Συνέντευξη της Αντωνίας Χαρίση στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη.
Η Αντωνία Χαρίση γεννήθηκε στον Τρίλοφο Βεροίας.Eίναι διδάκτορας Παιδαγωγικής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας με εξειδίκευση στην Ιστορία της Εκπαίδευσης. Έχει κάνει εισηγήσεις σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν την Ειδική Αγωγή και την Ιστορία της Εκπαίδευσης.
Ποια ήταν η αφορμή για να γραφεί η μελέτη «Η Ρόζα Ιμβριώτη, στο Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών (1937-1940)», εκδόσεις Επίκεντρο;
Η επιλογή του θέματος σχετίζεται άμεσα με το περιεχόμενο της διδακτορικής μου διατριβής με τίτλο Οι πρώτες προσπάθειες του νεοελληνικού κράτους για την εισαγωγή της Ειδικής Εκπαίδευσης: η συμβολή της Ρόζας Ιμβριώτη (2012). Αφορμή για την εκπόνησή της υπήρξε η διαπίστωση ότι η υπάρχουσα βιβλιογραφία ελάχιστα αναφέρεται στην δράση της Ιμβριώτη στο Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών (Π.Ε.Σ.Α.) και τις διεργασίες που οδήγησαν στην εισαγωγή της Ειδικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Επιπλέον λόγοι που ασχολήθηκε με θέμα ήταν οι μεταπτυχιακές μου σπουδές στην Ειδική Αγωγή και στην Ψυχοπαιδαγωγική των παιδιών με ειδικές ανάγκες, Το θέμα ήταν επίσης ιδιαίτερα ελκυστικό για μένα και από άποψη πολιτική, λόγω της πολιτικής μου συμμετοχής και ιδεολογικής μου τοποθέτησης στον προοδευτικό χώρο και φεμινιστική, αφού η προσωπικότητα της Ιμβριώτη επηρεάστηκε σημαντικά από το φεμινιστικό κίνημα του μεσοπολέμου.
Έχουν γραφεί άλλες μελέτες για το έργο της;
Η Ρόζα Ιμβριώτη είναι σήμερα περισσότερο γνωστή ως πολιτική προσωπικότητα της Αριστεράς και λιγότερο ως παιδαγωγός με καινοτόμες παρεμβάσεις στην Ιστορία της Εκπαίδευσης. Από το εκπαιδευτικό της έργο προβλήθηκε κυρίως η δράση της στα Μαρασλειακά, με δυο μελέτες: το βιβλίο του Χαράλαμπου Νούτσου (2011). Η Ρόζα και η Κλειώ. Μέθοδος και Ιδεολογία στην Ιστορία της Εκπαίδευσης, και το βιβλίο της Μαρίας Ρεπούση (2012). Μαρασλειακά 1925-1927. Έχει επίσης εκπονηθεί μια διδακτορική διατριβή από την Χρύσα Χρονοπούλου-Πανταζή (2002). Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική δράση της Ρόζας Ιμβριώτη και το βιβλίο της Ρόζα Ιμβριώτη. Της ζωής και του σχολείου (2011), που επιχειρεί μια γενική προσέγγιση της παιδαγωγικής και εκπαιδευτικής δράσης της Ιμβριώτη.
Γνωρίζουμε ότι συμμετείχε και στην ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Θα μπορούσατε να μας πείτε για αυτή της την συμμετοχή;
Η Ιμβριώτη δεν συμμετείχε στην ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου, αφού αυτός ιδρύθηκε το 1910. Η συμμετοχή της στον Όμιλο έγινε μέσα από τη γνωριμία της με το Γληνό το 1917, σε μια εποχή που το σωματείο έπαιρνε ενεργά μέρος στις εκπαιδευτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Παρακολούθησε από κοντά την προσπάθεια για την γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση και συμμετείχε στις συγκεντρώσεις και τις συζητήσεις που γίνονταν για θέματα εκπαιδευτικά και κοινωνικά. Έτσι, ανέπτυξε τον πλούσιο κοινωνικό προβληματισμό της για τα δικαιώματα των γυναικών, των παιδιών και των λαϊκών τάξεων, καθώς και το ενδιαφέρον της για το λαϊκό σχολείο και το «Σχολείο Εργασίας». Από το 1923 εκλέχτηκε στο Διοικητικό Συμβούλιο του Ομίλου έως το 1927, όταν ο Όμιλος διασπάσθηκε. Η ίδια, μαζί με την ομάδα των αριστερών, συντάχθηκε με τις απόψεις του Γληνού και παρέμεινε στον Όμιλο και μετά την αποχώρηση του Δελμούζου. Η επίδραση του Ομίλου ήταν μεγάλη και καθοριστική στη ζωή της.
Ποιες ήταν οι επιδράσεις και οι ιδεολογικές της επιλογές μέχρι το 1936;
Η Ιμβριώτη κατάγονταν από αστική, οικονομικά ευκατάστατη οικογένεια, η οποία με τις προοδευτικές ιδεολογικές της καταβολές της έδωσε τη δυνατότητα να μορφωθεί. Από νωρίς επηρεάστηκε από τις σοσιαλιστικές ιδέες που γνώρισε ως καθηγήτρια στο Κυριακό Σχολείο Εργατριών και τη δραστηριοποίησή της σε συλλογικότητες που διατηρούσαν ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με το σοσιαλιστικό χώρο, όπως αυτός εκφράζονταν από τους «κοινωνιολόγους» του βενιζελικού κόμματος. Στο Σύνδεσμο για τα Δικαιώματα της Γυναίκας και στον Εκπαιδευτικό Όμιλο γνωρίστηκε με τους ριζοσπάστες διανοούμενους Δ. Γληνό, Αύρα Θεοδωροπούλου, Αλ. Δελμούζο, Εμ. Λαμπαδάριο και Γ. Ιμβριώτη και επηρεάστηκε από τις ιδέες τους. Ταυτόχρονα επηρεάστηκε και από τις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις που αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη, και κυρίως τη γερμανική Μεταρρυθμιστική Παιδαγωγική, την οποία γνώρισε ιδιαίτερα με τις σπουδές της στο Βερολίνο.
Το διάστημα 1937-1940 συνεργάστηκε με τον δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά. Ποιοι ήταν οι λόγοι που την οδήγησαν σε αυτήν την συνεργασία;
Η συνεργασία Μεταξά, και Ιμβριώτη εγείρει ερωτηματικά λόγω των διαφορετικών ιδεολογικών φρονημάτων τους, ειδικά σε μια περίοδο που άλλοι προοδευτικοί διανοούμενοι διώκονται και φυλακίζονται.
Τα ερωτηματικά ερμηνεύονται με βάση λόγους:
α) Προσωπικούς. Η Ιμβριώτη επεδίωκε την παραμονή της στην εκπαίδευση και την αποφυγή της απόλυσης, γεγονός που ενισχύονταν και λόγω της πολιτικής αποστασιοποίησής της, καθώς από το 1927 έως και το 1940 απείχε από κάθε πολιτική δραστηριότητα.
β) Επαγγελματικούς. Η Ιμβριώτη επιθυμούσε να μείνει κοντά στο σχολείο και την εκπαίδευση, οργανώνοντας και διευθύνοντας ένα σχολείο ειδικής αγωγής. Στο σχολείο αυτό, που αποτέλεσε νέο εκπαιδευτικό θεσμό, εφάρμοσε όλες τις σύγχρονες ανανεωτικές εκπαιδευτικές πρακτικές στην Ελλάδα και τις απόψεις της για τη Νέα Αγωγή.
γ) Πολιτικούς. Την περίοδο διακυβέρνησης της χώρας από ένα φασίζον καθεστώς, μέσα από την εκπαιδευτική ταυτότητα και δράση της προέβαλε και την πολιτική της ταυτότητα στηρίζονταν στις αρχές του «λαϊκού σχολείου».
δ) Κοινωνικούς. Μέσα από το πρόγραμμα του σχολείου μπορούσε να εφαρμόσει πρακτικές κοινωνικής πρόνοιας, σύμφωνα με τις απόψεις της και προς όφελος των λαϊκών τάξεων.
Στο Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών είχε ως συνεργάτη τον Λαμπαδάριο. Ποιος από τους δύο επηρέασε τον άλλο; Είναι αλήθεια ότι μερικοί ισχυρίζονται ότι η προσωπικότητα του Λαμπαδάριου επηρέασε πολύ την Ιμβριώτη;
Το Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών ιδρύθηκε πολύ πιθανόν με πρωτοβουλία του Λαμπαδάριου ο οποίος το πρότεινε στο Μεταξά ως περισχολικό ίδρυμα που θα αναδείκνυε τις ευαισθησίες και το φιλολαϊκό προφίλ του δικτάτορα. Ο Λαμπαδάριος είχε ειδικευτεί σε θέματα ειδικής αγωγής πριν το 1911, όταν σπούδασε στο εξωτερικό ιατροπαιδαγωγική, σχολική υγιεινή και «αγωγή ανωμάλων παίδων». Επίσης υπήρξε για μεγάλο χρονικό διάστημα προϊστάμενος της υπηρεσίας της Σχολικής Υγιεινής και αρθρογραφούσε επί σειρά ετών για εκπαιδευτικά θέματα, επισημαίνοντας διαρκώς την ανάγκη ίδρυσης «ειδικών σχολείων». Η σχέση της Ιμβριώτη με την ειδική αγωγή πέρασε μέσα από την μακρόχρονη γνωριμία της με το Λαμπαδάριο. Η συνάντηση αυτή καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την ίδρυση του σχολείου. Ωστόσο, η συμβολή της από τη θέση της διευθύντριας στο σχολείο ήταν σημαντική και η συνεργασία της με το Λαμπαδάριο καθοριστική. Στη διάρκεια της λειτουργίας του σχολείου εφάρμοσε πρωτοποριακές διδακτικές και υγιεινολογικές πρακτικές, που το ανέδειξαν σε πραγματικό «πρότυπο» σχολείο.
Η Ρόζα Ιμβριώτη έγραψε ότι «…όλα κατευθύνονται προς το παιδί, όλα φωτίζονται από το παιδί…» . Συμφωνείτε με τις σκέψεις της; Έχετε κάτι άλλο να προσθέσετε;
Η ιδέα της παιδοκεντρικής Παιδαγωγικής κάλυψε την πρώτη φάση της Μεταρρυθμιστικής Παιδαγωγικής Κίνησης, Οι απόψεις που κυριάρχησαν ήταν η παιδοκεντρικότητα, η αυτενεργός μάθηση που βασίζονταν στα ενδιαφέροντα του μαθητή, η ζωντανή σχέση μεταξύ σχολείου και ζωής και η εποπτεία. Τις αρχές αυτές ενστερνίστηκε και η Ιμβριώτη, οι οποίες ακόμη και σήμερα δεν έχουν βρει την πλήρη εφαρμογή τους στο ελληνικό σχολείο, αφού ο εκπαιδευτικός μονοπωλεί τον περισσότερο χρόνο μέσα στη σχολική αίθουσα, η αυτενέργεια των μαθητών περιορίζεται από το ασφυκτικό αναλυτικό πρόγραμμα, την ογκώδη διδακτέα ύλη και τα ακατάλληλα πολλές φορές διδακτήρια. Το ελληνικό σχολείο, στην πραγματικότητα, είναι ελάχιστα ανοιχτό στην κοινωνία, ενώ η εποπτεία τροφοδοτείται τις περισσότερες φορές από την αναπαράσταση της πραγματικότητας. Το ελληνικό σχολείο χρειάζεται μια βαθιά και ουσιαστική μεταρρύθμιση σε όλα τα επίπεδα και όχι πολλές μικρές σποραδικές παρεμβάσεις που βαφτίζονται μεταρρυθμίσεις.
Ποια είναι η απήχηση του έργου της Ιμβριώτη στην σημερινή εποχή;
Η 
Θεωρώ ότι, όχι μόνο οι εκπαιδευτικοί αλλά και άλλοι πολίτες θα πρέπει να διαβάσουν τα άρθρα και τα βιβλία της. Εκείνο που θα τους προξενήσει μεγάλη εντύπωση είναι ότι η Ιμβριώτη απευθυνόμενη σε μια κοινωνία άλλης εποχής είναι σαν να απευθύνεται στη σημερινή. Οι κατευθύνσεις, οι αντιλήψεις και οι ιδέες της θα μπορούσαν να λύσουν σοβαρά εκπαιδευτικά και κοινωνικά προβλήματα και να εξελίξουν την ελληνική κοινωνία προς μια θετική κατεύθυνση. Η κρίση θεσμών και αξιών και αρνητικές κοινωνικές εξελίξεις που βιώνουμε σήμερα θα μπορούσαν να αποτελέσουν την αφορμή για έναν επαναπροσδιορισμό του σκοπού της Παιδείας και της Εκπαίδευσης, όχι μόνο στα λόγια αλλά κυρίως στις πράξεις.
Μου προκάλεσε θετική εντύπωση η συγκέντρωση πηγών, ανέκδοτων αρχείων για το έργο της. Πόσο καιρό κράτησε αυτή η έρευνα και ποιες δυσκολίες συναντήσατε;
Η έρευνα διήρκεσε από το 2007 έως το 2013. Μέχρι να πάρει την τελική της μορφή χρειάστηκε να διερευνήσω κάθε πληροφορία και κάθε βιβλιογραφική παραπομπή που υπέθετα ότι μπορούσε να χρειαστεί. Ωστόσο, παρά την επίμονη αναζήτησή μου, δεν βρήκα αρχείο της Ιμβριώτη και σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες τέτοιο αρχείο δεν υπάρχει. Επίσης, το αρχείο του σχολείου κάηκε στον εμφύλιο, ενώ το αρχείο του Λαμπαδάριου το βρήκα αταξινόμητο και λίγα ήταν τα έγγραφα που είχαν ενδιαφέρον. Γι’ αυτό αναγκάστηκα να στηριχθώ, εκτός από τα άρθρα και τα βιβλία της Ιμβριώτη, σε άλλες πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές, όπως και στη συνδρομή πολλών καθηγητών, βιβλιοθηκονόμων και υπευθύνων διαφόρων τομέων για να μπορέσω να μελετήσω το απαραίτητο υλικό. Οφείλω να τους ευχαριστήσω, γιατί ανταποκρίθηκαν πρόθυμα και με μεγάλη ευγένεια στο αίτημά μου.
Η Ρόζα Ιμβριώτη όπως και άλλοι Έλληνες Παιδαγωγοί μετεκπαιδεύτηκαν στην Ευρώπη. Θέλησαν να μεταλαμπαδεύσουν αυτή την πρωτοπορία που συνάντησαν και αντί αυτού διώχτηκαν και έχασαν την δουλειά σους από την Εκπαίδευση. Τι θα συνέβαινε εάν έβρισκαν αποδοχή οι προσπάθειές τους;
Σίγουρα οι εξελίξεις θα ήταν καλύτερες όχι μόνο οι εκπαιδευτικές, αλλά κυρίως οι κοινωνικές. Αν οι προσπάθειές τους είχαν επιτευχθεί, θα αποφεύγονταν και η κατασπατάληση ανθρώπινων και υλικών πόρων και κρίσιμου χρόνου μέσα στις ατέλειωτες αντιπαραθέσεις και διώξεις οι οποίες έβλαψαν τόσο την επιστήμη και την εκπαίδευση, όσο και την ελληνική κοινωνία. Γιατί το ζήτημα της παιδείας και της εκπαίδευσης του λαού είναι πρωτίστως ζήτημα πολιτικό που απαντά στο ερώτημα: «Τι κοινωνία θέλουμε και με ποιους πολίτες τη θέλουμε;». Η εφαρμογή των πρωτοποριακών εκπαιδευτικών πρακτικών, όπως το σχολείο εργασίας, η επαγγελματική εκπαίδευση, η οργάνωση της σχολικής κοινότητας, ο περιορισμός της διδακτέας ύλης, η συνεχής επιμόρφωση του διδακτικού προσωπικού, η επιμόρφωση των γονέων, και άλλα πολλά, είναι ακόμη ζητούμενα, παρά τις προσπάθειες που έγιναν τα τελευταία χρόνια προς την κατεύθυνση αυτή, οι οποίες όμως επειδή υπήρξαν επιφανειακές και αποσπασματικές, δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
Έχετε ασχοληθεί με την Γενική αλλά και την Ειδική Αγωγή. Σε ποιους τομείς νομίζετε ότι υστερούμε και πρέπει να βελτιωθούμε;
Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε πολλούς τομείς στους οποίους υστερούμε. Ένας βασικός τομέας είναι η ενσωμάτωση των παιδιών με ειδικές ανάγκες και η σχολική και κοινωνική τους ένταξη. Για να επιτευχθεί αυτή είναι απαραίτητο να αλλάξει κυρίως ο Έλληνας εκπαιδευτικός και να καταστεί ικανός να αντιμετωπίσει ένα ευρύτερο φάσμα συμπεριφορών μαθητών. Ένας άλλος τομέας είναι οι συμπληρωματικές- υποστηρικτικές υπηρεσίες, τα ειδικά προγράμματα και οι ειδικοί χώροι που χρειάζονται για την ειδική αγωγή, ώστε αυτή να αποβεί αποτελεσματική και ωφέλιμη. Ένας τρίτος τομέας είναι η αποξένωση του ελληνικού σχολείου από την προεπαγγελματική εκπαίδευση, τον επαγγελματικό προσανατολισμό και τη σύνδεσή του με την καθημερινή ζωή και πολύ περισσότερο για τους έφηβους με ειδικές ανάγκες, για τους οποίους η πόρτα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι κλειστή.
Το βιβλίο σας γνώρισε την αποδοχή από τους πρώτους μήνες της κυκλοφορίας του. Τι σημαίνει αυτό για εσάς;
Εκείνο που με ευχαριστεί ιδιαίτερα είναι το γεγονός ότι το βιβλίο μου έγινε γρήγορα αποδεκτό και απέσπασε πολύ θετικά σχόλια, τόσο από την εκπαιδευτική κοινότητα, όσο και από τους απλούς αναγνώστες. Κάποιοι το χαρακτήρισαν «μικρή εγκυκλοπαίδεια», αφού τους πρόσφερε περισσότερες γνώσεις απ’ ότι περίμεναν. Η αποδοχή αυτή με ευχαριστεί και με ξεκουράζει, μετά την εξάχρονη κοπιαστική εργασία μου. Ταυτόχρονα με ενθαρρύνει να συνεχίσω την ερευνητική και συγγραφική εργασία μου.
