Γράφει ο συγγραφέας-λαογράφος ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΚΑΚΗΣ
www.lekakis.com
Aπό τις πληροφορίες του Στράβωνος εντοπίζεται εύκολα η αρχαία Άκανθος – κτίσμα Ανδρίων – στην νυν κώμη Ιερισσός της Χαλκιδικής. Το επαυξάνουν και πολλές ευρεθείσες ενεπίγραφες πλάκες. Οι πολλοί και εύρωστοι άκανθοι που φύονται ακόμη και σήμερα στην περιοχή, είναι συνήγοροι της εύλογης ετυμολογίας της. Ο δε κόλπος της Ιερισσού είναι ο αρχαίος Ακάνθιος κόλπος.
Η Άκανθος της Χαλκιδικής ήταν η σημαντικότερη αρχαία πόλη, απ’ όσες έφεραν αυτό το όνομα – και ήσαν πολλές. Πρώτος οικιστής της φέρεται κάποιος Άκανθος, περί το 650 π.Χ.
Τα σημερινά ίχνη της αρχαίας Ακάνθου αρχίζουν από την παραλία της Ιερισσού, όπου σώζονται υπόλοιπα κρηπιδώματος του αρχαίου λιμένος, που γίνονται σημαντικότερα για όποιον γνωρίζει πως η αρχαία Άκανθος ήταν σημαντική ναυτική πόλη.
Η πόλις ήταν φημισμένη για το κρασί και το αλάτι της. Έλεγαν μάλιστα πως τα τζιτζίκια στην αρχαία Άκανθο ήταν… άφωνα. Έτσι βγήκε η παροιμία «Ακάνθιος τέττιξ» (Μνασέας, Σιμωνίδης). Οι κύνες της φημίζοντας ως ταχείς. Εξ ων η παροιμία «Ακαλάνθης κύων».
Οι Ακάνθιοι υπετάγησαν στους Πέρσες (490 και 480 π.Χ.), και έλαβαν μέρος στις εργασίες διανοίξεως της γνωστής ως «Διώρυγας του Ξέρξη», στα ΝΑ. της πόλεως. Απ’ την εργασία τους βγήκε η παροιμία «Ακαλανθίς», που λεγόταν για όποιον άρχιζε ένα έργο με οξύτητα και το άφηνε ημιτελές. Κατά την διάρκεια των έργων κατασκευής της διώρυγας, σ’ αυτήν την πόλη διέμεινε ο Ξέρξης! Και επέβαλε μάλιστα και την φιλοξενία του στρατού του (Ηρόδ.)! Έθαψε δε σ’ αυτήν τον Αρταχαίη, τον επιστάτη της διώρυγος, έναν άνδρα από τους πλέον ευγενείς και μεγαλόσωμους των Περσών! Σ’ αυτόν έκτοτε – βάσει χρησμού – έπρεπε να προσφέρουν θυσίες οι Ακάνθιοι. Μετά, οι κάτοικοί της, μετείχαν και στην εκστρατεία του Πέρση, κατά των λοιπών Ελλήνων. Όταν ο Ξέρξης έφυγε από την Άκανθο για την Θέρμη, δια Παιονίας και Κρηστωνίας, υπέστη επίθεση από λιοντάρια, κατά των σιτοφόρων καμήλων του! Τα λιοντάρια της Χαλκιδικής κατασπάραξαν μόνον τις καμήλες, όχι τους ανθρώπους ή τα άλλα υποζύγια! Όταν το είδαν αυτό οι Ακάνθιοι, το απεικόνισαν στα νομίσματά τους: Λιοντάρια κατά καμήλων και άγριοι βόες με υπερμεγέθη κέρατα (Ηρόδ.).
Η Άκανθος έκοψε νομίσματα πρωιμότατα (προ του 500 π.Χ.), με βάση τον ευβοϊκό σταθμητικό κανόνα του αργύρου. Όπως είπα, στο τετράδραχμό της εικονίζεται – εν μέσω συμβόλων – λέων επί ράχεως ταύρου, να μπήγει στο σώμα του τα δόντια και τα νύχια του. Η γλυπτική εργασία του νομίσματος αυτού είναι ζωηρότατη και θεωρείται ωραιοτάτη. Στην πίσω όψη, έγκοιλο τετράγωνο, διαιρεμένο σε 4 ίσα τετραγωνίδια. Αργότερα, στο ίδιο νόμισμα προστέθηκε η επιγραφή «ΑΚΑΝΘΙΟΝ» στην πίσω όψη, μαζί με σύμβολα (άνθος ακάνθου, κ.ά.). Σε άλλα 4δρχ., ο λέων κατασπαράσσει κάπρο – νόμισμα κοπέν, ίσως, στα Στάγειρα, τον λιμένα των οποίων έλεγαν Κάπρο. Στις δραχμές της Ακάνθου εικονίζεται ταύρος γονυπετής, να στρέφει την κεφαλή προς τα πίσω. Σε τετρώβολα εικονίζεται πάλι λέων ή ταύρος. Σε διώβολα, η κεφαλή της Αθηνάς. Σε οβολούς η κεφαλή λέοντος αντωπού. Όλα αυτά είναι αργυρά!
Αλλά μετά την καταστροφή των Περσών, η πόλη κατέστη ελεύθερη. Στην αρχή του Πελοποννησιακού Πολέ μου παρεδόθη στον στρατηγό Βρασίδα, μετά την κατάληψη της Αμφιπόλεως, την οποία επέτυχε. Ο Βρασίδας δημηγόρησε ενώπιον του λαού της Ακάνθου (424 π.Χ. – Θουκ. Δ,84-88), που τον έπεισε να συμμαχήσει με τους Λακεδαιμόνιους, ενώ ήταν φόρου υποτελείς στους Αθηναίους (στην μερίδα του Θρακίου φόρου – πίνακες Ελληνοταμίων, 440-432 π.Χ.). Γι’ αυτό και την βοήθησε όταν επιχείρησε εναντίον της ο βασιλεύς των Λυγκηστών Αρριβαίος. Απ’ αυτήν την εποχή, η Άκανθος άρχισε να κόβει αργυρά νομίσματα του φοινικικού κανόνος. Και πάλι στα νομίσματα λέων κατασπαράσσει ταύρο, ενώ στην πίσω όψη υπάρχει η επιγραφή «ΑΚΑΝΘΙΟΝ» και το όνομα του άρχοντα («ΑΛΕΞΙΣ», κ.ά.). Τετράδραχμα, τετρώβολα και τριώβολα φέρουν εμπρός ταύρο. Τα διώβολα εικονίζουν εμπρός την κρανοφόρο Αθηνά, με την επιγραφή «ΑΚΑΝ». Αυτά εκδίδονταν έως το 400 π.Χ.
Το 420/421 π.Χ. με την Νίκειο Ειρήνη, η Άκανθος (η Αμφίπολις, η Άργυρος, κ.ά.) παρεδόθησαν στους Αθηναίους μεν, ελεύθερες δε, υπό τον όρο να πληρώνουν τον φόρο που όρισε ο Αριστείδης (Θουκ. Ε,18).
Όταν ο Φίλιππος ενίκησε τους Παίονες και τους Ιλλυριούς, εστράφη προς την θάλασσα. Θέλησε να κατακτήσει και την Χαλκιδική. Έτσι η Άκανθος ακολούθησε την τύχη και των λοιπών χαλκιδικών πόλεων: Κατακτήθηκε από τον Φίλιππο, αλλά δεν καταστράφηκε, όπως οι λοιπές χαλκιδικές πόλεις, «που δεν φαινόταν μετά ούτε η θέση τους», όπως έλεγε ο Δημοσθένης.
Την περίοδο 392-379 π.Χ. η Άκανθος κόβει νομίσματα που εμπρός εικονίζουν κεφαλή του Απόλλωνος και πίσω την λύρα του, ενώ γράφουν «ΑΚΑΝΘΙΟΝ». Αυτά αποδεικνύουν ότι η Άκανθος έμεινε αμέτοχος της Χαλκιδικής Ομοσπονδίας! Από το 400 π.Χ. η πόλις έκοψε και χάλκινα νομίσματα. Εμπρός έφεραν την κεφαλή της Αθηνάς και πίσω έγραφαν «ΑΚΑΝ».
Η Άκανθος εξακολουθούσε, λοιπόν, να ακμάζει, έως το 200 π.Χ. όταν ο ενωμένος στόλος και στρατός του Αττάλου και των Ρωμαίων, την κατέλαβαν και την λεηλάτησαν (Τ. Λίβ. 31,45).
Μετά την Μάχη της Πύδνας (2 Ιουλίου 168 π.Χ.) όλη η Μακεδονία, υπετάγη στους Ρωμαίους, υπετάγη φυσικά και η Άκανθος. Η Μακεδονία γυμνώθηκε από τον Παύλο Αιμίλιο. Μεγάλο μέρος των καλλιτεχνημάτων της φυγαδεύθηκε στην Ρώμη. Κι εδώ στάθηκε λίγο τυχερότερη η Άκανθος, που λεηλατήθηκε από τους Ρωμαίους, μόλις τον 2ο μ.Χ. αι. Παρ’ όλ’ αυτά, συνέχιζε ακμαία, έως και επί Αυγούστου.
Και επί Βυζαντίου αναφέρεται με αυτό το όνομα (Ιερ. «Συνέκδ.», Κ. Πορφυρογέννητος «Περί Θεμ.» 49,20).
Σήμερα, για να πάρουμε μια μικρή γεύση όλης αυτής της ιστορίας, αρκεί από Θεσσαλονίκη, εύκολα – και γρήγορα πια – να οδηγηθούμε στον Σταυρό κι από εκεί, μέσω μιας πανέμορφης παραλιακής διαδρομής στην Ιερισσό.
Αφού περάσουμε το κέντρο της, που κοσμούν ευρήματα από τις ανασκαφές της αρχαίας Ακάνθου (σαρκοφάγοι, πιθάρια, κλπ.), συνεχίζουμε – προς Ν., προς Ουρανούπολη – και σε λίγο συναντάμε έξοδο (δεξιά) για το 1ο Δημοτικό Σχολείο της κώμης. Λίγα μέτρα χωματόδρομου κι αμέσως δεξιά μας το σχολείο. Αριστερά μια κ ρήνη και μεταξύ αυτών το αρχαίο λιθόστρωτο που οδηγεί στα ερείπια της αρχαίας πολιτείας.
Το καλοστεκούμενο μονοπάτι μας καλεί και αμέσως αριστερά μας ο μονόχωρος ΙΝ Αγ. Δημητρίου, κτισμένος επί αρχαίων ερειπίων. (Η Πολεοδομία αυτής της χώρας εξαντλεί την αυστηρότητά της στους πολίτες, και εξαντλεί την ελαστικότητά της στην Εκκλησία – δυο μέτρα και δυο σταθμά). Ενώπιόν του ο τάφος του ιερέα Αστ. Βλαχόπουλου.
Συνεχίζουμε το μονοπάτι με τις καλοβαλμένες πέτρες και, αφού περάσουμε κάτι ορνιθώνες, σε 3΄μόλις, δεξιά μας φαίνονται τα ερείπια ενός σπουδαίου αρχαίου κτίσματος. Οι αρχαιολόγοι δεν έχουν καταλήξει ακόμη εάν είναι αρχαία έπαυλη ή κάποιο δημόσιο κτήριο! Τόσο επιβλητικό είναι! Αυτό είναι μόνον ένα εύρημα από την αρχαία Άκανθο. Αν και ολόκληρη η αρχαία πόλη πρέπει να είχε έκταση μεγαλύτερη των 400 στρεμμάτων!..
Το μονοπάτι συνεχίζει, εν μέσω καταπράσινου, κατάφυτου και ελλούλουδου τοπίου, και σε άλλα 2΄ φθάνουμε στην κορυφή του λόφου. Δεξιά ένα άλλο μονοπάτι οδηγεί (3΄) στον ΙΝ Αγίου Αρχάγγελου. Ένα αρχαίο βάθρο φέρει ακόμη σπάραγμα επιγραφής. Κι ευθεία ένα ξύλινο περίπτερο, με θέσεις-πάγκους για να έρθει εδώ ένα σχολείο, ένας σύλλογος, μια παρέα και κάποιος φωτισμένος να τους μιλήσει για την Άκανθο …
Θέα; Το απέραντο γαλάζιο, τα καρνάγια της Ιερισσού – απ’ τα λίγα μέρη που διατηρούν αυτό το αρχαίο επάγγελμα ακόμη – και το σύγχρονο λιμάνι της κώμης.
Πολλά δεν θέλει ο άνθρωπος για να ’ναι ευτυχισμένος …
Κι αν τύχει να έλθετε εδώ κάποια Λαμπροτρίτη, θα ιδείτε να χορεύεται ο μοναδικός παραδοσιακός χορός «Του μαύρου νιου» … Γιατί η Άκανθος και ως Ιερισσός, δεν έπαψε να φλερτάρει με την Ιστορία, ούτε στα οθωμανικά χρόνια …
Foto: Γιώργος Λεκάκης
(*) Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο τεύχος (Νο 78) του περιοδικού «Ελληνικό Πανόραμα».
