Εβδομάδα εξελίξεων στα Βαλκάνια με την Ευρωπαϊκή Ένωση να επιστρέφει ως διαμεσολαβητής και να πρωτοστατεί στις συνομιλίες ανάμεσα στη Σερβία και στο Κοσσυφοπέδιο. Υπάρχουν άραγε πιθανότητες επιτυχίας;Μιλώντας στη Γερμανική Ραδιοφωνία (DLF) η Μαρί Ζανίν Κάλικ, καθηγήτρια Ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Μονάχου με ειδίκευση στη ΝΑ Ευρώπη, φαίνεται να εκφράζει συγκρατημένη αισιοδοξία. Επισημαίνει όμως ότι η ερμηνεία των γεγονότων στην ευρύτερη περιοχή δεν μπορεί παρά να λάβει υπόψη της το πρόσφατο παρελθόν, το οποίο επισκιάζει και κάποτε κατευθύνει τις ενέργειες των πρωταγωνιστών. Γεγονός που υπενθυμίζει η πρόσφατη επέτειος μνήμης για τα 25 χρόνια από τη γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα στη Βοσνία.
“Για τη γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα υπάρχουν διαφορετικές ερμηνείες και διαφορετικές ιστορικές μνήμες”, τονίζει η Γερμανίδα ιστορικός. “Για τους Βόσνιους ήταν μία τραυματική εμπειρία, όχι μόνο για τις μαζικές εκτελέσεις που έγιναν, αλλά και γιατί έκτοτε η Σρεμπρένιτσα συμβολίζει την απραξία, την αποτυχία της διεθνούς κοινότητας, το γεγονός ότι οι Βόσνιοι έμειναν αβοήθητοι από την ΕΕ. Αυτό αποτελεί πλέον κομμάτι της συλλογικής τους ταυτότητας και, κατά κάποιον τρόπο, ιδρυτικό μύθο για το κράτος της Βοσνίας”. Από την πλευρά τους οι Σέρβοι παραδέχονται μεν ότι έγιναν εγκλήματα πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία, αλλά δεν αποδέχονται την κατηγορία ότι πρόκειται για μία συστηματικά οργανωμένη και άνωθεν σχεδιασμένη γενοκτονία.
“Αίσθηση της εγκατάλειψης από τη διεθνή κοινότητα”
Το εθνικιστικό στοιχείο παραμένει ισχυρό στη Σερβία και εκδηλώνεται στις μαζικές διαδηλώσεις εναντίον του προέδρου Βούτσιτς που γίνονται τις τελευταίες μέρες στο Βελιγράδι, στη Νις, το Νόβι Σαντ και άλλες πόλεις. Αφορμή για τις κινητοποιήσεις είναι η αποτυχημένη διαχείριση της πανδημίας από τη σερβική κυβέρνηση και τον πρόεδρο Αλεξάνταρ Βούτσιτς. Ωστόσο, τα αίτια είναι πολύ βαθύτερα, επισημαίνει η Μαρί Ζανίν Κάλικ: “Στη Σερβία υπάρχουν πολλοί δυσαρεστημένοι. Είναι οι χαμένοι της μετάβασης στην οικονομία της αγοράς, οι άνθρωποι που έχασαν τις δουλειές τους, οι συνταξιούχοι που μόλις επιβιώνουν. Όλα αυτά προκαλούν κοινωνική δυσαρέσκεια. Σε αυτήν προστίθεται η αίσθηση της εγκατάλειψης και της κακομεταχείρισης από τη διεθνή κοινότητα, ιδιαίτερα την Ευρώπη. Επικρατεί η αντίληψη ότι η Δύση θέλει να τιμωρήσει ή να ταπεινώσει τους Σέρβους, ακόμη και η συζήτηση περί γενοκτονίας στη Σρεμπρένιτσα ενισχύει αυτή την αντίληψη».
“Κλειδί” το Κόσοβο για την ευρωπαϊκή πορεία της περιοχής
Και μέσα σε όλα αυτά, ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσις και ο πρωθυπουργός του Κοσόβου Αβντουλάχ Χότι άρχισαν συνομιλίες για την εξομάλυνση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες. Οι πρώτες επαφές έγιναν μέσω τηλεδιάσκεψης μετά από γαλλογερμανική πρωτοβουλία, ενώ για την Πέμπτη έχει προγραμματιστεί μία πρώτη συνάντηση δια ζώσης στις Βρυξέλλες. Η Γερμανίδα ιστορικός κάνει λόγο για “ένα σημάδι ελπίδας”, αφού, όπως επισημαίνει, “και μόνο το γεγονός ότι άρχισαν συνομιλίες είναι σημαντικό. Οι συνομιλίες για την εξομάλυνση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες είχαν διακοπεί το 2018. Η έλλειψη διπλωματικών σχέσεων είναι το κύριο εμπόδιο για την ευρωπαϊκή προοπτική ολόκληρης της περιοχής, ήδη η Σερβία διεξάγει διαπραγματεύσεις για την ένταξή της στην ΕΕ, αλλά αν δεν διευκρινιστεί αυτό το ζήτημα καμία από τις δύο χώρες δεν θα καταφέρει να ενταχθεί…”
Η συνέχεια δεν θα είναι εύκολη, καθώς το Βελιγράδι θεωρεί το Κόσοβο “λίκνο” του σερβικού πολιτισμού και αρνείται να το αναγνωρίσει ως ανεξάρτητη κρατική οντότητα. Το γεγονός αυτό επισημαίνει και η γαλλική διπλωματία κατά την έναρξη των διαπραγματεύσεων. “Σίγουρα έτσι είναι”, λέει η Μαρί Ζανίν Κάλικ. “Ο Βούτσιτς βρίσκεται υπό πίεση, λόγω και των μαζικών διαδηλώσεων στη Σερβία. Για όλους τους πολιτικούς, ανεξαρτήτως ιδεολογικής προέλευσης, είναι αδύνατον να εξηγήσουν στους ψηφοφόρους ότι θα παραδώσουν το Κόσοβο και θα το αναγνωρίσουν ως ανεξάρτητη χώρα. Παρά ταύτα το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης θα μπορούσε να είναι μία de facto, αν και όχι επίσημη, αναγνώριση του Κοσόβου με συγκεκριμένες διμερείς συμφωνίες. Υπάρχει προηγούμενο επ΄αυτού, είναι η συμφωνία που είχε συνάψει η Δυτική Γερμανία με την Ανατολική Γερμανία στις αρχές της δεκαετίας του ’70, η οποία de facto οδηγούσε στην αναγνώριση, χωρίς όμως να την κατοχυρώνει επισήμως. Το αισιόδοξο σενάριο θα ήταν να συμβεί κάτι ανάλογο στις σχέσεις της Σερβίας με το Κόσοβο».
Κάτριν Χοντλ (DLF)
Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου
