“Ύστερα από δεκάχρονη έρευνα, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι, με την ευκαιρία του εορτασμού των 60 χρόνων από το θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη, θα ήταν ενδιαφέρον να συγκεντρώσω όλες αυτές τις πληροφορίες σε ένα βιβλίο”.   Αυτά μεταξύ άλλων τονίζει  ο κ.  Γεώργιος Στασινάκης, Πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων του Νίκου Καζαντζάκη, Πρεσβευτής Ελληνισμού με αφορμή το βιβλίο του «Καζαντζάκης-Ζορμπάς. Μια αληθινή φιλία», από τις  εκδόσεις Καστανιώτη. Το έργο του μελετάται στα σχολεία από το 1977.

-Πόσο επίκαιρος είναι σήμερα είναι ο Νίκος Καζαντζάκης και πόσο επίκαιρο είναι το έργο του;

«Ο Καζαντζάκης είναι πάντα και παντού επίκαιρος, κυρίως για δύο λόγους:

– Η σκέψη του. Βασίζεται στην αναζήτηση της ουσίας και της ελευθερίας, στην αγάπη και στην προστασία της φύσης, στην προτεραιότητα των πνευματικών και ανθρωπιστικών αξιών, στις ρίζες (Κρήτη) και στο άνοιγμα στον κόσμο (άλλοι πολιτισμοί και λαοί). Είναι θέματα που αφορούν κάθε πολίτη όπου και να ζει. Παρατηρούμε ότι όλες αυτές οι πτυχές ενδιαφέρουν έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό αναγνωστών και ερευνητών σε ολόκληρο τον κόσμο.

– Η σημαντική συμμετοχή σε διαλέξεις, συνέδρια, λογοτεχνικές και μουσικές βραδιές, εκδηλώσεις σε σχολεία, εκθέσεις, διαγωνισμούς κτλ, τα οποία διοργανώνουμε εδώ και εικοσιπέντε χρόνια στις πέντε ηπείρους».

-Μπορείτε να αναφερθείτε σε αυτή την συγγραφική σας προσπάθεια; Πως ξεκινήσατε;

“Τα περισσότερα βιβλία του Νίκου Καζαντζάκη τα διάβασα στο Μπορντό, στη Γαλλία, τη δεκαετία του 1960, σε γαλλική μετάφραση. Εκεί διάβασα για πρώτη φορά και το μυθιστόρημά του «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», το οποίο έγραψε στην Αίγινα κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Για ποιο λόγο δεν διάβασα τον Καζαντζάκη στα ελληνικά; Ας θυμηθούμε ότι κατά τις δεκαετίες του 1950 και ακόμη και του 1960 βρισκόταν στο στόχαστρο των πολιτικών, ακαδημαϊκών και εκκλησιαστικών κύκλων και μου ήταν δύσκολο να διαβάσω το έργο του. Στο Μπορντό, το 1965, είδα και την κινηματογραφική ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη “Zorba the Greek” που γυρίστηκε στην Κρήτη. Η προσωπικότητα του Ζορμπά και η σχέση του με τον Καζαντζάκη μου έκαναν βαθιά εντύπωση. Το 1968 συνάντησα στη Γενεύη την Ελένη, τη χήρα του μεγάλου Κρητικού. Μου μιλούσε συχνά για τη φιλία που συνέδεε αυτά τα δύο πρόσωπα, εκ διαμέτρου αντίθετα λόγω καταγωγής, μόρφωσης, αλλά και ιδιοσυγκρασίας. Αποφάσισα να μάθω περισσότερα γι’ αυτή τη φιλία. Συμβουλεύτηκα λοιπόν διάφορα αρχεία, περιοδικά, βιβλία, και ήλθα σε επαφή στην Ελλάδα και στα Σκόπια με εγγόνια και δισέγγονα του Ζορμπά. Ύστερα από δεκάχρονη έρευνα, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι, με την ευκαιρία του εορτασμού των 60 χρόνων από το θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη, θα ήταν ενδιαφέρον να συγκεντρώσω όλες αυτές τις πληροφορίες σε ένα βιβλίο. Διευκρινίζω ότι δεν πρόκειται για λογοτεχνικό ή ακαδημαϊκό έργο, αλλά για μια μαρτυρία, και μάλιστα πέρα από κάθε γραφικότητα, στην οποία μας έχει συνηθίσει η ταινία και η υποδοχή της από το μεγάλο κοινό. Εκθέτω απλά τις μεγάλες διαφορές ανάμεσα στο μυθιστόρημα και την πραγματικότητα και περιγράφω τη μεγάλη φιλία που ένωνε τους δύο αυτούς ανθρώπους”.

-Τι περιλαμβάνει το βιβλίο;

“Το βιβλίο περιλαμβάνει τα εξής κεφάλαια:

-Ρίζες – Ξεκίνημα

 

-Γνωριμία – Δράση

 

-Αποχωρισμός – Σερβία

 

-Ο Καζαντζάκης και ο Ζορμπάς γίνονται διάσημοι. Η εικονογράφηση περιλαμβάνει πολλές σπάνιες φωτογραφίες. Το βιβλίο κλείνει με ένα Επίμετρο, όπου δημοσιεύονται 6 προσωπικές μαρτυρίες, της δισέγγονης του Ζορμπά και ανθρώπων της Μάνης”.

 -Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στο μυθιστόρημα και τις πραγματικές σχέσεις αυτών των δύο και ποια -περιληπτικά- τα άγνωστα ή ελάχιστα γνωστά στοιχεία της ιστορίας τους;

“Ο πραγματικός Ζορμπάς ονομαζόταν «Γιώργης» και όχι «Αλέξης». Είχε γεννηθεί στη Μακεδονία, αλλά δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία της γέννησής του. Ταξίδεψε πολύ στην Ελλάδα, στη Σερβία, στην Τουρκία και στη Ρωσία, εξασκώντας πολλά και ποικίλα επαγγέλματα. Παντρεύτηκε σε νεαρή ηλικία και απέκτησε δέκα παιδιά, από τα οποία επέζησαν τα εννέα. Μετά από πολλές περιπέτειες, πήγε στο Άγιο  Όρος για να γίνει καλόγερος, σαν τον πατέρα του που μόναζε εκεί με το όνομα «Φιλάρετος». Στο Άγιο  Όρος είναι που συνάντησε, το 1915, για πρώτη φορά τον Καζαντζάκη και όχι στον Πειραιά, όπως αναφέρει το μυθιστόρημα. Ο Καζαντζάκης βρισκόταν εκεί για μια επιχείρηση ξυλείας που σχεδίαζε με κάποιον Σκορδίλη από τη Θεσσαλονίκη. Βρήκα τα ίχνη της σε πολλά έγγραφα, ιδιαίτερα σε ένα γράμμα των εργατών προς τον ηγούμενο μιας μονής, όπου παραπονιούνται για τη μεταχείρισή τους από τον Καζαντζάκη. Προσλαμβάνει λοιπόν τον Ζορμπά και από τότε δένεται μαζί του. Μιλούσαν επί ώρες για τη ζωή, το θάνατο, το Θεό, τις γυναίκες… Μια αληθινή φιλία γεννήθηκε! Η φιλία τους στεριώνει. Ο Καζαντζάκης αποφασίζει να εκμεταλλευτεί ένα λιγνιτωρυχείο στην Πραστοβά, στη Μεσσηνιακή Μάνη και προσλαμβάνει και πάλι ως αρχιεργάτη τον Ζορμπά. Άλλη μεγάλη διαφορά από το μυθιστόρημα: δεν πήγαν ποτέ στην Κρήτη. Ο Ζορμπάς έφερε στην Πραστοβά τα παιδιά του και ο Καζαντζάκης τη σύζυγό του Γαλάτεια. Χάρη στον Καζαντζάκη, κατέφθασαν τότε στην Πραστοβά εκλεκτοί διανοούμενοι και καλλιτέχνες, ο μεγάλος ποιητής Άγγελος Σικελιανός και η σύζυγός του Εύα, οι μεγάλες ηθοποιοί Μαρίκα Κοτοπούλη και Κυβέλη, καθώς και η αδελφή της Γαλάτειας Έλλη Αλεξίου, η μετέπειτα γνωστή συγγραφέας. Η Γαλάτεια και ο Νίκος πρότειναν στον Ζορμπά να παντρέψει την κόρη του Αναστασία με τον αδελφό της Γαλάτειας Ραδάμανθυ Αλεξίου. Εγγονός των δύο είναι ο Παύλος Σιδηρόπουλος, πασίγνωστος ως ο «πρίγκιπας του ελληνικού ροκ». Το λιγνιτωρυχείο έκλεισε το 1918. Ο Καζαντζάκης έφυγε για την Ελβετία. Ο Ζορμπάς έμεινε για καιρό στην περιοχή της Καλαμάτας δουλεύοντας εδώ και εκεί. Το 1919, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος διόρισε τον Καζαντζάκη διευθυντή του νεοσύστατου Υπουργείου Περιθάλψεως με την ειδική εντολή να πάει επικεφαλής πολυμελούς αποστολής στον Καύκασο για να επαναπατρίσει χιλιάδες Έλληνες που υφίσταντο άγριο διωγμό από τους μπολσεβίκους και τους Κούρδους. Ο Καζαντζάκης δήλωσε στον Ζορμπά: «Αν δεν έρθεις μαζί μου, δεν πάω κι εγώ». Πράγματι, ο Ζορμπάς ακολούθησε τον Καζαντζάκη στον Καύκασο. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, έφεραν μαζί τους έναν Ελληνορώσο, τον Κεχάεφ, φωτογράφο και διανοούμενο. Τον πάντρεψαν με την κόρη του Ζορμπά Ανδρονίκη. Γνώρισα έναν από τους γιους  του, τον Νούλη, έναν αληθινό Ζορμπά. Η κόρη του Εβίτα Κεχαγιά-Βαρελά, που ζει στη Θράκη, έγραψε μια εξαιρετική μαρτυρία που παρατίθεται στο Επίμετρο του βιβλίου μου. Το 1919, χωρίστηκαν οι δύο φίλοι. Ο Καζαντζάκης θα συνεχίσει τις περιηγήσεις του στην Ευρώπη, ενώ ο Ζορμπάς θα εγκατασταθεί στα Σκόπια, με μια από τις κόρες του, την Κατίνα. Ήταν ιδιοκτήτης ορυχείου λευκολίθου. Η κόρη του παντρεύτηκε με κάποιον Ζάντα. Απέκτησαν δύο παιδιά, την Άννα και τον Βαγγέλη. Τους γνώρισα και τους δύο και μιλούσαμε συχνά για τον παππού τους. Ο Ζορμπάς κι ο Καζαντζάκης συνέχισαν να αλληλογραφούν. Στο βιβλίο μου δημοσιεύω μερικές επιστολές του Ζορμπά (γραμμένες με χαριτωμένες ανορθογραφίες), όπου μιλάει για την πολιτική,   την οικογένεια… Απεβίωσε το 1941 στα Σκόπια, όπου και ετάφη. Μετά, ξεχάστηκε…”.

-Μόνο το βιβλίο έκανε διάσημο τον Ζορμπά;

“Όχι μόνο το βιβλίο (που μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες), αλλά και η ταινία του Κακογιάννη έκαναν διάσημο τον Ζορμπά. Δημοσιεύω στο βιβλίο μου το εξώφυλλο πολλών μεταφράσεων, καθώς και αφίσες διαφόρων παραστάσεων με θέμα τον Ζορμπά. Δημοσιεύω επίσης και φωτογραφίες από τα γυρίσματα της ταινίας στο Ακρωτήρι, κοντά στα Χανιά. Το 1997, όταν ο Θεοδωράκης έδωσε συναυλία στα Σκόπια, ανακάλυψε τον τάφο του περίφημου Ζορμπά. Ο Ζορμπάς «ξαναγύρισε»! Έτσι, εδώ και μερικά χρόνια, μέλη και συμπαθούντες της Εταιρείας μας επισκέπτονται πλέον τακτικά τον τάφο του. Η φιλία ανάμεσα σ’ αυτούς τους ξεχωριστούς ανθρώπους φωτίζεται πληρέστερα χάρη στις μαρτυρίες που έχω προσθέσει στο Επίμετρο. Το βιβλίο έτυχε καλής υποδοχής από την κριτική και το κοινό. Το έχω παρουσιάσει σε 19 πόλεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Θα μεταφραστεί προσεχώς στα ιταλικά, τα ισπανικά, τα σέρβικά, τα ρουμανικά και τα αλβανικά”.

-Πιστεύετε ότι το έργο του Νίκου Καζαντζάκη έχει εκτιμηθεί περισσότερο έξω από την Ελλάδα και λιγότερο μέσα στη χώρα μας;

“Όπως είναι γνωστό τα κατεστημένα στην Ελλάδα (πολιτικό, ακαδημαϊκό και θρησκευτικό) καταδίωξαν τον Νίκο Καζαντζάκη: απαγόρευση βιβλίων του, τεράστια εμπόδια για την ανανέωση του διαβατηρίου του, προσπάθειες να τον αφορίσουν, έντονες επεμβάσεις στη Σουηδική Ακαδημία για την μη απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας. Επίσης είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι το έργο του Καζαντζάκη μελετάται στα σχολεία από το 1974! Σήμερα ευτυχώς τα πράγματα άλλαξαν πολύ. Το έργο του εκτιμάται ιδιαίτερα στην Ελλάδα – λαμβάνοντας υπ’ όψιν τον σημαντικό αριθμό πωλήσεων των βιβλίων του, τις εκδηλώσεις και τις έρευνες – και σε άλλες χώρες. Σας επισημαίνω ότι η χώρα με τις περισσότερες πανεπιστημιακές έρευνες είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής”.

Ο ΣΥΛΛΕΚΤΗΣ

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ