Περιλαμβάνει 35 επιστημονικές μελέτες – Αθήνα, Πατάκης, 2018, σελ. xxxii+640

Ένας ογκώδης τόμος, που περιλαμβάνει 35 επιστημονικές μελέτες γνωστών Ελλήνων αλλά και ξένων επιστημόνων, εκδόθηκε πριν από λίγες ημέρες προς τιμήν του Λαρισαίου καθηγητή γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Θανάση Νάκα, επί τη ευκαιρία της συνταξιοδοτήσεώς του.

Η ευ­ρεί­α θεμα­τική του συλλογικού τόμου, που του αφιερώνεται, ανταποκρίνεται στα πλατιά πνευματικά και επιστημονικά, φιλολογικά και γλωσσο­λο­γικά, ενδιαφέροντα του καθηγητή Θανάση Νάκα Όλες οι μελέτες των πανεπιστημιακών δα­σκά­λων και ερευ­νητών είναι πρωτό­τυπες και παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Θα μπορούσε κανείς να τις ομαδοποιήσει σε έξι θεματικές περι­ο­χές (ξεχωριστές, αλλά και με σημεία επι­κοινωνίας μεταξύ τους):

Στην 1η ομάδα, διερευνώνται ζητήματα Κειμενο­γλωσ­σολογίας και Κριτι­κής Ανάλυσης του Λόγου: οι Αργύρης Αρχάκης, Άννα Φτερνιάτη και Αν­θίππη Δούκα αναλύουν κριτικά την ειδησεο­γραφική αξιολό­γηση (το γε­γο­νός, δηλαδή, ότι ο δη­μοσιογράφος δεν αναπαράγει απλώς την εί­δη­ση, αλλά την αξιο­λογεί, σύμφωνα με την προσωπική του ιδεο­λο­γία)· η Μα­ρία Καμηλάκη και ο Γιώργος Μαρκόπουλος εξετάζουν το πώς οι γνω­στοί πο­λιτικοί αρχηγοί, ο καθένας με βάση τις κομματικές του πε­ποι­θήσεις, διερμη­νεύουν τις διά­φο­ρες πολιτικές ταυτότητες ‘δεξι­ός’ / ‘αρι­στερός’ ή ‘συντη­ρητι­κός’/ ‘προ­οδευτικός’· τον Περικλή Πολίτη α­πα­σχο­λεί το πώς παρουσιάζονται δημοσιογραφικά από την τηλεό­ραση τα ε­γκλήματα πάθους (χαρακτηριστικός, εν προ­κει­μένω, ο τίτλος του με­λε­τήματος: «Τη σκότωσα, γιατί την αγα­πού­σα»)· ο Κώστας Ντί­νας, η Α­να­στασία Στάμου, η Ελένη Γρίβα και η Κατερί­να Μα­ρωνίτη εξετά­ζουν το πώς μπορούν τα παιδιά να ‘διαβάζουν’ κρι­τικά τον λόγο της μα­ζικής κουλ­τούρας· η Τρια­νταφυλλιά Σαραφίδου επιχειρεί μιαν εμπεριστα­τωμέ­νη κρι­τι­κή ανάλυση του κειμένου της Θεί­ας Λειτουργίας του Ιωάννου Χρυ­σοστόμου, ενώ η Αναστασία Χριστοφίδου προτείνει έ­να συ­νολικό κειμε­νο­γλωσσολογικό σχήμα που προσφέρεται για τη λύ­ση του δυσε­πί­λυτου προβλή­ματος της διάκρισης των κειμενικών ειδών με­ταξύ τους.

Αναφορά σε θέματα λογοτεχνίας και σε συγκεκριμένους λογο­τέ­χνες γίνε­ται με τις μελέτες της 2ης ομάδας: η Χρυσή Καρατσινίδου σχο­λιάζει τη σωστή αντίληψη του Μπαχτίν για τη, συγχρονική αλλά και δι­αχρονική, διαλογι­κό­τητα και διακειμενικότητα της λογοτεχνίας, α­πο­τέλεσμα της πολυσημίας και πολυφωνίας της ίδιας της γλώσσας· ο  Κωνσταντίνος Μαλαφάντης ασχολείται εξαντλητικά με την εισδοχή στη νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση του λεγό­μενου «παιδαγωγικού μυ­­θιστορήματος» (με μνεία και όλων των συγγραφέων που το καλλιέρ­γησαν, εκτός και εντός Ελλάδας)· ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης επι­χειρεί μια πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα προσέγγιση του έργου του Κώστα Μό­ντη, εστιάζοντας στην αποφθεγματικότητα του στίχου, αφενός, και στον νεολογικό αλλά και μεταγλωσσικό χαρακτήρα του ποιητικού του ι­διώματος· ο Θεοδόσης Πυλαρινός εκδίδει για πρώτη φορά δύο ενδια­φέ­ρουσες ποιητικές συνθέσεις του Γεωργίου Μαρτινέλη, ποιητή σύγχρο­νου του Σολωμού και των άλλων γνωστών Επτανήσιων ποιητών· η Μα­ρί­να Ροδοσθένους εστιάζει στην πρωτότυπα υβριδική σύνθεση του Θα­νάση Βαλτινού με τον τίτλο  “Ανά­πλους”, μια μείξη του είδους της δη­μοσιογραφικής συνέντευξης με τον ίδιο τον συγγρα­φέα και της μυ­θο­πλασίας.

Αναφορά σε θέ­μα­τα γενικά γλώσσας, γλωσσικής χρήσης και συ­μπε­ριφοράς γίνεται με τις με­λέτες που θα μπορούσε να κατατάξει κα­νείς σε μια 3η ομάδα: ο Μιχάλης Μερακλής, με πολύ συγκεκριμένα πα­ραδείγματα, αποδει­κνύει ότι η κακοποίηση της Νεοελληνικής Γλώσσας στα ΜΜΕ γίνεται με όρους που προσβάλλουν στοιχειωδώς την έννοια της Αισθητικής· ο Σωκράτης Σκαρ­τσής, πρώτα ποιητής και έ­πειτα πανε­πιστημιακός δάσκαλος, υπογραμμίζει το γεγονός ότι η δημιουργία και η αναπαραγωγή της ποίησης οφείλεται στην ει­κονι­στική πλευρά της γλώσσας· η Μαρία Γκασούκα, αναφέρεται σε συγκε­κρι­μένες προτάσεις υ­πέρβασης των έμφυλων διακρίσεων σε βάρος των γυναικών και ειδι­κό­τερα του λεγόμενου γλωσσικού σεξισμού· ο Peter Mackridge ασχολεί­ται με τα αδιέξοδα που δημιουργούνταν στην απόδοση και την προ­φορά λέ­ξεων που εισέρχονταν στα φαναριώτικα ελληνικά του 18ου αι. ως δά­νεια από τα ρουμανικά, κυρίως, αλλά και από τα ιταλικά, τα γαλλικά και τα γερμανικά.

Συναφούς θεματικής είναι οι μελέτες της επόμενης, 4ης ομάδας, όπου δίνο­νται Γλωσσολογικές περιγρα­φές ειδικών φαινομένων της σύγ­χρο­νης Νέας Ελληνικής: ο Θεόδωρος Νημάς συνέταξε ευρύ κατάλογο τουρκικών λέξεων που διασώζονται στον προ­φο­ρικό λόγο των κατοί­κων της περιοχής Χασίων Τρι­κάλων (και, στην πλειοψηφία τους, δια­φέ­­ρουν από όσες διασώζει η Κοινή Νεοελληνική)· η Αγγελική Ράλλη ε­ξε­τάζει την προέλευση και τη λειτουρ­γία αφενός του διαλεκτικού, επα­να­ληπτικής σημασίας προθήματος: μα­­τα- (δεν μα­ταπέρασε, δεν τουν ματα­είδα) και αφετέρου του γνωστού επι­θήματος: –όπουλο (αετόπουλο, προ­σφυ­­γόπουλο: υποκοριστικά, αντίστοι­χα, των αετός και πρόσφυ­γας)· ο Γιώρ­γος Κοτζόγλου εξετάζει τη μορφοσυντα­κτική συμπεριφορά του πα­ρα­τακτικού συνδέσμου και σε προτάσεις του τύπου: ο Νίκος άρχισε και έτρεχε ή τον άκουσα και ξεκλείδωνε την πόρτα (που ισοδυναμούν, αντίστοι­χα, με: ο Νίκος άρχισε να τρέ­χει και τον άκου­σα που ξεκλείδωνε την πόρτα) που θα πει ότι το και εδώ είναι ένας υ­πο­τακτικός σύνδεσμος σαν το ότι και το να· η Γεωργία Κατσούδα αποκα­θι­στά τη λαν­θα­σμένη ετυμολόγηση συγκεκριμένων σχηματισμών που προ­τάθηκαν ως λεξικοί συμφυρμοί, ενώ στην κοινή εργασία τους με τον τιμώ­μενο παρέχεται νέο (άφθονο και εν­διαφέ­ρον) υλικό συμφυρμικών προϊό­ντων, από ποι­κί­­λες έντυπες πηγές και το διαδίκτυο (λ.χ. ασφαληστρικό [το σχετικό νο­μοσχέδιο, α­φού καταληστεύει τους ασφαλισμένους], εν­φιαλτης [που θ’ αρχί­σουμε να ζούμε σε λίγο, όταν θα καταφθάνουν τα ραβασάκια της Εφορίας!], αλλά και: Αμφιποληλογία [αφού έφτα­σαν τις 14 οι υποθέσεις για την ταυτότητα του νεκρού!], δίπλα στα Gre­xit, Bre­xit, Brimain κ.τ.ό. Αν και πρόκειται για ευ­και­ριακούς λεξιλογικούς σχη­ματισμούς, το συναφές με το ίδιο θέμα μελέτημα της Νικολέττας Τσι­τσανούδη εξηγεί για ποιους λόγους ένα έγκυρο λεξικό, σαν το Λεξικό της Οξφόρδης, θεωρεί ανα­γκαίο να τους υιοθετήσει, μεταξύ άλλων και τους πρόσφατους συμ­φυρ­μούς που προκάλεσε η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ και η νέα οικο­νο­μική πολιτική που εγκανίασε, τα λεγόμενα trum­p­onomics.

Επιμέρους φαινόμενα της Νέας Ελληνικής, παράλληλα με τη διδα­κτική τους διάσταση, διερευνούν οι μελέτες μιας 5ης ομάδας: η Στα­ματία Κουτσου­λέλου προτείνει έναν κα­τά­λογο μετακειμενικών δεικτών με σαφή συμβολή στη διαπρο­σω­πική και κειμενική λειτουργία του λό­γου, παράλληλα με ενδεικτικές ασκήσεις, ώστε οι μαθητές να είναι σε θέση να παράγουν συνεκτικότερα κεί­μενα· η Ευγενία Μαγουλά και η Α­φρο­δίτη Καποθανάση διερευνούν το πώς αντι­λαμβάνονται οι προπτυ­χιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές το συχνό φαινό­μενο της ομοηχίας μεταξύ των λέξεων, λ.χ. φοιτώ (στο Πανεπιστήμιο) και (όλοι με λένε) φυτό, με τρό­πο που τα πορίσματα της έρευνας να μπορούν να αξιο­ποι­ηθούν διδα­κτικά και στις δύο πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης· η Ελένη Γρίβα και ο Κώστας Ντίνας προτείνουν έναν αριθμό μοντέλων με τη διδασκαλία των οποίων στο πλαίσιο του γλωσσικού μαθήματος οι μαθητές ανα­πτύσ­σουν δε­ξι­ότητες και στρατηγικές κατανόησης αλλά και παραγω­γής γραπτών κειμένων·  ο Δημήτρης Κουτσογιάννης και η Ιωάννα Χατζη­κυριακού μελετούν και αξιοποιούν τις διαφορετικές διδακτικές πρα­κτι­κές τριών εκπαιδευτικών της Α/βάθμιας εκπαίδευσης, προκειμένου να αναδείξουν την κινητικότητα που παρατηρείται στον χώρο της εκπαι­δευτικής γλωσσολογίας, αφενός, και, αφετέρου, στο ευρύ­τερο πλαίσιο της νέας παγκοσμιο­ποιημένης πραγματικότητας· από την Πηνε­λόπη Κα­μπάκη-Βουγιουκλή προτείνεται, κατά τη διεξαγωγή εμπειρικών μελε­τών μέσω ερωτηματολογίων, η χρήση της ‘ράβδου Vougiouklis & Vou­giou­klis’, για καλύτερη αποσαφήνιση λεπτών διαφορών μεταξύ των δι­αβαθμίσεων σε σύ­γκριση λ.χ. με τα αποτελέσματα που δίνουν οι γνωστές ‘κλίμακες Likert’.

Τέλος, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ομάδα μελετών όπου εξετά­ζονται ζητήματα ρητορικής και σχηματικού λόγου: η Γραμματική Κάρλα ανα­πτύσσει το πρωτότυπο θέμα τού πώς δύο διαφορετικοί ρή­τορες, ένας της όψι­μης αρχαιότητας (ο Λιβάνιος) και ένας Βυζαντινός (ο Ευστά­θιος), σκηνο­θε­τούν οι ίδιοι τον εαυτό τους μέσα στον ρητο­ρικό τους λό­γο, φυσικά με διαφο­ρετική στόχευση ο καθένας· η Σωτηρία Τρια­ντάρη ε­ξετάζει το ποια πρέπει να εί­ναι, κατά τον Αριστοτέλη, η ηθική του ρή­­το­­ρα, και μάλιστα στην επι­κοινω­νι­ακή της διάσταση· ο Μα­νώλης Στερ­γιούλης μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι ι­δέες του Περικλή, όπως απο­τυπώνονται στον Επιτάφιο, επηρέασαν τον ψυ­χι­κό κόσμο του Ισοκράτη και καθό­ρι­σαν σε σημαντικό βαθμό τις πολι­τικές απόψεις και τον ιδε­ολογικό του προσανατολισμό· η Γιούλη Χρο­νο­πούλου, μελετώντας τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη, οδηγείται στο ενδια­φέ­ρον συμπέρασμα ότι, α­φού τη μοίρα των τραγικών ηρώων την ορί­ζουν οι θεοί, είναι κατα­δι­κα­σμένη σε α­ποτυχία και η όποια ρητορι­κή ε­πι­χειρηματολογία ή πει­θώ αναπτύσ­σεται με­ταξύ τους· το πώς, τώρα, η επι­χειρηματολογία στην ελληνική διαχρο­νία της και η θεωρία της Ρη­το­ρικής ενσωματώνο­νται στη σύγχρονη εκπαιδευ­τική πρά­ξη είναι το αντικείμενο της μελέ­της της Μαρίας Παπαδοπούλου και της Ευγενίας Πα­γκουρέλια. Σε ό,τι αφο­ρά, ειδικότερα, τον σχηματικό λόγο, ο Ιωάννης Γαλα­ντόμος επιχειρεί μια θεώρηση του σχήματος της μεταφοράς, ή, καλύτερα, του μεταφο­ρι­κού τρόπου έκφρασης στο πλαίσιο της Γνωστικής Γλωσσολογίας· ο Στα­μά­της Μπουσές κά­νει μιαν ενδιαφέρουσα συγκεντρωτική αναφορά στα σχή­ματα ή στους φιλοσοφικούς συλλογισμούς των αρχαίων που χα­­ρα­κτηρί­ζονται συλλήβδην ως ‘παράδοξα’· ο Χαράλαμπος Στεργιούλης μελε­τά την πραγ­μάτωση τριών σχημάτων ‘μετάθεσης’ των συντακτικών ό­ρων μεταξύ τους (του υπερβα­τού, του χιαστού και της αναστροφής) στον ε­γκωμιαστικό λόγο που αφιέ­ρωσε ο Νικήτας Δαβίδ Παφλαγών στον Ιω­άννη Χρυσόστομο, όπου και τα τρία σχή­ματα συμβάλλουν στη δημι­ουργία ρυθμού και συμμετρίας στην έκφραση του ρήτορα· ο Γεώργιος Τσουκνίδας, εντοπίζει, εκτός από τα σχήματα μετάθεσης, και πλήθος σχημάτων μορφολεξικής επανάληψης (επαναφορές, πολύπτωτα, ετυ­μο­λογικά σχήματα) στην εκκλησιαστική υμνογραφία, αλλά και στα Δι­ο­νυσιακά του Νόννου. –Και οι δύο τελευταίοι μελετητές αναγνωρίζουν την οφειλή τους στις συστηματικές και εξαντλητικές εργασίες του τιμώ­μενου πάνω σε αυτά τα σχήματα, οι οποίες άνοιξαν καινούργιους δρόμους.

Στην αρχή του Τόμου καταχωρίζονται Πρόλογος του επιμελητή της έκδοσης καθηγητή Κώστα Ντίνα (σελ. VII-X) και Βιογραφικό Σημείωμα – Εργογραφία του Τιμώμενου καθηγητή Θανάση Νάκα (σελ. XI-XXXII).

Ο τόμος διατίθεται από τις εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα.

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ