Συνέντευξη της συγγραφέως Ανθούλας Δανιήλ στον Μάριο Μιχαηλίδη και στην Ελληνική Γνώμη, με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο της Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα (εκδ. Βακχικόν, 2020).
Ερωτήσεις:
-κα Δανιήλ, το πρόσφατο βιβλίο σας προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση και κρίθηκε με ιδιαιτέρως κολακευτικά σχόλια τόσο από το αναγνωστικό κοινό όσο και από επώνυμους κριτικογράφους. Το ερώτημά μου είναι: Πώς υποδεχτήκατε αυτόν τον καταιγισμό επαίνων.
Κύριε Μιχαηλίδη, πρώτα πρώτα, σας ευχαριστώ για την τιμή που μου κάνετε και την ευκαιρία που μου δίνετε να μιλήσω στην Ελληνική Γνώμη, για το βιβλίο μου, το οποίο λόγω καραντίνας, δυστυχώς δεν προβλήθηκε. Παρόλα αυτά η ανταπόκριση ήταν πολύ θετική και φυσικά η χαρά μου μεγάλη. Με την αποδοχή του βιβλίου επιβραβεύεται ο μόχθος του συγγραφέα, του φεύγει η αγωνία, νιώθει ικανοποίηση, αλλά χρειάζεται και η σύνεση να μην διαπράξει ύβριν, διότι οι πολλοί έπαινοι, συχνά προκαλούν αλαζονεία ή «υπεροψίαν και μέθην», όπως έλεγε ο ποιητής Φερνάζης, δηλαδή ο Καβάφης, για τον Δαρείο. Με άλλα λόγια ο συγγραφέας επωμίζεται μια μεγάλη ευθύνη να τηρεί το μέτρο, να μην προκαλεί. Από την ώρα που δημοσιεύει επωμίζεται και την ευθύνη της δημοσιότητας και κατά κάποιον τρόπο και του «προτύπου» με όποιο βάρος μπορεί να έχει σήμερα αυτό. 
-Θα ήθελα να σχολιάσετε τον κάπως γριφώδη τίτλο που δώσατε στο βιβλίο σας καθώς και τον προσδιορισμό «αφήγημα» που τον συνοδεύει.
«Αφήγημα» το ονόμασε ο εκδότης μου, με τη δική μου, σύμφωνη γνώμη. Εγώ είμαι ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής, από την αρχή μέχρι το τέλος του κειμένου, και αφηγούμαι συμβάντα και πραγματικότητες που έζησα και που αφορούν σε μια πλευρά της προσωπικής μου ζωής. Όσο για τον τίτλο, στο νου μου είχα ένα γλυπτό στην Εθνική Πινακοθήκη όπου ένα νεανικό αθλητικό σώμα έβγαινε σε τρεις χρωματικές παραλλαγές, το ένα μέσα από το άλλο. Έτσι έβλεπα τις δεκαετίες μου σαν αθλήτριες που εκκινούν η κάθε μία από την δικπή της αφετηρία, αλλά όλες καταλήγουν στο νήμα, δηλαδή στο βιβλίο. Σαν τους μαντατοφόρους του Σεφέρη, που φέρνουν όμως μηνύματα πολιτισμού.
-Η εμπειρία από την ανάγνωση του βιβλίου σας προκαλεί θαυμασμό. Ο αναγνώστης αισθάνεται ότι γίνεται συμμέτοχος ενός απίστευτου, σε έκταση και βάθος, συνόλου εξαιρετικών βιωμάτων και γνώσεων. Και εύλογα διερωτάται: Αλήθεια, πότε προλάβατε και πώς μπορέσατε να διατηρήσετε όλα αυτά τόσο ζωντανά στη μνήμη σας;
Κατ’ αρχάς, η μνήμη είναι επιλεκτική και συγκρατεί ό,τι της αρέσει. Όμως τη βοηθούσα κιόλας. Μικρή σαν ήμουν έγραφα στα περιθώρια των σχολικών βιβλίων ό,τι άκουγα στο ραδιόφωνο. Μαγευόμουν από τις φωνές, σημείωνα ονόματα και τίτλους έργων, κρατούσα σημειώσεις σε τετράδια και αυτή ήταν μια συνήθεια που την διατήρησα και μεγάλη. Διάβασα ένα βιβλίο, έβλεπα ένα έργο στο σινεμά, στο θέατρο, στην τηλεόραση κρατώντας μολύβι και χαρτί. Θαύμαζα εκείνους που ήταν σπουδαίοι στην Τέχνη τους και ήθελα να μάθω τα πάντα για τη ζωή τους, τις σπουδές τους, τις παρέες τους.
-Η μέθοδος που ακολουθείτε είναι πρωτοποριακή. Θα την περιγράψω όπως την αισθάνομαι. Η μνήμη σας μοιάζει με έναν κήπο. Βλέπετε ένα γαρύφαλλο και αρχίζετε να ανασκαλεύεται τον έσω κόσμο και να καταγράφεται άλλα γαρύφαλλα που στο παρελθόν έχετε δει και μυριστεί το άρωμά τους. Θα ήθελα το σχόλιό σας.
Η μέθοδος είναι παιδί της τύχης και την χρησιμοποίησα όταν είδα άλλων επιφανών γραπτά και μου έλυσαν τα χέρια. Γιατί αυτά που γράφω και η ανάγκη να ανακατεύω το χρόνο δεν θα μπορούσαν να γραφτούν με τον παραδοσιακό τρόπο. Άλλωστε, ο συνειρμός είναι ο πρώτος ρόλος στο βιβλίο και εκκινεί από την διακειμενική λειτουργία, πράγμα που σημαίνει πως αν περπατήσεις στο βάθος των εννοιών θα βρεις ότι συναντώνται.
Είπατε «ένα γαρύφαλλο», ας πούμε για τριαντάφυλλο που κοσμεί και το εξώφυλλο. Δεν είναι ένα τυχαίο τριαντάφυλλο, έχει την οικογένειά του, την ιστορία του, συγγενεύει με το ‘Ονομα του Ρόδου του Έκο, με το ποίημα του Παλαμά του «Ρόδου μοσκοβόλημα», με το «Ρόδο το Αμάραντο» και τους συμβολισμούς όλων αυτών.
Να σας πω κάτι άλλο, και δεν είναι το μόνο. Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας είναι ένα ιστορικό γεγονός, από το οποίο ο Αισχύλος εμπνέεται και γράφει την τραγωδία Πέρσαι, η οποία παίζεται στο θέατρο και μετά από 2500 χρόνια γίνεται κινηματογραφική ταινία, κι εγώ μαθήτρια, φοιτήτρια, καθηγήτρια, μεγάλη γυναίκα παρακολουθώ εκστασιασμένη μια σκηνή που είδα παιδί πώς μεταπλάθεται από ιστορικό γεγονός σε πκείμενο, σε παράσταση σε ποίημα από τον Σεφέρη και πώς κουμπώνει με ένα ακόμα του Ελύτη. Για σκεφτείτε αυτή την αλυσίδα καλλιτεχνικών έργων που γεννήθηκαν από ένα ιστορικό γεγονός!
-Στο βιβλίο σας παρατηρεί κανείς ότι συχνά κάνετε συνδέσεις ενός γεγονότος με τη μουσική, τη ζωγραφική, τον χορό. Αλήθεια, πώς εμπνέεστε και βρίσκετε την άκρη σ’ αυτήν την ατέρμονη σειρά με τις διαφορετικές καλλιτεχνικές δημιουργίες.
Να σας πω. Υπάρχει ένα ιστορικό γεγονός το οποίο αναφέρει ο Δάντης στην Κόλαση. Είναι γνωστό. Ο Πάλολο ερωτεύτηκε την Φρατζέσκα σύζυγο του αδελφού του. Κι εκείνος τους σκότωσε. Ο Δάντης τους αναφέρει στο 5ο άσμα της Κόλασης, όπου βασανίζονται μέσα σε μια ανεμοθύελλα, επειδή υπήρξαν μοιχοί. Όμως αγαπήθηκαν και βρίσκονται μαζί στην Κόλαση. Η μοίρα τους έγινε θέμα ζωγραφικής άπειρες φορές, μουσικής και σουίτας μπαλέτου.
Στο 30ο άσμα δύο απατεώνες έχουν τιμωρηθεί να παλεύουν δαγκώνοντας ο ένας τον άλλο μέχρι θανάτου, αλλά αφού είναι ήδη πεθαμένοι το μαρτύριο αυτό δεν έχει τέλος. Αυτό το επεισόδιο έγινε όπερα από τον Πουτσίνι, από την οποία προέρχεται η καταπληκτική άρια που τραγουδάει η Μαρία Κάλλας και όχι μόνο και ένα θαυμάσιο ζωγραφικό σύμπλεγμα από τον Μπουγεκερώ. Τέχνη και πραγματικότητα είναι συγκοινωνούντα δοχεία.
-Από τα πρόσωπα στα οποία αναφέρεστε με ιδιαίτερο θαυμασμό και σεβασμό ξεχωρίζει ο Οδυσσέας Ελύτης. Μιλήστε μας για τη γνωριμία σας με τον μεγάλο ποιητή.
Τον ποιητή τον γνώρισα μέσα από τα σχολικά βιβλία. Μαγεύτηκα και άρχισα να τον διαβάζω με φανατισμό. Όταν έγραψα το πρώτο μου βιβλίο και έχοντας πληροφορηθεί τη θετική του κρίση εκ των προτέρων, πήγα και τον βρήκα, έτρεμα από το τρακ, δεν ήξερα πώς να του μιλήσω. Πώς μιλάει κανείς στον Θεό; Συζητήσαμε πολλά και μου είπε πολλά επαινετικά και μεταξύ αυτών: «Είστε η μόνη στην Ελλάδα που κατάλαβε την ποίησή μου»!!!. Κατάπια τη γλώσσα μου. Εγώ; Εγώ ήμουν η «μόνη»;;; Έσκυψα και του φίλησα το χέρι…
Σε μια δεύτερη επίσκεψη το επανέλαβε ελαφρά τροποποιημένο «είστε η μόνη ανάμεσα σε δυο τρεις». Αυτό ήταν το δικό μου Νόμπελ!
-Σήμερα, πολλοί νέοι, ταλαντούχοι στη λογοτεχνική γραφή, δεν τολμούν να προβάλουν το έργο τους, γιατί δεν γνωρίζουν πού πρέπει να αποταθούν. Πιστεύετε ότι μπορεί ή, ακόμη, επιβάλλεται να αναλάβει μια σχετική πρωτοβουλία το Υπουργείο Παιδείας ή η Εταιρεία Συγγραφέων Ελλάδος;
Κατ’ αρχάς πρέπει να ενθαρρύνουμε τους νέους. Ωστόσο και αυτοί δεν πρέπει να επιζητούν από το πρώτο τους έργο την αναγνώριση και την καθιέρωση. Είναι δύσκολος ο δρόμος και έχουμε αρκετά παραδείγματα νέων συγγραφέων που παρασύρθηκαν από επιτήδειους εκδότες και κριτικούς, προβλήθηκαν, βραβεύτηκαν και παρέμειναν οι συγγραφείς του ενός βιβλίου!
Σήμερα, από τα σχολεία απουσιάζουν οι πρωτοβουλίες που θα έδιναν το ερέθισμα σε παιδιά και σε ταλαντούχους εφήβους να δοκιμάσουν, να εκφραστούν, όχι μόνο στον λόγο αλλά και στις άλλες τέχνες. Δυστυχώς το σύστημα δεν παρέχει ευκαιρίες. Όμως, πρέπει να καθιερωθούν τέτοιες πρωτοβουλίες. Οι διάφορες επέτειοι είναι μια καλή αφόρμηση, όπως π.χ. τώρα με το εορτασμό των 200 χρόνων της Επανάστασης του 1821 που έδωσε κίνητρο σε πολλούς νέους ποιητές και πεζογράφους. Σ’ αυτό ασφαλώς μπορούν και πρέπει να συνδράμουν, η Εταιρεία Συγγραφέων και οι άλλοι Σύλλογοι Λογοτεχνών, κεντρίζοντας το ενδιαφέρον των νέων.
