Συντάχθηκε απο τον/την Έφη Στεφοπούλου.

cucumberΚι όμως δεν είναι ανέκδοτο: Μέχρι πριν από 4 χρόνια όλα τα αγγουράκια στα ράφια των μανάβηδων και των supermarkets της Ευρώπης, έπρεπε να είναι ευθύγραμμα! Αυτό προέβλεπαν οι αντίστοιχες Ευρωπαϊκές Οδηγίες – ναι, αυτές που υποτίθεται ότι προωθούν την ενιαία αγορά. Μόλις τον Ιούλιο 2009 έπαψε να ισχύει η Οδηγία 1677/88/ΕΟΚ[1] και τα ακανόνιστου σχήματος φρούτα και λαχανικά επέστρεψαν στο τραπέζι μας[2]. Πολλές παρόμοιες ιστορίες, που κατά καιρούς ακούγονται, έχουν καταλήξει να γίνουν ευρω-μύθοι και να λειτουργούν ως ενισχυτές της δυσπιστίας των Ευρωπαίων πολιτών και επιχειρήσεων απέναντι στο εγχείρημα της ενιαίας αγοράς.

 

Ο εθισμός της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας σε άσκοπους και συχνά παράξενους κανονισμούς είναι, άλλωστε, ο βασικός λόγος που σε όλες τις έρευνες του ευρωβαρόμετρου οι πολίτες δηλώνουν ότι η Ευρωπαϊκή νομοθεσία αποτελεί πηγή δυσβάστακτης γραφειοκρατίας[3].  Γι’ αυτό και η πρόσφατη πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης «Νομοθεσία κατάλληλη για την ανάπτυξη» (REFITRegulatory Fitness and Performance Programme) είναι κάτι που θα πρέπει να μας ενδιαφέρει. Το πρόγραμμα REFIT επανεξετάζει όλο το απόθεμα της Ευρωπαϊκής ρυθμιστικής ύλης με σκοπό τον προσδιορισμό επιβαρύνσεων, αντιφάσεων, κενών ή αναποτελεσματικών μέτρων.

 

Στις 2 Οκτωβρίου, δημοσιεύτηκαν τα πρώτα αποτελέσματα της αξιολόγησης της ρυθμιστικής ύλης[4] της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μεταξύ αυτών ελέγχτηκαν ευρωπαϊκές οδηγίες που αφορούν τις χημικές ουσίες, την έγκριση τύπου των μηχανοκίνητων οχημάτων, τα απορρίμματα, τη νομοθεσία για τα τρόφιμα κ.λπ. Μελετήθηκαν επίσης οι προτάσεις των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σχετικά με τις 10 περισσότερο οχληρές διαδικασίες της εσωτερικής αγοράς. Μία νομοθετική πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής η οποία θα ανακοινωθεί έως το τέλος 2013 και είναι απόρροια των εισηγήσεων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των εκπροσώπων τους, αφορά  την με ενιαίο τρόπο σε όλη την Ευρώπη υποβολή της δήλωσης ΦΠΑ. Στο πρόγραμμα REFIT περιλαμβάνεται επίσης, η διενέργεια νέων ελέγχων καταλληλότητας της νομοθεσίας σε θέματα που αφορούν την υγεία και την ασφάλεια στον χώρο εργασίας, την οδηγία για τους εργαζομένους μέσω εταιρειών προσωρινής απασχόλησης, την αξιολόγηση και τη διαχείριση του περιβαλλοντικού θορύβου, τα μέσα έννομης προστασίας στις διαδικασίες δημόσιων συμβάσεων και τις ρυθμίσεις για τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης.

 

Η διαδικασία αξιολόγησης της ποιότητας και των αποτελεσμάτων της εφαρμογής των νόμων δεν είναι κάτι νέο ασφαλώς. Η κωδικοποίηση[5] και η ανακάθαρση[6] του δικαίου είναι τεχνικές απομείωσης της ρυθμιστικής πολυπλοκότητας που αναφέρονται ήδη κατά την Βυζαντινή περίοδο. Είναι γνωστή, για παράδειγμα, η προσπάθεια, τον 10ο αιώνα,  του Βασιλείου Α’ της Μακεδονικής Βυζαντινής Δυναστείας να δημιουργήσει ένα γενικό κώδικα ελληνορωμαϊκού ή βυζαντινού νόμου, που θα παρείχε μια χρονολογική ταξινόμηση κάθε πράξης νομοθετικής, παλιάς ή νέας. Ο ίδιος χαρακτήριζε τη μεταρρυθμιστική του προσπάθεια στον τομέα του Δικαίου «ανακάθαρση των παλαιών νόμων». ο Βασίλειος αναθεώρησε τον κώδικα του Ιουστινιανού, φέρνοντάς τον πιο κοντά στις ανάγκες της εποχής του με την προσθήκη νέων νόμων, τους οποίους επέβαλαν οι νέες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες.

 

Οι επιτυχίες του στον τομέα του Δικαίου, επέτρεψαν στο διάδοχο και γιο του Λέοντα ΣΤ’ τον Σοφό να δημοσιεύσει τα «Βασιλικά», που αντιπροσωπεύουν το πιο πλήρες μνημείο του ελληνορωμαϊκού και βυζαντινού Δικαίου. Το έργο του Λέοντα ΣΤ’ ακολούθησε τους σκοπούς που έθεσε ο Βασίλειος Α’, αναζωογόνησε δηλαδή το υφιστάμενο ρυθμιστικό πλαίσιο, παραλείποντας τους νόμους που είχαν χάσει τη σημασία τους ή δεν ανταποκρίνονταν στις νέες συνθήκες ζωής του Βυζαντίου. Τα «Βασιλικά» συνεπώς αποτελούσαν μια προσαρμογή του στις νέες συνθήκες ζωής.

 

 Ionian Civil CodeΑρχές καλής νομοθέτησης καθώς και οργάνωση και τρόποι επικαιροποίησης της ρυθμιστικής ύλης εμφανίζονται και σε άλλα σημεία της ιστορίας των ελληνικών θεσμών. Αμέσως μετά την απελευθέρωση των πρώτων περιοχών του νέου ελληνικού κράτους, διαπιστώθηκε η ανάγκη για ένα πλαίσιο σύγχρονων κανόνων δικαίου που θα ρύθμιζαν κάθε έννομη σχέση, μιας και η δυσαρμονία των Βυζαντινών νόμων με τις συνθήκες που επικρατούσαν στην Ελλάδα ήταν εμφανής. Για το λόγο αυτό ο Καποδίστριας πρότεινε την χρήση της εξαβίβλου του Αρμενόπουλου[7]. Λίγο αργότερα, με διάταγμα της 23ης Φεβρουαρίου 1835[8] περιβλήθηκαν με ισχύ νόμου οι αστικές διατάξεις της Εξαβίβλου, χωρίς να αποκλεισθεί η υπό προϋποθέσεις εφαρμογή των εθίμων. Ας υποσημειώσουμε εδώ την ανοιχτότητα και ευελιξία του πρώτου νομοθέτη του σύγχρονου ελληνικού κράτους, ο οποίος  αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο – υπό προϋποθέσεις – της εφαρμογής των εθίμων[9] έναντι των διατάξεων της εξαβίβλου.

 

Κατά την περίοδο αυτή που δομούνταν η δικαϊκή ταυτότητα του νέου ελληνικού κράτους, καταγράφονται και άλλες σημαντικές προσπάθειες δημιουργίας πλαισίου κανόνων οι οποίοι ανταποκρίνονται στην ελληνικότητα των υποκειμένων του δικαίου. Στην επτανησιακή διοίκηση ίσχυσε ο Ιόνιος κώδικας, ο οποίος είναι ο πρώτος Αστικός Κώδικας της νεώτερης Ελλάδας, με ισχύ από 1-5-1841 μέχρι το 1946 που καταργήθηκε από τον Αστικό Κώδικα, αν και κάποιες από τις διατάξεις του, που αφορούν κυρίως σε θέματα ιδιοκτησίας δημοσίων εκτάσεων, έχουν μεταφερθεί σχεδόν αυτούσιες στο ισχύον νομικό πλαίσιο[10].

 

 CretanCodeΣτην Κρήτη κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν σύνηθες το φαινόμενο της συλλογής και επικαιροποίησης των εν ισχύ νομικών διατάξεων. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ο Κρητικός Κώδικας του 1893[11] ο οποίος ενσωμάτωσε και αναδιατύπωσε κάθε νόμο, κανονιστικό διάταγμα, οδηγία και εγκύκλιο που είχε τεθεί εν ισχύ μεταξύ 1868-1893, ώστε να καλύπτουν τις, τότε, σύγχρονες ανάγκες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο Κρητικό Δίκαιο παρουσιάζει η διαπάλη εθίμου και νόμου κατά την ξενοκρατία της Κρήτης. Ο αναστοχασμός μας σχετικά με την προσέγγιση του κρητικού δικαίου της περιόδου αυτής, σε ότι αφορά την διαφοροποίηση μεταξύ δέοντος και όντος, θα ήταν ιδιαιτέρως παραγωγικός για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την πλημμελή εφαρμογή των νόμων που καταγράφεται σήμερα στην Ελλάδα.

 

Ο Σαμιακός Αστικός Κώδικας είναι ακόμα ένα παράδειγμα ελληνικού δικαίου το οποίο βασίστηκε μεν στο Βυζαντινό και το Γαλλικό (κατά κύριο λόγο) δίκαιο, αλλά ήταν ένα νομικό κατασκεύασμα εξόχως Σαμιακό[12]: Την περίοδο που η Σάμος δεν είχε ενταχθεί ακόμα στο ελληνικό κράτος, το πολίτευμα του νησιού απέκτησε τα χαρακτηριστικά της Συνταγματικής πολιτείας, καθώς κυρίαρχο σώμα ήταν η Εθνοσυνέλευση των Σαμίων. Επίσης, υπήρχε δημοτική διοίκηση και συγκεκριμένη, τοπικά προσδιοριζόμενη, δικαστική εξουσία: Πρωτοδικείο, Ειρηνοδικείο, Εφετείο[13]. Οι νέοι πολιτικοί θεσμοί και η επικοινωνία του νησιού με τις γύρω περιοχές επέφεραν όχι μόνο πολιτιστικό οργασμό, αλλά και μια άμεση ανάγκη ρύθμισης των αστικών σχέσεων με σύγχρονα νομικά μέσα. Κι η ρύθμιση αυτή, ήταν αντάξια της ανάπτυξης και των συνθηκών της Σάμου εκείνη την εποχή.

 

 Εν κατακλείδι, μπορούμε να πούμε ότι από την εφαρμογή των αρχών καλής νομοθέτησης στο Βυζάντιο, την Τουρκοκρατία και τα πρώτα χρόνια του νέου Ελληνικού Κράτους μέχρι την υιοθέτηση του προγράμματος «REFIT – Νομοθεσία κατάλληλη για την ανάπτυξη» από την Ευρωπαϊκή Ένωση η απόσταση είναι μεγάλη. Το ερώτημα είναι τι στάση κρατάμε εμείς ως σύγχρονοι Έλληνες  απέναντι στην ποιότητα του ρυθμιστικού περιβάλλοντος εντός του οποίου ζούμε και καλούμαστε να ευδοκιμήσουμε: Ούτε η τυφλή άρνηση της οποιασδήποτε πρωτοβουλίας έρχεται εξ’ εσπερίας αλλά ούτε και η άκριτη υιοθέτησή της θα λύσει τα δικά μας – διαπιστωμένα[14] στην περίπτωση της πολυνομίας – προβλήματα. Στο κάτω κάτω της γραφής, πολλά από τα μέσα καλής νομοθέτησης περί των οποίων νουθετούν οι Ευρωπαίοι εταίροι μας, δεν είναι παρά αντιδάνεια. Μένει λοιπόν να τα ανα-καλύψουμε και να τα χρησιμοποιήσουμε προσαρμοσμένα στις δικές μας ανάγκες και στην ελληνική πραγματικότητα!

 


[1] Βλ. κανονισμός ΕΟΚ αριθμ. 1677/88 της Επιτροπής που καθορίζει τους κανόνες ποιότητας για τα αγγούρια

[2] Βλ. ανακοίνωση τύπου της Commission με τίτλο “The return of the bendy cucumber”

ΒΒλ. Τα αποτελέσματα του πρόσφατου Standard Eurobarometer: 74% of the Europeans believe that the EU generates too much red tape (Ερώτηση QA16.4 σελ 59)

[4] Regulatory Fitness and Performance (REFIT): Results and Next Steps

[5] Κωδικοποίηση (codification– διοικητική κωδικοποίηση) είναι η διαδικασία κατά την οποία διατάξεις που αφορούν σε κάποιο θέμα και βρίσκονται διάσπαρτες σε ποικίλα νομοθετήματα, συγκεντρώνονται σε ενιαίο κείμενο δίχως να αλλάξει το παραμικρό στη διατύπωση ή το νόημά τους. Το κείμενο αυτό δεν έχει νομική ισχύ και για οποιαδήποτε διαφορά θα πρέπει να ανατρέξει κανείς στις πρωτογενείς ρυθμίσεις που εξετάστηκαν για την σύνταξη του κειμένου.

[6] Η ανακάθαρση του δικαίου (recasting) αναφέρεται στη διαδικασία συλλογής όλων των διατάξεων που αφορούν σε ένα θέμα σε ενιαίο κείμενο, το οποίο όμως δεν αποτελεί απλή αντιγραφή των αρχικών διατάξεων αλλά ουσιαστική παρέμβαση στο νόημα και το περιεχόμενο των διατάξεων έτσι ώστε αυτές να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες συνθήκες. Το κείμενο που προκύπτει από την διαδικασία της ανακάθαρσης έχει νομική ισχύ εφόσον ψηφιστεί ως νόμος από τη Βουλή σύμφωνα με την διαδικασία που αναφέρεται στο άρθρο 76§7 του Συντάγματος της Ελλάδας.

[7] Συλλογή νόμων, την οποία είχε συντάξει κατά τον 14ο αιώνα ο «εν Θεσσαλονίκη νομοκάνων και κριτής» Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος και η οποία είχε εφαρμοστεί ευρύτατα μεταξύ των υπόδουλων Ελλήνων κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας.

[8] Βλ. ομιλία του καθ. Σ. Τρωιάνου, με θέμα «Η βυζαντινή δικαϊκή παράδοση στην Ελλάδα του 19ου αιώνα», η οποία έγινε στο πλαίσιο του διεθνούς συμποσίου με θέμα «Το Βυζάντιο στην ιστορική συνέχεια», που έλαβε χώρα στους Δελφούς το 2011.

[9] Το διάταγμα του 1835 ανέφερε ότι «…Τα έθιμα όμως ως η πολυχρόνιος ή αδιάκοπος συνήθεια ή ως αποφάσεις δικαστικαί εκαθιέρωσαν, υπερισχύουν όπου επεκράτησαν».

[10] Σύμφωνα με τον Ιόνιο Κώδικα κάθε νησί των επτανήσων αποτελούσε αυτοτελή μονάδα ομοσπονδιακού κράτους, η δε δημόσια περιουσία ανήκε κατά κυριότητα σε κάθε ένα νησί ξεχωριστά (δηλαδή το τεκμήριο κυριότητας δεν ήταν υπέρ του Δημοσίου, όπως ήταν και είναι στην υπόλοιπη Ελλάδα εκτός των Επτανήσων). Η περιουσία αυτή του κάθε νησιού ονομαζόταν «επιχώριος» ή «εγχώριος» περιουσία. Η έννοια της εγχώριας περιουσίας των επτανήσων διατηρήθηκε και στις διατάξεις του Καλλικράτη: Σύμφωνα με την παρ. 15 του άρθρου 283 του Ν.3852/2010 ορίζεται ότι το Ν.Π.Δ.Δ «Εγχώριος Περιουσία Κυθήρων και Αντικυθήρων» εξακολουθεί να ασκεί τις αρμοδιότητες του σύμφωνα με την ειδική νομοθεσία που καθορίζει την λειτουργία του.

[11] Στο προοίμιο του Κρητικού Κώδικα αναφέρεται ότι: «Η Σεβ. Γεν Διοίκησις συνέστησε την ημετέραν επιτροπήν και ενετείλατο αυτή όπως μελετήσει πάντας τους μετά την έκδοσιν του Κρητικού Κώδικος προς συμπλήρωσιν ή τροποποίησιν των προϋπαρχόντων νόμων ψηφισθέντας υπό της Γεν. Συνελεύσεως, επικυρωθέντας δ’ υπό της Υψ. Πύλης και δυνάμει του θεμελιώδους δικαιώματος της Γεν. Διοικήσεως εκτελεστούς κηρυχθέντας υπό ταύτης νόμους, οδηγίας, ψηφίσματα, και τα κανονιστικά τούτων διατάγματα και εκγυκλίους και, αφού διαχωρίση εκ των νομοθετημάτων τούτων και σημειώση τα τε καταργούντα και τα καταργούμενα, νέαν καταρτίση συλλογήν αυτών».

[12] Είναι χαρακτηριστικό ότι στην αιτιολογική έκθεση του Σαμιακού Κώδικα, ο οποίος εγκρίθηκε από την Σαμιακή εθνοσυνέλευση το 1898, αναφέρονταν μία προς μία οι διαφοροποιήσεις του από τους εν ισχύ ιταλικό και γαλλικό αστικό κώδικα, αιτιολογώντας την απομάκρυνση από τα εν λόγω υποδείγματα με βάση τις κοινωνικές συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί στο νησί κατά  την περίοδο αυτή.

[13] Βλ. «Θεμιστοκλής Σοφούλης – πρωθυπουργός της Ελλάδος» του Κ. Πτίνη, στα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Αρχεία Νομού Σάμου.

[14] Βλ. Π. Καρκατσούλης «Ρύθμιση, απορρύθμιση, μεταρρύθμιση», Εκδόσεις Σιδέρη, 2011

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ