίζει, «έχει και λατινικές επιδράσεις, αφού κατά τους πρώτους πέντε αιώνες της βυζαντινής περιόδου, πριν δηλαδή να χωριστεί το κράτος από ανατολικό σε δυτικό, επίσημη γλώσσα ήταν η λατινική. Η ελληνική γλώσσα καθιερώθηκε στο Βυζάντιο κατά τον έκτο με έβδομο αιώνα μ.Χ. Έχουμε βεβαίως και αρκετές ενετικές επιδράσεις από την περίοδο της Ενετοκρατίας. Όταν λέμε ενετικές ουσιαστικά εννούμε την ιταλική γλώσσα. Ακολούθως οθωμανικές και τελευταίες είναι οι αγγλικές».
Κυπριακή διάλεκτος και λογοτεχνία
Είναι λογικό ότι ως διάλεκτος, η χρήση της κυπριακής περιορίζεται κυρίως στον προφορικό λόγο και στις καθημερινές επαφές μεταξύ των Ελληνοκυπρίων. Αρκετά είναι, παρόλαυτά, τα λογοτεχνικά δείγματα που έχει να επιδείξει η κυπριακή διάλεκτος.
Ανάμεσα στους πολλούς ποιητές που έχουν γράψει στα κυπριακά, αδιαμφισβήτητα ξεχωριστός είναι ο Βασίλης Μιχαηλίδης (1849-1917), ο οποίος συχνά χαρακτηρίζεται και ως ο «εθνικός» ποιητής της Κύπρου. Γνωστότερα έργα του είναι η «9η Ιουλίου», η «Χιώτισσα» και η «Ανεράδα». Άλλος ένας πολύ δημοφιλής Κύπριος ποιητής είναι ο Δημήτρης Λιπέρτης (1866-1937). Μέχρι το 1911 έγραφε ποιήματα στη δημοτική και την καθαρεύουσα, ενώ από το 1911 και μετά στρέφεται οριστικά προς την κυπριακή διάλεκτο.
Υπάρχουν βέβαια πάρα πολλοί άλλοι Κύπριοι ποιητές και πεζογράφοι που χρησιμοποιούν την διάλεκτο. Η τελετή έναρξης της Κυπριακής Προεδρίας, για παράδειγμα, που είχε πραγματοποιηθεί στο Αρχαίο Αμφιθέατρο του Κουρίου στις 5 Ιουλίου, περιλάμβανε τραγούδια με αναγεννησιακή ποίηση στην κυπριακή διάλεκτο.
Την ίδια ώρα, η κυπριακή διάλεκτος μπορεί να εντοπιστεί και στα λεγόμενα «δημοτικά τραγούδια», για τα οποία δεν είναι γνωστό ούτε ποιός η ποιοί σύνταξαν τους στίχους τους ούτε και το πότε. Υπολογίζεται, ωστόσο, ότι αντικατοπρίζουν μια αρκετά μεγάλη περίοδο της κυπριακής ιστορίας, η οποία ξεκινά περίπου από τα μέσα της Βυζαντινής περιόδου και συνεχίζεται μέχρι και το τέλος της Ενετοκρατίας. Κάποια από τα πιο γνωστά δημοτικά τραγούδια στη κυπριακή διάλεκτο είναι το «Τραούιν του Διγενή» , η «Αροδαφνούσα», ο «Πραματευτής», και η «Τριανταφυλλένη».
Η οθωμανική περίοδος δεν παρουσιάζει κάτι αξιόλογο από λογοτεχνική άποψη στην κυπριακή διάλεκτο, καθώς οι γράφοντες τα χρόνια εκείνα έκαναν παρατεταμένη χρήση της λόγιας ελληνικής, χρησιμοποιώντας πολύ λίγες έως ελάχιστες κυπριακές λέξεις.
Ένα ιδιαίτερο λεξικό
Σε ό, τι αφορά το Θησαυρό που έχει συγγράψει, ο κ. Γιαγκουλλής επισημαίνει ότι δεν είναι ένα λεξικό με την έννοια του ερμηνεύω μόνο αλλά θησαυρός με την έννοια του ερμηνεύω και ετυμολογώ ταυτόχρονα.
«Τον ονομάζω Θησαυρό γιατί στο έργο μου προσπαθώ να ενσωματώσω ολόκληρη τη διαχρονία της κυπριακής διαλέκτου. Από τότε που δημιουργήθηκε και άρχισε να διαμορφώνεται μέχρι τις μέρες μας.»
Θέση του κ. Γιαγκουλλή είναι τέλος ότι ότι οι Ελληνοκύπριοι οφείλουν να σέβονται την κυπριακή διάλεκτο.
«Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με την κυπριακή διάλεκτο, να τη σεβόμαστε και να προσπαθήσουμε να την κρατήσουμε. Ο λαός πρέπει να αφήνεται ελεύθερος να διαμορφώνει την γλώσσα φυσικά και ας κρατήσει αυτή η διάλεκτος όσο κρατήσει».
ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΕ
