Λόγος Πανηγυρικός

 

 

Δημήτρης Παναγιωτόπουλος

Αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνώνpanagiotopoulos

 

 

 Γιορτάζουμε πάντα την ίδια μέρα  το έπος του 40 και της αντίστασης του λαού στο βάρβαρο εισβολέα, τις σκοτεινές  φασιστικές και ναζιστικές δυνάμεις της κατοχής[1].

Ι.

Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος είχε αρχίσει ήδη από το 1939 με τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία. Η Ιταλία μπαίνει στον πόλεμο στις 10 Ιουνίου και τον Αύγουστο του 1940 θα προκαλέσει τη χώρα μας με τον τορπιλισμό της “Έλλης” στην Τήνο, ανήμερα της μεγάλης γιορτής της Παναγίας. Η ιταλική επίθεση στην Ελλάδα προετοιμάζεται με κάθε μυστικότητα και εκδηλώνεται  ξημερώματα της Δευτέρας, 28 Οκτωβρίου του 1940. Ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα Γκράτσι, επισκέπτεται, στην οικία του, τον πρωθυπουργό της Χώρας, Ιωάννη Μεταξά και του επιδίδει τελεσίγραφο με το οποίο ζητούσε, εντός τριών ωρών, την ελεύθερη διέλευση και στάθμευση των ιταλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα. Ο Μεταξάς απορρίπτει το ιταμό ιταλικό τελεσίγραφο με την ιστορική φράση « Alors, cest la guerre », « Πόλεμος λοιπόν », και απευθύνει διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό.

Άγνωστη αυγή που ‘φέρε το μεγάλο μεσημέρι, όπως έγραψε ο Γ. Σεφέρης.

Δευτέρα, 28. Κοιμήθηκα δύο το πρωί, διαβάζοντας Μακρυγιάννη. Στις τρεις και μισή μια φωνή μέσα από το τηλέφωνο με ξύπνησε: “έχουμε πόλεμο”. Τίποτε άλλο, ο κόσμος έχει αλλάξει. Η αυγή, που λίγο αργότερα είδα να χαράζει πίσω από τον Υμηττό, ήταν άλλη αυγή: άγνωστη. Περιμένει ακόμη εκεί που την άφησαν. Δεν ξέρω πόσο θα περιμένει, αλλά ξέρω πως θα φέρει το μεγάλο μεσημέρι[2].

 

Η ιταλική επίθεση κατά της Ελλάδας αρχίζει στο αλβανικό μέτωπο, την ώρα που ο λαός διαδηλώνοντας στους δρόμους της Αθήνας κατά της Ιταλίας, τρέχει με ενθουσιασμό να καταταγεί και να πολεμήσει στο μέτωπο.

Όπως τόνισε ο Γ. Θεοτοκάς[3]:

Είναι η Ελλάδα που κάνει πόλεμο για την ελευθερία της και την τιμή της… Κάποιος θέλησε να πνίξει την Ελλάδα. Νιώσαμε τα κρύα δάχτυλα γύρω στο λαιμό της. Ανατριχιάσαμε. Ύστερα μονομιάς ξύπνησε η φύση μας. Σφίξαμε τα δόντια και κάνουμε πόλεμο”.

Η χώρα μας, χωρίς να διαθέτει τα τεράστια πολεμικά μέσα των εισβολέων Ιταλών και με μόνα όπλα της, την ψυχή και τη γενναιότητα του λαού της είπε ΟΧΙ στο ιταμό τελεσίγραφο του Ιταλού δικτάτορα Μουσολίνι, καταφέρνοντας έτσι στο μέτωπο της Αλβανίας, καίριο κτύπημα στις ιμπεριαλιστικές του φιλοδοξίες, σε σημείο ταπείνωσης, γεγονός που ανάγκασε, τον Χίτλερ, να ανασυντάξει τα πολεμικά του πλάνα και να προστρέξει σε βοήθεια του φανφαρόνου συμμάχου του.

Τώρα χτυπάει πιο γλήγορα τ’ όνειρο μες στο αίμα του κόσμου η πιο σωστή στιγμή σημαίνει: Ελευθερία.

Έλληνες μες στα σκοτεινά δείχνουν τον δρόμο:

Ελευθερία για σένα θα δακρύσει από χαρά ο ήλιος”,

θα  πει στο Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας ο Οδ. Ελύτης[4].

 

Η Ελλάδα αντιστάθηκε ηρωικά στις σιδηρόφρακτες στρατιές του Χίτλερ, και στις κατά πολύ ανώτερες στρατιωτικές του δυνάμεις του άξονα,  στις 24 Απριλίου 1941  αναγκάστηκε σε υποταγή. Όμως

“.. ό,τι κι αν γίνει εμείς θα επιζήσουμε.

Άνθρωποι κατοικούν μες στο πνεύμα της Ελευθερίας αμέτρητοι,

Άνθρωποι όμορφοι μες στη θυσία τους. Άνθρωποι”,  επισημαίνει Ο Ν. Βρεττάκος[5],

 “… τραβάμε στη πιο ψηλή Βίγλα της νεότατης ιστορίας μας”, θα αναφωνήσει ο Στρ. Μυριβήλης[6],

Η κατοχή από τις συνασπισμένες δυνάμεις του άξονα είναι πια γεγονός.

“…ετούτοι μεσ΄ τα σίδερα κ’ εκείνοι μεσ΄ το χώμα

σώπα όπου νάναι θα σημάνουν οι καμπάνες..”

 

Το γένος βουλιαγμένο μες στον αιώνα να λυτρωθεί μονάχο του μπορεί
μα να ξυπνήσει πρέπει η πλέρια Μνήμη βαθειά του, αδάμαστη και τρομερή […].

Από την σκληρή αυτή και μαύρη κατοχή ξεπήδησε η εποποιία της Εθνικής Αντίστασης, που έγραψε τις λαμπρότερες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας μας. Γιατί

τούτος ο λαός

Της ζωής θε να ντυθεί την πανοπλία,
και μ’ ακέριο τον άγιο σκελετό
των περασμένων, θα στηθεί στη γη του
με το κεφάλι αλύγιστο κι ορτό[7]

 

Ο νικηφόρος αγώνας των μαχητών της αντίστασης και οι νίκες και των συμμάχων οδήγησαν στην πτώση τις δυνάμεις του ναζιστικού και φασιστικού άξονα και στην απελευθέρωση της χώρας μας.

 

Ομπρός! Με ορθή, μεσούρανη της Λευτεριάς τη δάδα ανοίγεις δρόμο, Ελλάδα, στον άνθρωπον-Ομπρός!

Ομπρός, κι η Ελλάδα σκώθηκε και διασκορπάει τα σκότη! Ανάστα η Ανθρωπότης κι ακλούθα την! Ομπρός!”, διαλαλεί ο Α. Σικελιανός στο πνευματικό του Εμβατήριο.

ΙΙ.

Έργα μεγάλα και θαυμαστά όπως λεει και ο πατέρας της ιστορίας ο Ηρόδοτος, άξια τιμής, μνήμης και λόγου σύμφωνα με τις πανάρχαιες παραδόσεις της Ελλάδος.

“Ελέγαμε: ένα Μαραθώνα ακόμα! Ελέγαμε: Μια Σαλαμίνα ακόμα! Ελέγαμε: Ακόμα ένα εικοσιένα![8]

Κατά τούτο η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου 1940, είναι γιορτή των Ελλήνων με εθνική και πανανθρώπινη ηθική διάσταση[9].

Η 28η Οκτωβρίου συμπυκνώνει, ανεπανάληπτα, ένα τέλεια οριοθετημένο πυρήνα ατομικής και συλλογικής δράσης που φωτίζει το δρόμο του Έθνους μέσα στις τρικυμίες της διεθνούς ζωής. Στοιχεία αυτού του αγώνα αποτελούν “η κλήση για θυσία, η πειθαρχία, η υποχώρηση του ατομικισμού, η φιλοπατρία, η προσήλωση και η σφυρηλάτηση λαϊκής εθνικής ενότητας μ’ αρραγές εσωτερικό μέτωπο στην αντιμετώπιση των κινδύνων και ποιότητα στην αντιπαράθεση”[10].

Πρώτα λοιπόν, μνήμη για τους ήρωες του αλβανικού μετώπου και της αντίστασης οι οποίοι με μια ακατάλυτη εθνική ομοψυχία, πίστη στις υπαγορεύσεις μιας ηθικής κληρονομιάς συνάρθρωσαν την υπέροχη στάση στις πανανθρώπινες επάλξεις των αξιών της ελευθερίας του ανθρώπου και της  δημοκρατίας.  Είναι χρέος του ανθρώπου που θέλει να ζήσει έντιμα, συνειδητά, υπεύθυνα, να στοχάζεται πάνω στην Ιστορία του Έθνους του και να προσπαθεί να επισημάνει το νόημα των μεγάλων του επετείων.

Υπάρχουν όμως και εκείνοι  που ισχυρίζονται ότι αυτά “πέρασαν” και δεν θα έπρεπε πια να πανηγυρίζουμε για να μην ενοχλούμε και τους φίλους μας πλέον σ’ ένα κόσμο που όλα αλλάζουν. Ας γνωρίζουν όμως αυτοί ότι, ο κόσμος παραμένει ο ίδιος, καθ’ ότι πάντα αλλάζει και όσοι δεν μπορούν να πανηγυρίζουν για τα θέματα αυτά που γιορτάζουμε  δεν μπορούν να θεωρούνται φίλοι μας, ούτε τώρα, ούτε αύριο γιατί εμείς πανηγυρίζουμε την πίστη στη φιλία και την ελευθερία όλων των λαών και των ανθρώπων, τις οποίες  καταργούν πάντοτε η βία η εισβολή η κατάκτηση και, ο πόλεμος οι σφαγές και οι λεηλασίες, ο ρατσισμός και ο τελολογικός φονταμενταλισμός.

Γιατί εμείς γιορτάζουμε για να έχει ο καθένας μνήμη των περασμένων, αντίληψη του τι συμβαίνει στο παρόν για να μπορεί να στέκεται με θάρρος στο μέλλον.

Τα συγκεκριμένα γεγονότα που συγκροτούν το μεγαλείο του 40 και της αντίστασης ενάντια στη ναζιστική κατοχή έχουν καταγραφεί από τον ιστορικό της σύγχρονης νεοελληνικής ιστορίας, καθ΄ ότι η ιστορία είναι το μέλλον των λαών και των ανθρώπων και προδικάζει την εξέλιξη και την πρόοδο.

Διεισδύοντας όμως στα γεγονότα, διαπιστώνει κανείς  ότι αυτά κατ΄ αρχήν πλην των άλλων αποτελούν κατ’ αρχήν μάθημα δημοκρατίας στο σύγχρονο κόσμο. Κέντρα της δημοκρατίας αυτής αποτελούν ο παγκόσμιος ορίζοντας όχι μόνο της αγοράς και της οικονομίας, αλλά του ανθρώπου και των επαναστάσεων της επικοινωνίας, της τεχνολογίας και βιοτεχνολογίας, των ιδεών της ελευθερίας, του ανθρωπισμού, των αλλαγών μέσα σ΄ ένα νέο κόσμο, της φιλίας, της ανθρωπιάς και του δημοκρατικού διαλόγου, δηλαδή της κοινότητας του ανθρώπου.

 

ΙΙΙ.

Αυτό που προκύπτει από το ΟΧΙ στις σκοτεινές δυνάμεις του φασισμού, του ναζισμού και του ρατσισμού είναι η αντίσταση.

Η αντίσταση στο κακό, όπως λεει ο Μέγας Βασίλειος, έχει το νόημα μιας παγκόσμιας πανανθρώπινης προσπάθειας που αφορά όλους τους ανθρώπους, καθότι το κακό δεν μπορεί να εισχωρεί μέσα στο σύστημα των ανθρώπων, των κοινωνιών και της ιστορίας.

Κατά τούτο το ΟΧΙ και η Αντίσταση είναι μηνύματα για να μη γίνει η γης έμπλεος του κακού και του σκότους, για να μη βρίσκει έδαφος η δουλεία, η εκμετάλευση, η αδικία, η ανελευθερία και τα συνωνυμά τους.

Το έπος του  ’40 και η εθνική αντίσταση για μια ακόμη φορά, κατέγραψαν  ότι το ιερό πάθος για την ελευθερία της Πατρίδας είναι υπέρτατο καθήκον όλων των Ελλήνων, που η μακραίωνη ύπαρξή τους δεν τους επιτρέπει να σταματήσουν να το αποδεικνύουν, όσο υπάρχουν, σε αυτή την όμορφη χώρα.

Υπ’ αυτή την έννοια η σημερινή ημέρα  ως τιμημένη μέρα των προγόνων μας είναι ημέρα μνήμης, όχι ως ανάμνηση αλλά ως ζώσα πραγματικότητα: φωτός και ζωής,  παιδείας και πολιτισμού.

Θε να Σε κρατήσουμε όλοι, στο τεράστιο ύψος που μας φανερώθηκες απ’ τα χαράματα των Εικοσιοχτώ του Οχτώβρη του 1940, κι ως με τη συντέλεια των αιώνων, είτε ζήσουμε, είτε, αύριο που θα φέγγεις πάνω απ’ όλο τον πλανήτη το γιγάντιο φως Σου, θα βρισκόμαστε στα σπλάχνα Σου, ω Μητέρα, αθάνατοι νεκροί![11]

 


[1]  Tο κείμενο έχει εκφωνηθεί στον Πανηγυρικό λόγο εκδήλωσης του Δήμου Ιλίου 28-10- 2006 , Θαρρώ πως θα  είναι πάντα  επίκαιρο.

[2] Γ. Σεφέρη, “Μέρες Γ’, 16 Απριλίου 1934-14 Δεκεμβρίου 1940.

[3] Ελλάδα 1940, Νεοελληνικά Γράμματα. 9.11.1940.

[4] Βλ. Οδ. Ελύτη, Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας.

[5] Βλ. Ν. Βρεττάκος Ένας στρατιώτης μουρμουρίζει στο αλβανικό μέτωπο, Ποιήματα 1929-1957.

[6] Βλ Σρτ. Μυριβήλης , “Η ώρα της ιστορίας”, στο 28 Οκτωβρίου 1940, Ευθύνη, γ’ έκδοση, 1989, 130-133

[7] Βλ. Άγγελος Σικελιανός, Εικοσιοχτώ του Οχτώβρη του 1940
(Δημοσιεύθηκε στις 15 Νοεμβρίου 1940 στο περιοδικό Νέα Εστία, τεύχος 334).

[8]  “Κι ήρτες τέλος συ, Μητέρα-Μέρα, οπού αγκάλιασες κι ανύψωσες ολόκληρα τα περασμένα στον ανώτατο λυτρωτικό σκοπό τους, στον υπέρτατο τους ηθικόν Ιστορικό Ρυθμό!”, Αγγ. Σικελιανός οπ.π.

[9] Βλ. Κ. Δεσποτόπουλου, 28 Οκτωβρίου 1940, Λόγος πανηγυρικός Πάντειος 1978. Βλ. του ιδίου, θέματα ιστορίας και πολιτικής, Σειρά II, Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1979, 11.

[10] Βλ. Κ. Τσιρόπουλος, Όραμα ελληνικό (1966), στο 28 Οκτωβρίου 1940, ό. π., 257. όπως και  Ι. Κολιόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΕ’, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1978, 358-411.

 

[11] Αγγ. Σικελιανός όπ. π., 5 του Νοέμβρη 1940, Αθήνα.

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ