Οι δώδεκα αρχές (εν είδη δώδεκα εντολών)
Του Δαμιανού Βασιλειάδη, εκπαιδευτικός
«Η ψυχολογία δεν υπάρχει καν την εποχή που οι Μαρξ και Έγκελς οικοδομούσαν το έργο τους. Ούτε ο Κάουτσκι, ούτε ο Λένιν, ούτε η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ούτε ο Μπουχάριν, ούτε ο Τρότσκι ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα για την ψυχολογία. Ο μπολσεβικισμός της σταλινικής παρακμής έφτιαξε μάλιστα έναν βολικό κανόνα του είδους: ‘Όχι ψυχολογία!’ στις δίκες της Μόσχας. Οι καθηγητές της ανακήρυξαν τον Φρόυντ ως έναν ‘αντιδραστικό μεταφυσικό ιδεαλιστή’ (κατά λέξη)». (Βικτόρ Σερζ)
Ο μαρξισμός – λενινισμός ή ο κομμουνισμός θεωρεί ότι κατέχει το αλάθητο, όπως η καθολική εξουσία και συνεπώς το κομμουνιστικό κόμμα έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να καθορίζει την εξελικτική πορεία της ανθρωπότητας, μιας και κατέχει την απόλυτη αλήθεια. Τα κομμουνιστικά κόμματα, όπως και όλα τα κόμματα, αποτελούν στην καλύτερη περίπτωση γραφειοκρατικούς μηχανισμούς, όπου επικρατεί η προσωπική στρατηγική και στη χειρότερη σε συντεχνίες, όπου το κοινό καλό θυσιάζεται στο ιδιοτελές συντεχνιακό συμφέρον. Η ιδεολογία, που αποτελεί το ουσιώδες συνεκτικό δεσμό, είτε έχει εξοστρακιστεί, είτε αποτελεί απλώς διακοσμητικό στοιχείο
Όποιος αναγορεύει τον εαυτό του σε μαρξιστή ή μαρξιστή λενινιστή ή κομμουνιστή ή μαοϊστή ή τροτσκιστή κ.λπ, θεωρεί ότι και ο ίδιος είναι φορέας του αλάθητου και της απόλυτης αλήθειας, της λεγόμενης κομμουνιστικής ορθοδοξίας, στην οποία έπρεπε να υπακούουν και να υποτάσσονται οι άλλοι. Η καθοδήγηση μετατρέπεται σε (φυσικό και μεταφυσικό) καταναγκασμό. Για τον λόγο αυτόν οι μαρξιστές – λενινιστές -στην εκφυλιστική εκδοχή τους τουλάχιστον- δεν προσπαθούν να συμβάλουν στην χειραφέτηση της εργατικής τάξης και στην αυτοκυβέρνησή της, αλλά στην «σωτηρία» της, ακόμη και εναντιούμενοι στην θέλησή της. Κάτι ανάλογο, π.χ. με την ιερή εξέταση της καθολικής εξουσίας και το πείραμα των κόκκινων Χμερ στην Καμπότζη. Η σχέση του κομμουνιστικού κόμματος με την εργατική τάξη ήταν πάντοτε προβληματική και διαταραγμένη και παραμένει το ίδιο και σήμερα, λόγω αυτής της καθεστωτικής νοοτροπίας.
Η θεωρία που αναπτύχτηκε από τον Λένιν, ότι η επαναστατική συνείδηση εισάγεται στο προλεταριάτο απ’ έξω, δηλαδή από τους επαναστάτες αστούς διανοούμενους, που διαπνέονται από την επαναστατική συνείδηση και συνεπώς την απόλυτη αλήθεια (τη σοσιαλιστική επιστήμη), οδήγησε στον διαχωρισμό των καθοδηγητών και των καθοδηγούμενων, των εντολέων και των εντολοδόχων, γιατί η φύση του ανθρώπου είναι τέτοια, ώστε να οδηγείται στο κακό και να παρανομεί, όπου της δίδεται η ευκαιρία, όπως τονίζει σοφά και ο Θουκυδίδης. Ανάμεσα στην ηγεσία και στη μάζα, μια απεχθή έκφραση, με την οποία χαρακτηριζόταν περιφρονητικά το προλεταριάτο, αναπτύχθηκε ένα αγεφύρωτο χάσμα. Δεν στερείται σημασίας το γεγονός ότι ποτέ κανείς δεν μίλησε για μάζα των ηγετών και της ηγεσίας! Οι ηγέτες δεν θεωρήθηκαν ποτέ μάζα, ούτε κι οι ίδιοι ήθελαν να συμπεριλαμβάνονται σ’ αυτήν.
Η ψυχολογία του ανθρώπου δεν έπαιξε κανέναν ρόλο στην μαρξιστική –λενινιστική θεωρία. Ο άνθρωπος θεωρήθηκε μια οικονομική μονάδα, που υπόκειται στους φυσικούς νόμους, δηλαδή στην νομοτελειακή οικονομική αναγκαιότητα και πέραν τούτου ουδέν. Έτσι οι ψυχολογικοί παράγοντες, όπως το ήθος, δηλαδή ο χαρακτήρας του ανθρώπου με τα ευγενή ή τα ποταπά αισθήματά του, με τα μίση και με τα πάθη του, με την φιλοδοξία, την μοχθηρία, την αλαζονεία, την αυταρχική συμπεριφορά, το ένστικτο, αλλά και με την σωφροσύνη, την ανεκτικότητα, τη διαλλακτικότητα, την αλληλοκατανόηση, τον αλτρουισμό κ.λπ, δεν έπαιζαν κανέναν ρόλο. Αγνοήθηκε παντελώς η ψυχοφυσική ιδιοσυστασία, οι ευαισθησίες και η ιδιομορφία της ανθρώπινης φύσης. Αυτό ήταν ένα από τα καθοριστικά λάθη του Λένιν απέναντι στον Στάλιν, για να αναφέρουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Δεν εκτίμησε σωστά την αυταρχικότητα, τον πρωτογονισμό, την μοχθηρία και την εξουσιομανία του. Όταν το αντιλήφθηκε και προσπάθησε να προλάβει τις εξελίξεις ήταν ήδη αργά. Τα πράγματα είχαν πάρει τον δρόμο τους.
Ο μαρξισμός – λενινισμός δεν μπόρεσε να διακρίνει, ότι η ελευθερία, για την ανθρώπινη οντότητα και τις ανθρώπινες κοινωνίες, ήταν ανώτερο αγαθό από οποιαδήποτε αλήθεια, ας ήταν και απόλυτη. Ο σκοπός της ζωής τού ανθρώπου και της ανθρώπινης κοινωνίας είναι τελικά η απελευθέρωση από οποιονδήποτε εξαναγκασμό, είτε ψυχολογικό είτε οικονομικό, είτε πολιτικό, είτε μεταφυσικό, είτε οποιονδήποτε άλλον. Αυτό δίνει αυτοπεποίθηση και αξιοπρέπεια στον άνθρωπο και τον κρατάει σε ισορροπία απέναντι σε όλες τις αντιξοότητες.
6. Υπάρχει η άποψη ότι όλα αυτά αφορούν άλλους και συνέβησαν κάτω από άλλη συγκυρία που δεν έχει σχέση με εμάς τους ίδιους. Αυτή είναι μια μεγάλη αυταπάτη με τεράστιες αρνητικές συνέπειες. Αυτά τα φαινόμενα τα συναντούμε λίγο πολύ με την ίδια ή με παρόμοια μορφή και ένταση, παντού όπου υπάρχει ανθρώπινη κοινωνία και στους πολιτικούς φορείς, χωρίς εξαίρεση. Το λαϊκό κίνημα που βρίσκεται σε υποχώρηση ή ήττα, στο οποίο εντάσσεται κανείς συνειδητά, παρουσιάζει ορισμένα φαινόμενα, που πρέπει να συνειδητοποιήσει κανείς για να αντέξει. Ποια είναι αυτά; Το απάνθρωπο καπιταλιστικό σύστημα, που επικρατεί σήμερα και το οποίο αντιπαλεύουμε, ασκεί απαρεγκλίτως αφόρητη πίεση: ψυχολογική, οικονομική, πολιτική, πολιτισμική, ηθική, ώστε να αναγκάσει τον λαϊκό αγωνιστή είτε σε προσαρμογή στο σύστημα με πολλά θελκτικά ανταλλάγματα, είτε στον αποκλεισμό, στην περιθωριοποίηση και στη συντριβή και στην εξόντωση, ακόμη και τη βιολογική. Στην περίπτωση αυτή χρειάζεται τεράστια ψυχολογική δύναμη, γερά νεύρα και ψυχοσωματική ισορροπία, βασικά των νεύρων, αλλά και συνειδητοποίηση ότι ένας τέτοιος αγώνας απαιτεί γνώση και σωστή διάγνωση της αρνητικής πραγματικότητας, όπως την περιγράψαμε, και ιδεολογία, που να οπλίζει με δυνάμεις αντίστασης την όλη κατάσταση. Ο αγωνιστής του λαϊκού κινήματος πρέπει να έχει φοβερή υπομονή, επιμονή και αντοχή, για να μην χάσει την ψυχική γαλήνη του και να διαθέτει προπάντων πίστη, ότι πράττει το σωστό και ότι αυτή είναι τελικά η ανταμοιβή του.
Ο κάθε άνθρωπος, παρ’ όλα αυτά, έχει δικαίωμα και ανάγκη αναγνώρισης της προσωπικότητάς του και για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητο να γίνεται αυστηρή διάκριση ανάμεσα στο πρόσωπο και στην άποψή του. Πολλές φορές αυτά συγχέονται, κυρίως λόγω της λανθασμένης λενινιστικής θεωρίας, που ταυτίζει την αντίληψη των ανθρώπων με την προσωπικότητά τους, υποβιβάζοντάς τους στο επίπεδο της μάζας, μιας δηλαδή υπό διαμόρφωση οντότητας, την οποία προσδιορίζουν και τελικά επιβάλουν άλλοι, που κατέχουν τη γνώση. Γίνεται σύγχυση ανάμεσα στη γνώση και στην ψυχολογία. Ο κάθε άνθρωπος έχει μιαν αξία που συνήθως δεν την έχουν οι άλλοι. Η μόρφωση δεν σημαίνει απαραιτήτως και πολιτισμό. Πολλές φορές και συνήθως οδηγεί στο αντίθετο αποτέλεσμα. Η προσπάθεια οφείλει να αποβλέπει στην ανάδειξη της μέγιστης δυνατής ικανότητας των συντρόφων και τον σεβασμό τής άποψής τους, χωρίς αυτό να σημαίνει και αποδοχή της. Η εκτίμηση, που προέρχεται από την πεποίθηση ότι όλοι μπορούν να συμβάλουν θετικά σε μια συλλογική προσπάθεια, πρέπει να έχει προτεραιότητα. Το συλλογικό κλίμα πρέπει να είναι κατά το δυνατό ευχάριστο, για να δημιουργεί αντιστάθμισμα στις στερήσεις που θέλει να του επιβάλει το σύστημα με όλα τα μέσα. Δεν μπορούν όλοι οι άνθρωποι αν αντέξουν αυτή την πίεση, αν δεν είναι εξοπλισμένοι με μια ακλόνητη ιδεολογία και πίστη. Η εξάσκηση και η αυτοπειθαρχία, σωματική, ψυχική και πνευματική, είναι απαραίτητες προϋποθέσεις.
Η γνώση δεν έχει αυταξία. Δεν κατοχυρώνει δικαιώματα. Μπορεί κανείς τη γνώση να τη χρησιμοποιήσει, με απλά λόγια, για το κακό ή για το καλό. Στη γνώση προσδίδει αξία το ήθος, δηλαδή ένα αξιακό σύστημα που λαμβάνει υπόψη του ότι «ουκ επ’ αρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος», όπως λέει το Ευαγγέλιο. Ο δρόμος της αρετής και της κακίας δεν καθορίζεται μόνον από τη γνώση, προϋποθέτει και το ήθος. Καθήκον του κάθε αγωνιστή αποτελεί το να είναι σε θέση να κάνει κριτική, αλλά και αυτοκριτική, η οποία αποτελεί στοιχείο αυτομόρφωσης, αυτοσυνείδησης, ανωτερότητας και μεγαλοψυχίας. Η υπερτίμηση του εαυτού σου και η υποτίμηση των άλλων, έμμεσα ή άμεσα, αποτελεί κακό σύμβουλο. Η πειθαρχία στη συλλογικότητα πρέπει να συνδυάζεται με τον σεβασμό στην ατομική προσωπικότητα.
Ορισμένα αρνητικά φαινόμενα της δικής μας λειτουργίας έχουν σχέση με τα γενικότερα αυτά προβλήματα του λαϊκού κινήματος, κυρίως εκείνου που είναι επηρεασμένο από τον λενινισμό και ιδιαίτερα τον σταλινισμό, με την έννοια ότι τα στελέχη του κομμουνιστικού κόμματος είναι «από άλλη στόφα». Ξεχωρίζουν δηλαδή από την «μάζα». Η έλλειψη συνείδησης ότι τα φαινόμενα αυτά υπάρχει κίνδυνος να μας οδηγήσουν σε εσωστρέφεια και να τρώμε τις σάρκες μας, για να το πούμε απλά, λόγω μάλιστα της φοβερής δυσκολίας στο να αντιπαλέψουμε τον αντίπαλο, που διαθέτει όλα τα μέσα, οδηγεί σε λανθασμένες επιλογές συμπεριφοράς. Οι αντιθέσεις παίρνουν πολλές φορές τη μορφή προσωπικών αντιπαραθέσεων που καλύπτονται δήθεν από αντικειμενικές αλήθειες και από αναγκαιότητες.
Τα φαινόμενα της σταλινικής νοοτροπίας και συμπεριφοράς, που αποτελούν την πιο εκφυλιστική μορφή του μαρξισμού – λενινισμού οδηγούν στη διάσπαση της Αριστεράς με όλα τα αρνητικά φαινόμενα που βιώνουμε στον χώρο της. Ο καθένας κατέχει την αλήθεια του και δεν κάνει βήμα πίσω. Αυτό αποτελεί και στοιχείο ανωριμότητας και στρεβλής ανάπτυξης του αριστερού κινήματος. Εξ ου και τα γκρουπούσκουλα. Ο Στάλιν πέθανε, όμως ο σταλινισμός ζει και βασιλεύει.
Βασικά όλα τα αρνητικά φαινόμενα της Αριστεράς πρέπει πρωταρχικά, με θάρρος και χωρίς υποκρισία, να τα αναζητήσουμε στην μαρξιστική – λενινιστική θεωρία, κυρίως στη δημιουργία του κόμματος νέου τύπου και της λειτουργίας του με τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό, ο οποίος, πέρα από τις όποιες προθέσεις των γεναρχών Μαρξ και Λένιν, οδήγησε σε μια μονολιθική θεωρία, που θα κατέληγε, όπως κατέληξε, στα φαινόμενα του Σταλινισμού, που πρέπει να τα ερευνήσουμε με κάθε λεπτομέρεια και παρρησία για να τα αποφύγουμε. Γιατί αλλιώς υπάρχει ο κίνδυνος να επαναλαμβάνονται και στο μέλλον.
***
12. Εν κατακλείδι θα τονίσουμε μαζί με τον Γκράμσι ότι «πρέπει από σήμερα να διαμορφωθούμε και να διαμορφώσουμε αυτήν την αίσθηση υπευθυνότητας, κοφτερής κι’ αμείλικτης, σαν το σπαθί ενός εκδικητή. Η επανάσταση αποτελεί κάτι μεγάλο και φοβερό. Δεν αποτελεί παιχνίδι για ερασιτέχνες ή μια ρομαντική περιπέτεια».
Βλ. Βικτόρ Σερζ, Αναμνήσεις ενός επαναστάτη, εκδ. «SCRIPTA», Αθήνα 2008, σ. 580.
«…Και η ανθρώπινη φύση, η οποία – κι’ όταν ακόμη υπάρχει ευνομία – έχει την τάση να παρανομεί …». Συμπέρασμα: Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου, όπως λέει ο θυμόσοφος λαός.
Αντόνιο Γκράμσι, Σοσιαλισμός και Κουλτούρα, εκδ. «Στοχαστής», τόμ. Στ’, Αθήνα 1982, σ. 319.
