Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο και Έκθεση Φωτογραφιών και σπανίων αντικειμένων για την μεγάλη ευρωπαϊκή επιρροή του καπνεμπορίου στην ανάπτυξη της Καβάλας κατά τον 19ο και 20ο αιώνα.
Ρεπορτάζ: Ευθύμιος Χατζηϊωάννου.
Φωτογραφίες: Μουσείο Καπνού Καβάλας – Ευθύμης Χατζηϊωάννου.
Σπάνιες φωτογραφίες και άλλα αντικείμενα, που έχουν σχέση με τη «χρυσή εποχή» του καπνεμπορίου στην Καβάλα, περιλαμβάνονται στην Έκθεση με τίτλο «Ο καπνός και η ιστορία του στην Καβάλα», που διοργανώνεται στον όροφο της καινούργιας πτέρυγας του Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης. Το υλικό της Έκθεσης συγκεντρώθηκε από διάφορα μέρη του κόσμου και παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Καβάλα. Κύριο θέμα της Έκθεσης είναι η επιρροή που δέχτηκε η αρχιτεκτονική των παραδοσιακών κτιρίων της Καβάλας (καπνομάγαζα, γραφεία εταιριών καπνού και οικίες καπνέμπορων) από ευρωπαϊκές και κυρίως αυστριακές τάσεις, από τα μέσα του 19ου αιώνα και μέχρι και την εποχή του μεσοπολέμου. Συγκεκριμένα, στο τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα ισχυροί Ευρωπαίοι και άλλοι ξένοι επιχειρηματίες, κυρίως από την τότε Αυτοκρατορία της Αυστροουγγαρίας, ανέδειξαν το εμπόριο του καπνού σε κυρίαρχη οικονομική δραστηριότητα σε μια σειρά ελληνικών πόλεων, ανάμεσά τους και στην Καβάλα. Σ΄ αυτό το πλαίσιο οικονομικής ανάπτυξης οι ισχυροί αυτοί έμποροι εισήγαγαν σταδιακά καινοτόμες τεχνολογίες επεξεργασίας και δεματοποίησης του καπνού, που κυρίως στην διάρκεια του μεσοπολέμου άλλαξαν δραστικά την κουλτούρα εργασίας και τις εργασιακές σχέσεις στα καπνομάγαζα.
Αυτές οι καινοτόμες τεχνολογίες στην επεξεργασία του καπνού αλλά και οι αλλαγές, που επέφεραν στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της Καβάλας αποτέλεσαν θέμα αυτής της Έκθεσης,, αλλά και του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε στην Δημοτική Καπναποθήκη της Καβάλαςκαι αφορούσε την μεταφορά τεχνολογίας στην βιομηχανία του καπνού, από την Αυστρία στην πόλη της Καβάλας, στις αρχές του 20ου αιώνα. Το Διεθνές Συνέδριο, οι εργασίες του οποίου πραγματοποιήθηκαν στην Δημοτική Καπναποθήκη, υπό την αιγίδα του προέδρου της Δημοκρατίας κ. Κάρολου Παπούλια, συνδιοργανώθηκε με την υποστήριξη της Αυστριακής Πρεσβείας, του Εμπορικού Τμήματος της Αυστριακής Πρεσβείας, του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), του Δήμου Καβάλας, της Ουγγρικής Πρεσβείας και του Σουηδικού Ινστιτούτου.
Μέσω της Έκθεσης φωτογραφιών και σπάνιων αντικειμένων επιχειρείται η ανάλυση της αρχιτεκτονικής αυτών των κτιρίων-ορόσημων σε όλα τα επίπεδα (πολεοδομικό, μορφολογικό, κτιριακό, υλικών, τεχνοτροπίας κτλ.) και η σύγκριση τους με παλαιότερα αλλά και νεότερα ανάλογα κτίρια. Η Έκθεση σκοπεύει να αναδείξει την αρχιτεκτονική κληρονομιά και τον πλούτο της Καβάλας σε μια περίοδο, που καθόλου τυχαία συμπίπτει με τα 100 χρόνια απελευθέρωσης της Καβάλας από τον τουρκικό ζυγό.Την παρουσίαση επιμελήθηκε ο Ελληνοαυστριακός Αρχιτέκτων κ.Σπύρος Φλεβάρης, ο οποίος στα εγκαίνια της Έκθεσης υποδέχθηκε τους εκπροσώπους των τοπικών αρχών, ανθρώπους που έχουν, ή είχαν, σχέση με το καπνεμπόριο, καθώς και ξένους διπλωμάτες και παράγοντες πρεσβειών και Οργανισμών, που λειτουργούν στην Ελλάδα και μεταξύ αυτών την πρέσβειρα της Αυστρίας στην Ελλάδα κυρία Μελίτα Σούμπερτ, τον δήμαρχο Καβάλας κ. Κωστή Σημιτσή, εκπροσώπους της Περιφερειακής Διοίκησης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και άλλους παράγοντες.
Αυτές οι καινοτόμες τεχνολογίες στην επεξεργασία του καπνού αλλά και οι αλλαγές, που επέφεραν στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της Καβάλας αποτέλεσαν θέμα αυτής της Έκθεσης,, αλλά και του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε στην Δημοτική Καπναποθήκη της Καβάλαςκαι αφορούσε την μεταφορά τεχνολογίας στην βιομηχανία του καπνού, από την Αυστρία στην πόλη της Καβάλας, στις αρχές του 20ου αιώνα. Το Διεθνές Συνέδριο, οι εργασίες του οποίου πραγματοποιήθηκαν στην Δημοτική Καπναποθήκη, υπό την αιγίδα του προέδρου της Δημοκρατίας κ. Κάρολου Παπούλια, συνδιοργανώθηκε με την υποστήριξη της Αυστριακής Πρεσβείας, του Εμπορικού Τμήματος της Αυστριακής Πρεσβείας, του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), του Δήμου Καβάλας, της Ουγγρικής Πρεσβείας και του Σουηδικού Ινστιτούτου.Μέσω της Έκθεσης φωτογραφιών και σπάνιων αντικειμένων επιχειρείται η ανάλυση της αρχιτεκτονικής αυτών των κτιρίων-ορόσημων σε όλα τα επίπεδα (πολεοδομικό, μορφολογικό, κτιριακό, υλικών, τεχνοτροπίας κτλ.) και η σύγκριση τους με παλαιότερα αλλά και νεότερα ανάλογα κτίρια. Η Έκθεση σκοπεύει να αναδείξει την αρχιτεκτονική κληρονομιά και τον πλούτο της Καβάλας σε μια περίοδο, που καθόλου τυχαία συμπίπτει με τα 100 χρόνια απελευθέρωσης της Καβάλας από τον τουρκικό ζυγό.Την παρουσίαση επιμελήθηκε ο Ελληνοαυστριακός Αρχιτέκτων κ.Σπύρος Φλεβάρης, ο οποίος στα εγκαίνια της Έκθεσης υποδέχθηκε τους εκπροσώπους των τοπικών αρχών, ανθρώπους που έχουν, ή είχαν, σχέση με το καπνεμπόριο, καθώς και ξένους διπλωμάτες και παράγοντες πρεσβειών και Οργανισμών, που λειτουργούν στην Ελλάδα και μεταξύ αυτών την πρέσβειρα της Αυστρίας στην Ελλάδα κυρία Μελίτα Σούμπερτ, τον δήμαρχο Καβάλας κ. Κωστή Σημιτσή, εκπροσώπους της Περιφερειακής Διοίκησης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και άλλους παράγοντες.
Το Διεθνές επιστημονικό Συνέδριο διοργανώθηκε από την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια της Σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημόνων του ΕΜΠ κ. Μαρία Ρεντετζή.
Στη διάρκεια κοινής συνέντευξη Τύπου που παραχώρησαν ο δήμαρχος Καβάλας κ. Κωστής Σιμιτσής και η καθηγήτρια κ. Μαρία Ρεντετζή τονίστηκε, ότι στόχος του Διεθνούς αυτού Συνεδρίου υπήρξε η εξέταση της ιστορίας του καπνού μέσα από τους δρόμους μεταφοράς των τεχνολογιών του. «Οι εμπορικές σχέσεις -και ότι αυτές επέφεραν- μεταξύ Καβάλας και Βιέννης αποτελούν ένα παράδειγμα μεταφοράς τεχνολογίας κι ένα σημείο εκκίνησης για μια ευρύτερη συζήτηση πάνω στη χρήση της τεχνολογίας στην παραγωγή, επεξεργασία και διανομή του καπνού», σημείωσε ο δήμαρχος. Από την πλευρά της η κ. Ρεντετζή επισήμανε, ότι η ιστορία του καπνού στην Ελλάδα έχει γραφτεί ως μέρος της πολιτικής και οικονομικής ιστορίας της χώρας, ως αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας των εργατικών κινημάτων αλλά και της ιστορίας των γυναικών.
«Ωστόσο», σημειώνει η κ. Ρεντετζή, «ιστορικοί, κοινωνιολόγοι και ανθρωπολόγοι έδωσαν πολύ λιγότερη προσοχή στους τρόπους που η μεταφορά των τεχνολογιών του καπνού κυρίως από την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία διαμόρφωσαν τις τοπικές κοινωνίες, μετασχηματίστηκαν μέσω αυτής της μεταφοράς και επηρέασαν σημαντικά την Εθνική Οικονομία». Στο Συνέδριο αυτό έλαβαν μέρος περισσότεροι από πενήντα καθηγητές, προερχόμενοι από σημαντικά Πανεπιστήμια της χώρας μας καθώς και από Πανεπιστήμια της Τουρκίας, της Αγγλίας, της Αυστρίας, της Τσεχίας, της Γερμανίας, του Ισραήλ και των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ συμμετείχαν επίσης επιμελητές από το Εθνογραφικό Μουσείο της Ίστρια στην Κροατία και την συλλογή της «JTI Tobacco Collection» στη Βιέννη.
Στη διάρκεια κοινής συνέντευξη Τύπου που παραχώρησαν ο δήμαρχος Καβάλας κ. Κωστής Σιμιτσής και η καθηγήτρια κ. Μαρία Ρεντετζή τονίστηκε, ότι στόχος του Διεθνούς αυτού Συνεδρίου υπήρξε η εξέταση της ιστορίας του καπνού μέσα από τους δρόμους μεταφοράς των τεχνολογιών του. «Οι εμπορικές σχέσεις -και ότι αυτές επέφεραν- μεταξύ Καβάλας και Βιέννης αποτελούν ένα παράδειγμα μεταφοράς τεχνολογίας κι ένα σημείο εκκίνησης για μια ευρύτερη συζήτηση πάνω στη χρήση της τεχνολογίας στην παραγωγή, επεξεργασία και διανομή του καπνού», σημείωσε ο δήμαρχος. Από την πλευρά της η κ. Ρεντετζή επισήμανε, ότι η ιστορία του καπνού στην Ελλάδα έχει γραφτεί ως μέρος της πολιτικής και οικονομικής ιστορίας της χώρας, ως αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας των εργατικών κινημάτων αλλά και της ιστορίας των γυναικών.
«Ωστόσο», σημειώνει η κ. Ρεντετζή, «ιστορικοί, κοινωνιολόγοι και ανθρωπολόγοι έδωσαν πολύ λιγότερη προσοχή στους τρόπους που η μεταφορά των τεχνολογιών του καπνού κυρίως από την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία διαμόρφωσαν τις τοπικές κοινωνίες, μετασχηματίστηκαν μέσω αυτής της μεταφοράς και επηρέασαν σημαντικά την Εθνική Οικονομία». Στο Συνέδριο αυτό έλαβαν μέρος περισσότεροι από πενήντα καθηγητές, προερχόμενοι από σημαντικά Πανεπιστήμια της χώρας μας καθώς και από Πανεπιστήμια της Τουρκίας, της Αγγλίας, της Αυστρίας, της Τσεχίας, της Γερμανίας, του Ισραήλ και των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ συμμετείχαν επίσης επιμελητές από το Εθνογραφικό Μουσείο της Ίστρια στην Κροατία και την συλλογή της «JTI Tobacco Collection» στη Βιέννη.
Καβάλα, η «Καπνούπολη» του χθες
Η Καβάλα και η περιοχή της αποτέλεσε κατά το παρελθόν το σημαντικότερο καπνοπαραγωγικό, μεταποιητικό και εξαγωγικό κέντρο καπνού της χώρας μας και ένα από τα μεγαλύτερα στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου και του Ευξείνου Πόντου. Μάλιστα στην Καβάλα υπήρχαν από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι και στα μέσα του 20ου αιώνα μεγάλα καπνεργοστάσια, όπου εργάζονταν χιλιάδες καπνεργάτες, στα οποία γινόταν η επεξεργασία του καπνού, που συγκεντρωνόταν από ολόκληρη την περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης καθώς και πολλές καπναποθήκες, από τις οποίες ξεκινούσε η εξαγωγή των φημισμένων καπνών της περιοχής στην Ευρώπη και στην Αμερική. Τις τρείς τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα η παραγωγή του καπνού, η μεταποίηση και το εμπόριό του, που αποτελούσαν μέχρι τότε την σημαντικότερη πλουτοπαραγωγική δραστηριότητα της περιοχής, παρουσίασαν μεγάλη κάμψη, με αποτέλεσμα να εξαλειφθούν σταδιακά όλες οι σχετικές με τον καπνό δραστηριότητες και να κλείσουν τα καπνεργοστάσια και οι καπναποθήκες της πόλης. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να αλλάξει ο παραγωγικός, ο οικονομικός και ο κοινωνικός χάρτης όλης της περιοχής και οι κάτοικοί της να στραφούν σε άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες. Το «καπνικό» παρελθόν της πόλης άρχισε σιγά-σιγά να σβήνει στις μνήμες των κατοίκων, ενώ οι νεότεροι από αυτούς δεν είχαν πλέον καμία εξοικείωση με αυτό, παρά το γεγονός, ότι στην πόλη της Καβάλας εξακολουθούν να σώζονται μέχρι σήμερα δεκάδες διατηρητέα κτίρια, που κάποτε στέγαζαν καπνεργοστάσια και καπναποθήκες της εποχής εκείνης. Η πρώτη ουσιαστική προσπάθεια διάσωσης της μνήμης αυτής και εξοικείωσης των νεότερων με το «καπνικό» παρελθόν της πόλης έγινε το 1996 με την έκθεση «Καβάλα, η Καπνούπολη του χθες». Τα επόμενα χρόνια άρχισε η μεθοδική συγκέντρωση πάσης φύσεως υλικού σχετικά με τον καπνό και την κατεργασία του και το 2003 άρχισε να λειτουργεί το Μουσείο Καπνού της Καβάλας στο ισόγειο του κτιρίου του πρώην Ελληνικού Οργανισμού Καπνού (Ε.Ο.Κ.) της πόλης.
Το Μουσείο Καπνού της Καβάλας
Σκοπός της λειτουργίας του Μουσείου Καπνού είναι η διάσωση και η προβολή της τοπικής κοινωνικής και βιομηχανικής ιστορίας και της ιστορίας των προσφύγων. Ο εκθεσιακός χώρος του Μουσείου χωρίζεται στις εξής ενότητες: α) Καλλιέργεια- χωρική επεξεργασία, β) κλασσική επεξεργασία, γ) επεξεργασία τόγκας, δ) εκθεσιακά δείγματα επεξεργασμένου καπνού, ε) καπνέμποροι- καπνεμπόριο, στ) καπνεργάτες- συνδικαλισμός καπνεργασίας, ζ) σιγαρεττοβιομηχανία. Σε αυτόν εκτίθενται πολλά είδη καπνού και της καλλιέργειας, της συγκομιδής και της επεξεργασίας του, είτε με τα χέρια, είτε με τα πρώτα μηχανήματα, είτε με τα επόμενα μηχανήματα στα καπνομάγαζα. Επίσης εκτίθενται συμπιεστήρια, ζυγαριές, και ο ίδιος ο καπνός σε κάθε μορφή, από την ποικιλία που συλλέγεται (μπασμάς, μπασί μπαγλί, καπά κουλάκ, κλπ.), που ξεραίνεται (σαντάλια), κατά την κατεργασία του με παραδοσιακούς και σύγχρονους τρόπους, συσκευασμένος έτοιμος για εξαγωγή και σε τελική μορφή για τον καταναλωτή ως τσιγάρο. Τα μηχανήματα είναι χειροκίνητα και ηλεκτροκίνητα και όλα λειτουργούν κανονικά.
Το Μουσείο είναι κυρίως βιωματικό. Έτσι τα παιδιά και οι νέοι, όταν επισκέπτονται το Μουσείο την άνοιξη ή το καλοκαίρι, μετέχουν στα πλαίσια του εκπαιδευτικού παιχνιδιού στη διαδικασία παρασκευής του καπνού, είτε με τα χέρια, είτε με τον χειρισμό των μηχανών.
Εκτός από τον εκθεσιακό χώρο, το Μουσείο Καπνού διαθέτει πλέον τα περισσότερα αρχεία σχετικά με τον καπνό της Βόρειας Ελλάδας. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι σε αυτό φυλάσσονται τα αρχεία της Ομοσπονδίας Καπνεμπόρων, του Ελληνικού Συλλόγου Εξαγωγικών Οίκων Αθηνών και Πειραιώς, της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης, αρχεία εταιρειών Θεσσαλονίκης και Καβάλας και πολλών σωματείων καπνεργατών.
