Γράφει ο Δημήτρης Απ. Καραμπερόπουλος, διδάκτωρ ιστορίας ιατρικής πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών -Βελεστίνου-Ρήγας.

Με την εισήγηση δίνεται συνοπτικά απάντηση στο βασικό ερώτημα αν η όλη δραστηριότητα του Ρήγα Βελεστινλή, το όραμά του, ήταν μια αυθόρμητη κίνηση, ένα ξέσπασμα ή ήταν ένα καλά σχεδιασμένο στρατηγικό σχέδιο για την επανάσταση των σκλαβωμένων με σκοπό την απόκτηση της ελευθερίας τους και τη δημιουργία μιας δημοκρατικής πολιτείας. Οι έρευνες μας, κατά την επανέκδοση των ολοκληρωμένων για πρώτη φορά Απάντων του Ρήγα , έχουν συμβάλλει σημαντικά στην παρουσίαση του στρατηγικού σχεδίου του, του οποίου όμως την ολοκλήρωση της πραγματοποίησής του ανέκοψε η βάσκανος μοίρα μετά την προδοσία από τον τυχάρπαστο Ελληνα έμπορο της Τεργέστης, αφού ωστόσο είχε πάρει διαβατήριο από την Αυστριακή αστυνομία για την κάθοδό του στην Ελλάδα. Ο Ρήγας ήδη από το Βουκουρέστι είχε σχεδιάσει το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασης των σκλαβωμένων, όπως ενδεικτικά φαίνεται από όσα αναφέρει ο αυστριακός πρόξενος στο Βουκουρέστι Μερκέλιους στους προϊσταμένους του στη Βιέννη στις 4 Αυγούστου 1796, «Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες ένας γραμματέας, ονόματι Ρήγας, αναχώρησε από εδώ στις αρχές αυτής της εβδομάδας για να μεταβεί μέσω του Κόκκινου Πύργου στη Βιέννη, με σκοπό να τυπώσει εκεί έναν ελληνικό χάρτη» .
***
Μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453 η κυριαρχία του Σουλτάνου εξαπλωνόταν στον ελληνικό χώρο καταλαμβάνοντας την μία μετά την άλλη περιοχή, και τέλος η κυριαρχία του παγιώθηκε με την κατάληψη και της Κρήτης το 1669. Στη συνέχεια μετά την απόκρουση των οθωμανικών στρατευμάτων (1683-1697) έξω από τα τείχη της Βιέννης, τα βόρεια σύνορα της οθωμανικής αυτοκρατορίας καθορίζονται στην Τρανσυλβανία με τη συνθήκη του Κάρλοβιτς, πόλη της Σερβίας, τριάντα χρόνια αργότερα, το 1699, όπου μέγας Διερμηνέας ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ο εξ Απορρήτων .

Γενιές και γενιές πέρασαν στην κατάσταση της σκλαβιάς και με το όνειρο της λευτεριάς. Κι όλα τούτα τα χρόνια οι σκλαβωμένοι ραγιάδες προσέτρεχαν στον Πάπα και στις αυλές των χριστιανικών δυνάμεων ανατολής και δύσης, ικετεύοντας τους να αποστείλουν στρατιωτική βοήθεια για την αποτίναξη του αλλόθρησκου δυνάστη τους . Του πνεύματος αυτού χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί τα όσα σχετικά γράφει ο Βενετός Διοικητής της Λευκάδας στον Δόγη της Βενετίας στις 5 Φεβρουαρίου του 1687, «Δείγματα υποταγής μου έφεραν οι δημογέροντες των χωριών εκείνων όχι μόνον της περιοχής Αγράφων και Τρικάλων, αλλά και από την Λάρισαν και από τα Φάρσαλα έρχονται και προσφέρονται αυθορμήτως και δηλώνουν υποταγήν και υπόσχονται να συνεισφέρουν ετησίως διάφορα ποσά δια την συντήρησιν του στρατού και στόλου, ελπίζοντες ν’ απαλλαγούν από την τυραννίαν των απίστων» .

Σε αυτήν την νοοτροπία και πρακτική των σκλαβωμένων τομή αποτελεί το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασης του Ρήγα Βελεστινλή για την αποτίναξη της τυραννίας και την απόκτηση της ελευθερίας, πρακτική που δικαιώθηκε μετά εικοσιτέσσερα χρόνια με την Επανάσταση του 1821. Ο Ρήγας γεννήθηκε το 1757 από ντόπιους γονείς στο Βελεστίνο Μαγνησίας. Το βαπτιστικό του όνομα ήταν «Ρήγας», και ως επώνυμο ο ίδιος χρησιμοποίησε το «Βελεστινλής», από το όνομα της γενέτειράς του, του Βελεστίνου. Το γεγονός ότι στο Βελεστίνο βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλεως των Φερών, οι μεταγενέστεροι συγγραφείς, Κων. Κούμας και Χριστ. Περραιβός του δώσανε το επώνυμο «Φεραίος», ενώ ο ίδιος ουδέποτε χρησιμοποίησε αυτό το όνομα. Και στην ιδιαίτερη μελέτη μας αποκαταστήσαμε το όνομα του Ρήγα, διορθώνοντας και τα Σχολικά βιβλία Ιστορίας, τα οποία ανέγραφαν το ανιστόρητο, πως τάχα το πραγματικό του όνομα ήταν «Αντώνιος Κυριαζής» .

Στη διαμόρφωση της επαναστατικής σκέψης του Ρήγα και τη σύλληψη του συγκεκριμένου στρατηγικού του σχεδίου σημαντικό ρόλο θα διαδραμάτισαν: α) τα βιώματά του, β) οι μελέτες του και γ) τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του.

Από τη ζωή στη γενέτειρά του, ο Ρήγας είχε έντονα χαραγμένες τις φρικτές εικόνες της σκλαβιάς. Οι ραγιάδες ήταν στη διάθεση των εκπροσώπων της απολυταρχικής εξουσίας του σουλτάνου, όπως χαρακτηριστικά ο ίδιος σημειώνει στο «Νέο Ανάχαρσι» , όπου διεκτραγωδεί την τραγική κατάσταση των χριστιανών κατοίκων του Βελεστίνου. Η μαρτυρία του Ρήγα για την σκληρή συμπεριφορά των οθωμανών της γενέτειράς του, του Βελεστίνου, επιβεβαιώνεται και από τους περιηγητές και από τον σύντροφό του Χριστόφορο Περραιβό .

Επί πλέον όμως στη γενέτειρά του και γενικότερα στη Θεσσαλία είχε την ευκαιρία να δει, να αισθανθεί, να ψηλαφίσει το μεγαλείο και την αρχαία δόξα του τόπου του και της σκλαβωμένης Ελλάδος γενικότερα. Στην Επιπεδογραφία του Βελεστίνου , που είναι δικό του έργο, μνημονεύει λείψανα των αρχαίων Φερών, Τρόπαιον εις τον γυναικωνίτη του ναού του Αγίου Αθανασίου, ερύπιον ναού, ωρολόγι του ηλίου αρχαιότατο, γεφύρι όπου και μάρμαρο μέγα με επιγραφή. Επίσης στον «Νέο Ανάχαρσι» μνημονεύει τις αρχαιότητες των Αμφανών, της Ιωλκού, το Άντρο του Κενταύρου Χείρωνος στο Πήλιο, δημοσιεύει μια είδηση για μία μεγάλη μαρμάρινη επιγραφή και αναγγέλλει στον επιστημονικό κόσμο της Ευρώπης τον τάφο του Ιπποκράτους στη Λάρισα.

Εκτός από τα βιώματα αυτά της σκληρής σκλαβιάς στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του Ρήγα έπαιξαν ρόλο και οι μελέτες του. Από νωρίς μελετούσε αρχαίους ΄Ελληνες συγγραφείς, αρχαίους γεωγράφους, Ομηρο όπως διαπιστώνεται στον Νέο Ανάχαρσι που διορθώνει τον Γάλλο συγγραφέα για τη λαθεμένη παραπομπή του για τη Δωδώνη . Παράλληλα όμως ο Ρήγας μελετούσε και τους συγγραφείς του Γαλλικού Διαφωτισμού. Ήδη από την ηλικία των 33 ετών ασχολούνταν με τα πολιτικοκοινωνικά θέματα, όπως δείχνει το γεγονός ότι μετέφραζε το βιβλίο του Μοντεσκιέ, Πνεύμα των νόμων, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει στην τελευταία σελίδα του βιβλίου Φυσικής απάνθισμα, Βιέννη 1790.

Σε αυτό το βιβλίο επίσης μας δίνει πληροφορίες για τις μελέτες του. Στον πρόλογο έχει δύο κομμάτια στα γαλλικά, που τα μεταφράζει στα ελληνικά και είναι από τον Αιμίλιο του Ρουσσώ, όπως έχει δείξει ο Λέανδρος Βρανούσης . Επίσης στο κεφάλαιο «Περί παλιρροιών» , αναφέρει ότι διάβαζε τα έργα του Βολταίρου (Voltaire, 1694-1778), και επισημαίνει ένα λάθος του όταν υποστήριζε πως στη Μεσόγειο Θάλασσα δεν υπάρχουν παλίρροιες. Μάλιστα ο Ρήγας ελέγχει την άποψη του Βολταίρου, ενέργεια η οποία δείχνει τη δυναμική και το ανεξάρτητο του πνεύματός του, «Πλήν συγχωρητέος, επειδή πάντοτε επισφαλείς αι επίνοιαι και των πλέον σοφών ανθρώπων» . Επί πλέον μελετούσε τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Diderot και D’Alembert και λήμματά της τα μεταφράζει, όπως έχουμε δείξει στις μελέτες μας και τα μεταφέρει στο «Φυσικής απάνθισμα».

Εκτός από τα βιώματα και τις μελέτες του, σημαντικά γεγονότα της εποχής του συνέβαλαν στο να διαμορφώσει το συγκεκριμένο στρατηγικό σχέδιο, όπως «Τα Ορλωφικά», (1770), δηλ. οι επαναστατικές κινήσεις των σκλαβωμένων Ελλήνων κατά των Οθωμανών μετά από παρακίνηση του ναυάρχου Αλεξίου Ορλώφ (1737-1809), οι οποίες όμως πνίγηκαν στο αίμα λόγω της μη παροχής της υποσχόμενης βοηθείας εκ μέρους των Ρώσων κατά τον πρώτο ρώσο-τουρκικό πόλεμο (1768-1774)]. Τη συνθήκη Καϊναρτζή αναγράφει ο Ρήγας στη Χάρτα του . Ένα δεύτερο σημαντικό γεγονός ήταν ο πόλεμος μεταξύ Αυστρίας, Ρωσίας και Οθωμανικής Πύλης αντίστοιχα, ο πόλεμος των «τριών Ιμπερίων» (1787-1792), όπως τον αποκαλεί ο Ρήγας στην αφιέρωση του βιβλίου του «Φυσικής Απάνθισμα», που κατέληξε στις μεταξύ τους συμφωνίες του Συστόβ (1791) και Ιασίου (1792), διαψεύδοντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο τις ελπίδες των σκλαβωμένων για βοήθεια από τα χριστιανικά κράτη. Και ένα τρίτο μεγάλο ιστορικό γεγονός, που βίωσε ο Ρήγας, ήταν εκείνο της νέας πολιτειακής κατάστασης με την Γαλλική Επανάσταση (1789) με την κατάργηση της κληρονομικής εξουσίας καθώς και τις επιτυχείς στη συνέχεια πολεμικές δραστηριότητες του δημοκρατικού γαλλικού στρατού.
***
Το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασης του Ρήγα διαπιστώνεται, τεκμαίρεται αν μελετήσουμε όλο το συγγραφικό του έργο, αν μελετήσουμε τα έγγραφα τα σχετικά με την σύλληψη, ανάκριση, φυλάκιση και θανάτωσή του. Διακρίνεται σε τρία μέρη:

Α΄. Στην προετοιμασία της σχεδιαζόμενης επανάστασης των σκλαβωμένων με την ενίσχυση του ηθικού τους με τον «Θούριο», την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την ενδυνάμωση της ιστορικής τους συνείδησης και της σύνδεσής τους με τους αρχαίους προγόνους με τα «Ολύμπια» και τον «Νέο Ανάχαρσι».

Β΄. Στη στρατιωτική δράση για την επιτυχία της επανάστασής του πρώτα με την έκδοση του στρατιωτικού εγχειριδίου περί πολεμικής τέχνης και δεύτερον με τον επιτελικό στρατιωτικό σχεδιασμό έναρξης και συνέχισης των στρατιωτικών επιχειρήσεων.

Γ΄. Στο πολιτικό μέρος, σχετικά με τον τρόπο διοίκησης μετά την επικράτηση της επανάστασής του, που περιλάμβανε την έκδοση της «Νέας Πολιτικής Διοίκησης» και την παράλληλη έκδοση αντίστοιχων χαρτών του Βαλκανικού χώρου, οι οποίοι θα αποτελούσαν τους πολιτικούς χάρτες της σχεδιαζόμενης δημοκρατικής του πολιτείας.

Α΄. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Ο Ρήγας, ως πραγματικός επαναστάτης, στόχευε πρώτα να ανυψώσει το ηθικό των σκλαβωμένων, να τους δημιουργήσει την επαναστατική διάθεση και πνοή, απαραίτητα στοιχεία για να προετοιμασθούν να πάρουν τα όπλα για τον ξεσηκωμό. Γνώριζε ότι βασικό στοιχείο της πολεμικής τέχνης αποτελεί το ηθικό των στρατιωτών. Για το σκοπό του αυτό χρησιμοποίησε δύο βασικά στοιχεία της επικοινωνίας, την εικόνα με τα έντυπα και τον ήχο με τη μουσική του Θουρίου.

Ο Ρήγας χρησιμοποιεί κατάλληλο εποπτικό υλικό, με σκοπό να επηρεάσει, να μετατρέψει τη συμπεριφορά των σκλαβωμένων, να τους ανυψώσει το ηθικό, να ενισχύσει την ιστορική τους συνείδηση. Κατά τη σημαντική επαναστατική του χρονιά το 1797 ο Ρήγας εκδίδει τα «Ολύμπια» και στο προλογικό σημείωμά του μνημονεύει τα αγωνίσματα των Ολυμπιακών αγώνων της αρχαιότητος παρατηρώντας ότι και στις μέρες του πολλά ολυμπιακά αγωνίσματα διατηρούνται στην Θεσσαλία και σ’ όλη την Ελλάδα, θέλοντας έτσι να υπενθυμίσει την ιστορική συνέχεια των Ελλήνων. Επίσης εκδίδει τον «Νέο Ανάχαρσι» με πολλές πολιτικοκοινωνικές, θέλοντας να δείξει την αρχαία δόξα και κληρονομιά. Με τον τρόπο αυτό προσπαθεί να συνδέσει τον αρχαίο με τον σύγχρονο Ελληνισμό, τονίζοντας την διαχρονικότητα του και ενισχύοντας την ιστορική μνήμη των σκλαβωμένων. Γι’ αυτό εξάλλου δίπλα στα αρχαία τοπωνύμια βάζει τα αντίστοιχα σύγχρονα τοπωνύμια, Φερές-Βελεστίνο, Αίγιο-Βοστίτζα, Λευκάς-Αγία Μαύρα κ.ο.κ.

Εικόνα Μ. Αλεξάνδρου. Επί πλέον σε μια εποχή, το 1797, κατά την οποία ο Ναπολέων Βοναπάρτης εκθειαζόταν ως ελευθερωτής των λαών και τα στρατεύματά του βρισκότανε δίπλα στην ηπειρωτική Ελλάδα, στα Ιόνια νησιά, και αρκετοί ΄Ελληνες (ο Κοραής, Περραιβός, Μαρτελάος κ.ά) του έπλεκαν ύμνους, ο Ρήγας Βελεστινλής δεν υμνεί τον Ναπολέοντα, δεν γράφει υπέρ του ούτε μια λέξη, ούτε ένα στίχο. Αντίθετα, τη χρονιά εκείνη που ο Ναπολέων βρισκόταν στην Ιταλία και είχε καταλύσει τη Βενετική εξουσία, ο Ρήγας προσφέρει στους σκλαβωμένους, στους ραγιάδες για σύμβολο, για πρότυπο αγωνιστικότητας και αποφασιστικότητας τον Μέγα Αλέξανδρο. Τυπώνει την εικόνα του, που περιβάλλεται από τους τέσσερις στρατηγούς του, τον Αντίγονο τον Κάσσανδρο, τον Πτολεμαίο και τον Σέλευκο, και τις παραστάσεις, με την θριαμβευτική είσοδο του Μ. Αλεξάνδρου στην Βαβυλώνα, την φυγή των Περσών στη μάχη του Γρανικού ποταμού, την οικογένεια του Δαρείου να προσκυνά τα πόδια του Μεγάλου Αλεξάνδρου . Γι’ αυτό εξ άλλου και στον «΄Υμνο Πατριωτικό» του ο Ρήγας αναφωνεί στην 33 στροφή:
«Αλέξανδρε τώρα να βγής
Από τον τάφον και να ιδής
Των Μακεδόνων πάλιν
ανδρείαν την μεγάλην
πώς τους εχθρούς νικούνε
με χαρά στη φωτιά».

 

Θούριος. Ο Ρήγας Βελεστινλής στο στρατηγικό του σχέδιο χρησιμοποιεί και τον ήχο, την μουσική. Γνωρίζει τη δυναμική της για να εμψυχώσει τους σκλαβωμένους, να τους εμφυσήσει την επαναστατική πνοή για τον ξεσηκωμό. Συνθέτει τον Θούριο. Η λέξη ΄΄θούριος΄΄ σημαίνει ορμητικός, πολεμικός μαινόμενος. Και ο Ρήγας την δανείζεται από τους αρχαίους συγγραφείς διότι δεν ήταν σε χρήση στην εποχή του. Έκτοτε εισάγεται στο νεοελληνικό λεξιλόγιο και γίνεται συνώνυμος με την επανάσταση. Ο Θούριος είναι με απλά λόγια γραμμένος, για να είναι κατανοητός στο λαό. Δεν χρειάζονται υποσημειώσεις και επεξηγήσεις, όπως άλλες αξιόλογες ποιητικές δημιουργίες της προεπαναστατικής εποχής. Με χαρακτηριστικές εικόνες διεκτραγωδεί στον Θούριό του την κατάσταση της σκλαβιάς και ωθεί τους σκλαβωμένους στον τιτάνιο του πολέμου αγώνα:
«Ως πότε παλληκάρια να ζούμεν στα στενά
Μονάχοι σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά;
Σπηλιές να κατοικούμεν, να βλέπουμεν κλαδιά,
να φεύγαμ’ απ’ τον κόσμον, για την πικρή σκλαβιά;
Να χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς,
Τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς;», (στιχ. 1-6)
Και στη συνέχεια αναφωνεί το απαράμιλλο, που είναι η εμπειρία των σαράντα χρόνων της ζωής του.:
«Κάλλιο’ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή,
Παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή». (στίχ. 7-8).
Ωστόσο ο Ρήγας στον Θούριό του αναιρεί την επικρατούσα τότε άποψη της ελληνικής διανόησης και ιδιαίτερα των Φαναριωτών πως υπηρετώντας το Σουλτάνο θα γίνει άλωση της εξουσίας από τους Έλληνες. Γι’ αυτό και διακηρύσσει:
«Τι σ’ ωφελεί αν ζήσης και είσαι στη σκλαβιά;
Στοχάσου πως σε ψένουν καθ’ ώραν στη φωτιά.
Βεζύρης, Δραγουμάνος, Αφέντης κι αν σταθής,’
Ο Τύραννος αδίκως σε κάμεις να χαθής», (στίχ. 9-12).
Και ο Ρήγας φέρνει αδιάψευστα παραδείγματα Ελλήνων Ηγεμόνων και Αρχόντων που υπηρέτησαν τον σουλτάνο, για την κατανόησή της άποψής του, που είναι, όπως επισημαίνει, καθρέπτης για να δει την πραγματικότητα:
«Ο Σούτζος κι ο Μουρούζης, Πετράκης, Σκαναβής,
Γκίκας και Μαυρογένης, καθρέπτης είν’ να ιδής.
Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαίκοί,
σκοτώθηκαν κι αγάδες με άδικον σπαθί». (στίχ. 15-18).

Ο Ρήγας γνώριζε καλά πως επανάσταση ενάντια στην τυραννία του σουλτάνου δε γίνεται με στιχουργήματα. Μόνο με παιάνες, με επαναστατικά ορμητικά τραγούδια επιτυγχάνεται το ξεσήκωμα του λαού. Πράγματι, όσοι ραγιάδες έκτοτε άκουγαν του Ρήγα τον Θούριο νοιώθανε ν’ αλλάζει για αγώνα και θυσία η ψυχή τους. Ο Κολοκοτρώνης, ο Γέρος του Μωριά χαρακτηριστικά ομολογεί: «Εφύλαξα πίστιν εις την παραγγελίαν του Ρήγα, και ο Θεός με αξίωσεν και εκρέμασα φούντα εις το Γένος μου, ως στρατιώτης του. Χρυσή φούντα δεν εστόλισε ποτέ το σπαθί μου, όταν έπαιρνα δούλευσιν εις ξένα κράτη», ακολουθώντας ο Κολοκοτρώνης κατά γράμμα τη διακήρυξη του Ρήγα στον Θούριο,
«Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή
ή να κρεμάση φούντα για ξένον στο σπαθί», (στίχ. 57-58).
Για να μαθαίνεται εύκολα ο Θούριος και γρήγορα να διαδίδεται, ο Ρήγας δεν καταγράφει τη μουσική σημειολογία, τις νότες του Θουρίου. Σημειώνει μονάχα ότι θα τραγουδιέται στον σκοπό ενός πολύ γνωστού και πλατιά διαδεδομένου τραγουδιού της εποχής του, στο «Μιά προσταγή μεγάλη», που αναφέρεται στα κατορθώματα του Λάμπρου Κατσώνη, του οποίου οι αγώνες είχαν αναπτερώσει τις ελπίδες των Ελλήνων για την πολυπόθητη λευτεριά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο Θούριος διαδόθηκε σε όλον τον Ελληνικό χώρο .

Ο Ρήγας και τον ψυχολογικό παράγοντα χρησιμοποιεί για να πετύχει τους σκοπούς του. Κάνει χρήση του ΄Ορκου, που τον ακολουθούν μετέπειτα οι Φιλικοί και οι αγωνιστές του 1821. Βάζει τους σκλαβωμένους να ορκισθούν στην απόφασή τους για επανάσταση, με βαρύ τίμημα στην αθέτηση του όρκου τους:
«Κι άν παραβώ τον όρκον, ν΄ αστράψ’ ο Ουρανός
Και να με κατακάψη να γένω σαν καπνός», (στίχ. 39-40).
Επίσης έπρεπε να καταρρίψει ως μύθο την διάχυτη πεποίθηση ότι τα οθωμανικά στρατεύματα ήταν ανίκητα, γι’ αυτό και φέρνει το συγκεκριμένο παράδειγμα των ΄΄Γκιρζιανλήδων΄΄, λαό που επαναστάτησε στην περιοχή της Θράκης. Βροντοφωνεί στον Θούριό του πώς ο Σουλτάνος δεν είναι τόσο δυνατός, όσο οι σκλαβωμένοι νομίζουν. Ο Ρήγας χρησιμοποιεί τον αριθμό «τριακόσιοι» για παραπέμψει συνειρμικά στην ανδρεία των τριακοσίων του Λεωνίδα.
«Ποτέ μην στοχασθήτε πως είναι δυνατός
Καρδιοχτυπά και τρέμει σαν λαγός κι αυτός
Τριακόσιοι Γκιρζιανλήδες τον έκαμαν να διή
Πως δεν μπορεί με τόπια, μπροστά τους να εβγή», (στίχ. 111-114).
Ο Ρήγας ήταν ακόμη και πολύ μεθοδικός στο στρατηγικό του σχέδιο. Προσπαθεί να ενώσει όλους τους σκλαβωμένους λαούς που βρίσκονταν κάτω από την Οθωμανική τυραννία στον αγώνα της επαναστάσεώς του. Η δύναμη εν τη ενώσει. Γι’ αυτό απευθύνει προσκλητήριο σε όλους τους λαούς του Βαλκανικού χώρου και αναφωνεί:
«Βουλγάροι κι Αρβανίτες, Αρμένοι και Ρωμιοί,
αράπηδες και άσπροι, με μιά κοινή ορμή,
για την Ελευθερίαν να ζώσωμεν σπαθί,
πως είμασθ’ αντρειωμένοι, παντού να ξακουσθή», (στίχ. 45-48).
Παράλληλα, στα Δίκαια του Ανθρώπου στο άρθρο 34, ο Ρήγας προσθέτει και το συγκεκριμένο παράδειγμα «Ο Βούλγαρος πρέπει να κινήται, όταν πάσχη ο Ελλην. Και τούτος πάλιν δι’ εκείνον. Και αμφότεροι δια τον Αλβανόν και Βλάχον».
Επί πλέον ο Ρήγας στον Θούριο του τονίζει και των προγόνων την ανδρεία για την ελευθερία, προβάλλοντάς τους ως παράδειγμα, με σκοπό οι επαναστατημένου ραγιάδες να τους μιμηθούν:
«Πώς οι προπάτορές μας ωρμούσαν σαν θεριά
για την ελευθερίαν πηδούσαν στη φωτιά.
Ετζι κ’ ημείς, αδέλφια, ν’ αρπάξωμεν για μιά
Τ’ άρματα, και να βγούμεν απ’ την πικρή σκλαβιά», (στίχ. 116-120).

Ο Θούριος είχε μεγάλη διάδοση στον Βαλκανικό χώρο. Κυκλοφορήθηκε σε χειρόγραφη κυρίως μορφή, διότι λίγα αντίτυπα από την έκδοση του Ρήγα σώθηκαν μετά την προδοσία του. Ο Γάλλος φιλέλληνας Φωριέλ στα χρόνια του Αγώνα, το 1824, κυκλοφόρησε στο Παρίσι το βιβλίο του με τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια. Σ’ αυτά εντάσσει και τον Θούριο, αν και δεν είναι δημοτικό τραγούδι, απόδειξη της πλατιάς διάδοσής του, που είχε γίνει κτήμα του λαού. Επί πλέον μνημονεύει και την επίδρασή που ασκούσε ο Θούριος στο λαό. Ακόμη ο Αλέξανδρος Υψηλάντης (1792-1828) με τους επαναστάτες του τραγουδώντας τον Θούριο ξεκίνησαν την επανάστασή τους το 1821. Ο φλογερός ΄΄Θούριος΄΄ του Ρήγα, σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Ι. Φιλήμονα, είχε γίνει το αγαπημένο άσμα του. Παρόμοια, ο ΄Ανθιμος Γαζής στη διακήρυξή του προς τον λαό της Θετταλομαγνησίας το 1821, παραθέτει στίχους από τον Θούριο, τονίζοντας επί πλέον πως θα πρέπει σύμφωνα με τις ΄΄Διδαχές΄΄του Ρήγα, δηλ. το Σύνταγμά του, να συγκροτηθεί το κράτος μετά την Επανάσταση.

Ο Γεώργιος Τερτσέτης, γραμματέας του Κολοκοτρώνη, χαρακτήρισε τον Θούριο ως «το ιερότερον άσμα της φυλής μας» . Μάλιστα τόνιζε ότι τα τραγούδια του Ρήγα «Ως σάλπιγγες εις την Ιεριχώ εγκρέμισαν τα τείχη της Τριπολιτσάς, ετίναξαν εις τον αέρα με τους αλλοφύλους τα φρούρια της Μονεμβασιάς, του Ναυπλίου, των Αθηνών και τα τρικάταρτα του εχθρού». Και με έμφαση ο Τερτσέτης συμπληρώνει, «Τα λογιωτατίστικα άσματα, δεν εγκρέμισσαν ποτέ, δεν σαλεύουν ούτε την αράχνην του κοκόρου της καμινάδας». Ξεκάθαρα υποδηλώνει ότι μόνον ο επαναστατικός παιάνας, ο Θούριος του Ρήγα, θα μπορούσε να ξεσηκώσει τους σκλαβωμένους ραγιάδες για την επανάσταση, για το ιδανικό της ελευθερίας.

Ο Ρήγας με τον Θούριό του και τα επαναστατικά του κείμενα δίνει και ένα άλλο σημαντικό μήνυμα, ότι η αποτίναξη της τυραννίας και η απόκτηση της Ελευθερίας θα πρέπει να στηριχθεί στις ντόπιες δυνάμεις των σκλαβωμένων, τους οποίους προσκαλεί σε επανάσταση . Στον Θούριό του, όπως και στα άλλα κείμενά του δεν απευθύνει καμιά έκκληση για βοήθεια στις μεγάλες τότε δυνάμεις. Κάτι πρωτόγνωρο για τον Ελληνισμό, που μέχρι τότε οι σκλαβωμένοι Ελληνες για την απόκτηση της ελευθερίας τους προσέβλεπαν στις μεγάλες δυνάμεις της Ανατολής και της Δύσης . Και λίγα χρόνια αργότερα, το 1821, οι εμψυχωμένοι από τον Θούριο επαναστάτες ραγιάδες τον Ρήγα ακολούθησαν.

Β΄. ΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΤΙΝΑΞΗ ΤΗΣ ΣΚΛΑΒΙΑΣ

Γνώριζε καλά ο Ρήγας πως χωρίς τη στρατιωτική νίκη δεν θα αποκτιόταν η ελευθερία. Γι’ αυτό στο στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του εκτός από την ενθάρρυνση και εμψύχωση των σκλαβωμένων, περιλάμβανε και την ένοπλη στρατιωτική επιχείρηση. Για να απαλλαγεί η Ελλάδα από τον Οθωμανικό ζυγό δεν αρκούσαν ούτε η «υπεροχή στις γνώσεις» των Ελλήνων ούτε η «ηθική τελειοποίησή»του, όπως υποστήριζαν οι μετριοπαθείς Ελληνες, ο Κοραής, ο Καποδίστριας και άλλοι, αλλά ο Ρήγας υποστήριζε πως ήταν απαραίτητος ο ένοπλος επαναστατικός αγώνας, άποψη που ακολούθησε αργότερα και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης .

Πολλές οδηγίες στρατιωτικού περιεχομένου ο Ρήγας καταχωρίζει στον Θούριο, στοιχείο που δείχνει την ικανότητα της συστηματικής οργάνωσης, και την αποτελεσματικότητα των ενεργειών του. Δίνει οδηγίες για τις χερσαίες και τις ναυτικές ελληνικές δυνάμεις. Συγκεκριμένα γνώριζε ο Ρήγας ότι πολλοί Έλληνες βρίσκονταν σε ξένους στρατούς, ως απλοί στρατιώτες ή ως αξιωματικοί, όπως για παράδειγμα στο Βασίλειο της Νεαπόλεως υπήρχε σύνταγμα με πολλούς Ελληνες, καθώς και αρκετοί Έλληνες υπηρετούσαν στο ρωσικό στρατό. Γι’ αυτό ο Ρήγας στον Θούριό τους προσκαλεί να έρθουν στην πατρίδα και να αγωνιστούν για την ελευθερία της, τονίζοντας το απαράμιλλο πως είναι ενδοξότερο να πεθάνει κανείς για την πατρίδα του, από το να υπηρετεί του ξένους.
«Και όσοι του πολέμου την τέχνην αγροικούν,
εδώ ας τρέξουν όλοι, Τυράννους να νικούν.
Ως πότ’οφφικιάλος σε ξένους βασιλείς;
Έλα να γένης στύλος δικής σου της φυλής.
Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή,
ή να κρεμάση φούντα για ξένον στο σπαθί», (στίχ. 51-52, 55-58).
Παράλληλα ο Ρήγας γνώριζε τη σημαντική ναυτική δύναμη των Ελλήνων, που λίγες δεκαετίες πιο πριν είχε αρχίσει ραγδαία να αναπτύσσεται. Γι’ αυτό και απευθύνεται στους ναυτικούς και τους προσκαλεί να κτυπήσουν τον εχθρό.
«Δελφίνια της θαλάσσης, αζδέρια των νησιών,
σαν αστραπή χυθήτε, κτυπάτε τον εχθρόν.
Της Κρήτης και της Νύδρας θαλασσινά πουλιά,
καιρός είν’ της Πατρίδος ν’ ακούστε τη λαλιά», (στίχ. 77-80).
Γνώριζε ακόμη ο Ρήγας ότι ο Σουλτάνος υποχρέωνε του σκλάβους Ελληνες των νησιών να στέλνουν τα παλληκάρια τους για ναύτες στην τούρκικη αρμάδα, στα πολεμικά καράβια. Γι’ αυτό και ο Ρήγας βροντοφωνεί πως με τη κήρυξη της επανάστασής του όλοι αυτοί οι Ελληνες ναύτες που υπηρετούν καταναγκαστικά στα καράβια του σουλτάνου να επαναστατήσουν και να τα κάψουν.
«Κι όσ’είστε στην αρμάδα, σαν άξια παιδιά,
οι Νόμοι σας προστάζουν να βάλετε φωτιά», (στίχ. 81-82).
Επίσης ο Ρήγας προσκαλεί όλους τους Ελληνες, που εξ αιτίας της σκλαβιάς και της τυραννίας ξενιτεύτηκαν, να έρθουν για να πολεμήσουν στον μεγάλο αγώνα που θα αρχίσει.
«Όσ’ απ’ την Τυραννίαν πήγαν στην ξενιτειά,
στον τόπον του καθένας ας έλθη τώρα πιά», (στίχ. 49-50).

Ακόμη ο Ρήγας ήταν ενήμερος για την άσχημη πολιτική κατάσταση της οθωμανικής αυτοκρατορίας καθώς και για τις διασπαστικές τάσεις πολλών πασάδων, που κατ’ αυτόν τον τρόπο αποδυναμώνονταν η κεντρική εξουσία του σουλτάνου. Γι’ αυτό στον Θούριό του (στίχ. 87-104) μνημονεύει τον πασά του Βιδινίου Πασβάντογλου και τους πασάδες της Γεωργίας, της Προύσας, του Χαλεπιού και της Αιγύπτου, καθώς και τον λαό στη Θράκη Γκιρζιανλήδες (στίχ. 111-114), που εναντιώνονταν στον σουλτάνο.
Στην εφαρμογή της επαναστατικής του στρατηγικής, ο Ρήγας θεωρεί απαραίτητο στοιχείο την στρατιωτική εκπαίδευση των υποδούλων, που θα πρέπει να γίνει σύμφωνα με τις ισχύουσες απόψεις της πολεμικής τέχνης, στην οποία όμως οι σκλαβωμένοι ήταν απαίδευτοι. Μόνο οι Μανιάτες, οι Σουλιώτες και οι κλεφταρματολοί ήταν εκπαιδευμένοι στον πόλεμο, στα άρματα. Γι’ αυτό και ο Ρήγας μετέφρασε το εγχειρίδιο περί πολεμικής τέχνης του Αυστριακού στρατάρχη Andreas von Khevenhuller,1683-1744, («Maximes du guerre») και το τύπωσε με τον τίτλο «Στρατιωτικόν Εγκόλπιον» με σκοπό να χρησιμοποιηθεί για την στρατιωτική εκπαίδευση των Ελλήνων. Πράγματι οι εμπειρίες από την έκρηξη της Επανάστασης του 1821 έδειξαν ότι τον πρώτο καιρό οι περισσότεροι επαναστάτες ήταν άμαθοι στην τέχνη του πολέμου . Φαίνεται ολοκάθαρα πόσο προνοητικός και ρεαλιστής ήταν ο Ρήγας με το στρατηγικό του σχέδιο.

Σκοπός του Ρήγα θα ήταν η δημιουργία τακτικού στρατού. Δεν έχει βρεθεί, δυστυχώς, μέχρι σήμερα αντίτυπο αυτής της μετάφρασης και έκδοσης γιατί κατασχέθηκαν όλα τα αντίτυπα από την Αυστριακή Αστυνομία αμέσως μετά την προδοσία. Και όσα ξέρουμε για το «Στρατιωτικό Εγκόλπιο», τα γνωρίζουμε από τα ανακριτικά έγγραφα των Αιμ. Λεγράνδ και Κων. Αμάντου. Για το πόσο σημαντική ήταν αυτή η ενέργεια του Ρήγα, να μεταφράσει δηλαδή και να τυπώσει το βιβλίο με την σύγχρονη πολεμική τέχνη, διαπιστώνεται από όσα διατυπώνονται στην Ελληνική Νομαρχία , μόλις οκτώ χρόνια μετά το μαρτύριο του Ρήγα, «.άμποτες κανένας φιλογενής να το κατορθώση, δια νά μάθωσιν όλοι, πόσον η τέχνη του πολέμου είναι μεγάλη». Δεν γνώριζε ο συγγραφέας της ότι ο Ρήγας είχε μεταφράσει το Στρατιωτικό Εγκόλπιο, διότι κατασχέθηκε και καταστράφηκε μετά την προδοσία

Για τη μεγάλη σημασία που ο Ρήγας έδινε στην «πολεμική τέχνη» διαπιστώνεται από όσα προσθέτει στο 5ο άρθρο του Συντάγματός του. Τονίζει ότι όποιος έμαθε ιδιαίτερα την «τακτικήν πολεμικήν» και επιστρέφει στην πατρίδα του, αυτός είναι «γεναίος πολίτης, αξιέπαινος κάτοικος και φίλτατος θνητός επί γής εις τους συμπολίτας του» . Επίσης στο Σύνταγμά του, άρθρο 109, καθιερώνει την στρατιωτική εκπαίδευση και των γυναικών και στο Παράρτημά του, κάνει αναφορά στη χρησιμοποίηση της ξιφολόγχης από τους στρατιώτες. Γνωρίζουμε ότι οι Ελληνες επαναστάτες το 1821 αντιμετώπισαν έντονα την έλλειψη της ξιφολόγχης.

Σχετικά σημειώνει ο Απόστολος Βακαλόπουλος ότι ο αιγυπτιακός τακτικός στρατός είχε και το πλεονέκτημα της λόγχης, που την προσάρμοζαν επάνω στο όπλο και παραπέμπει εις του Φωτάκου τα Απομνημονεύματα, ο οποίος για μια μάχη έγραφε «Εν τω μεταξύ έπιασε βροχή.τα όπλα των Ελλήνων εβράχησαν και έγιναν άχρηστα και τότε πλέον οι τακτικοί Τούρκοι στρατιώται έπεσαν με τας λόγχας επάνω των.» . Ο Ρήγας είχε επισημάνει την σημασία της στην επιτυχία της μάχης.

Στο στρατηγικό του σχέδιο ο Ρήγας περιλάμβανε και το σχεδιασμό της έναρξης της επανάστασης. Αποκαλυπτικά είναι τα έγγραφα ανάκρισης του Ρήγα και των συντρόφων του . Η επανάστασή του θα άρχιζε από Πελοπόννησο, τις περιοχές της Μάνης όπου βρίσκονταν οι εμπειροπόλεμοι Μανιάτες. Μετά θα προχωρούσε να ελευθερώσει την υπόλοιπο Πελοπόννησο και με την παράλληλη στρατιωτική εκπαίδευση των υποδούλων, θα προχωρούσε προς την Ηπειρο, όπου ανθούσε το άλλο μέρος του εμπειροπόλεμου ελληνικού πληθυσμού, οι Σουλιώτες.

Από εκεί θα συνέχιζε, σα σε τόξο, να επαναστατήσει και να ελευθερώσει την υπόλοιπο Ελλάδα και τις άλλες Βαλκανικές περιοχές. Και πράγματι η εξέγερση του 1821 άρχισε από την Πελοπόννησο, όπως ήθελε να ξεκινήσει να εφαρμόσει και ο Ρήγας στο σχέδιό του. Αντίθετα, απέτυχε, ως γνωστόν, η επανάσταση στις Παραδουνάβιες περιοχές, στις οποίες ωστόσο ο Ρήγας ζούσε και τις γνώριζε καλά. Αλλά, ως στρατιωτικός νους ήξερε πολύ καλά ότι δεν θα είχε επιτυχία η έναρξη της επανάστασης του από εκείνα τα μέρη, γι΄ αυτό και στράφηκε προς την Πελοπόννησο.

Επισημαίνουμε ότι ο Ρήγας στήριζε την επανάστασή του στις ντόπιες, γηγενείς δυνάμεις των σκλαβωμένων κι όχι στη βοήθεια των μεγάλων Δυνάμεων της εποχής του. Πουθενά στα έργα του, στον Θούριο, στο Σύνταγμα ο Ρήγας δεν καταχωρίζει έκκληση στις ξένες δυνάμεις για βοήθεια. Γνώριζε ότι οι ξένες δυνάμεις ενδιαφέρονται για τα συμφέροντά τους κι’ όχι για τα συμφέροντα των σκλαβωμένων.

Γ). ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΡΗΓΑ

Το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασης του Ρήγα δεν σταματούσε στην προετοιμασία και στην έκρηξη της επανάστασης, όπως συνήθως συμβαίνει στις εξεγέρσεις. Ο Ρήγας προχωρούσε και στην εδραίωσή της στις περιοχές που θα ελευθέρωνε από την Οθωμανική τυραννία, δημιουργώντας νέο πολιτειακό καθεστώς. Έδινε μεγάλη σημασία στο τι θα γίνει αμέσως μετά τη στρατιωτική νίκη. Πίστευε ότι η αναρχία είναι μορφή τυραννίας, όπως το τονίζει και στο Θούριό του στίχ. 27, «κι αναρχία ομοιάζει τη σκλαβιά». Για τον Βαλκανικό χώρο, που θα ελευθερωνόταν, ετοίμασε το Σύνταγμα και τους αντίστοιχους χάρτες του χώρου αυτού, που ήταν πολιτικοί χάρτες με τις αντίστοιχες διαιρέσεις σε επαρχίες και Τοπαρχίες. Γι’ αυτό τονίζουμε ότι ο Ρήγας ήταν και πολιτικός νους.

1). Το Σύνταγμα. Πριν από την αναχώρηση του από τη Βιέννη για την Ελλάδα, ο Ρήγας μετέφρασε από τα Γαλλικά το Σύνταγμα του 1793, και το ονόμασε «Νέα Πολιτική Διοίκηση» , για να κάνει έντονη την αντίθεση με την παλιά απολυταρχική διοίκηση του σουλτάνου. Περιέχει την «Επαναστατική Προκήρυξη», «Τα Δίκαια του Ανθρώπου» και το «Σύνταγμα». Σε μία εποχή σκλαβιάς και τυραννίας ο Ρήγας είχε την πρόνοια να συντάξει τον πρώτο Καταστατικό Πολιτειακό Χάρτη του Βαλκανικού χώρου. Με την Επαναστατική Προκήρυξη, της οποίας το μεγαλύτερο μέρος είναι κείμενο του Ρήγα , θα διακήρυχνε σε όλα τα έθνη το δίκαιον της ένοπλης εξέγερσης κατά της τυραννικής εξουσίας του Σουλτάνου. Δημιουργούσε κατ’ αυτόν τον τρόπο το δίκαιον για τη νομιμότητα του επαναστατικού κινήματος, για να έχει την πολιτική αναγνώριση. Είναι μία πολύ σωστή πολιτική ενέργεια, μεθοδευμένη κίνηση για να υποστηρίξει τα δίκαια του αγώνα των σκλαβωμένων.

Στη «Νέα Πολιτική Διοίκηση» διακηρύσσονται η ισότητα των πολιτών έναντι των νόμων, η ατομική και εθνική ελευθερία, η ελευθερία έκφρασης των ιδεών, των θρησκευτικών πεποιθήσεων, των συγκεντρώσεων, η ελευθερία του τύπου, η ασφάλεια των πολιτών, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, η κατάργηση της δουλείας, η αντίσταση στη βία και αδικία κ. ά. Ο Ρήγας πρόσθεσε και πολλά δικά του κείμενα στο Γαλλικό Σύνταγμα του 1793 , το οποίο μετέφρασε και είχε ως πρότυπο, τα οποία δείχνουν την πρωτοποριακή πολιτική σκέψη του. Ενδεικτικά μνημονεύονται η υποχρεωτική εκπαίδευση όχι μόνο των αγοριών αλλά και των κοριτσιών («Δίκαια του Ανθρώπου», άρθρο 22), διάταξη που για πρώτη φορά καταχωρίζεται σε Σύνταγμα, η στρατιωτική άσκηση των γυναικών, θεωρούμενος ίσως ως ο εισηγητής της ισότητας ανδρών και γυναικών στην εποχή του. Η προστασία των πολιτών από την τοκογλυφία, η υπεράσπιση της δημοκρατίας από εκείνους που την επιβουλεύονται («Δίκαια του Ανθρώπου», άρθρο 35) κ. ά. Ακόμη τονίζει ότι οι δημοκρατικοί πολίτες θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στα κοινά και να υπερασπίζουν τους δημοκρατικούς θεσμούς, θεωρώντας την υποχρέωση αυτή «το πλέον ιερόν από όλα τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητον από όλα τα χρέη του», από όλες τις υποχρεώσεις τους προς την πατρίδα. Ο Ρήγας προσφέρει κατ’ αυτόν τον τρόπο και ένα σημαντικό διαχρονικό μήνυμα, πού είναι επίκαιρο και στις μέρες μας.

Ο Ρήγας στη «Νέα Πολιτική Διοίκηση», αναγνωρίζει το σεβασμό του κάθε ατόμου και της κάθε ομάδας στο οραματιζόμενο κράτος του. Ολοι οι συν-υπόδουλοι λαοί «χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και γλώσσης» όπως τονίζει στο δεύτερο άρθρο του Συντάγματος, θα απαρτίσουν την αντιπροσωπευτική πολιτεία του. Ο Ρήγας αναγνωρίζει δικαιώματα στις ομάδες, τις μειονότητες. Χαρακτηριστικά ο καθηγητής Νικόλαος Πανταζόπουλος παρατηρεί ότι «ο Ρήγας προχωρούσε πέρα από τις διακηρύξεις της Γαλλικής Επαναστάσεως, που αναγνωρίζει πολιτικά και ατομικά δικαιώματα στη μονάδα, τον πολίτη και όχι στην ομάδα δηλαδή στις μειονότητες. Γινόταν έτσι πρόδρομος της Οικουμενικής Διακηρύξεως των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1958, η οποία, καθώς είναι γνωστό, αναγνωρίζει ανθρώπινα δικαιώματα με το ίδιο όπως ο Ρήγας πνεύμα σε μικρές ή μεγάλες ομάδες» .
Για την καλή λειτουργία του σχεδιαζόμενου κράτους του, της «Ελληνικής Δημοκρατίας», ο Ρήγας το διαιρεί σε Επαρχίες, Τοπαρχίες, από τις οποίες θα εκλέγονται με ψηφοφορία οι αντιπρόσωποι για την Βουλή. Καταχωρίζονται πολλά άρθρα για τον τρόπο εκλογής τους από τις Τοπαρχίες και Επαρχίες, όπως επίσης και ο τρόπος συγκροτήσεως των σχετικών οργάνων του σχεδιαζόμενου κράτους του, το οποίο θα εκτείνονταν στο χώρο όπου βρίσκονταν η οθωμανική εξουσία και στη «Χάρτα» καθορίζονται με την ιδιαίτερη διαγράμμιση τα σύνορα στο βόρειο τμήμα της.

2). Οι χάρτες του Ρήγα, πολιτικοί χάρτες του σχεδιαζόμενου κράτους του. Στο στρατηγικό σχέδιο της επανάστασης του Ρήγα εντάσσεται και η έκδοση το 1797 των χαρτών του, «Χάρτα της Ελλάδος», «Νέα Χάρτα της Βλαχίας» και «Γενική Χάρτα της Μολδοβίας», καθώς και εκείνων που ετοίμαζε της Βουλγαρίας, της Σερβίας και της Βοσνίας . Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα είχε λεπτομερείς χάρτες για όλο το σχεδιαζόμενο κράτος του, διαιρεμένο σε Επαρχίες και Τοπαρχίες, σύμφωνα με το Σύνταγμά του, άρθρο 3, όπου αναγράφει ότι διαιρείται σε Επαρχίες και Τοπαρχίες «δια την ευκολίαν της διοικήσεως». Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των ερευνών μας τεκμηριώθηκε ότι οι χάρτες αυτοί είναι πολιτικοί χάρτες του σχεδιαζόμενου κράτους του, το οποίο θα δημιουργούνταν μετά την επικράτησή της επανάστασής του, γι’ αυτό και οι χάρτες έχουν συνάφεια με τη Νέα Πολιτική Διοίκηση. Ο Ρήγας δεν ήταν επαγγελματίας χαρτογράφος. Ηταν επαναστάτης και ενέτασσε την έκδοσή τους στο στρατηγικό του σχέδιο. Σκοπός του ήταν να διεξαχθούν εκλογές για την εκλογή των βουλευτών γι’ αυτό και ήθελε τους χάρτες του σχεδιαζόμενου κράτους του.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην «Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως» παρουσιάζει εκτός των άλλων η παράσταση του κοιμισμένου λιονταριού στη ράχη του οποίου επικάθονται τα σύμβολα εξουσίας του Σουλτάνου, ενώ στα πόδια του ο Ρήγας έβαλε οριζόντια το ΄΄ρόπαλο του Ηρακλέους΄΄, που για πρώτη φορά έχει επισημανθεί . Ερμηνεύσαμε, αποκωδικοποιήσαμε αυτόν τον συμβολισμό. Με το κοιμισμένο λιοντάρι, ο Ρήγας συμβολίζει του σκλαβωμένους, οι οποίοι όταν ενθουσιαστούν από τον Θούριο και την επανάστασή του θα αρπάξουν τα όπλα και θα γκρεμίσουν την εξουσία του Σουλτάνου και θα δημιουργήσουν την Νέα Πολιτική Διοίκηση. Διεξοδικά μπορεί κανείς να μελετήσει την πρόσφατη μελέτη μας «Το ρόπαλο του Ηρακλέους στους χάρτες του Ρήγα. Νέες έρευνες».

Το λιοντάρι συμβολίζει τους σκλαβωμένους και όχι τον Σουλτάνο, όπως πρόσφατα υποστηρίχθηκε , τεκμηριώνεται από τους πρώτους ακόμη στίχους του «Θουρίου» του, όπου ο Ρήγας δίνει την επεξήγηση πως τα παλληκάρια των σκλαβωμένων είναι σαν τα λιοντάρια:
«Ως πότε παλληκάρια, να ζούμεν στα στενά,
μονάχοι, σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά», (στιχ. 1-2).
Επίσης σε άλλους στίχους του «Θουρίου» αποκαλεί λιοντάρια τους Σουλιώτες και τους Μανιάτες:
«Σουλιώτες και Μανιάτες, λιοντάρια ξακουστά
ως πότε στες σπηλιές σας κοιμάστε σφαλιστά;», (στιχ. 63-64).
Παρόμοια και στον «Υμνο Πατριωτικό» στροφή 5 και 15 ο Ρήγας δίνει τη σχετική ερμηνεία για το συμβολισμό του λιονταριού, που είναι τα σκλαβωμένα παλληκάρια.
Τον Σουλτάνο και τους πασάδες του τους ο Ρήγας αποκαλεί «λύκους». Αυτός είναι ο χαρακτηρισμός για τον Σουλτάνο και όχι το λιοντάρι. Στον «Θούριό» του ιδιαίτερα ο Ρήγας παρατηρεί πως αν δεν του στέλνουν από την Αίγυπτο το χαράτσι θα «ψωφίσει ο λύκος», δηλ. ο Σουλτάνος, δείχνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο και την πολιτικοοικονομική του σκέψη,
«Χαράτζι της Αιγύπτου στην Πόλ’ ας μη φανή,
για να ψοφήσ’ ο λύκος, οπού σας τυραννεί», (στίχ. 103-104).
Παρόμοιο χαρακτηρισμό παρατηρούμε και στους επόμενους στίχους του «Θουρίου»:
«Να σφάξωμεν τους λύκους, που τον ζυγόν βαστούν
και Χριστιανούς και Τούρκους σκληρά τους τυραννούν», ( στίχ. 121-122).
Στο ανωτέρω δίστιχο του «Θουρίου», ο Ρήγας δίνει συνοπτικά την στρατηγική του, η οποία στηρίζεται στην δύναμη των σκλαβωμένων και όχι στη βοήθεια των ξένων δυνάμεων και σε Αγαθαγγελικούς χρησμούς» . Πρέπει να εξουδετερωθούν, υποστηρίζει ο Ρήγας, οι «λύκοι» που κρατούν το ζυγό της τυραννίας, δηλαδή ο Σουλτάνος και οι κατά τόπους εκπρόσωποί του, οι οποίοι τυραννούν τον λαό, και τους Χριστιανούς και τους Τούρκους. Σημαντική πολιτικοκοινωνική θεώρηση του προβλήματος της εξουσίας, σύμφωνα με την οποία θα έπρεπε να αλλάξει και στη θέση της να τεθεί η «Νέα Πολιτική Διοίκησις», ο δημοκρατικός τρόπος διοίκησης, που θα σέβεται τα δικαιώματα του κάθε πολίτη, ανεξάρτητα από φυλή, γλώσσα και θρησκεία.
«Χάρτα της Ελλάδος». Μετά την έκδοση της «Επιπεδογραφίας της Κωνσταντινουπόλεως» ο Ρήγας αμέσως άρχισε να εκδίδει από τις αρχές του 1797 τα υπόλοιπα ένδεκα φύλλα της «Χάρτας της Ελλάδος». Η «Εφημερίς» των Σιατιστινών αδελφών Πούλιου έχει δημοσιεύσει σχετικές αναγγελίες με την πορεία της έκδοσής τους. Η έκδοση ιδιαίτερα των φύλλων της «Χάρτας» εντυπωσίασε τους ειδικούς ευρωπαίους χαρτογράφους καθώς και τους Ελληνες λογίους .

Ένα πρώτο ερώτημα που είχε τεθεί από τους ερευνητές ήταν αν ο Ρήγας σχεδίασε εξ αρχής την «Χάρτα» ή χρησιμοποίησε κάποιον πρότυπο χάρτη και ποιόν. Ιδιαίτερα ο Γεώργιος Λάϊος το 1960 στην διεξοδική του μελέτη για τη «Χάρτα» χαρακτηριστικά τόνιζε «ένα ωρισμένο πρότυπο της Χάρτας δεν έχει ακόμη ανευρεθή και θα πρέπει να αναζητηθή» . Τεκμηριώσαμε πλέον ότι ο Ρήγας χρησιμοποίησε για τα εννέα φύλλα της «Χάρτας» του ως πρότυπο τον χάρτη της αρχαίας Ελλάδος του Gull. Delisle (1675-1726) «Graeciae Antique Tabulae Nova» . Το ότι ο χάρτης της αρχαίας Ελλάδος του Delisle αποτελεί το πρότυπο της «Χάρτας» του Ρήγα συμπεραίνεται από τον ίδιο σχεδιασμό π.χ. της Μαγνησίας, της Χαλκιδικής, της νήσου Λέσβου, της Θράκης, της Μικράς Ασίας κ.ά, καθώς επίσης και από την αντιστοιχία των τοπωνυμίων. Αναγράφονται από τον Ρήγα τα ίδια τοπωνύμια της αρχαίας Ελλάδος, που αναγράφονται στον χάρτη του Delisle για τις επαρχίες, τοπαρχίες, πόλεις και χωριά στη Θράκη, Μακεδονία, Θεσσαλία, Ηπειρο, Βοιωτία, Αττική, Εύβοια, Πελοπόννησο, Κρήτη και Μικρά Ασία.
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο Ρήγας δίπλα στα αρχαία ονόματα έβαλε και τα αντίστοιχα ονόματα της εποχής του για πόλεις, χωριά, ακρωτήρια, ποταμούς, βουνά. Μάλιστα για την αναγραφή αυτή των τοπωνυμίων διαφορετικών εποχών, για τους «παραχρονισμούς», όπως αποκαλούνται, ο Ρήγας κατηγορήθηκε από τους ειδικούς χαρτογράφους.

Όμως πρέπει να τονισθεί ότι σκοπός του Ρήγα δεν ήταν ο καθαρά χαρτογραφικός χαρακτήρας του έργου του, αλλά ήθελε να χρησιμοποιήσει τα ονόματα της αρχαίας Ελλάδος, δίνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την ιστορική συνέχεια και επί πλέον θα είχε ένα πολιτικό χάρτη με την ελληνική πολιτική διαίρεση και όχι εκείνη της Οθωμανικής εξουσίας, για τις ανάγκες του σχεδιαζόμενου κράτος του για τη διενέργεια εκλογών μετά την επανάστασή του. Γι’ αυτό εξάλλου ο Ρήγας δεν χρησιμοποίησε τον χάρτη της Ελλάδος της συγχρόνου του εποχής που ο ίδιος χαρτογράφος ο Delisle είχε επίσης σχεδιάσει, στοιχείο που δείχνει τον σκοπό του Ρήγα στο σχεδιασμό του επαναστατικού του έργου.

Ενδιαφέρον μεγάλο παρουσιάζει η παράσταση στον τίτλο της Χάρτας της πάλης του γυμνόποδα Ηρακλή με το ξύλινο ρόπαλο, σύμβολο της ελληνικής πνευματικής δύναμης, με την έφιππο Αμαζόνα της οποίας ο σιδερένιος διπλός πέλεκυς, σύμβολο της περσικής, ασιατικής δύναμης, δηλ. της δύναμης των αρμάτων, της ύλης, είναι τσακισμένος. Ο Ρήγας με τους συμβολισμούς αυτούς προσφέρει μήνυμα αισιοδοξίας στους σκλαβωμένους πως στον αγώνα της επανάστασης θα νικήσει τελικά η ηθική δύναμη αν πορευτούν με τις αρετές του Ηρακλή, αποφασιστικότητα, αφοσίωση στα ιδεώδη, πίστη στο καθήκον, υπεράσπιση του δικαίου.
Για το βόρειο μέρος της «Χάρτας», που περιέχεται στα φύλλα 10, 11 και 12, ο Ρήγας για να συμπεριλάβει μεγαλύτερο μέρος του βαλκανικού χώρου, όπου εκτείνονταν η οθωμανική εξουσία, μια και ο χάρτης της αρχαίας Ελλάδος εκτείνονταν λίγο πιο πάνω από τον Αίμο, χρησιμοποίησε, όπως έχει δείξει η έρευνά μας, έναν άλλο χάρτη ως πρότυπο, τον σύγχρονο χάρτη του Rizzi Zannoni . Υπάρχει ομοιότητα στα γεωγραφικά σχέδια και στην αντιστοιχία των τοπωνυμίων.

Ο Ρήγας σε όλα τα φύλλα της «Χάρτας» του στα διάφορα κενά έβαλε και 162 νομίσματα αρχαίων ελληνικών πόλεων, θέλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο να δείξει στους νεώτερους Ελληνες την αρχαία ακμή και δόξα. Γνώριζε καλά πως νόμισμα σημαίνει δύναμη οικονομική, πολιτική και κατ’ αυτόν τρόπο έδειχνε τη σύνδεση με το παρελθόν. Γι’ αυτό εξάλλου σε πολλά νομίσματα ανέγραψε και το σύγχρονο όνομα της αρχαίας πόλεως, στην οποία ανήκε το νόμισμα π.χ. «Βελεστίνου», «Βοστίτζας», «Δημητζάνας», «Φονιά», «Ζάρκου», «Δαμασιού», «Τρικκάλων». Δημιουργείται ασυνείδητα η σύνδεση του παρόντος με το ένδοξο παρελθόν. Η τακτική αυτή έχει σχέση με το επαναστατικό του πρόγραμμα για την ενίσχυση της αυτοσυνειδησίας των σκλαβωμένων και την αφύπνισή τους.

Παρόμοια ο Ρήγας καταχώρισε και εννέα Επιπεδογραφίες, εκ των οποίων οι οκτώ είναι αρχαίων ιστορικών τόπων, Πλαταιών, Σαλαμίνος, Σπάρτης, Θερμοπυλών, Αθηνών, Δελφών, Ολυμπίας, και του αρχαίου θεάτρου, που τις έλαβε από το έργο του Barbie du Bocage και μία που ο ίδιος σχεδίασε, την Επιπεδογραφία της γενέτειράς, του Βελεστίνου. Ενδιαφέρον έχει να τονισθεί ότι ό ίδιος ο Ρήγας ξεκαθαρίζει στον τίτλο, προς αποφυγή παρερμηνειών, πως οι επιπεδογραφίες είναι προς κατανόηση του ταξειδίου του «Νέου Αναχάρσιδος».

Σύνορα στη «Χάρτα τα Ελλάδος». Ένα σημαντικό στοιχείο το οποίο επισημάνθηκε κατά την έρευνά μας είναι η ιδιαίτερη σημειογραφία των συνόρων, που ο Ρήγας έχει καταχωρίσει στα βόρεια σύνορα του σχεδιαζόμενου κράτους του με τη Δαλματία, και την Κάτω Ουγγαρία. Αυτήν την σημειογραφία των συνόρων ο Ρήγας δεν την καταχωρίζει στο Υπόμνημα της «Χάρτας», ενώ αναγράφει τις ιδιαίτερες διακεκομμένες γραμμές για τις Τοπαρχίες και τις Επαρχίες. Φυσικά δεν θα ήταν δυνατόν ο Ρήγας να αναγράψει και την αντίστοιχη για τα σύνορα, διότι θα έπρεπε να την επεξηγήσει. Δεν μπορούσε να επεξηγήσει ότι είναι για τα σύνορα του σχεδιαζόμενου κράτους μου, ούτε φυσικά ότι είναι τα σύνορα της Οθωμανικής επικράτειας, διότι η «Χάρτα» ήταν γεμάτη με 162 νομίσματα αρχαίων ελληνικών πόλεων και τις Επιπεδογραφίες ιστορικών πόλεων και τόπων. Όλα αυτά συνέβαλαν ώστε να αποκρύψει τον πραγματικό του σκοπό για να παίρνει για έξι μήνες την άδεια εκτυπώσεως από τον λογοκρίτη της Αυστριακής αστυνομίας, διότι τότε τίποτε δεν τυπώνονταν χωρίς την άδειά του.

«Νέα Χάρτα της Βλαχίας» και «Γενική Χάρτα της Μολδοβίας». Ο Ρήγας τύπωσε τους δύο αυτούς χάρτες, τον καθένα σε ένα φύλλο και σχεδίαζε να εκδώσει, όπως μνημονεύθηκε παραπάνω, παρόμοιους λεπτομερείς χάρτες και για τις υπόλοιπες περιοχές, Βουλγαρίας, Σερβίας και Βοσνίας. Οι χάρτες της Βλαχίας και Μολδαβίας διαπιστώσαμε κατά την επανέκδοσή τους ότι είναι διαιρεμένοι σε Τοπαρχίες και με ιδιαίτερη παχιά διακεκομμένη γραμμή τα σύνορα με την Τρανσυλβανία και Ρωσική Πολωνία. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν οι παραστάσεις με τις προσωπογραφίες των Ηγεμόνων Αλεξάνδρου Υψηλάντη της Βλαχίας και Αλεξάνδρου Καλλιμάχη της Μολδαβίας με σχετικά επιγράμματα .

Εντύπωση προκαλεί ότι τα σύμβολα των Ηγεμονιών της Βλαχίας και Μολδαβίας ο Ρήγας τα έχει πλαγιασμένα, σαν παραριγμένα και κάτω από αυτά έχει βάλει οριζόντια το ΄΄ρόπαλο του Ηρακλέους΄΄, όπως και στην «Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως» στα πόδια του κοιμισμένου λιονταριού. Θεωρούμε ότι ο Ρήγας θέλει να δώσει ένα μήνυμα, όπως και στην περίπτωση του κοιμισμένου λιονταριού, πως με τον Θούριο και την επανάστασή του οι σκλαβωμένοι θα αδράξουν το ρόπαλο, τα άρματα, και θα διώξουν τον τύραννο Σουλτάνο, ανορθώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τα σύμβολα των επαρχιών της Βλαχίας και Μολδαβίας στο οραματιζόμενο δημοκρατικό του κράτος.

Ωστόσο θα πρέπει να διερευνήσουμε την κατάθεση του Ρήγα, ο οποίος στις ανακρίσεις υποστήριξε ότι τύπωσε τους χάρτες αυτούς με την οικονομική υποστήριξη των Ηγεμόνων και προς «κερδοφορίαν» . Θα θέλαμε να παρατηρήσουμε ότι ο Ρήγας μάλλον σκόπευε να συγκαλύψει τους πραγματικούς του σκοπούς γι’ αυτό και κατέθεσε ότι τύπωσε τους χάρτες με τη χρηματοδότηση των Ηγεμόνων. Επί πλέον είναι μια απάντηση σκοπιμότητας την ώρα της ανακρίσεως. Εξάλλου διαφωτιστικά στοιχεία αποτελούν οι θυρεοί, τους οποίους ο Ρήγας έβαλε κάτω από τις προσωπογραφίες των ηγεμόνων, τα σύμβολα των ηγεμονιών τους, πλαγιασμένους και όχι σε ορθία θέση, όπως θα άρμοζε σε σύμβολα καθώς και το ΄΄ρόπαλο του Ηρακλέους΄΄ οριζόντια, όπως παρατηρούμε στις εικόνες. Αν ο Ηγεμόνας είχε παραγγείλει τους χάρτες, νομίζουμε ότι δεν θα ήθελε τα σύμβολα της ηγεμονίας του να είναι πλαγιασμένα σα παραπεταμένα και μάλιστα μισοσκεπασμένος από βιβλίο ο θυρεός της Μολδαβίας.

Με τις προσωπογραφίες των ηγεμόνων και τις άλλες παραστάσεις, τις οποίες ο Ρήγας έβαλε στους χάρτες της Βλαχίας και Μολδαβίας ήθελε να παραπλανήσει τη λογοκρισία της Αυστριακής αστυνομίας από όπου θα έπαιρνε άδεια για την εκτύπωση των χαρτών αυτών. Η παρουσία του ΄΄ροπάλου του Ηρακλέους΄΄, που για πρώτη φορά έχει εντοπισθεί στις παραστάσεις κάτω από την προσωπογραφία των ηγεμόνων, δίνει την εξήγηση. Ο Ρήγας εντάσσει τους χάρτες αυτούς στο επαναστατικό του σχέδιο. Δεν τύπωσε τους δύο αυτούς χάρτες για καλλιτεχνικούς λόγους, σα χαρτογράφος, σε μια εποχή κατά την οποία παράλληλα τύπωνε τη «Χάρτα της Ελλάδος», την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση», τον «Θούριο» και τα άλλα βιβλία του. Τους τύπωσε για το επαναστατικό του σχέδιο για να έχει χάρτες όλων των επαρχιών του κράτους του. Οι χάρτες της Βλαχίας και Μολδαβίας, ως επαρχίες είναι διαιρημένες σε τοπαρχίες, απαραίτητο εργαλείο στο επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα για την εκλογή των αντιπροσώπων κατά τις εκλογές, που ετοίμαζε μετά την επανάσταση του και τη δημιουργία του οραματιζόμενου κράτους του. Γι’ αυτό εξάλλου ο Ρήγας χρησιμοποιεί στον Νέο Ανάχαρσι, (σελ. 332), τον όρο Τοπαρχία, «..εν τη Βλαχία εις τας τοπαρχίας Βλάσκαν, Τελ Οτμάνι και ΄Ολτον».

Προσθέτουμε ακόμη ότι ο Ρήγας βρίσκει την ευκαιρία κατά την έκδοση του χάρτη της Μολδαβίας, στον οποίο πρόσθεσε και ορισμένα αρχαία τοπωνύμια, όπως έχουμε δείξει στην επανέκδοσή του, να χρησιμοποιεί κείμενο πάλι από την Γαλλική Encyclopedie, για το κείμενο «Προς τω Τύρα όπου η Οφιούσα, Πλίν. Βιβλ. δ.» που είναι γραμμένο στο ανοιχτό βιβλίο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο με την έρευνά μας αποδεικνύεται ο Ρήγας Βελεστινλής και για μία ακόμη φορά μετά το 1790 χρησιμοποιούσε τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Diderot και D’ Alembert στην ακμή της επαναστατικής του δράσης, το 1797 κατά την προετοιμασία και έκδοση των έργων του.

Γιατί ο Ρήγας εξέδωσε τους χάρτες του; Για την σκοπιμότητα έκδοσης των Χαρτών μερικές φορές μάλιστα διατυπώνονται και άστοχες κρίσεις όπως για παράδειγμα από τον Πολ. Ενεπεκίδη , ότι η Χάρτα της Ελλάδος είναι στρατιωτικός χάρτης, και ότι αποτελεί τον πρώτο «επιτελικό χάρτη» της Ελλάδος, ενώ, όπως έχουμε δείξει στη μελέτη μας, είναι χάρτης της αρχαίας Ελλάδος και οι δρόμοι είναι της εποχής εκείνης και όχι της συγχρόνου εποχής του Ρήγα, που θα άρμοζε σε έναν επιτελικό στρατιωτικό χάρτη.

Στην αυθεντική για πρώτη φορά επανέκδοση της Χάρτας κατά το 1998, υποστηρίξαμε ότι η «Χάρτα της Ελλάδος» ήταν πολιτικός χάρτης του κράτους του, το οποίο ο Ρήγας ήθελε να δημιουργήσει μετά την επανάσταση του και να διενεργήσει εκλογές. Γι’ αυτό και πήρε χάρτη της αρχαίας Ελλάδος του Delisle με τη διαίρεση του χώρου σε επαρχίες και τοπαρχίες και κατ’ αυτόν τον τρόπο θα είχε την αρχαία ελληνική πολιτική διαίρεση και ονοματολογία και όχι την σύγχρονή του Οθωμανική. Επί πλέον τύπωσε και τους χάρτες των επαρχιών της Βλαχίας και Μολδαβίας με τη διαίρεση τους σε τοπαρχίες και ετοίμαζε τους αντίστοιχους χάρτες της Βουλγαρίας, Σερβίας και Βοσνίας, ώστε να έχει για όλο το κράτος του την πολιτική διαίρεσή.

Όλες αυτές οι εκδόσεις των χαρτών εντάσσονταν στο επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα, ο οποίος ξεκάθαρα διατυπώνει ότι μετά την επανάστασή του σχεδίαζε να δημιουργήσει στον Βαλκανικό χώρο το κράτος του, που παριστάνεται με τους χάρτες του και έρχονται σε συνάφεια με το πολιτικό πρόγραμμά του τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση», που είναι, όπως χαρακτηριστικά γράφει, για τους «κατοίκους της Ρούμελης, της Μ. Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας».

Το δημοκρατικό κράτος του Ρήγα. Η ενότητα του Βαλκανικού χώρου κατά την εποχή του Ρήγα διατηρούνταν κάτω από την απολυταρχική, δεσποτική εξουσία του σουλτάνου, στην οποία δεν υπάρχει σεβασμός στα «Δίκαια του Ανθρώπου», στα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτήν την ενότητα του Βαλκανικού χώρου, ο Ρήγας ήθελε να διατηρήσει με την «Νέα Πολιτική Διοίκησή» του. Θα δημιουργούσε την αντιπροσωπευτική, δημοκρατική πολιτεία, η οποία θα είχε κοινούς νόμους για όλους τους λαούς του Βαλκανικού χώρου. Χαρακτηριστικά ο Νικόλαος Πανταζόπουλος σημειώνει ότι «το κράτος του Ρήγα θεμελειούται επί της συμμετοχής όλων των υποδούλων εθνοτήτων, βάσει της γενικής ρήτρας της ισότητος-αλληλεγγύης των αποτελουσών αυτό ομάδων, ανεξαρτήτως εθνικής προελεύσεως ή θρησκευτικής πεποιθήσεως» .

Τονίζεται ότι η δημοκρατική ενοποίηση του Βαλκανικού χώρου θα ήταν αποτέλεσμα όχι της απολυταρχικής εξουσίας, αλλά απόρροια της κοινής θέλησης των λαών να συνυπάρχουν, να έχουν κοινούς νόμους, κοινό σύστημα εκλογής των αντιπροσώπων της κάθε επαρχίας και κοινή διακυβέρνηση, χωρίς διακρίσεις μεταξύ των λαών, όπως ο Ρήγας είχε την πρόνοια να τα γράψει και να τα έχει έτοιμα για μετά την επανάστασή του. Πίστευε ότι η ανυπαρξία των νόμων, όπως σημειώνει στην Επαναστατική του Προκήρυξη, ήταν η αιτία της άθλιας κατάστασης των λαών. Η διάσπαση των εθνοτήτων εντός του Βαλκανικού χώρου θα ήταν εις βάρος των ίδιων των λαών. ΄Ηθελε τη συνεργασία τους, την δημοκρατική ενοποίησή τους για το καλό όλων, για την ανάπτυξή και πρόοδο τους. Εξάλλου στον Βαλκανικό χώρο κατά την οθωμανική εξουσία δεν υπήρχαν στεγανά όρια των εθνοτήτων και κατ’ επέκταση στην πολιτεία που θα δημιουργούνταν μετά την επανάστασή του. Το κράτος του θα ήταν χωρίς διάκριση φυλής, θρησκείας και γλώσσας, δηλ. θα ήταν ένα κράτος πολυεθνικό, πολυγλωσσικό και πολυθρησκευτικό.

Συμπέρασμα

Το όραμα του Ρήγα Βελεστινλή ήταν η υλοποίηση του στρατηγικού σχεδίου της επανάστασης των σκλαβωμένων για την απόκτηση της ελευθερίας τους και τη δημιουργία της δημοκρατικής του πολιτείας στον βαλκανικό χώρο. Για την εφαρμογή του προνόησε πρώτα για την ψυχολογική τόνωση των σκλαβωμένων επαναστατών με τον Θούριο, τον Υμνο πατριωτικό και την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και για την ενίσχυση της ιστορικής μνήμης τους με τον Νέο Ανάχαρσι και τα Ολύμπια. Μετά είχε καταστρώσει συγκεκριμένο επιτελικό στρατιωτικό σχέδιο για την εκπαίδευση των απόλεμων ραγιάδων με τη μετάφραση του «Στρατιωτικού Εγκολπίου» και συγκεκριμένη τακτική έναρξης και συνέχισης της στρατιωτικής δράσης. Και τέλος ο Ρήγας προνόησε και για τον τρόπο διοικήσεως του ελεύθερου βαλκανικού χώρου μετά την επανάσταση, μεταφράζοντας το Γαλλικό Σύνταγμα του 1793, στο οποίο πρόσθεσε και αρκετά δικά του στοιχεία.

Διαπιστώνονται κατ’ αυτόν τον τρόπο τα χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας του Ρήγα που τον καθιστούν μία από τις μοναδικές φυσιογνωμίες του Ελληνικού και Βαλκανικού χώρου: Διαφωτιστής, Επαναστάτης, πολιτικός νους, στρατιωτικός νους, εθνεγέρτης, μάρτυρας και οραματιστής μιας δημοκρατικής πολιτείας στο Βαλκανικό χώρο. Χαρακτηριστικά εν προκειμένω είναι τα λόγια του στρατηγού Μακρυγιάννη, ο οποίος στην παράσταση «Πτώσις της Κωνσταντινουπόλεως» γράφει το 1836 πως ο Ρήγας έμαθε στους σκλαβωμένους τον τρόπον της απελευθερώσεως τους: «Μετά πολλούς αιώνες Ρήγας ο Βελεστινλής σπύρει τον σπόρον της ελευθερίας εις τους Ελληνας και τους ενθαρρύνει οδηγών αυτούς τον τρόπον της απελευθερώσεως των. Οι Ελληνες ενθουσιασθέντες και ενθαρρυθέντες από τους λόγους του Ρήγα έλαβον τα όπλα υπέρ της Ελευθερίας».

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ