Από τη στιγμή που η Τουρκία άνοιξε τα σύνορά της στους πρόσφυγες, η Ελλάδα έχει βρεθεί σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Η κατάσταση κλιμακώνεται. Ποια στάση θα τηρήσει τελικά η ΕΕ; Ρεπορτάζ του Φλόριαν Σμιτς από την Λέσβο.Η Χριστίνα Χατζηδάκη με δυσκολία μπορεί να πιστέψει όσα συμβαίνουν στο νησί της. Πρόσφυγες δεν ήρθαν για πρώτη φορά στο νησί το 2015, αλλά ήδη από τη δεκαετία του 90. Η 87χρονη κάτοικος της Λέσβου από τότε είχε αρχίσει να βοηθά πρόσφυγες σε τοπικό επίπεδο. Σήμερα καταβάλλει προσπάθειες για τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ ντόπιων και νεοαφιχθέντων. Tότε επρόκειτο κυρίως για ανθρώπους που έρχονταν από την πρώην Γιουγκοσλαβία. Και επίσης οι σχέσεις με τη γειτονική Τουρκία ήταν καλύτερες. Πλέον η Τουρκία, που απέχει μόνο λίγα χιλιόμετρα από τη Λέσβο, προκαλεί νέα ανησυχία.
Από τη στιγμή που ο πρόεδρος Ερντογάν άνοιξε τα σύνορα στους πρόσφυγες, η κατάσταση στα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Έβρο –και όχι μόνο – έχει επιδεινωθεί . Σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές σχεδόν 4000 άνθρωποι βρίσκονται μεταξύ των δύο χωρών. Οι Τούρκοι συνοριοφύλακες τους άφησαν να περάσουν και οι Έλληνες δεν τους επιτρέπουν να εισέλθουν στη χώρα, ακόμα και με τη χρήση δακρυγόνων. Αλλά και στα νησιά, τη Λέσβο, τη Χίο και τη Σάμο, αναμένεται ότι θα αναχωρήσουν αναρίθμητα πλοιάρια από τις τουρκικές ακτές. Πλοιάρια με ανθρώπους, που εδώ και μήνες ή χρόνια, περιμένουν να φύγουν προς την Ευρώπη
Ασφυκτική η κατάσταση στη Λέσβο
Για τους κατοίκους των νησιών τα νέα είναι άσχημα. Εδώ και καιρό νιώθουν ότι έχουν αφεθεί μόνοι από την κυβέρνηση στην Αθήνα και τους δυτικοευρωπαίους πολιτικούς, οι οποίοι εμμένουν στη συμφωνία με την Τουρκία. Το γιατί επιμένουν τόσο πολύ στην επιτυχία αυτής της συμφωνίας, είναι ακατανόητο για τους κατοίκους των νησιών. Μόνο στη Λέσβο βρίσκονται περίπου 25.000 πρόσφυγες, οι οποίοι ζουν υπό συνθήκες υγιειονομικού χάους, σε μια άτυπη παραγκούπολη που θυμίζει εικόνες Αποκάλυψης. Στο μεταξύ η κυβέρνηση Μητσοτάκη στο πεδίο του προσφυγικού έχει δύο βασικούς άξονες: έναν αυστηρότερο νόμο για το άσυλο προκειμένου να απελαθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι στην Τουρκία και τα αποκαλούμενα κλειστά κέντρα. Ωστόσο οι δύο αυτοί ακρογωνιαίοι λίθοι της πολιτικής της ελληνικής κυβέρνησης φαίνονται εύθραυστοι. Οι τρέχουσες εξελίξεις κατά μήκος των ελληνικών συνόρων δείχνουν ότι η Τουρκία σκέφτεται σοβαρά να τινάξει την προσφυγική συμφωνία στον αέρα. Επίσης υπάρχει έντονη αντίσταση στην κατασκευή κλειστών κέντρων. «Δεν μπορείς να βάλεις ανθρώπους που για μήνες ή χρόνια ζουν ανάμεσά μας έτσι απλά σε μια φυλακή. Έτσι κάνουν, και δίκαια, στους εγκληματίες» αναφέρει καταστηματάρχης στο κέντρο της Μυτιλήνης.
Εδώ και μέρες κάτοικοι της Λέσβου έχουν βγει στους δρόμους, ενώ υπήρξαν και βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία. Το μήνυμα προς την Αθήνα και τις Βρυξέλλες: H κατάσταση έχει φτάσει σε οριακό σημείο. Εδώ και χρόνια πολίτες, εθελοντές, ακτιβιστές έχουν προειδοποιήσει ότι η κατάσταση στα ελληνικά νησιά δεν είναι βιώσιμη ούτε για τους πρόσφυγες ούτε για τους κατοίκους.
Αναρχία στα προσφυγικά κέντρα
«Είναι παράξενο. Για πρώτη φορά στο νησί όλοι συμφωνούν, από την άκρα δεξιά ως την άκρα αριστερά» λέει ένας 40χρονος δάσκαλος. Η κυβέρνηση εμμένει στα σχέδιά της. Έχουν ήδη ξεκινήσει εργασίες στη Σάμο. Στη Λέσβο ωστόσο οι κάτοικοι θέλουν να αποτρέψουν την κατασκευή κλειστών κέντρων, που θα μοιάζουν με μόνιμες φυλακές. «Δεν μπορούν να μάς κάνουν ένα νέο Έλις Άιλαντ» αναφέρει η Χριστίνα Χατζηδάκη. Η ίδια ενοχλείται όταν οι κάτοικοι της Λέσβου κατηγορούνται ως ξενοφοβικοί. Υπάρχουν νεοναζί, αλλά είναι μια μικρή μόνο ομάδα. Οι περισσότεροι έχουν απλώς φτάσει στα όριά τους: «30.000 άνθρωποι ζουν στη Μυτιλήνη. Την ίδια στιγμή υπάρχουν 25.000 πρόσφυγες στο νησί. Αυτή η σύγκριση δείχνει από μόνη της το παράλογο του θέματος».
Όσο συμβαίνουν αυτά στις πόλεις και τα χωριά των νησιών, η κατάσταση στα προσφυγικά κέντρα είναι δραματική, η πίεση της αβεβαιότητας βαραίνει ακόμη περισσότερο τους ανθρώπους που βρίσκονται εκεί. Συνέχεια ξεσπούν βίαιες συγκρούσεις. Ένας 42χρονος Νιγηριανός βρίσκεται στο προσφυγικό κέντρο της Λέσβου από το 2017. Οι συνθήκες είναι αφόρητες. «Παρακαλώ βγάλτε μας από εδώ. Υποφέρουμε. Ζητούμε από τους Ευρωπαίους να μας βοηθήσουν». Ο Σαλάμ Αλντίν, Δανός υπήκοος αραβικής καταγωγής, γνωρίζει καλά την κατάσταση. Ίδρυσε τη ΜΚΟ Team Humanity, η οποία διαχειρίζεται χώρο δίπλα στο προσφυγικό καμπ της Μόριας. Πέρυσι του επιβλήθηκε ποινή απέλασης από την χώρα. Μιλώντας στη DW ο Αλντίν θεωρεί ότι ήταν «αγκάθι» για τις ελληνικές αρχές, επειδή εφιστούσε την προσοχή στην κατάσταση και μιλούσε με ΜΜΕ. Η στάση της Άγκυρας τού προκαλεί ανησυχία. Όπως είπε στη DW: «Πολλοί άνθρωποι θα έρθουν και πολλοί θα πνιγούν. Ο ελληνικός στρατός θα τους απωθήσει και θα γίνουν ατυχήματα». Όσο για όσους καταφέρουν να φτάσουν στα νησιά ο Αλντίν λέει ότι «δεν θα έχουν επαρκή τροφή, η κατάσταση στο προσφυγικό καμπ θα κλιμακωθεί (…)».
Αγώνας με τον χρόνο στις Βρυξέλλες
Ο Σωτήρης Σέρμπος, επ. καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, ελπίζει ότι οι Βρυξέλλες θα αναπτύξουν τελικά μια στρατηγική, ειδικά αναφορικά με την Τουρκία. «Η ΕΕ αγωνίζεται ενάντια στο χρόνο. Οι βραχυπρόθεσμες προσεγγίσεις, η συνεχής αναμονή και στο τέλος η ΕΕ που πάντα κάπως τα καταφέρνει, όλα αυτά θα πρέπει τώρα να τελειώσουν» αναφέρει εκτιμώντας στη DW ότι η συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία είναι αναποτελεσματική. Ο καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής ζητά μια δίκαιη κατανομή προσφύγων στην ΕΕ και σημειώνει: «Σε αυτούς τους καιρούς πρέπει να αλλάξουμε τρόπο σκέψης. Πρέπει να αναπτύξουμε μια νέα στρατηγική, ώστε οι άνθρωποι να μεταφέρονται απευθείας από την Τουρκία στις εκάστοτε χώρες». Την ίδια ώρα οι περισσότεροι άνθρωποι στη Λέσβο δεν ελπίζουν πια ότι κάτι θα κινηθεί στις Βρυξέλλες. Και οι τουρίστες θα εξακολουθήσουν να αποφεύγουν το νησί, όπως έγινε και την τελευταία διετία. Ένα είναι βέβαιο: μόλις αρχίσει να φτιάχνει ο καιρός, πάλι ο αριθμός των προσφύγων από τα τουρκικά παράλια θα αυξηθεί, με ή χωρίς τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας.
Φλόριαν Σμιτς, Λέσβος
Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη
