Στις 17 Σεπτέμβρη 1977 η Ρόζα Ιμβριώτη φεύγει από τη ζωή. Η επιστημονική της προσφορά, η πολιτική της δράση, η ιδεολογία της και η αξίες της, την όρισαν ως προσωπικότητα που εμπλούτισε τον κύκλο των εκπαιδευτικών, που μπήκαν μπροστά στον πολιτικό αγώνα, που μέσα από τις βασανιστικές συνθήκες του ατσαλωθήκανε και οι ίδιοι, όχι τόσο από τις ταλαιπωρίες της ζωής όσο με την συνειδητή επιλογή του αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση του ανθρώπου από τη σύγχρονη δουλεία στον αποκτηνωμένο καπιταλισμό.

Φίλες – φίλοι, συντρόφισσες – σύντροφοι

Πλησιάζουμε στην συμπλήρωση 100 χρόνων πορείας και δράσης του Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο αποτελεί το συνειδητό, οργανωμένο, πρωτοπόρο τμήμα της εργατικής τάξης και έχει ως στρατηγικό στόχο την ανατροπή του καπιταλισμού και οικοδόμηση του σοσιαλισμού – κομμουνισμού. Στις γραμμές του ΚΚΕ, της ταξικής πάλης, όλα αυτά τα χρόνια εντάχθηκαν κορυφαίοι παιδαγωγοί και οι οποίοι μας κληροδότησαν τεράστιο θεωρητικό αλλά και πρακτικό εκπαιδευτικό έργο.

Σ’ αυτόν τον κύκλο των μεγάλων παιδαγωγών, που θεωρούν τη γνώση δύναμη για την αλλαγή του κόσμου, ανήκε και η Ρόζα Ιμβριώτη. Απ’ τα νεανικά της χρόνια συμπεριλαμβάνονταν στην πλειάδα των κομμουνιστών διανοουμένων, που ήδη απ’ την δεκαετία του 1920 – 30 θεμελίωσε στέρεα το μαρξιστικό ιδεολογικό κίνημα στην Ελλάδα.

Μελετώντας το πολυμέτωπο έργο της και την δράση της μπορούμε άμεσα να διακρίνουμε τρεις διαστάσεις, που είναι αδύνατον να ερευνήσει κανείς την μία και να μην προσεγγίζει και τις άλλες δύο. Την ευρεία φιλοσοφική, επιστημονική της μόρφωση,  την αγάπη της για το παιδί και συνακόλουθα την ουσιαστική της σχέση με την εκπαίδευση και την επαναστατική της συνείδηση. Η Ρόζα Ιμβριώτη έθεσε συνειδητά τον εαυτό της στην ταξική πάλη στο ζήτημα της παιδείας, έθεσε τις γνώσεις της, την δύναμή της, στην μελέτη και πάλη όλων των κοινωνικών προβλημάτων στο πλευρό της εργατικής τάξης, των καταπιεσμένων.

Έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές της στη Φιλοσοφική Αθηνών το 1916, διορίζεται στο Κυριακάτικο Σχολείο Εργατριών, που είχε ιδρυθεί από το Εργατικό Κέντρο Αθηνών, προκειμένου να διδάξει τις νεαρές εργάτριες. Η εμπειρία της στο σχολείο αυτό της έδωσε την δυνατότητα να γνωρίσει τις αδικίες που υφίσταντο οι γυναίκες από τους εργοδότες τους και αποτέλεσε την αφετηρία της δράσης της στο γυναικείο κίνημα. Έτσι το 1920 εκλέγεται στο Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, το 1921 ιδρύει τον Όμιλο Καθηγητριών και το 1922 διδάσκει στην Εμπορική Σχολή Θηλέων. Έχοντας δεχτεί την επίδραση του άλλου μεγάλου κομμουνιστή παιδαγωγού Δημήτρη Γληνού, ο οποίος ήταν συνεργάτης του γυναικείου κινήματος ήδη από την προηγούμενη δεκαετία, η Ρόζα υποστήριξε την άποψη, όχι του «εξανδρισμού» αλλά του «εξανθρωπισμού» της γυναίκας και του άντρα, με σκοπό την απελευθέρωση της γυναίκας από την κοινωνική δουλεία και τη διαφώτισή της πάνω στα καθήκοντά της και τα δικαιώματά της στη ζωή.  Επίσης θα συμβάλλει στην ίδρυση της Πανελλαδικής Ομοσπονδίας Γυναικών το 1946.  Τότε το γυναικείο ζήτημα θα συνδεθεί με το εργατικό κίνημα και θα δοκιμαστεί στον κοινό μαζικό αγώνα για εθνική και κοινωνική απελευθέρωση.

Και ενώ το πρώτο πολιτικό βήμα της Ρόζας Ιμβριώτη ήταν η ένταξή της στο προοδευτικό γυναικείο κίνημα, η επόμενη πολιτική της επιλογή ήταν η εγγραφή της στον Εκπαιδευτικό Όμιλο, το 1917 όταν γνωρίζεται με τον Δημήτρη Γληνό, ο οποίος ως γραμματέας του υπουργείου εισάγει τη δημοτική γλώσσα στις 4 πρώτες τάξεις του Δημοτικού. Τότε ο Γληνός καθώς και άλλοι προοδευτικοί δημοτικιστές αντιμετωπίζουν τον δημοτικισμό όχι απλά ως «γλωσσοεκπαιδευτικό κίνημα» αλλά ως αγώνα για ριζική αναγέννηση της Παιδείας, για το πνευματικό – κοινωνικό ανέβασμα των λαϊκών στρωμάτων. Έτσι από το 1923 ως το 1927 η Ρόζα Ιμβριώτη θα αποτελεί μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Εκπαιδευτικού Ομίλου.  Το 1923 ο Γληνός ως Εκπαιδευτικός Σύμβουλος οργανώνει την «Παιδαγωγική Ακαδημία», όπου οργανώνεται και λειτουργεί παράλληλα και το «Πρότυπο Μαράσλειο Διδασκαλείο» για την εκπαίδευση των νέων δασκάλων. Η μόρφωση και η εμπειρία της Ρόζας Ιμβριώτη στην εκπαίδευση των εργαζομένων γυναικών, οι επιστημονικές της δημοσιεύσεις, καθώς και η δημοτιστική της συνείδηση αποτελούν τα κριτήρια με βάση το οποία ο Γληνός και ο Δελμούζος την επιλέγουν για να διδάξει στο Μαράσλειο Διδασκαλείο, Φιλοσοφία της Ιστορίας το 1923 – 24.

Το 1924 -25 ξεσπά επίθεση μέσω καταγγελιών εναντίον του καθηγητή της Ακαδημίας Βάρναλη, για το βιβλίο του «Το φως που καίει» και έπειτα εναντίον του κομμουνιστή διευθυντή  του Πρότυπου Δημοτικού Ιορδανίδη, για να ακολουθήσει τέλος καταγγελία εναντίον της Ρόζας Ιμβριώτη, για την επιλογή της να διδάξει την ιστορία με την θεωρία του ιστορικού υλισμού. Εκείνη υπερασπίστηκε την ιστορική αλήθεια αξιοποιώντας την επιστημονική της συγκρότηση και την παιδαγωγική της ακεραιότητα, παρά την λάσπη που δέχτηκε. Η επίθεση αυτή και μέσω του Τύπου, στην Ιμβριώτη και στους κομμουνιστές δασκάλους (Ιορδανίδη, Βλησιώτη, Δημητράτο), ήταν η οργανωμένη προσπάθεια της αντίδρασης να εξουδετερώσει τα πρωτοπόρα πνεύματα της εποχής. Τα «Μαρασλειακά», όπως ονομάστηκε η υπόθεση αυτή, ήταν μια σαφής απόδειξη του αναδυόμενου αντικομμουνισμού της αστικής τάξης, που αργότερα θα αποκτήσει μεγαλύτερες διαστάσεις με το βενιζελικό ιδιώνυμο, τη δικτατορία του Μεταξά, κ.α.

Η σύγκρουση αυτή μεταφέρθηκε και εντός του Εκπαιδευτικού Ομίλου με τις διεργασίες που ακολούθησαν και στις οποίες διαφάνηκαν τα ριζικά αντίθετα πολιτικά και ιδεολογικά ρεύματα που υπήρχαν. Οι φωτισμένοι διανοούμενοι περίμεναν άνωθεν αλλαγή, από την αστική τάξη, η οποία φυσικά όχι μόνο δεν επιθυμούσε την μόρφωση του λαού αλλά την φοβόταν και γι’ αυτό δεν προχωρούσε και την χρήση της δημοτικής στην εκπαίδευση, κλείνοντας στα παιδιά των εργαζομένων την είσοδο στην ανώτατη εκπαίδευση. Τη στάση αυτή της αστικής τάξης ξεσκέπασαν εντελώς και τα μηνύματα της Οκτωβριανής Επανάστασης καθώς και η γρήγορη επίλυση του εκπαιδευτικού προβλήματος που επικρατούσε στην ως τότε χαώδη και αμόρφωτη τσαρική Ρωσία. Τώρα πια τονίστηκε με κάθε τρόπο η σύνδεση του γλωσσικού και εκπαιδευτικού ζητήματος με το γενικότερο κοινωνικοπολιτικό αγώνα. Η Ρόζα Ιμβριώτη, ο Δημήτρης Γληνός και άλλοι διανοούμενοι του Εκπαιδευτικού Ομίλου πήραν θέση σ’ αυτή τη πολιτική και ιδεολογική διαπάλη στην πλευρά των κομμουνιστών. Συνέπεια αυτής της διαπάλης ήταν η διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου του 1927 και η διακήρυξη που απαντούσε στις αστικές και μικροαστικές δυνάμεις, για την σχέση του σχολείου με τις κοινωνικές τάξεις. Στην Διακήρυξη μεταξύ των άλλων διαβάζουμε τα εξής: «η θεωρία ΄΄το κράτος υπεράνω τάξεων΄΄ τη στιγμή που υπάρχουν τάξεις, είναι καθαρό ξεγέλασμα, για να κρύψει την πραγματικότητα, δηλαδή ΄΄ το κράτος υπέρ της άρχουσας τάξης΄΄. Τα ίδιο είναι ξεγέλασμα και η θεωρία ΄΄η παιδεία υπεράνω των τάξεων΄΄ εκεί όπου υπάρχουν κοινωνικές τάξεις, για ν’ αποσκεπάσει την πραγματικότητα, δηλαδή ότι ΄΄η παιδεία είναι όργανο της άρχουσας τάξης’’».

Για τα επόμενα χρόνια ο αγώνας της Ρόζας Ιμβριώτη συνεχίζεται τόσο σε ακαδημαϊκό επίπεδο, με σπουδές στο εξωτερικό για εκείνη και τον σύζυγό της Γιάννη Ιμβριώτη όσο και με πολυμέτωπη δράση στην εκπαίδευση και στην ταξική πάλη. Το 1934 αναλαμβάνει τη διεύθυνση του γυμνασίου Κιλκίς, όπου δραστηριοποιείται όχι μόνο εκπαιδευτικά αλλά και δίνοντας διαλέξεις, έχοντας επαφές με αγωνιστές δασκάλους, αγροτοσυνδικαλιστές της περιοχής και με πολιτικοποιημένους μαθητές της. Έτσι το 1936 αρχικά παύεται για τέσσερις μήνες από την κυβέρνηση Κονδύλη και τελικά απολύεται κατά την δικτατορία Μεταξά. Μάλιστα ο δικτάτορας Μεταξάς πιστεύοντας πως θα καταστήσει ακίνδυνη την «κόκκινη δασκάλα», όπως την έλεγαν, της αναθέτει, ύστερα από δική της πρόταση και επιμονή, να ιδρύσει και να διευθύνει το Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών. Εκεί η Ιμβριώτη με τους συνεργάτες της, αξιοποιώντας την βαθιά της επιστημονική γνώση, παρουσιάζει την πρώτη δομή ειδικής αγωγής στην Ελλάδα, όπου εφαρμόζονται τα πλέον σύγχρονα για την εποχή προγράμματα εκπαίδευσης, σύμφωνα με τις αρχές των μεγάλων Ειδικών Παιδαγωγών και των επιστημονικών θεωρήσεων, με τον πιο εξειδικευμένο διδακτικό εξοπλισμό, που η λειτουργία του, οι μέθοδοί του και η εκπαίδευση των μαθητών με ειδικές ανάγκες δεν υστερούσαν σε τίποτα από τα αντίστοιχα των Πρότυπων Ειδικών Σχολείων της Ευρώπης.

Με το ξέσπασμα του αντιφασιστικού πολέμου του 1940 το σχολείο κλείνει και η Ρόζα Ιμβριώτη αναλαμβάνει πρωτόβουλα δράση δίπλα στο μαχόμενο λαό, εντασσόμενη στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) ενώ το 1943 γίνεται ένα από τα ιδρυτικά στελέχη του Κεντρικού Συμβουλίου της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ) και μέλος της Συντακτικής Επιτροπής της Νέας Γενιάς. Το 1944 ανεβαίνει στα βουνά της ελεύθερης Ελλάδας με τους συνεργάτες της Κώστα Σωτηρίου και Μιχάλη Παπαμαύρο, για να σχεδιάσει και να οργανώσει, σε συνεργασία με το Γραμματέα της Παιδείας στην Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), τον Πέτρο Κόκκαλη, το Παιδαγωγικό Φροντιστήριο για τους νέους δασκάλους, σύμφωνα με τις προδιαγραφές του ίδιου του Γληνού για την λαϊκή παιδεία. Στις 15 Ιούλη 1944 εδώ στην Τύρνα Τρικάλων γίνονται τα εγκαίνια του Φροντιστηρίου, όπου η Ιμβριώτη συγγράφει «τ’ αετόπουλα», αναγνωστικό για την εκπαίδευση των μικρών παιδιών. Το 1946 η Ρόζα Ιμβριώτη, όταν γίνεται λυσσαλέα η ταξική σύγκρουση, εντάσσεται ως οργανωμένο μέλος πια στις γραμμές του ΚΚΕ, θέση και ιδεολογία που δεν εγκατέλειψε ποτέ στη ζωή της. Τότε μένει στην Αθήνα και καλεί και άλλους διανοούμενους να επανιδρύσουν τον Εκπαιδευτικό Όμιλο, συνεχίζοντας παράλληλα το επιμορφωτικό της έργο με διαλέξεις στην ΕΠΟΝ, διδάσκοντας Παιδαγωγική και Ιστορία της Φιλοσοφίας.

Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας η τρομοκρατία και η προσπάθεια φίμωσης των αγωνιστών της ταξικής πάλης στέλνουν μαζί με πολλούς άλλους και την Ρόζα Ιμβριώτη στη εξορία. Μαζί με γυναίκες κομμουνίστριες και άλλες αγωνίστριες στέλνεται στη Χίο και στο Τρίκερι. Υφίσταται άγρια βασανιστήρια στο ΣΚΕ της Λάρισας και επιστρέφει χωρίς να κάνει δήλωση στις συν-κρατούμενες, «αδερφές» της, όπως τις ονομάζει, στη Μακρόνησο. Στην εξορία οργανώνει το μορφωτικό πρόγραμμα, όπου μαζί με άλλες εξόριστες εκπαιδευτικούς διδάσκουν τις εξόριστες αγωνίστριες, οργανώνουν εργαστήρια για τις καθημερινές τους ανάγκες, εργαστήρια τέχνης, μουσικής, θεάτρου. Μετά την αποφυλάκισή της, στη δεκαετία του ’50 συνεχίζει την αρθρογραφία της και τη δράση της στο γυναικείο κίνημα. Γίνεται ιδρυτικό μέλος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Γυναικών, η οποία ήταν πρόδρομος της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας (ΟΓΕ).

Το 1952 εκλέγεται μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΔΑ, αναλαμβάνοντας την Εκπαιδευτική Επιτροπή και αποχωρεί από την ΕΔΑ όταν άρχισε ο αντικομμουνισμός σ’ αυτήν. Στην διάσπαση του ΚΚΕ το 1968 η Ρόζα Ιμβριώτη τάσσεται με την απόφαση της 12ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, παραμένει στις γραμμές του, υπερασπιζόμενη την ιδεολογία του και την πολιτική του.

Από το 1974 τίθεται επικεφαλής της Επιτροπής Εκπαιδευτικών και ως ιδρυτικό μέλος του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών, το έργο της Ρόζας Ιμβριώτη κορυφώνεται με τη σύνταξη του εκπαιδευτικού προγράμματος του ΚΚΕ το 1975-76. Κέντρο του προγράμματος είναι η διεύρυνση του ενιαίου βασικού σχολείου μέχρι τα 18, το ενιαίο 12χρονο σχολείο, καθώς η κοινωνική αγωγή για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας συνεχίζεται τουλάχιστον ως την ενηλικίωση.

Στις 17 Σεπτέμβρη 1977 η Ρόζα Ιμβριώτη φεύγει από τη ζωή. Η επιστημονική της προσφορά, η πολιτική της δράση, η ιδεολογία της και η αξίες της, την όρισαν ως προσωπικότητα που εμπλούτισε τον κύκλο των εκπαιδευτικών, που μπήκαν μπροστά στον πολιτικό αγώνα, που μέσα από τις βασανιστικές συνθήκες του ατσαλωθήκανε και οι ίδιοι, όχι τόσο από τις ταλαιπωρίες της ζωής όσο με την συνειδητή επιλογή του αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση του ανθρώπου από τη σύγχρονη δουλεία στον αποκτηνωμένο καπιταλισμό. Αυτοί οι εκπαιδευτικοί μας έδειξαν πως ο δρόμος είναι ένας, ο δρόμος που χάραξε η μαρξιστική – λενιστική ιδεολογία.

Φίλες – φίλοι, συντρόφισσες – σύντροφοι, η Ρόζα Ιμβριώτη τη μέρα του θανάτου της έγραψε ένα χαιρετιστήριο μήνυμα για το 3ο Φεστιβάλ ΚΝΕ-ΟΔΗΓΗΤΗ.  Σ’ αυτό, μεταξύ άλλων, έγραψε: «Δουλεύετε χέρι με χέρι, βήμα προς βήμα, ψηλαφώντας να κατακτήσετε τους στόχους σας, μαζί με την εργατική τάξη και με την καθοδήγηση του κόμματος, του τιμημένου ΚΚΕ. Αγωνίζεστε για τη επίσπευση της ιστορική πορείας προς την πραγματική δημοκρατία, το σοσιαλισμό. Το έργο σας είναι βαρύ, μα ιστορικό.. Περήφανοι κοιτάζουμε το έργο σας. Σας εμπιστευόμαστε το μέλλον». Η Ρόζα Ιμβριώτη μας εμπιστεύτηκε το μέλλον και είναι δικό μας χρέος πια να φανούμε αντάξιοι της αποστολής μας.

 

(Ευαγγελία Στεργίου –  ειδική παιδαγωγός)

*Εισαγωγική ομιλία της εκδήλωσης τιμής για την Ρόζα Ιμβριώτη την Κυριακή 8 Οκτώβρη στην Ελάτη Τρικάλων.

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ