Του Αποστόλη Ζώη

Πράσινο φως δόθηκε πρόσφατα από τη Γ.Γ. της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Θεσσαλίας & Στερεάς Ελλάδας για την κατασκευή ενός πρωτοποριακού, για τα ελληνικά δεδομένα, Κέντρου Εκπαίδευσης και Τεκμηρίωσης, που ως κύριο σκοπό θα έχει τη γνωριμία και την επαφή των επισκεπτών με την πρώιμη ελληνική προϊστορία, με βασικό άξονα αναφοράς την προϊστορική ανασκαφή του σπηλαίου της Θεόπετρας.

Το συγκεκριμένο έργο εντάχθηκε στον Άξονα Προτεραιότητας με τίτλο «Αειφόρος ανάπτυξη και ποιότητα ζωής στη Θεσσαλία», του Επιχειρησιακού Προγράμματος Θεσσαλίας- Στερεάς Ελλάδας- Ηπείρου 2007-2013 προϋπολογισμού 630.000 ευρώ.

Τι είναι και πώς θα λειτουργήσει το συγκεκριμένο Κέντρο;

Σύμφωνα με όσα δηλώνει, η Νίνα Κυπαρίσση-Αποστολίκα, Διευθύντρια της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νότιας Ελλάδας του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, το κτίριο έχει ανακαινιστεί πρόσφατα από το Δήμο Βασιλικής με σκοπό αρχικά να δημιουργηθεί εκεί Λαογραφικό Μουσείο, εν τέλει όμως παραχωρήθηκε στην Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας & Σπηλαιολογίας Νότιας Ελλάδας.

Και αυτό για τη δημιουργία μουσειακής και εκπαιδευτικής έκθεσης που θα βασίζεται αποκλειστικά στα μοναδικά ευρήματα του σπηλαίου Θεόπετρας που κατέστησαν την περιοχή κέντρο παγκόσμιου ενδιαφέροντος για την πρώιμη προϊστορία, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και του ευρωπαϊκού χώρου γενικότερα, καθώς η θέση της Ελλάδας μεταξύ Ανατολής και Ευρώπης την καθιστά κομβικό σημείο για την εξέλιξη της ιστορίας του ανθρώπου. Το έργο επομένως αυτό αποτελεί στην ουσία συνέχεια και ολοκλήρωση των ανασκαφών στο σπήλαιο.

Το κτίριο έχει καθαρή εσωτερική έκταση 188,41 τ.μ. (μεικτό 229,05 τ.μ.). Οι χώροι του έχουν εναρμονιστεί με σύγχρονες προδιαγραφές για μια τέτοια λειτουργία και περιλαμβάνουν εγκαταστάσεις για την πρόσβαση ατόμων με κινητικά προβλήματα . Η πρόσβαση στο εσωτερικό του κτιρίου γίνεται από δύο εισόδους στην πρόσοψη, ενώ υπάρχει και τρίτη μικρότερη στο ανατολικό μπροστινό άκρο του.

Προφίλ-ταυτότητα

Η ιδέα της έκθεσης βασίζεται στην ανάδειξη της εξέλιξης του ανθρώπου της Προϊστορίας στο χώρο της Θεσσαλίας, από την Παλαιολιθική, την ενδιάμεση Μεσολιθική έως και τη Νεολιθική περίοδο. Η τελευταία είναι γνωστή εδώ και πολλές δεκαετίες στη βιβλιογραφία και η Θεσσαλία θεωρείται κοιτίδα του Νεολιθικού πολιτισμού στην Ελλάδα, ενώ η Παλαιολιθική και η Μεσολιθική (δηλ. περίπου 130.000 χρόνια πριν από σήμερα έως τα 6.500 π.Χ. περίπου) εντοπίστηκαν στο σπήλαιο της Θεόπετρας για πρώτη φορά στη Θεσσαλία, σε απόλυτη μάλιστα συνέχεια προς τη Νεολιθική που ακολουθούσε.Η παρουσία και η εξέλιξη του ανθρώπου θα αναδεικνύεται στο προτεινόμενο Κέντρο με σχήμα.

Η έκθεση θα αρχίζει με αντίγραφο της στρωματογραφίας της ανασκαφής του σπηλαίου που θα αναρτηθεί σε τοίχο απέναντι της εισόδου στην κύρια αίθουσα του κτιρίου. Σε αυτή θα αντιπροσωπεύονται όλες οι χρονολογικές φάσεις χρήσης του χώρου αρχίζοντας από τη Νεολιθική και θα διακρίνονται οι εναλλαγές του κλίματος, δείγμα εστιών χρονολογημένων στα 60.000 χρόνια πριν από σήμερα, τα παχιά ιζήματα που κατέκλυζαν το σπήλαιο ύστερα από έντονα πλημμυρικά επεισόδια και τα στέγνωναν με το άναμμα φωτιάς κ.ά.

Στη συνέχεια της στρωματογραφίας, μπροστά από υπάρχουσα εσοχή του κτιρίου, απέναντι της εισόδου, θα εκτεθούν ενδεικτικά: α) αντίγραφο της επιφάνειας με τα αποτυπώματα τεσσάρων ανθρώπινων πελμάτων που έχουν βρεθεί σε καμένη επιφάνεια ιζήματος που χρονολογείται στα 130.000 χρόνια πριν και αποτελούν παγκοσμίως πολύ σπάνιο εύρημα και β) εστία φωτιάς της Παλαιολιθικής περιόδου από ένα σύνολο πολλών εστιών, τουλάχιστον δεκαπέντε, που έχουν βρεθεί στον ίδιο στρωματογραφικό ορίζοντα και έχουν χρονολογηθεί στα 60.000 χρόνια πριν από σήμερα και αντανακλούν ένα επεισόδιο βελτιωμένου κλίματος στη διάρκεια των παγετώνων. (Από το σπήλαιο της Θεόπετρας παίρνουμε πολλές πληροφορίες για τις επανειλημμένες εναλλαγές του κλίματος στη διάρκεια των πολλών χιλιάδων χρόνων χρήσης του από τον άνθρωπο).

Εξέλιξη

Επί της μακράς, βόρειας πλευράς του κτιρίου, σε ειδικές ενότητες κατανεμημένες χρονολογικά (Μέση Παλαιολιθική, Ανώτερη Παλαιολιθική, Μεσολιθική και Νεολιθική) θα αναδεικνύεται η εξέλιξη στην τεχνολογία του λίθου αρχίζοντας από πρώιμα λίθινα εργαλεία χρονολογημένα στα 130.000 χρόνια ή και παλαιότερα, συνεχίζοντας με εργαλεία σε συγκεκριμένους τεχνολογικούς τύπους που προορίζονταν για συγκεκριμένες χρήσεις (π.χ. εκδορά ζώων, κυνήγι κ.λ.π.) φθάνοντας έως τη Νεολιθική περίοδο με εργαλεία που εξυπηρετούσαν την καλλιέργεια, το θέρισμα σπαρτών, την κοπή δένδρων και άλλα. Η παρουσίαση αυτή θα υποστηρίζεται με εποπτικό υλικό στην «πλάτη» των εκθεσιακών ενοτήτων όπου, ανάλογα με την περίοδο, θα αντιστοιχούν παραστάσεις που θα δείχνουν είτε την κατεργασία του λίθου είτε συγκεκριμένες χρήσεις του και θα προστατεύεται με γυάλινες επιφάνειες για λόγους ασφαλείας. Στην ενότητα της Μεσολιθικής περιόδου θα αναδεικνύεται επίσης η εξέλιξη της χρήσης του πηλού σε άψητη μορφή κατ’ αρχήν, που οδήγησε τελικά στην κεραμική τεχνολογία της Νεολιθικής περιόδου. Σε αυτή την ενότητα θα δίνονται πληροφορίες για το επόμενο στάδιο

αυτής της γνώσης που ήταν η κεραμική τεχνολογία με αντιπροσωπευτικά δείγματα κεραμικών ευρημάτων από το σπήλαιο. (Η πληροφορία αυτής της συνέχειας και εξέλιξης στην κεραμική τεχνολογία αναδεικνύεται μόνο από τα ευρήματα της Θεόπετρας και αποτελεί ακόμη μία απόδειξη της γηγενούς ανάπτυξης του Νεολιθικού πολιτισμού στον ίδιο χώρο).

Ανθρώπινες ταφές

Στο τέλος αυτών των ενοτήτων, στην ανατολική πλέον πλευρά της αίθουσας, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, σε τεχνητή κοιλότητα που να θυμίζει σκοτεινό χώρο σπηλαίου, θα τοποθετηθούν ανθρώπινες ταφές της Παλαιολιθικής και της Μεσολιθικής περιόδου, όπως έχουν βρεθεί μέσα στο σπήλαιο και έχουν χρονολογηθεί από τα 14.500 έως τα 7.000 χρόνια π. Χ. Θα συνοδεύονται από σχετικά πληροφοριακά κείμενα που θα αφορούν στην παλαιοπαθολογία τους, στις συνθήκες ζωής τους, όπως προκύπτει από τη διατροφή τους που αποδεικνύεται με ειδικές αναλύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί. Θα αναφέρονται επίσης σε αναλύσεις DNA από τις οποίες αποδεικνύεται γονιδιακή συνέχεια του πληθυσμού (παλαιολιθικού-μεσολιθικού), από την οποία κατ’ επέκταση αποδεικνύεται η γηγενής ανάπτυξή του στο χώρο θέτοντας σε αμφισβήτηση παλαιότερη θεωρία για την προέλευση του Νεολιθικού πληθυσμού και πολιτισμού του ελλαδικού χώρου από τη Μέση Ανατολή. Θα δίνονται επίσης πληροφορίες για την εξέλιξη των ταφικών πρακτικών στη διάρκεια της προϊστορίας.

Επιπλέον, σε αυτή ή σε άλλη διακεκριμένη θέση, προτείνεται να γίνει αναπαράσταση των χαρακτηριστικών του προσώπου σε ένα τουλάχιστον από τα ευρεθέντα κρανία, με ειδική επεξεργασία (σε εργαστήρια του εξωτερικού), ώστε να γίνονται πιο κατανοητά από τους επισκέπτες.

Αφήνοντας την ανατολική περιοχή με τις ταφές, στη μακρά πλέον νότια πλευρά του κτιρίου, σε άλλη ενότητα, θα εκτίθενται σπόροι φυτών, άγριων κατά την Παλαιολιθική περίοδο και καλλιεργημένων κατά τη Νεολιθική, από τους οποίους επίσης αποδεικνύεται η συνέχεια της γνώσης των ιδιοτήτων των φυτών από τον άνθρωπο που οδήγησε σταδιακά στην καλλιέργειά τους, και αυτός είναι ένας ακόμη παράγοντας που αποδεικνύει τη γηγενή ανάπτυξη της καλλιέργειας στον ίδιο χώρο. Η ενότητα αυτή θα υποστηρίζεται από πλούσιο εποπτικό υλικό όπου θα δίνονται πληροφορίες για την εξέλιξη στη χρήση των φυτών, άγριων στην αρχή που τα συνέλεγαν οι τροφοσυλλέκτες και καλλιεργημένων στη συνέχεια, ως εξέλιξη των παρατηρήσεων των ίδιων ανθρώπων και των απογόνων τους.

Στην ίδια νότια πλευρά του κτιρίου, εν συνεχεία, θα παρουσιάζονται τα είδη των ζώων, άγριων στην Παλαιολιθική περίοδο αλλά και εξημερωμένων πολύ αργότερα, στη Νεολιθική, κατάλοιπα των οποίων έχουν βρεθεί στο σπήλαιο. Με εποπτικό υλικό στην «πλάτη» της ενότητας θα παριστάνονται είτε σε φωτογραφίες είτε σχηματικά τα ζώα, όπου στα κατάλληλα σημεία του σκελετού θα τοποθετούνται οστά που έχουν βρεθεί στην ανασκαφή και από τα οποία έγινε η ταύτιση των ειδών των ζώων.

Εφ’ όσον επαρκέσει ο χώρος, θα επιχειρηθεί επίσης, στη συνέχεια, σύμφωνα με την αρχαιολόγο, αναπαράσταση νεολιθικού νοικοκυριού βασισμένη σε πληροφορίες που προκύπτουν από την ανασκαφή στο σπήλαιο, όπου έχει βρεθεί πληθώρα σκευών διαφόρων χρήσεων, όσο και σε πληροφορίες από άλλους νεολιθικούς οικισμούς της Θεσσαλίας.

Στο σπήλαιο έχουν βρεθεί, μεταξύ άλλων, και αξιακά αντικείμενα της Νεολιθικής περιόδου που αποδεικνύουν κοινωνικές διαφοροποιήσεις και ανταλλαγές με άλλους οικισμούς, όχι μόνο της Θεσσαλίας αλλά, όπως φαίνεται, αυτές έφταναν μέχρι τα Βαλκάνια, αφού κάποια αντικείμενα έχουν βαλκανική προέλευση και δεν είναι γνωστά από άλλες θέσεις της Θεσσαλίας αλλά και νοτιότερων περιοχών της Ελλάδας. Μεταξύ αυτών, υπάρχει και χρυσό δακτυλιόσχημο ειδώλιο- ένα από τα ελάχιστα που έχουν βρεθεί στον ελλαδικό χώρο και προέρχονται από τα Βαλκάνια. Αυτό θα εκτίθεται αναρτημένο σε ξεχωριστή βιτρίνα, πιθανόν συνοδευόμενο επικουρικά τόσο από κοσμήματα διαφόρων προϊστορικών περιόδων που βρέθηκαν στο σπήλαιο, αρχίζοντας από την Ανώτερη Παλαιολιθική, όσο και από τα υπόλοιπα βαλκανικής προέλευσης αντικείμενα της νεολιθικής περιόδου.

Επιπλέον της προαναφερθείσας έκθεσης, στη μικρή αίθουσα, αριστερά της εισόδου, θα αναρτηθεί φωτογραφικό και πληροφοριακό υλικό για την ιστορία της ανασκαφής.

Θεωρούμε, τονίζει η Διευθύντρια της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νότιας Ελλάδας του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού ότι μιας τέτοιας λογικής μουσειακός χώρος, που δεν λειτουργεί αυτοτελώς κάπου αλλού στην Ελλάδα και με δεδομένη την άμεση συνάφεια και γειτνίαση του Κέντρου Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης με το ίδιο το σπήλαιο θα δίνει μια ολοκληρωμένη επιστημονικά εικόνα στον επισκέπτη, αφού ουσιαστικά το ένα αποτελεί συνέχεια του άλλου. Αυτό συνάγεται και από τη μεγάλη επισκεψιμότητα που παρουσιάζει ήδη το ίδιο το σπήλαιο (μέσα στον πρώτο χρόνο το επισκέφθηκαν πάνω από 3.500 άτομα) ενώ ο αριθμός αυξήθηκε εντυπωσιακά μετά τα επίσημα εγκαίνιά του. Επιπλέον, η γειτνίαση με το μοναστηριακό χώρο των Μετεώρων που βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση, είναι βέβαιο ότι θα συμβάλει στην επισκεψιμότητά του.

Πρέπει να τονιστεί ότι το προτεινόμενο Κέντρο αναμένεται να προσελκύει αφενός την εκπαιδευτική κοινότητα (σχολεία, πανεπιστημιακές σχολές αρχαιολογίας ελληνικές αλλά και ευρωπαϊκές- ήδη το έχουν επισκεφθεί και συνεχώς αυξάνεται η συχνότητα επίσκεψης σχολείων και πανεπιστημίων στο σπήλαιο) και αφετέρου το σύνηθες κοινό τουριστών, Ελλήνων και ξένων, που ταξιδεύουν στην περιοχή, όλες μάλιστα τις εποχές του χρόνου, συνδυάζοντας χειμερινό τουρισμό στην ορεινή Πίνδο, στα Μετέωρα και στη λίμνη Πλαστήρα. Ο βράχος του σπηλαίου αποτελεί επίσης δημοφιλή προορισμό για αναρριχητές.

Τέτοιου τύπου μουσεία λειτουργούν με μεγάλη επιτυχία στην Ευρώπη, π.χ. στο Saint Germain en Laye έξω από το Παρίσι και πιο πρόσφατα στο χωριό Les Eyzies της κεντρικής-δυτικής Γαλλίας, το οποίο βρίσκεται επίσης σε περιοχή κοντά σε προϊστορικά σπήλαια προσελκύοντας πλήθη επισκεπτών.

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ