«Ο Καραπάνος ήταν ένας «πολυμορφικός αστός», δηλαδή ήταν διπλωμάτης στην πρεσβεία της Πύλης στο Παρίσι, τραπεζίτης στην Κωνσταντινούπολη, τζογαδόρος-χρηματιστής (στην Κωνσταντινούπολη –όπου χρημάτισε ακόμα και πρόεδρος μορφωτικού ιδρύματος- ρήμαξε ακόμα και τον πεθερό του με δύο μετοχές-φούσκες)». Αυτά επισημαίνει στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ ο δημοσιογράφος-συγγραφέας Γιώργος Χ. Παπασωτηρίου για την τελευταία του δουλειά με τίτλο «Το ματωμένο θέρος του 1882», από τις εκδόσεις ΗΠΕΠΟΤΕ Άρτας.

 

Συνέντευξη του συγγραφέα Γιώργου X. Παπασωτηρίου  στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη.

 

 

Είναι η πρώτη φορά που ασχολείστε με την ιστορία της Άρτας. Τι ήταν αυτό που σας έδωσε το κίνητρο για να ασχοληθείτε και να γράψετε;

 

Στην Άρτα και στο χωριό μου, τους Κωστακιούς έχω αναφερθεί στο μυθιστόρημα «Κάπου να δω το πρόσωπό μου», που εκδόθηκε το 2003 από τον Πατάκη. Όμως εκεί οι ιστορικές αναφορές αναμειγνύονται με τη μυθοπλασία. Στο βιβλίο «Το ματωμένο θέρος του 1882» έχουμε να κάνουμε με την ιστοριογραφία στην «καθαρή» της μορφή. Εδώ επιχειρώ να φωτίσω μία άγνωστη ή μάλλον «κακοφωτισμένη» πτυχή της ιστορίας του τόπου μας. Κίνητρο γι’ αυτή την ιστορική έρευνα αποτέλεσε αυτό που με γενικευμένο τρόπο αποκαλούμε «αναζήτηση των ριζών» μας. Πάντα είχα διερωτήσεις για την ερήμωση των ορεινών χωριών των Τζουμέρκων απ’ όπου προέρχεται και η δική μου φαμίλια. Αλλά οι απαντήσεις ήταν πάντα ασαφείς και ανάγονταν στο επίπεδο των φημών. Μόνο ο Κορδάτος στην ιστορία του μιλάει για την Άρτα την περίοδο εκείνη και για τη σύγκρουση των μικροκαλλιεργητών με τον τσιφλικά Κ. Καραπάνο. Ο τελευταίος, μία ιδιαίτερα ισχυρή προσωπικότητα της εποχής διέθετε έναν φοβερό παρακρατικό μηχανισμό (επιστάτες, αγροφύλακες-ληστές, εφημερίδα) και ήλεγχε συγχρόνως τον κρατικό μηχανισμό. Γι’ αυτό η αντιπαράθεση εκείνη έλαβε τα χαρακτηριστικά της σύγκρουσης μεταξύ της πόλης και των χωριών.

 

Ο τίτλος του βιβλίου «Το ματωμένο θέρος του 1882» είναι συμβολικός; Αλήθεια τι συνέβη τότε στην Άρτα;

 

Ο τίτλος είναι απολύτως πραγματικός, καθώς εκείνο το καλοκαίρι του 1882 είχαμε στην ευρύτερη περιοχή του Κομποτίου συγκρούσεις των αγροφυλάκων με τους μικρο-καλλιεργητές και το φόνο δύο από τους δεύτερους, που ήταν κάτοικοι του Κομποτίου. Στην Άρτα, λοιπόν, το κίνημα εναντίον των τσιφλικάδων είχε τους πρώτους του νεκρούς πολύ πριν το Κιλελέρ. Αυτή είναι μία άγνωστη πτυχή της ιστορίας του αγροτικού κινήματος στη χώρα μας. Οι μόνες αναφορές που έχουμε είναι κυρίως από τον Γιάννη Κορδάτο. Αλλά αυτές δημιουργούν λανθασμένα συμπεράσματα καθώς ο ιστορικός βασίζεται μόνο στα πρακτικά της Βουλής και στις συζητήσεις που έγιναν στο Κοινοβούλιο για το θέμα.  Έτσι εξαγόταν το συμπέρασμα ότι ο βουλευτής Γ. Παχύς ήταν ο μεγάλος αντίπαλος του τσιφλικά Καραπάνου και ο σύμμαχος των εξεγερμένων χωρικών στην Άρτα. Όμως και ο ίδιος ο Παχύς ήταν μεγαλοτσιφλικάς στην Αττική και μεγαλομέτοχος των μεταλλείων Λαυρίου. Ήταν δε γαμπρός του Σκουζέ, που είχε στενότατες σχέσεις με το βασιλιά Γεώργιο. Ο Γεώργιος φαίνεται να διαμεσολάβησε ώστε να δοθεί τέλος στην αντιπαράθεση Καραπάνου-Παχύ. Στη συνέχεια, μάλιστα, ο Παχύς συνέπραξε εκλογικά με τον Καραπάνο. Πάντως, οι αγρότες των χωριών της Άρτας από το 1873 –τότε πρωτοστάτησαν οι μικροκαλλιεργητές του Πέτα, που ζήτησαν τη βοήθεια του Παχύ για να αντιμετωπίσουν τον πατέρα του Κ. Καραπάνου, Γεράσιμο- και στη συνέχεια το 1882 αξιοποίησαν την πολιτική αντιπαλότητα των δύο ανδρών. Και όλα αυτά συνέβησαν γιατί ο Καραπάνος που έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στις συνθήκες του Βερολίνου και της Κωνσταντινούπολης τα κανόνισε έτσι ώστε οι Έλληνες τσιφλικάδες να αντικαταστήσουν τους Τούρκους ομολόγους τους. Οι Έλληνες μάλιστα αποδείχτηκαν πολύ χειρότεροι των Τούρκων.

 

 

Ποια ήταν τα κύρια πρόσωπα που κυριαρχούσαν στην πολιτική σκηνή της πόλης;

 

Εδώ οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι ο τσιφλικάς Καραπάνος, όπως και ο αδελφός του που χρημάτισε και δήμαρχος της Άρτας, έμεναν στην Αθήνα. Το ίδιο συνέβαινε με όλους τους τσιφλικάδες. Έτσι, τα τσιφλίκια και ολόκληρες οι περιοχές διοικούνταν από τους επιστάτες. Ο Καραπάνος είχε στην Άρτα τρεις επιστάτες, τον δήμαρχο, το νομάρχη, τον εισαγγελέα (αντικατέστησε μέσα σε μία ημέρα έναν εισαγγελέα που είχε τάσεις… ανεξαρτησίας), δικηγόρους, κομματάρχες και κυρίως τον φοβερό δημοσιογράφο και διευθυντή της εφημερίδας «Άρτα», που πολλές φορές ήταν «καραπανικότερος του Καραπάνου» με συνέπεια οι ιδιοκτήτες της εφημερίδας (η δεύτερη εφημερίδα των ίδιων ήταν ο «Άραχθος») να κάνουν δηλώσεις σύμφωνα με τις οποίες δεν τους «εξέφραζε η θέση της εφημερίδας» τους! Αξίζει να σημειωθεί ότι κάποιοι από τους ανθρώπους του Καραπάνου, όπως ο Χέλμης, δικάστηκαν και καταδικάστηκαν για διαφθορά!    

 

 

Ο Κωνσταντίνος Καραπάνος ήταν πολιτικός, μεγαλοκτηματίας αλλά και χρηματοδότης στις ανασκαφές της  αρχαίας Δωδώνης. Ποια ήταν η προσωπικότητα του Καραπάνου;

 

Ο Καραπάνος ήταν ένας «πολυμορφικός αστός», δηλαδή ήταν διπλωμάτης στην πρεσβεία της Πύλης στο Παρίσι, τραπεζίτης στην Κωνσταντινούπολη, τζογαδόρος-χρηματιστής (στην Κωνσταντινούπολη –όπου χρημάτισε ακόμα και πρόεδρος μορφωτικού ιδρύματος- ρήμαξε ακόμα και τον πεθερό του με δύο μετοχές-φούσκες). Αγόρασε 20.000 στρέμματα στη Δωδώνη και έκανε ανασκαφές με τον Μινέικο. Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο υπάρχει ολόκληρη αίθουσα Καραπάνου μόνο με χάλκινα από τη Δωδώνη! Στη συνέχεια έγινε τσιφλικούχος. Ο πεθερός του αγόρασε μεγάλο μέρος της Θεσσαλίας. Αυτός πήρε προίκα την Άρτα. Ακολούθως πούλησε τα τσιφλίκια στους χωρικούς και αγόρασε περιοχές στην Αττική (Αιξωνή Γλυφάδας), ενώ ο πεθερός του αγόρασε την περιοχή του Ζωγράφου. Ως πολιτικός ο Καραπάνος ήταν βουλευτής Άρτας, υπουργός Οικονομικών, ναυτικών και άλλων υπουργείων. Άλλαξε πολλά… κόμματα. Στο τέλος έκανε δικό του πολιτικό σχηματισμό. Από πολύ καιρό μαζί με τον πεθερό του Χρηστάκη εφέντη Ζωγράφο σχεδίαζαν την απελευθέρωση της Β. Ηπείρου. Το εγχείρημα υλοποιήθηκε από τα παιδιά τους (εδώ εμπλέκεται και ο γαμπρός του Παχύ, ο Αβέρωφ που πέθανε ξαφνικά το 1910) αλλά το εγχείρημα ματαιώθηκε άδοξα μετά το τελεσίγραφο των μεγάλων δυνάμεων. Πολυσχιδής, λοιπόν, προσωπικότητα ο Καραπάνος με τεράστια μόρφωση, ο οποίος παρουσιάζεται από το έντυπο της εποχής «Μη χάνεσαι» με υπερβολικά άσχημο τρόπο. Στο βιβλίο παίρνω αποστάσεις από την κριτική αυτή. Πάντως ο Καραπάνος αντιμετώπιζε τους «κάτω», δηλαδή τους κολλήγους, όπως οι αρχαίοι Έλληνες τους σκλάβους! Δεν ήταν σε καμία περίπτωση ένας «φωτισμένος αστός», όπως αποκλήθηκε ο κουνιάδος του και γιος του Χρηστάκη Ζωγράφου.      

 

Με το δοκίμιο που γράψατε βάλατε ένα ακόμη λιθαράκι στην ιστορία του τόπου. Γιατί η τοπική ιστορία είναι η αγαπημένη ανάγνωση όλων των Ελλήνων;

 

Θα ξεκινήσω από το δεύτερο σκέλος του ερωτήματός σας. Ναι, η τοπική ιστορία δεν είναι η αγαπημένη ανάγνωση μόνο όλων των Ελλήνων αλλά και όλων των ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσμο. Γιατί η ιστορία του τόπου του καθενός είναι η ιστορία των ριζών του, είναι μία επιστροφή στις γενέθλιες αναφορές, αυτές που φανερώνουν την προέλευσή μας, συνιστώντας, παράλληλα, στοιχείο της αυτογνωσίας μας τόσο στο λογικό όσο και στο συναισθηματικό επίπεδο. Όσο για το «λιθαράκι», δεν ξέρω, μακάρι. Θεωρώ ότι τα παιδιά μας έχουν τώρα τη δυνατότητα να γνωρίζουν την ιστορία τους και ότι τους παρέχεται το εφαλτήριο για περαιτέρω διερεύνηση.

 

Το βιβλίο σας  αν και είναι καινούργιο αγαπήθηκε από τους Αρτινούς. Είσαστε ευχαριστημένος από αυτή την ανταπόκριση;

 

Είμαι πάρα πολύ ευχαριστημένος από την ενθουσιαστική ανταπόκριση. Κυρίως είμαι χαρούμενος γιατί αυτό το βιβλίο εκδόθηκε με χρήματα εκατοντάδων συμπατριωτών μας. Αυτό είναι πρωτοφανές. Το γεγονός, λοιπόν, ότι αυτοί οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι έδωσαν τα χρήματά τους για κάτι σημαντικό, αυτό με χαροποιεί ιδιαίτατα. Με παίρνουν τηλέφωνο και μου μιλούν με έκπληξη για την «ιστορία που δεν γνωρίζαμε». Μου ζητούν να κάνουμε εκδηλώσεις και διαλέξεις. Όλα αυτά με ικανοποιούν πάρα πολύ. Εδώ θα πρέπει να κάνω ιδιαίτερη μνεία στους ανθρώπους της ΗΠΕΠΟΤΕ στους οποίους οφείλεται η έκδοση του βιβλίου και η ενεργοποίηση των συμπατριωτών μας και τους οποίους ευχαριστώ πάρα πολύ.       

 

 

Πόσο χρόνο σας πήρε η έρευνα και πόσο χρόνο ξοδέψατε για τη συγγραφή του βιβλίου;

 

Μετά το δοκίμιο για την Αμερική, το Homo Americanus, ξεκίνησα το βιβλίο αυτό. Ουσιαστικά άρχισα την έρευνα το καλοκαίρι του 2009 και άρχισα να το γράφω το 2011. Οι πηγές μου ήταν περισσότερο οι εφημερίδες της εποχής και λιγότερο τα βιβλία, τα οποία έτσι κι αλλιώς δεν ήταν πολλά. Επίσης, ενώ στο προηγούμενο δοκίμιο, το Homo Americanus η προσέγγιση της ιστορίας ήταν πολυσήμαντη και πολυεπίπεδη (θρησκεία, ψυχολογία, πολιτική, φιλοσοφία, κοινωνικό φαντασιακό (τρόπος σκέψης) μέσω της λογοτεχνίας, κοινωνιολογίας κ.ά. Η προσέγγιση στο «Ματωμένο Θέρος του 1882» δεν είναι τόσο εκτεταμένη. Κι αυτό για λόγους οικονομίας της έκδοσης. Υπάρχει, συνεπώς, έδαφος και για άλλους ερευνητές να συνεχίσουν.     

 

 

Ποια ιστορικά βιβλία πρέπει να έχουμε στην βιβλιοθήκη μας;

 

Δεν μπορώ να συμβουλεύσω επ’ αυτού. Μπορώ να πω, όμως, να διαβάζουμε με πολυμέρεια,  πέρα από την επιφαινόμενη ιστορία, αυτή δηλαδή που γράφουν οι «νικητές»-επικυρίαρχοι.

 

 

Ποιο βιβλίο έχετε στο προσκεφάλι σας;

 

Στο προσκεφάλι μου δεν έχω κανένα. Έχει παρέλθει σε ό,τι με αφορά ο καιρός των αυθεντιών και των «ευαγγελίων» ή των «βίβλων». Τα βιβλία είναι χρήσιμα για την έρευνα και την κριτική σκέψη και όχι για την πίστη. Στην περίπτωση της πίστης αρκούν «οι βίοι αγίων» που μοιράζουν οι κυρίες της εκκλησίας στους απελπισμένους των νοσοκομείων τις Κυριακές!   

 

Τι θα απευθύνατε στους αναγνώστες μας που θα διαβάσουν την συνέντευξή σας

 

Να διαβάσουν το βιβλίο για να αντιληφθούν ότι κανένας αγώνας δεν πάει χαμένος, ότι αυτός ο τόπος είναι ποτισμένος με το αίμα των παππούδων μας. Και πως όταν αγωνίζεται κανείς επαναοικειοποιείται τη χαμένη του αξιοπρέπεια. Ο αγώνας λοιπόν είναι ξανά αναγκαίος σ’ αυτό τον δύσκολο καιρό έτσι ώστε να ξαναβρούμε το «πρόσωπο» που μας αφαίρεσαν, για να σταθούμε ξανά όρθιοι.

 

 

 

           

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ