Σκιάθος: Πετυχημένη η εκδήλωση που οργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος «η Σκιάθος», στον προαύλιο χώρο της Μονής Ευαγγελίστριας Σκιάθου.

«Η σκέψη του Τσάτσου βασίζεται στην ανεκτικότητα και τον σεβασμό. Και τώρα περισσότερο από ποτέ χρειαζόμαστε τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη ανεκτικότητα και αμοιβαίο σεβασμό». Αυτά ανέφερε ανάμεσα σε άλλα ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Μάρτιν Σουλτς, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στη μνήμη του καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου και πολιτικού Δημήτρη Θ. Τσάτσου που οργάνωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος «η Σκιάθος», στον προαύλιο χώρο της Μονής Ευαγγελίστριας Σκιάθου.
Επειδή, όπως έλεγε ο ίδιος ο Δ.Θ. Τσάτσος, «Μετά θάνατον ζωή υπάρχει μόνον και εφόσον ο άνθρωπος που έφυγε έμεινε μέσα μας», ο Πολιτιστικός Σύλλογος ‘η Σκιάθος’ αποφάσισε να οργανώσει την εκδήλωση αυτή γιατί πιστεύει πως η πνευματική κληρονομιά του ανδρός, τρεισήμισι χρόνια μετά το θάνατό του, παραμένει επίκαιρα ζωντανή και λειτουργεί ως έμπνευση την οποία, ιδιαίτερα σήμερα, έχουμε απόλυτη ανάγκη στην Ελλάδα. soults1
Στην εκδήλωση παρέστησαν ως ομιλητές πνευματικοί συνοδοιπόροι του Δ.Θ.Τσάτσου στην ευρωπαϊκή και ελληνική πολιτική σκηνή: ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, κος Μάρτιν Σούλτς, ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Εξωτερικών, κος Ευάγγελος Βενιζέλος, ο Υφυπουργός Εξωτερικών, κος Δημήτρης Κούρκουλας, η Μόνιμη Αντιπρόσωπός μας στην UNESCO, κα Κατερίνα Δασκαλάκη και η επί δεκαετία συνεργάτης του Δ.Θ.Τσάτσου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κα Μαρία Παναγιώτου.
Ο Δημήτρης Θ. Τσάτσος είχε αναπτύξει ιδιαίτερη σχέση με τη Σκιάθο από τη δεκαετία του ’70. Διέμενε στο νησί κατά τις καλοκαιρινές του διακοπές και είχε ολοκληρώσει εκεί μεγάλο μέρος του συγγραφικού του έργου. Είχε συνδεθεί ιδιαίτερα με τους κατοίκους του και είχε βοηθήσει ενεργά όσες φορές χρειάστηκαν τη βοήθειά του.
Σαν ελάχιστη αναγνώριση στην προσφορά του στον τόπο, τον Ιούνιο του 1986 η  Δημοτική Αρχή Σκιάθου τον ανακήρυξε επίτιμο Δημότη και πρόσφατα, μετά από αίτημα του Πολιτιστικού Συλλόγου ‘Η Σκιάθος’,  το Δημοτικό Συμβούλιο, με ομόφωνη απόφαση, έδωσε το όνομά του στο δρόμο της κατοικίας που διέμενε.
Η εκδήλωση έκλεισε με ένα μικρό ρεσιτάλ κλασσικής κιθάρας από τον διεθνούς φήμης συνθέτη που κατάγεται από τη Σκιάθο, κο Αντώνη Μιτζέλο.

Τοποθετήσεις

Ειδικότερα από την πλευρά του, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου -τον οποίο ο κ. Βενιζέλος χαρακτήρισε ως «το πιο προοδευτικό πρόσωπο της Γερμανίας στραμμένο προς την Ευρώπη»- είπε ότι από τον Δ. Τσάτσο έμαθε να κατανοεί καλύτερα την Ελλάδα. «Όχι μόνο η αρχαία αλλά και η σύγχρονη Ελλάδα έχει συμβάλει τα μάλα στην Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο», ανέφερε ο κ. Σουλτς για να τονίσει: «Γι’ αυτό πρέπει να πάψουν πολλοί να μιλούν για την Ελλάδα σαν να είναι μια χώρα δεύτερης κατηγορίας, κάθε άλλο, η Ελλάδα είναι ισότιμο, πλήρες μέλος της Ε.Ε.». «Γι’ αυτό πιστεύω ότι σήμερα ειδικά», είπε ο κ. Σουλτς, «το πνεύμα του Δ. Τσάτσου είναι εκείνο που πρέπει να μας καθοδηγεί» και το οποίο «βασίζεται στην ανεκτικότητα, στο σεβασμό, στη συνεργασία». «Να πάψουν οι μεγάλοι να κουνούν επιδεικτικά το δάκτυλο στους μικρούς, μόνο μέσα από την ανοχή και τη συνεργασία μπορούμε να προχωρήσουμε», υπογράμμισε.
Ο κ. Σουλτς υπενθύμισε ακόμα ότι στις 23 Αυγούστου πριν από 69 χρόνια στη Σκιάθο «ναζί κατέστρεψαν ανθρώπινες ζωές» και ανέφερε ότι «είναι βαθύτατο όνειδος για έναν Γερμανό να γνωρίζει ότι στο όνομα του γερμανικού λαού διεπράχθησαν όλα αυτά τα ειδεχθέστατα εγκλήματα».
Συνεχίζοντας τόνισε ότι μετά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, στη «δεύτερη» εποχή του αιώνα, ο ρατσισμός ξεπεράστηκε «και αυτό κατέστη δυνατό μέσα από τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης». Σε αυτό το πλαίσιο, τόνισε ότι ο Δ. Τσάτσος «ήταν ένθερμος οπαδός και συνέβαλε σε αυτό που λέμε ‘συνεργασία των κρατών’».

Ευάγγελος Βενιζέλος

Ο Δημήτρης ήταν ένα μεγάλος Έλληνας και ένας μεγάλος Ευρωπαίος, ανέφερε  ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Εξωτερικών, κος Ευάγγελος Βενιζέλος, για να προσθέσει:venizelos
« Και είναι μεγάλο ατύχημα πραγματικά, μεγάλο ατύχημα για τη χώρα, το γεγονός ότι έπεσε σε κώμα και στη συνέχεια πέθανε λίγο πριν η πατρίδα μας εισέλθει στο τελικό κρίσιμο στάδιο της διαπραγμάτευσης για την αντιμετώπιση της τεράστιας οικονομικής κρίσης. Ακριβέστερα  δημοσιονομικής κρίσης στην οποία είχε περιέλθει, λίγο πριν συναφθεί και εγκριθεί  το πρώτο πρόγραμμα στήριξης, το Μάιο του 2010. Είμαι βαθιά πεπεισμένος, όχι διαισθητικά αλλά επειδή ξέρω τα γεγονότα, ότι αν ο Τσάτσος ήταν όρθιος και στη συνέχεια ζωντανός, θα ήταν διαφορετική η έκβαση αυτής της υπόθεσης. Και σίγουρα θα ήταν διαφορετικό το κλίμα των ελληνογερμανικών σχέσεων, γιατί ήταν ένας από τους λίγους, αν όχι ο μόνος,  που μπορούσε να διατυπώσει μία έγκυρη φωνή, μιλώντας στη Γερμανία ως Γερμανός – το είπε αυτό ο Μάρτιν  προηγουμένως- αλλά ταυτόχρονα και ως Ευρωπαίος. Ως επιστήμονας, ως πολιτικός, ως Ευρωπαίος πολίτης και ως πολίτης του κόσμου ».
Είναι πολύ σημαντικό, τόνισε στη συνέχεια ο κ. Βενιζέλος  να θυμηθούμε την σχέση του Δημήτρη με τη Σκιάθο στην οποία μας έφερνε όλους τους φίλους του. Από το Δημήτρη μάθαμε τη Σκιάθο και την αγαπήσαμε. Η Σκιάθος ήταν το αποκούμπι του, ο χώρος στον οποίο πέρασε ευτυχισμένες στιγμές κατά πλειοψηφία, γιατί τα προβλήματα μας βρίσκονται μέσα μας και μας καταδιώκουν ανεξαρτήτως της αλλαγής του τόπου. Η Σκιάθος τον τίμησε τον Τσάτσο, τον ανακήρυξε επίτιμο δημότη της, τον αγκάλιασε και αυτός την αγάπησε. Την βοήθησε όπως και όσο μπορούσε και επειδή βρισκόμαστε σε εκκλησιαστικό χώρο πρέπει να σας πω – μιλώντας «από άμβωνος», όπως είναι διαμορφωμένη η εκδήλωση εδώ – ότι  με έναν μυστηριώδη τρόπο, με το μυστήριο της θείας οικονομίας, ακόμη και τώρα συμβάλλει στην ανάδειξη και στην ιστορική μνήμη του νησιού. Γιατί έτυχε με την φροντίδα της συνεργάτιδάς του, της Μαρίας  Παναγιώτου να οργανωθεί σήμερα, 23 Αυγούστου, η εκδήλωση αυτή,  ημέρα ιστορικής μνήμης – όπως ανέφερε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου- για τη Σκιάθο που θυμάται και τιμά τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας.
Ακόμα υπογράμμισε ότι ο Δημήτρης είναι μία πολυσχιδής προσωπικότητα που δεν μπορεί να αποτιμηθεί  ούτε καν να περιγραφεί εύκολα. Είναι αντικείμενο συνεδρίων η παρουσία του και η προσωπική μου σχέση μαζί του δεν μου επιτρέπει να εμφανιστώ ως αντικειμενικός αναλυτής του έργου του και της προσωπικότητας του. Είναι όμως γεγονός ότι λίγοι άνθρωποι έχουν επηρεάσει τις θεσμικές εξελίξεις στην Ελλάδα και στην Ευρώπη όσο ο Τσάτσος.
Ο Τσάτσος έχει διαμορφώσει το συνταγματικό μας πλαίσιο μετά την Μεταπολίτευση, έχει διαμορφώσει τις θεσμικές και ιστορικές βάσεις της Μεταπολίτευσης, που είναι η καλύτερη και όχι η χειρότερη περίοδος του νέου Ελληνισμού από όποια σκοπιά και αν δει τα πράγματα και τις καταστάσεις, παρά τα προβλήματα, παρά τα λάθη, παρά την κρίση, παρά τις θυσίες. Εάν κάνουμε τη συνολική αποτίμηση των τελευταίων 40 ετών, είναι τα καλύτερα της ιστορίας των 200 ετών του ελεύθερου βίου του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Και βεβαίως, επηρέασε τις θεσμικές εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση από ένα πολυμελές  όργανο, όπως είναι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αλλά δεν είναι όλοι σε θέση να διατυπώσουν τις εκθέσεις που επωμίστηκε  ο Τσάτσος με άλλους πολύ σημαντικούς συναδέλφους και έτσι είχε την ευκαιρία να εκφραστεί για όλα τα μεγάλα βήματα της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, με κορυφαία αυτά που αφορούν το ατυχές -εν τέλει- Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, το 2003 και εν τέλει τη Συνθήκη τουΆμστερνταμ  που του είχε ανατεθεί να την αποτιμήσει θεσμικά εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, κατέληξε ο κ. Βενιζέλος. Τέλος ανέφερε τα εξής :
« Ανοίγει τώρα μία πολύ μεγάλη συζήτηση για την Ευρώπη. Η ελληνική προεδρία που θα ξεκινήσει σε λίγο, την 1ηΙανουαρίου του 2014, η πέμπτη ελληνική προεδρία από την ένταξη της χώρας στην ΕΕ ,συμπίπτει με το εξάμηνο των ευρωπαϊκών εκλογών για την ανάδειξη του νέου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της νέας Επιτροπής και του προέδρου, Μάρτιν,  της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ανοίγει ένας διάλογος για την Ευρώπη, που ο Τσάτσος την ήθελε Ευρώπη των κρατών και Ευρώπη των λαών. Γιατί ήταν ευρωπαϊστής αλλά ρεαλιστής. Ήξερε τους πραγματικούς συσχετισμούς και τις δυσκολίες. Γιατί η αλήθεια είναι ότι η θεσμική ισοτιμία των κρατών έχει παραβιαστεί στην Ευρώπη. Και έχει παραβιαστεί πάρα πολύ έντονα λόγω της κρίσης. Κάποιοι δανείζουν, κάποιοι δανείζονται. Κάποιοι υπαγορεύουν, κάποιοι υπακούουν. Για αυτό ο μεγάλος στόχος  είναι να ανακτήσουμε την αυτοδυναμία μας, τη θεσμική μα ισοτιμία μέσα στην ΕΕ. Μέσα όμως στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν είναι εύκολο και ευχάριστο γήπεδο η ΕΕ ,είναι όμως το καλύτερο που υπάρχει παγκοσμίως. Και σίγουρα για την Ελλάδα δεν υπάρχει καλύτερο και ασφαλέστερο. Έχει πολύ μεγάλη σημασία να ανακτήσουμε την ψυχραιμία μας και τη λογική μας. Αυτό ήταν πάντα το μήνυμα του Τσάτσου. Και αυτή ήταν η αντίληψή του για την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, για την κεντροαριστερά, για τη δημοκρατία, για την Ευρώπη. Και πιστεύω ότι με αυτές τις λέξεις, που πρέπει να τις θυμηθούμε και να τις πούμε γιατί ήταν τα βασικά του διανοητικά εργαλεία, σήμερα του κάνουμε ένα μνημόσυνο που του αξίζει με πολύ μεγάλη αγάπη. Και πιστεύω ότι μιλώντας για αγάπη, εκφράζω όχι μόνο το στενό κύκλο των φίλων του αλλά όλους εκείνους που γνώρισαν τον άνθρωπο ή έστω έχουν γνωρίσει με κάποιο τρόπο το έργο του και τη δημόσια παρουσία του.

Σχέδιο Παρέμβασης Δημήτρη Κούρκουλα

«Υπογραμμίζω ιδιαίτερα την παρουσία ανάμεσά μας του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Μάρτιν Σούλτς. Η παρουσία σας, κύριε Πρόεδρε, αποτελεί μια συγκινητική πράξη τιμής στη μνήμη του Δημήτρη Τσάτσου αλλά και μια υπενθύμιση της ευρωπαϊκής και γερμανικής συμβολής στα πέτρινα χρόνια της δικτατορίας και στην ανόρθωση της ελληνικής Πολιτείας στα πρώτα δύσκολα χρόνια της μεταπολίτευσης.  Η πολιτική πράξη και παρέμβαση σας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε μια εξαιρετικά δύσκολη για την Ευρώπη περίοδο μας δίνει θάρρος και ελπίδα για το αύριο της Ευρώπης. Παράλληλα όμως εκπροσωπείτε σήμερα όλους τους ευρωπαίους και γερμανούς φίλους μας που στα μαύρα χρόνια της δικτατορίας μετείχαν ενεργά όπως και εσείς – νέος τότε φοιτητής-  στις κινητοποιήσεις αλληλεγγύης στην αντίσταση κατά της χούντας». Αυτά ανέφερε στη συνέχεια ο Υφυπουργός Εξωτερικών, κος Δημήτρης Κούρκουλας, ενώ το υπόλοιπο της ομιλίας του έχει ως εξής:
«Αισθάνομαι ιδιαίτερη τιμή και συγκίνηση να απευθύνομαι σε τόσο εκλεκτή ομήγυρη φίλων του Δημήτρη Τσάτσου σε αυτή την εκδήλωση μνήμης και ανταπόδοσης για την ανυπολόγιστη συμβολή του στο χτίσιμο της ελληνικής δημοκρατικής Πολιτείας.
Σας ευχαριστώ για την παρουσία σας.
Βρίσκομαι και εγώ ανάμεσά σας σαν πολίτης της χώρας αυτής για να αποτίσω τη δέουσα τιμή στα όσα μας πρόσφερε ο Δημήτρης Τσάτσος, αλλά και σαν μαθητής, φίλος και συναγωνιστής του.

Ο Δημήτρης Τσάτσος, δάσκαλος για πολλούς από εμάς, υπήρξε σοφός νομικός. Επιφανείς μαθητές του θα πιστοποιήσουν σήμερα πολύ πιο πειστικά από μένα την συμβολή του την σύγχρονη ευρωπαϊκή νομική σκέψη.
Επιτρέψτε μου απλώς να υπενθυμίσω την συμβολή του Δημήτρη Τσάτσου στη μελέτη του κομματικού φαινομένου, ως του πιο χρήσιμου μηχανισμού διασύνδεσης της κοινωνίας των πολιτών με την πολιτική κοινωνία και μετατροπής της κοινωνικής βούλησης σε πολιτικό λόγο και πράξη.
Η απαξίωση των πολιτικών κομμάτων σε πολλές χώρες της Ευρώπης καθιστά εξαιρετικά επίκαιρη την ερευνητική δουλειά στο τομέα αυτό που ξεκίνησε ήδη το 1991 ο Τσάτσος.

Οι προσπάθειες του ΕΚ για την συνταγματική θωράκιση της ΕΕ έχει επίσης επωφεληθεί  από την επιστημοσύνη του. Πολλά από τα ζητήματα που σήμερα μας ταλανίζουν έχουν έγκαιρα εντοπιστεί από τον Δημήτρη Τσάτσο που έκανε προσωπική του υπόθεση το «Δημοκρατικό Έλλειμμα» της ΕΕ. Την έννοια του Δημοκρατικού Ελλείμματος την πρωτοάκουσα από τον ίδιο στα μέσα της δεκαετίας του ’80, αμέσως μετά την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Έχει μάλιστα αποτυπωθεί σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε εκείνη την εποχή στον ελληνικό τύπο.
Με την εκλογή του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 1994 αρχίζει να επεξεργάζεται τη θεωρία του περί ευρωπαϊκής συμπολιτείας που διατυπώνει σε σειρά βιβλίων και άρθρων με πιο πρόσφατη την αγγλική έκδοση « The European Symbolity».
Το κεντρικό ερώτημα της θεωρίας του Τσάτσου δεν είναι τελικά άλλο από το «που πάει η Ευρώπη». Θέτει μια σειρά κρίσιμων πολιτειολογικών και συνταγματολογικών ζητημάτων που μας απασχολούν και θα μας απασχολήσουν τους προσεχείς μήνες και χρόνια.
Η μεταφορά κυριαρχικών αρμοδιοτήτων από τα εθνικά κράτη στην ΕΕ καθιστούν τελικά την ίδια κυρίαρχη;
Μπορεί η έννοια της κυριαρχίας των εθνικών κρατών να χρησιμεύσει για την ερμηνεία του ενωσιακού οικοδομήματος;
Μπορεί να «εκδημοκρατιστεί» το ενωσιακό οικοδόμημα τη στιγμή που δεν είναι δυνατόν σήμερα να γίνεται λόγος για έναν ευρωπαϊκό δήμο;
Οι ενωσιακές ιδιομορφίες είναι συμβατές με το ομοσπονδιακό πρότυπο, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί ιστορικά σε χώρες όπως οι Η.Π.Α., η Γερμανία και η Ελβετία, ή ορθότερο θα ήταν να γίνει λόγος για μια διαδικασία «ομοσπονδίωσης» με άδηλα χαρακτηριστικά;
Ο όρος Σύνταγμα, με την τεράστια συμβολική ισχύ που εμπεριέχει, είναι αρμόζων στην περίπτωση της ενωμένης Ευρώπης; Και, εάν η απάντηση είναι καταφατική, θα μπορούσε να συμβάλει στη διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής δημόσιας πολιτικής σφαίρας και μιας ευρωπαϊκής κοινωνίας πολιτών;
Θα μπορούσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μετεξελιχθεί σε μια «Κυβέρνηση» της Ευρώπης, το δε Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα να ενσωματώσουν τις νομιμοποιητικές λειτουργίες που επιτελούν σήμερα, έστω ελλειμματικά, τα εθνικά Κοινοβούλια;
Το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αποτελεί κριτή των εσωτερικών ορίων της κοινοτικής αρμοδιότητας και των κριτηρίων κατανομής της ή (μπορεί να) υπεισέρχεται, και μέχρι ποιο βαθμό, στον έλεγχο των εξωτερικών ορίων της κοινοτικής αρμοδιότητας; Και, τελικά, πώς οριοθετείται η συνάρθρωση και αλληλεπίδραση μεταξύ ενωσιακής και εθνικής έννομης τάξης;

Η απάντηση σε αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα θα καθορίσει και το μέλλον της Ευρώπης.
Ο Δημήτρης Τσάτσος, ιδιαίτερα ευαίσθητος στην εθνική ταυτότητα και κυριαρχία, είχε διαλογιστεί εγκαίρως συνταγματικές ρυθμίσεις που θα έδιναν στην ΕΕ σταθερή και απρόσκοπτη λειτουργία ενώ θα σέβονταν ταυτόχρονα τις κυριαρχίες και τις ταυτότητες που την συγκροτούν. Χρησιμοποιούσε συχνά την έννοια του Ευρωπαίου πολίτη υπογραμμίζοντας πάντα ότι η ιδιότητα αυτή δεν επικαλύπτει ούτε έρχεται σε σύγκρουση με την εθνική ταυτότητα του καθενός.
Κυρίες και κύριοι,
Οι ιδέες που μας κληροδότησε ο Δημήτρης Τσάτσος αποτελούν χρήσιμο οδηγό για να καλύψουμε επικίνδυνα κενά και ρήγματα στο ευρωπαϊκό μας οικοδόμημα. Τους επόμενους μήνες,  στη διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας το πρώτο εξάμηνο του 2014 και στην κρίσιμη πορεία προς τις ευρωεκλογές, η πολιτική μας θα καθοδηγείται και θα εμπνέεται απ’ ό,τι μάς κληροδότησε.
Χρησιμοποιούσε την βαθειά νομική παιδεία του για να ανοίγει πολιτικά μέτωπα. Οι ιδιομορφίες της πολιτικής τάξης στην Ελλάδα και κυρίως οι περιπέτειες του μεταρρυθμιστικού χώρου στον οποίο άνηκε ο Δημήτρης Τσάτσος, δεν του επέτρεψαν να ασκήσει για μεγάλο διάστημα άμεσα πολιτική. Αλλά οι παρεμβάσεις που δεν εξαντλούνταν ποτέ στην επιστημονική αρτιότητα,  οδηγούσαν πάντα σε προτάσεις πολιτικής δράσης. Αυτή η πλευρά του Δημήτρη Τσάτσου επηρέασε καθοριστικά τη σημερινή μας πολιτειακή συγκρότηση αλλά και τον σεβασμό που εισέπραττε απ’ όλες τις πολιτικές παρατάξεις.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στηρίχθηκε πάνω του τις κρίσιμες ώρες της επιστροφής από την εξορία αλλά και στην προσπάθεια να φτιάξει το νέο ελληνικό σύνταγμα. Εξελέγη ευρωβουλευτής του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος  στην Ευρωβουλή του 1994 και του 1999. Η συμμετοχή του στις κομματικές διαδικασίες αποτελούσαν συχνά για τον ίδιο πηγή πικρίας με αποκορύφωμα τις εσωκομματικές εκλογές ηγεσίας το 2007.
Ο διαχρονικός λαϊκισμός δεν αγάπησε ποτέ τον Δημήτρη Τσάτσο και πώς να τον αγαπήσει, αυτόν, έναν πραγματικό ευπατρίδη!
Αλλά αυτό δεν ήταν κάτι που στεναχωρούσε τον Δημήτρη Τσάτσο. Αντίθετα, εισέπραττε τις επιθέσεις των λαϊκιστών ως απόδειξη της ορθότητας των προτάσεων και των σκέψεων του. Δεν θέλησε να θεμελιώσει την πολιτική δράση σε τεχνάσματα. Επεδίωκε την πειθώ, αντιλαμβανόταν την πραγματική ρητορική δεινότητα ως τη δυνατότητα να παράγει πολιτικό αποτέλεσμα, όχι ως επικοινωνιακό θόρυβο ή τέχνασμα που συγκάλυπτε πίσω από λέξεις την απουσία δράσης και αποτελέσματος. Αντιλαμβανόταν και απολάμβανε την πολιτική ως δυνατότητα να παράγει αποτελέσματα και όχι ως μέθοδο διατήρησης της εξουσίας.
Πριν ολοκληρώσω αυτήν την αναγκαστικά ελλιπή αναφορά στην προσωπικότητα του Δημήτρη Τσάτσου και πριν ακούσουμε τους διακεκριμένους ομιλητές που θα μας θυμίσουν την δράση ενός πραγματικά Μεγάλου Άνδρα, άξιου  της Πατρίδας και άξιου του Δήμου, επιτρέψτε μου να αναφέρω ένα απόσπασμα από το τελευταίο του βιβλίο «Υστερόγραφα» που εκδόθηκε μετά θάνατον. Είναι νομίζω ιδιαίτερα επίκαιρο  και αφορά στην πολιτική βλακεία:
Γράφει ο Τσάτσος:
«Η βλακεία δεν συνιστά πταίσμα. Συνιστά ατύχημα. Για την πολιτική βλακεία, ειδικότερα, ισχύει η εξής ελάχιστη παραλλαγή: Και η πολιτική βλακεία δεν συνιστά πταίσμα αλλά ατύχημα. Μόνο που εδώ η ανοχή της από τους πολίτες συνιστά κακούργημα».

Η κ. Δασκαλάκη

«Η βαθιά γνώση του αντικειμένου, του η στοχαστικότητα και η επιστημοσύνη του θα αποτελούν πάντα πολύτιμη παρακαταθήκη για την Ευρώπη στο μέλλον», τόνισε η πρέσβης εκ προσωπικοτήτων και Μόνιμη Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στην UNESCO, Κατερίνα Δασκαλάκη, η οποία μίλησε για τη συνύπαρξη της με τον Δ. Τσάτσο στο ευρωκοινοβούλιο κατά την πενταετία 1994-1999. Η βαθειά γνώση του αντικειμένου του, η στοχαστικότητα και η επιστημοσύνη του, η συναφής αποφασιστική συμβολή του στη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών θεσμών, θα αποτελούν πάντοτε πολύτιμη παρακαταθήκη και αναφορά για κάθε επόμενο βήμα της Ευρώπης στο μέλλον, δήλωσε χαρακτηριστικά η κ. Δασκαλάκη για να προσθέσει:

“Η γρήγορη και αποφασιστική του σκέψη έχει αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι της στην ευρωπαϊκή διαδρομή”.  Ακόμα η πρέσβης εκ προσωπικοτήτων και Μόνιμη Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στην UNESCO, Κατερίνα Δασκαλάκη, υπογράμμισε ότι ο Δημήτρης Τσάτσος ήταν ένας προικισμένος διανοητής, ένας στοχαστικός και πολυγραφότατος καθηγητής και συγγραφέας, ένας εν τη πράξει ποιητής της ζωής.

Ομιλία Μαρίας Παναγιώτου

“Ο Δημήτρης προσέφερε συναισθήματα και γι’αυτό τα γεννούσε και στους άλλους. Δημιουργούσε με τα συναισθήματα.  Τα συναισθήματα έκαναν το μυαλό του ακόμη πιο λαμπρό”. Αυτά τόνισε η   επί δεκαετία συνεργάτης του Δ.Θ.Τσάτσου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κα Μαρία Παναγιώτου. Ολόκληρο το κείμενο της ομιλίας της έχει ως εξής:

Σεβασμιότατε κύριε Μητροπολίτη,
Σεβαστή Ομήγυρις,

Η τιμή που μου κάνετε καλώντας με εδώ να μιλήσω για τον Δημήτρη Τσάτσο είναι μέγιστη.
Γιατί κάθε σύνδεση μαζί του,    αισθάνομαι πως είναι μια τιμή που με υπερβαίνει,   παρά τα δέκα χρόνια ιδανικής εργασίας και μαθητείας κοντά του και παρά την πολύτιμη φιλία και την ανεκτίμητη μέριμνα που μου χάρισε και που νιώθω πάντα να με συνοδεύει και να με ενθαρρύνει.
Με καλείτε,   επιπλέον,   να μιλήσω δίπλα σε ανθρώπους ιδιαίτερα διαπρεπείς. Νιώθω μεγάλη αγωνία    και προσπαθώ να βρω λύση στα λόγια του Δασκάλου μου που έλεγε ότι “η ανεπάρκεια είναι τότε μόνον επικίνδυνη, όταν δεν έχουμε περί αυτής συνείδηση”.  Επειδή λοιπόν ελπίζω πως έχω απόλυτα την αίσθηση του μέτρου, θέλω να πιστεύω πως δεν κινδυνεύετε πάρα πολύ!

Νιώθω όμως και μεγάλη χαρά και συγκίνηση. Γιατι ξαναζώ τις στιγμές που πέρασα με τον Δημήτρη στον ωραίο σας τόπο .
Στιγμές δουλειάς και  ανάπαυλας που ο Δημήτρης Τσάτσος ήξερε με μοναδικό τρόπο να συνδυάζει.
Ξαναθυμάμαι και τις στιγμές φιλοξενίας που προσπάθησε να σας ανταποδώσει στις Βρυξέλλες. Φέρνατε στο κλίμα των Βρυξελλών,    που είναι κάποιες φορές αβάσταχτο,    νότες καλοκαιριού.
Γιατί  ήσασταν τα καλοκαίρια του Δημήτρη.
Τα καλοκαίρια της ζωής του και τα καλοκαίρια του μυαλού του.
Του παρήχατε την ανθρώπινη ζεστασιά και την πνευματική γαλήνη που τον βοηθούσαν στη συγγραφή.
Γι’ αυτό κάθε πρόλογος βιβλίου του που φέρει την υπογραφή της Σκιάθου είναι μια γλυκιά εικόνα της θαλάσσιας αύρας σας που χαϊδεύει τον πνευματικό του μόχθο.

Θα ήθελα να πιάσω το νήμα από εκεί που το άφησε η Κα Δασκαλάκη λέγοντας πως ‘έχουμε χρέος ν’ανακαλούμε με χαρά κι όχι με στείρες θρηνητικές αναπολήσεις τη μνήμη των σπάνιων ανθρώπων’.

Αυτό  ακριβώς νομίζω πως αποδεικνύει η σημερινή συνάντηση  η οποία μάλιστα νομίζω πως, ακόμη περισσότερο,  γεννά προοπτική και ελπίδα.
Γιατί επιβεβαιώνει τη δύναμη των ιδεών αλλά κυρίως των συναισθημάτων. Των συναισθημάτων που ενώνουν τους ανθρώπους, που δημιουργούν κοινά οράματα και που τους ωθούν σε κοινά έργα.
Ο Δημήτρης καταφέρνει να κινητοποιήσει, τρισείμισι χρόνια μετά το θάνατό του,  ανθρώπους  που  προσφέρουν βαρυσήμαντο έργο για την Ευρώπη και για τη χώρα μας. Και έχουν έρθει όλοι σήμερα εδώ  επειδή μοιράζονται τις ίδιες ιδέες που τους ένωναν με εκείνον αλλά κυρίως, το πιστεύω απόλυτα αυτό, επειδή αγαπούσαν ό,τι αντιπροσώπευε. Κι αυτό κυρίες και κύριοι είναι το πιο σημαντικό.
Διασφαλίζουν με τον καλύτερο τρόπο τη συνέχεια των ιδεών και του πνεύματός του.

Ο Δημήτρης προσέφερε συναισθήματα και γι’αυτό τα γεννούσε και στους άλλους. Δημιουργούσε με τα συναισθήματα.
Τα συναισθήματα έκαναν το μυαλό του ακόμη πιο λαμπρό.
Έλεγε πως “ο Δάσκαλος,   για να είναι αυτό που λέγεται,   δε χρειάζεται μόνο γνώσεις, χρειάζεται και Γνώση. – με ‘Γ’ Κεφαλαίο!
Δε χρειάζεται μόνο νου,   χρειάζεται   -και πολύ περισσότερο μάλιστα- Καρδιά.”
Και επέμενε πως “χωρίς τη συνδρομή ψυχικών και συναισθηματικών προϋποθέσεων, η επιστημονική σκέψη ή είναι λειψή ή είναι απάνθρωπη.”
Αυτό ισχύει όμως και για την πολιτική την οποία υπηρέτησε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.
Για εκείνον πολιτική ήταν “κάθε συλλογική ή ατομική ενέργεια και κάθε διαδικασία που συγκαθορίζει έμμεσα ή άμεσα τη ζωή της πολιτείας.”
Ο τρόπος διδασκαλίας είναι πολιτική.
Ο τρόπος συνεργασίας είναι πολιτική.
Γι’ αυτό και η εργασία κοντά του ήταν καθοριστικό μάθημα ζωής.
Γιατί δίδασκε με το δικό του σπάνιο παράδειγμα.
Γι’ αυτό και η θητεία κοντά του ήταν μια συνεχής αναμέτρηση με τον καλύτερο εαυτό μας.
Μια αναμέτρηση που μας ακολουθεί βασανιστικά αλλά και μας διασώζει λυτρωτικά.

Η πολιτική του Δημήτρη, μέσα από την οποία περισσότερο τον γνώρισα, στόχευε σε ανθρώπινα αποτελέσματα τα οποία το ίδιο ανθρώπινα προετοίμαζε.

Εργαζόταν σκληρά γιατί πίστευε ότι ο πολιτικός αγώνας χρειάζεται επιστημονική δουλειά και σοβαρότητα αλλά προσέγγιζε τους συναδέλφους και τους συνεργάτες του με ανοιχτό μυαλό και  με πηγαία ευγένεια. Ευγένεια που, όπως έλεγε ο ίδιος, γίνεται περισσότερο ορατή όταν λείπει…
Έμπαινε στις απρόσωπες αίθουσες διαπραγματεύσεων που θα ακολουθούσαν ώρες σκληρής δουλειάς  με ένα ζεστό χαμόγελο που τους περισσότερους τους ξένιζε …
Αλλά έκανε μεγάλο λάθος όποιος τον υποτιμούσε γι’ αυτήν την καθόλου συνηθισμένη εγκαρδιότητα.
Κι εκείνος βέβαια το καταλάβαινε και μου έλεγε: “Μαράκι, δεν πειράζει, ας μας περνάνε για ψιλομαλάκες, εμείς ξέρουμε…”
Και την αμέσως επόμενη στιγμή αποκάλυπτε τον συνομιλητή του λέγοντας “μην μου μιλάτε για απρόσωπες φόρμουλες πλειοψηφιών … Να μας εξηγήσετε πρώτα τι Ευρώπη θέλετε και την κρύβετε πίσω από αυτές τις προτάσεις”.

Αλλά ο Δημήτρης αποτελούσε  και παράδειγμα ιδιοφυούς διαπραγμάτευσης.
Άκουγε με προσοχή τις ανησυχίες της άλλης πλευράς,    χωρίς να εγκαταλείπει τις δικές του θέσεις,    και  τις ενσωμάτωνε με ειλικρίνεια, με μέριμνα δηλαδή για τους φόβους του άλλου, σε θεσμικούς κανόνες οργάνωσης ενός κοινού οράματος.
Το να προσφέρεις λύση στο πρόβλημα του άλλου, κυρίες και κύριοι, είναι αφοπλιστικό.
Όταν,   δε,  αυτό που υπερισχύει είναι η θέλησή σου να βρεις λύση, οι διαφορές δε σε περιορίζουν,  ΑΝΤΙΘΕΤΑ  γεννούν αμέτρητη δύναμη και σε ωθούν σε ευρηματικότητα και σε προτάσεις που, εν τέλει, καθιστούν το όραμα κοινό.

Ο Δημήτρης είχε και απίστευτο χιούμορ.
Είχε το μοναδικό τρόπο να ελαφραίνει στιγμές οριακής αντοχής.
Λίγο πριν τη μεγάλη διεύρυνση της Ευρώπης προς Ανατολάς, σε μια συνάντηση με εκπροσώπους των υπό ένταξη κρατών, προκειμένου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να λάβει υπόψην του και τις δικές τους θέσεις,  κατά τη διαπραγμάτευση της τότε εκτυλισσόμενης Διακυβερνητικής Διάσκεψης, το κλίμα είχε πολωθεί από απόλυτες αξιώσεις ενός κράτους.
Όσο οι θέσεις των εκπροσώπων του κράτους δεν εισακούονταν, τόσο ανέβαιναν οι τόνοι.
Τελικά,   παίρνει το λόγο ο Σύμβουλος του Πρόεδρου της εν λόγω χώρας ο οποίος είναι πεπεισμένος πως στην αναφορά του τίτλου του θα καμφθούν όλες οι αντιρρήσεις. Είναι τερατώδης εμφανισιακά και μας λέει με στόμφο:
“Πρέπει να με ακούσετε γιατί είμαι ο επικεφαλής τουThink Tank  του Προέδρου”! Οπότε ο Δημήτρης σκύβει προς το μέρος μου και μου λέει: “Μαράκι, όπως καταλαβαίνεις το Think Tank του Προέδρου δεν είναι καθόλου ‘Think’ αλλά είναι μόνο ‘Tank’!!

Βέβαια καλά είναι όλα αυτά αλλά το ζήτημα της συνέχειας παραμένει βασανιστικό.
Τι γίνεται όταν φεύγει κάποιος??
Τον Δημήτρη τον ταλαιπωρούσε αυτή η αγωνία…
Αλλά είχε δώσει και τη λύση,   που αφορά τον καθένα μας…   Αν το θέλουμε…
Πίστευε στη συνέχεια των ιδεών μέσα από τους ανθρώπους.
Και δημιουργούσε στους ανθρώπους γύρω του τις ψυχικές προϋποθέσεις να προσπαθούν ακόμη και αν, όπως έλεγε: “Στην περιπέτεια της πνευματικής αναζήτησης,   αν είσαι τυχερός,   δεν λείπουν μεν τελείως, αλλά πάντως σπανίζουν τα ξέφωτα…”

Συνέχεια λοιπόν ΠΩΣ??
Αν οι ιδέες του Δημήτρη στήριζαν την ανάγκη ενός συνεχούς διαλόγου για την αέναη προσαρμογή της Ευρώπης στα ζητήματα που γεννά η ιστορία, αυτό που καταφέρνουν ο Δημήτρης με τους παρευρισκόμενους σήμερα εδώ είναι το ζητούμενο για τη μοίρα της Ευρώπης.
Γιατί αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα περισσότερο είναι να θυμηθούμε όλα όσα μας ενώνουν,    βεβαίως από την αφετηρία των εθνικών μας συμφερόντων,   αλλά με διάθεση να ξεπεράσουμε τις διαφορές μας με ορίζοντα το κοινό μας σπίτι και το κοινό μας μέλλον που μπορεί να είναι η Ευρώπη.

Η Ευρώπη βέβαια δεν αποτελεί το κοινό μας σπίτι για κάποιο λόγο μεταφυσικό.
Οι λαοί της μοιράζονται τις θεμελιώδεις αξίες που τη γέννησαν.
Ο κος Schulz το αποδυκνύει σήμερα εδώ με τον πιο ηχηρό και συμβολικό τρόπο.
Τιμά μια μέρα μνήμης καταστροφής για τον τόπο σας από δυνάμεις της χώρας του και της Ευρώπης τις οποίες δυναμικά αντιμάχεται με τρόπο που μας κάνει να αισιοδοξούμε.
Γι’ αυτό η επιβίωσή της Ευρώπης εξαρτάται από τη σοφία εκείνων που την ορίζουν. Όπως ισχυρίζονταν ο Δ.Τ.,   με τον παλαιότερα συνάδελφό του και τώρα Ισπανό υπουργό Ευρωπαϊκών υποθέσεων, Mendez de Vigo, όταν αξιολογούσαν τη Συνθήκη του Αμστερνταμ-,
‘Καθε ενοποιητικό βήμα θα κρίνεται με βάση το κατά πόσο και σε ποια έκταση εκφράζει και αναπτύσσει την Ένωση όχι μόνο ως κοινή αγορά αλλά και ως σύστημα αξιών, καθώς και ποιες βελτιώσεις του επιπέδου ζωής των πολιτών, των προοπτικών απασχόλησης και της ποιότητας της κοινωνίας, καθιστά δυνατές’.
Βεβαίως η σημερινή Ευρώπη είναι μάλλον η Ευρώπη της Αγοράς.
‘Είναι αναπόφευκτο όμως’,   έλεγε ο Δ.Τ.,   ‘ η Ευρώπη να περνά περιόδους υπερίσχυσης της Αγοράς και ευτυχώς!
Ευτυχώς γιατί κάθε τέτοια περίοδος αξιώνει και δημιουργεί κανόνες που ισχυροποιούν την κοινωνική της διάσταση’. ‘Υπό αυτήν την έννοια η Ευρώπη δεν μπορεί ποτέ να θεωρείται ολοκληρωμένη και άρα οι προοπτικές βελτίωσής της παραμένουν πάντα ανοιχτές.
Ανοιχτές σε ένα μέλλον το οποίο δεν είναι βέβαιο πως θα βιώσει αυτός που το οραματίζεται.
“Ο νομοθέτης δεν πρέπει να περιμένει να δει το έργο του ολοκληρωμένο”, έλεγε. Μήπως αυτό καθιστά κάθε προσπάθεια μάταιη;
Όχι
“Η ιστορία έχει να επιδείξει χρήσιμους καρπούς ματαιοπονίας” έλεγε και γι’αυτό η προσπάθεια πρέπει να συνεχίζεται.

Ο Δημήτρης κυρίες και κύριοι δεν τελείωσε στις 24 Απριλίου του 2009.
Και δεν τελειώνει ούτε σήμερα εδώ.
Δεν θα αποτελεί απλώς μια γλυκιά ανάμνηση σε κάθε συνάθροιση προς τιμήν του.
Θα είναι παρών σε κάθε τι το πρωτοπόρο.
Σε κάθε ακέραια πολιτική πράξη.
Σε κάθε θαρραλέα επιστημονική διατύπωση.
Σε Κάθε προσωπική ενέργεια που ανατρέπει την πεπατημένη και δοκιμάζει ποιότητες και αντοχές.
Δίδαξε έναν τρόπο προσωπικής και συλλογικής δράσης που,   όσο κι αν ενοχλεί,   δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Θα έλεγα, αντιθέτως, ότι τώρα έχει έρθει η ώρα του!
Γιατί σήμερα υπάρχει η διάθεση για αγανάκτηση η οποία έλειπε όταν εκείνος τη θεωρούσε απαραίτητη προϋπόθεση  για πολιτική δράση.

Πριν από μερικούς μήνες μας στέρησε από τη φυσική του παρουσία ένας άλλος φωτισμένος άνθρωπος, ο Stephane Hessel.
Λαμπρή μορφή της ευρωπαϊκής αντίστασης που συμμετείχε στη σύνταξη της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και ο οποίος στο τελευταίο του βιβλίο μας καλούσε να αγανακτήσουμε “ειρηνικά” και υπεύθυνα. Με σοβαρή αντιπρόταση δηλαδή απέναντι στις αδικίες που κάνουν τον κόσμο χειρότερο.
Ο Δημήτρης πίστευε σε αυτή τη στιγμή:
“Η θέληση για κάτι άλλο δεν μπορεί να είναι για πολύ διάσταση μόνο στη φαντασία περιθωριακών”, έλεγε.
Σήμερα είναι για τον τόπο μας αλλά και για την Ευρώπη, περισσότερο από ποτέ η ώρα της προσωπικής και της συλλογικής πολιτικής ευθύνης.
Κυρίες και Κύριοι,
Πριν ολοκληρώσω την ομιλία μου θέλω να σας ευχαριστήσω γιατί μας ξαναθυμήσατε το Δημήτρη.
Μας ξαναθυμήσατε τι θα πει έμπνευση και πόσο αξίζει η ματαιοπονία.
Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τον Πέτρο Τσεμπελή που πήρε την πρωτοβουλία οργάνωσης της σημερινής εκδήλωσης και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σκιάθου και ιδιάτερα το Θοδωρή Τζούμα που ακούραστα και όλο αγάπη την ετοίμασαν.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω όμως ιδιάιτερα έναν άνθρωπο ο οποίος μου δίνει την ευκαιρία να συνεχίζω να ματαιωπωνώ δίπλα της στο στίβο της Ευρώπης με την πίστη ότι τα αποτελέσματα θα ακολουθήσουν. Είναι η Ευρωβουλευτής για την οποία εργάζομαι, η Κα Συλβάνα Ράπτη που είναι σήμερα εδώ ανάμεσά μας.
Ο Robert Kennedy, παραφράζοντας τον Bernard Shaw έλεγε
“Υπάρχουν άνθρωποι που βλέπουν την κατάσταση όπως είναι και αναρωτιούνται ‘Γιατί;’
Εγώ ονειρέυομαι καταστάσεις που δεν έχουν πραγματοποιηθεί ακόμη και λέω ‘Γιατί όχι;’

Κυρίες και Κύριοι,
Ας Αγανακτήσουμε Ειρηνικά,
Ας Λειτουργήσουμε Πολιτικά,
Και  ΚΥΡΙΩΣ, Ας ονειρευτούμε με Πίστη!

Σας ευχαριστώ πολύ.

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ