Πριν 40 χρόνια επετράπη η λειτουργία του συνδικάτου «Αλληλεγγύη». Έτσι άνοιξε ο δρόμος για την πτώση του κομμουνισμού στην Ευρώπη. Σήμερα οι γνώμες στην Πολωνία διίστανται: Ο ηγέτης του Λεχ Βαλέσα ήταν ήρωας ή προδότης.Σαν σήμερα στις 31 Αυγούστου 1980, ο τότε άγνωστος ηλεκτρολόγος ναυπηγείων Λεχ Βαλέσα που εκπροσωπούσε τους απεργούς Πολωνούς εργάτες στα ναυπηγεία του Γκντανσκ, κάθονταν στο ίδιο τραπέζι με τον αναπληρωτή Πρωθυπουργό της Πολωνίας Μιέσισλαβ Γιαγκιέλσκι για να υπογράψει μια κοινή συμφωνία. Η πιο σημαντική παραχώρηση που έκανε η κυβέρνηση, μετά από εβδομάδες απεργιών σε πολλά πολωνικά εργοστάσια, ήταν η ίδρυση ενός συνδικάτου. Στις 17 Σεπτεμβρίου ιδρύθηκε η Solidarność, η Αλληλεγγύη, το πρώτο ελεύθερο συνδικάτο στον υπαρκτό σοσιαλισμό. Αλλά ο Λέχ Βαλέσα δεν πίστευε πραγματικά στις υποσχέσεις των κομμουνιστών εκείνη την εποχή. «Θα το σπάσουν, αυτό θα κάνουν – σκέφτηκα τότε», δήλωσε σε συνέντευξή του στην DW. Οι μνήμες του από προηγούμενες αντικομμουνιστικές διαμαρτυρίες στην Πολωνία το 1956, το 1970 και το 1976 που κατέληξαν σε αιματηρές συγκρούσεις με την αστυνομία, ήταν ακόμα νωπές.
Εκατομμύρια ενάντια στο κομμουνιστικό καθεστώς
Από το 1967, ο Λεχ Βαλέσα εργαζόταν ως ηλεκτρολόγος στο ναυπηγείο του Γκντανσκ, το οποίο κατασκεύαζε πλοία για τη διεθνή αγορά και έφερνε σημαντικά ποσά συναλλάγματος στην κομμουνιστική χώρα. Οι απεργίες στο ναυπηγείο άρχισαν στα μέσα Αυγούστου του 1980, αλλά ήδη από τον Ιούλιο υπήρχαν μικρότερες διαμαρτυρίες σε διάφορα εργοστάσια σε άλλα μέρη της Πολωνίας. Μια σημαντική παρότρυνση προήλθε από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β ‘, ο οποίος επισκέφθηκε την Πολωνία. Κατά τη διάρκεια Θείας Λειτουργίας στη Βαρσοβία το 1979, ειπώθηκε η διάσημη φράση του «Μην φοβάστε», η οποία ενέπνευσε εκατομμύρια Πολωνούς.
Η οργή στρεφόταν εναντίον των κομμουνιστών ηγετών που διοικούσαν τη χώρα για 35 χρόνια, εξασφάλιζαν για τους ίδιους προνόμια και έφεραν την οικονομία σε δραματική κατάσταση. Σε μια χώρα με 35 εκατομμύρια κατοίκους, 10 εκατομμύρια άνθρωποι εντάχθηκαν στο κίνημα της «Αλληλεγγύης» μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες.
«Αυτό που ήταν ιδιαίτερο, ήταν ότι το κίνημα υποστηρίχθηκε από τους εργάτες. Του έδωσε τη δυναμική και τη δύναμη που χρειαζόταν», λέει ο Γερμανός ιστορικός Πέτερ Όλιβερ Λεβ, διευθυντής του Γερμανικού Ινστιτούτου Πολωνίας στο Ντάρμσταντ. «Εάν μερικοί διανοούμενοι βγουν στους δρόμους, δεν γίνεται επανάσταση. Αλλά όταν μια εταιρεία από την οποία εξαρτάται μέρος των κρατικών εσόδων απεργεί, τότε αμφισβητείται το κομμουνιστικό σύστημα που νομιμοποιείται από το προλεταριάτο», δήλωσε ο Λεβ, ο οποίος διακρίνει πολλούς παραλληλισμούς μεταξύ του Solidarność και του σημερινού κύματος διαμαρτυριών στη Λευκορωσία.
Ο ηγέτης των εργαζομένων Βαλέσα φοβόταν πάντα ότι οι διαμαρτυρίες θα μπορούσαν να κατασταλούν βάναυσα. “Πρέπει να είσαι απόλυτα αποφασισμένος αλλιώς δεν θα μπορείς να ηγηθείς. Πρέπει να σκέφτεσαι έτσι: δεν υπάρχει πια οικογένεια, ούτε θάνατος, ούτε χρήματα. Ήξερα ότι θα μπορούσαν να με σκοτώσουν ανά πάσα στιγμή αλλά σκέφτηκα: μπορούν να με σκοτώσουν αλλά όχι να με νικήσουν “, λέει ο Βαλέσα.
Η αμαυρωμένη εικόνα
Αυτός ο πρωτοποριακός ρόλος στην καταπολέμηση του κομμουνισμού είχε όμως ένα υψηλό τίμημα. Στις 13 Δεκεμβρίου 1981, το πολωνικό όνειρο της ελευθερίας που γεννήθηκε στο Γκντανσκ ένα χρόνο νωρίτερα, τελείωσε. Η κυβέρνηση επέβαλε στρατιωτικό νόμο, ο οποίος διήρκεσε μέχρι το 1983 και περιόρισε δραματικά τα πολιτικά δικαιώματα. Το 1983 σημειωτέον, ο Λεχ Βαλέσα τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. 10.000 μέλη της αντιπολίτευσης φυλακίστηκαν και δεκάδες σκοτώθηκαν. Η Αλληλεγγύη πέρασε στην παρανομία. Με τα χρόνια το δημοκρατικό κίνημα γύρω από την «Αλληλεγγύη» έγινε μύθος και ένας από τους θεμέλιους λίθους της σύγχρονης Πολωνίας.
Ωστόσο η εικόνα του ηγέτη του αμαυρώθηκε. Ο πρώην Πρόεδρος (1990-1995) της χώρας Λεχ Βαλέσα δέχθηκε μεγάλη επίθεση από το συντηρητικό κόμμα PiS, το οποίο τον παρουσιάζει ως πράκτορας των κομμουνιστικών υπηρεσιών ασφαλείας. Το 2015 βρέθηκαν έγγραφα που αποδεικνύουν τη συνεργασία του με την πρώην μυστική αστυνομία.Λέγεται ότι του ζητήθηκε να συνεργαστεί το 1970, όταν συνελήφθη μαζί με περίπου 130 άλλους εργαζόμενους κατά τη διάρκεια των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στο Γκντανσκ. Στα τέλη όμως της δεκαετίας του 1970 και προτού ενταχθεί στο συνδικαλιστικό κίνημα, οι επαφές του με την κομμουνιστική μυστική υπηρεσία είχαν τελειώσει. Μέχρι σήμερα όμως πλανάται το ερώτημα στην Πολωνία, εάν τελικά ο Λεχ Βαλέσα ήταν ήρωας ή προδότης.
Μόνικα Σιεράτζα
Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου
