Πριν από ακριβώς 100 χρόνια γεννήθηκε στο Βερολίνο ο μοναδικός Χέλμουτ Νιούτον. Ανατρεπτικός, πρωτοπόρος, διαμφισβητούμενος, ηδονοβλεψίας, αλλά και περιζήτητος φωτογράφος πορτρέτων.Του άρεσε να προκαλεί και να σοκάρει. Το πρώτο σοκ το πήραν οι γονείς του, όταν, σε ηλικία 16 χρονών, τους ανακοίνωσε ότι θα γίνει φωτογράφος. Ο Χέλμουτ Νοϊστέντλερ, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, άφησε το γυμνάσιο και το 1936, παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα του, εύπορου εργοστασιάρχη της εποχής, άρχισε να μαθητεύει κοντά στην Yva, κατά κόσμον Έλζε Ερνεστίνε Νοϊλέντερ-Σίμον, μία καταξιωμένη φωτογράφο μόδας. Όμως σύντομα αρχίζουν στη ναζιστική Γερμανία οι συστηματικές διώξεις των Εβραίων και ο εβραϊκής καταγωγής Χέλμουτ Νοϊστέντλερ αναγκάζεται να διαφύγει στο εξωτερικό. Φτάνει στην Αυστραλία, μέσω Σιγκαπούρης. Δεν θα ξαναδεί ποτέ τους γονείς του.

Κάθε αρχή και δύσκολη. Για πέντε χρόνια ο Χέλμουτ κατατάσσεται στον στρατό, όπου γίνεται οδηγός φορτηγού και υιοθετεί το επώνυμο Νιούτον. Αργότερα ανοίγει ένα μικρό στούντιο φωτογραφίας στη Μελβούρνη. Εκεί γνωρίζει την ηθοποιό Τζουν Μπρουνέλ το 1947. Τον επόμενο χρόνο την παντρεύεται. Σύντομα θα αρχίσει η επαγγελματική καταξίωση. Στη δεκαετία του ’50 γυρίζει όλη την Ευρώπη για τη βρετανική και, από το 1961, για τη γαλλική έκδοση της περίφημης VOGUE. Θεωρείται ήδη κορυφαίος φωτογράφος στη μόδα και τη διαφήμιση. Το 2016 η χήρα του πλέον Τζουν έλεγε μεταξύ σοβαρού και αστείου ότι “ήταν ήδη περιζήτητος φωτογράφος μόδας, πριν αρχίσει να ξεγυμνώνει αυτές τις μικρούλες…”

Στο απόγειο της σταδιοδρομίας και της κριτικής

Η ανατροπή ήρθε στη δεκαετία του ’70. Η σεξουαλική επανάσταση της εποχής βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη και ο Χέλμουτ Νιούτον άρχισε να πειραματίζεται στα γυμνά. Από την πρώτη στιγμή θέλησε να σκηνοθετήσει τα μοντέλα του, προκαλώντας μία αμφισημία της εικόνας, που προκαλεί αντιδράσεις μέχρι σήμερα. Από τη μία πλευρά τα μοντέλα αποπνέουν αυτοπεποίθηση και ισχυρή προσωπικότητα. Ο Χέλμουτ Νιούτον επιλέγει πανύψηλες, δυνατές γυναίκες, πειραματίζεται με την ασπρόμαυρη φωτογραφία και την έντονη σκίαση, ενώ δεν κρύβει τον θαυμασμό του για τη Λένι Ρίφενσταλ, τη σκηνοθέτη που υπογράφει πρωτοποριακές λήψεις στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936, υπηρετώντας τη ναζιστική προπαγάνδα.

Από την άλλη πλευρά, οι εικόνες του Χέλμουτ Νιούτον αφηγούνται ή τουλάχιστον υπαινίσσονται ιστορίες υποταγής. Στη Γερμανία η Άλις Σβάρτσερ, από τις μεγάλες μορφές του φεμινιστικού κινήματος, κατηγορούσε τον Νιούτον ότι προσέφερε σε ανασφαλείς άνδρες μία ανανεωμένη εκδοχή επιβολής απέναντι στις γυναίκες. “Δεν έχει ενδιαφέρον να υποτάξεις μία γυναίκα που είναι έτσι κι αλλιώς αδύναμη, αλλά είναι φοβερή εμπειρία να τιθασεύσεις μία γυναίκα ισχυρή”, έλεγε η Άλις Σβάρτσερ, με ειρωνική διάθεση ασφαλώς. Αλλά ο Χέλμουτ Νιούτον δεν σταμάτησε να πειραματίζεται, ξεπερνώντας τα καθιερωμένα όρια. Στο Big Nudes, ένα από τα πιο γνωστά έργα του, βγάζει τα γυμνά μοντέλα στον δρόμο, κάτι ανήκουστο για την εποχή. Στη σειρά The Terrorists αντλεί έμπνευση από τις ολόσωμες και ελαφρώς υποφωτισμένες φωτογραφίες καταζητούμενων τρομοκρατών της RAF. Η μεγαλοφυία έγκειται στο γεγονός ότι οι φωτογραφίες ξεφεύγουν από κάθε κατηγοριοποίηση. Χειραφέτηση και εκμετάλλευση, ισχύς και υποταγή, ερωτισμός και ηδονοβλεψία συνυπάρχουν, πολλές φορές δεν αντιλαμβάνεσαι που τελειώνει η πραγματικότητα και που αρχίζει η σκηνοθεσία.

Νιούτον και Βερολίνο, μια ταιριαστή σχέση

Η συζήτηση και η αμφισβήτηση βολεύουν τον Χέλμουτ Νιούτον, που ποτέ δεν έκρυψε την έλλειψη προσαρμοστικότητας και την αδιαφορία του για τα καθιερωμένα. Γίνεται ο σούπερ-σταρ της φωτογραφίας, μοιράζει τη ζωή του ανάμεσα στο Μονακό και το Χόλυγουντ, αρχίζει να συλλέγει αυτοκίνητα-αντίκες. Κάποια στιγμή η ημερήσια αμοιβή του ξεπερνά τα 10.000 μάρκα. Αλλά και τα πορτρέτα του γίνονται περιζήτητα. Απαθανατίζει τον Ντέιβιντ Μπόουι, τον Μικ Τζάγκερ, την Κατρίν Ντενέβ, την Ανίτα Έκμπεργκ, αλλά και τον καγκελάριο Γκέρχαρντ Σρέντερ. Τον Ιανουάριο του 2004 ο Χέλμουτ Νιούτον σκοτώνεται σε τροχαίο δυστύχημα στο Λος Άντζελες.

Λίγο πριν είχε χαρίσει τα έργα του στο Ίδρυμα για την Πρωσική Πολιτιστική Κληρονομιά με έδρα το Βερολίνο. Ο ίδιος έλεγε ότι δεν του έλειψε ποτέ η Γερμανία, του έλειψε όμως το Βερολίνο. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που η γερμανική πρωτεύουσα τιμά τα 100 χρόνια από τη γέννηση του “τρομερού παιδιού” της φωτογραφίας με μία αναδρομική έκθεση στον πολυχώρο Kraftwerk, στο κέντρο της πόλης. Από τις 31 Οκτωβρίου μέχρι τις 8 Νοεμβρίου εκτίθενται , σε ανοιχτό χώρο, 30 φωτογραφίες και 250 αφίσες του εμβληματικού φωτογράφου. Μόνο τα γυμνά δεν περιλαμβάνονται στην έκθεση. Οι διοργανωτές λένε ότι θέλουν να αποφύγουν τις συνήθεις αντιπαραθέσεις. Αν ρωτούσαν πάντως τον Χέλμουτ Νιούτον, μάλλον θα είχε διαφορετική άποψη…

Ματίας Μπεκόνερτ

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ