Πριν από 150 χρόνια γεννήθηκε ο μεγάλος Ρώσος λογοτέχνης Μαξίμ Γκόρκι. Περιέγραψε όσο λίγοι τους ανθρώπους και τα πάθη της ρωσικής κοινωνίας, αλλά δεν αρνήθηκε τους εναγκαλισμούς του σοβιετικού καθεστώτος.«Η μάνα», «Ένα καλοκαίρι», Η ζωή του Κλιμ Σαμγκίν», είναι μόνο μερικά από τα πιο αγαπημένα μυθιστορήματά του. «Οι Μικροαστοί», «Στο βυθό», «Τα παιδιά του ήλιου», ανήκουν στα γνωστότερα θεατρικά του έργα με παραστάσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα αναρίθμητα διηγήματά του περιγράφουν τη ζωή στην προεπαναστατική και μετεπαναστατική Ρωσία. Ο Μαξίμ Γκόρκι προέρχονταν από φτωχή οικογένεια, ήταν αυτοδίδακτος και έγινε διάσημος με το ψευδώνυμο Γκόρκι («Ο πικρός»). Το πραγματικό του όνομα ήταν Αλεξέι Μαξίμοβιτς Πεσκόφ.

Ο Γκόρκι βρίθει αντιφάσεων και στερεοτύπων, εκτιμά ο ομότιμος καθηγητής σλαβικής φιλολογίας Άρμιν Κνίγκε. Δεν ανήκει στους κλασικούς λογοτέχνες, όπως ο Ντοστογιέφσκι, δεν παύει όμως να ένας από τους μεγάλους της παγκόσμιας λογοτεχνίας, πιστεύει ο γερμανικός καθηγητής, ο οποίος δεν είναι μόνο γνώστης του Γκόρκι, αλλά παθιασμένος οπαδός του έργου του. Εκτιμά στον ρώσο λογοτέχνη τη γλωσσική του δεινότητα και θεωρεί το έργο του «πορτραίτο των ανθρώπων και της ρωσικής κοινωνίας». Από το 2006 ο Άρμιν Κνίγκε έχει αφιερώσει ένα ιστολόγιο στον «άγνωστο Γκόρκι».

«Ο Γκόρκι δεν ήταν σταλινικός»

Η επέτειος για τα 150 χρόνια από τη γέννηση του ρώσου λογοτέχνη συμπίπτει σχεδόν με τις πρόσφατες ρωσικές προεδρικές εκλογές. Για τον γερμανό καθηγητή δεν πρόκειται για σύμπτωση. Η αναμενόμενη επανεκλογή του Βλαντιμίρ Πούτιν με 77% και οι μετέπειτα μαζικοί λαϊκοί πανηγυρισμοί επαναφέρουν παλαιά ερωτήματα, σημειώνει στο μπλογκ του ο γερμανός καθηγητής: «Για ποιους λόγους οι Ρώσοι, έναν ολόκληρο αιώνα μετά την ανατροπή του τσάρου και την οκτωβριανή επανάσταση, εμφανίζονται σαν να επικροτούν στη ουσία μια μοναρχία, μια πατριαρχική δομή εξουσίας; Γιατί στη Ρωσία του σήμερα όροι όπως "ελευθερία" και "δημοκρατία" θεωρούνται σχεδόν βρισιές;»

Η γραφή του Μαξίμ Γκόρκι ήταν άμεση και δυνατή. Σαφής η κριτική του στάση για τα κακώς κείμενα στην Ρωσία του τσάρου Νικολάου Β΄. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το μυθιστόρημα «Η μάνα» του 1907, το οποίο συμπεριλήφθηκε μερικά χρόνια αργότερα στα κλασικά έργα της σοβιετικής λογοτεχνίας, επειδή, προφανώς, ο ήρωας είναι εργάτης εργοστασίου και κατά συνέπεια προλετάριος. Σημαντικό ρόλο στην «ηρωοποίηση» του Γκόρκι διαδραματίζουν παράλληλα και οι προσωπικοί δεσμοί του με τον Λένιν, τον ηγέτη της Οκτωβριανής Επανάστασης. Όταν τον Οκτώβριο του 1927 ο ρώσος λογοτέχνης ανακηρύσσεται από την Κομμουνιστική Ακαδημία «προλετάριος λογοτέχνης», τα βραβεία και η αναγνώριση για τη συμβολή του στην σοβιετική λογοτεχνία πέφτουν βροχή: Βραβείο Λένιν, μέλος της κεντρικής επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος, ακόμα και η γενέτειρά του, το Νοβγκορόντ αλλάζει το όνομά της σε Γκόρκι μέχρι το 1990.

Άλλο ο πολιτικός και άλλο ο λογοτέχνης Γκόρκι;

Ο καθηγητής Άρμιν Κνίγκε ωστόσο είναι πεπεισμένος ότι η ανακήρυξη του Γκόρκι σε σοβιετικό εθνικό λογοτέχνη ζημίωσε εν τέλει τη φήμη του. Παράλληλα όμως είναι βέβαιος ότι ο ρώσος λογοτέχνης δεν ήταν σταλινικός. Και είναι γεγονός ότι η σχέση του Γκόρκι με τους ηγέτες της Οκτωβριανής Επανάστασης ήταν γεμάτη αντιφάσεις. Στη σειρά άρθρων του «Αναχρονιστικές σκέψεις για τον πολιτισμό και την επανάσταση» στην εφημερίδα Novaja Zizn (1917-1918) απορρίπτει με σαφήνεια την γενικευμένη χρήση βίας από τους μπολσεβίκους και επικρίνει ακόμα και τον Λένιν. Λίγο αργότερα όμως παύει κάθε κριτική στη δικτατορία του προλεταριάτου.

Όταν το 1991 η Σοβιετική Ένωση καταρρέει, αποκαθηλώνεται και ο εθνικός σοβιετικός λογοτέχνης που τόσο είχε προβληθεί από την σοβιετική προπαγάνδα. Στα χρόνια που πέρασαν έγινε πια συνείδηση σε πολλούς ότι θα πρέπει να διαχωρίζεται σαφώς ο λογοτέχνης Γκόρκι από τον πολιτικό Γκόρκι.

Στέφαν Ντέγκε / Στέφανος Γεωργακόπουλος

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ