Της Ράνιας Γάτου
Ποιήτριας, Δοκιμιογράφου, Εικαστικού
Στην εποχή μας, οι διαπροσωπικές σχέσεις μοιάζουν να έχουν γίνει πιο περίπλοκες από ποτέ, γεμάτες προκλήσεις και συναισθηματικές συγκρούσεις. Ο φθόνος, ένα από τα πιο διαβρωτικά συναισθήματα, διαπερνά συχνά τις ανθρώπινες σχέσεις, καταστρέφοντας τη βάση της εμπιστοσύνης και της αλληλεγγύης. Τι είναι όμως αυτό που πυροδοτεί τον φθόνο; Μήπως οι ρίζες του βρίσκονται στην παιδική ηλικία, στην οικογένεια και στο σχολείο; Καθώς η κοινωνία μεταβάλλεται, οι απαιτήσεις και οι προσδοκίες αυξάνονται, αφήνοντας συχνά ανεξίτηλα σημάδια στις ψυχές των ανθρώπων. Το άρθρο αυτό θα εξετάσει πώς η κοινωνική ανεπάρκεια και η αίσθηση του «μη αρκετού» από τα πρώτα χρόνια της ζωής μας συμβάλλουν στη δημιουργία σχέσεων που χαρακτηρίζονται από ζήλια και ανταγωνισμό, αντί για συνεργασία και σεβασμό.
Οι διαπροσωπικές σχέσεις, από τη φιλία και την οικογένεια μέχρι την επαγγελματική συνεργασία, απαιτούν αλληλοσεβασμό, κατανόηση και συναισθηματική ωριμότητα. Ωστόσο, συχνά παρατηρούμε ότι αυτές οι βασικές αξίες απουσιάζουν, με τον φθόνο να εισχωρεί σαν σκιά στις ανθρώπινες επαφές. Η βάση αυτής της κοινωνικής ανεπάρκειας, όπου ο φθόνος και ο ανταγωνισμός επικρατούν, μπορεί να αναζητηθεί στις πρώιμες επιρροές της παιδικής ηλικίας.
Στην οικογένεια, τα παιδιά αναπτύσσουν τις πρώτες τους αντιλήψεις για την αυτοεκτίμηση και τη σχέση τους με τον έξω κόσμο. Γονείς που επικρίνουν υπερβολικά ή συγκρίνουν τα παιδιά με άλλα, ενισχύουν αισθήματα ανασφάλειας, οδηγώντας τα σε ένα διαρκή αγώνα να αποδείξουν την αξία τους. Αυτό το εσωτερικό κενό τροφοδοτεί τον φθόνο, καθώς τα παιδιά αναζητούν την αποδοχή όχι με βάση τις δικές τους αξίες, αλλά σε σύγκριση με άλλους.
Το σχολείο, επίσης, παίζει καθοριστικό ρόλο στην καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που εστιάζει μόνο στις ακαδημαϊκές επιδόσεις και επιβραβεύει τον ανταγωνισμό χωρίς να προωθεί την ενσυναίσθηση και τη συνεργασία, δημιουργεί άτομα που βλέπουν τους άλλους ως αντιπάλους και όχι ως συμμάχους. Οι μαθητές που δεν μαθαίνουν από νωρίς τη σημασία της συλλογικότητας και της αποδοχής της διαφορετικότητας, συχνά μεγαλώνουν με την αίσθηση ότι για να πετύχουν, πρέπει να “ρίξουν” τους άλλους.
Αυτή η κοινωνική διαμόρφωση οδηγεί σε ενήλικες που δυσκολεύονται να χτίσουν υγιείς σχέσεις. Ο φθόνος γεννιέται εκεί όπου υπάρχει έλλειψη αυτοεκτίμησης και ανασφάλεια, δύο συναισθήματα που ενισχύονται από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον της παιδικής ηλικίας. Αντί για συνεργασία και ενθάρρυνση, πολλοί άνθρωποι επιλέγουν τον ανταγωνισμό και την κριτική, βλέποντας τις επιτυχίες των άλλων ως απειλή για τη δική τους αξία.
Η λύση σε αυτό το πρόβλημα δεν είναι εύκολη, αλλά περνά μέσα από την αναγνώριση της αξίας της συναισθηματικής εκπαίδευσης και της ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης από νωρίς. Εάν τα παιδιά μάθουν να βλέπουν την αξία τους ανεξάρτητα από τις επιτυχίες των άλλων και καλλιεργήσουν την ενσυναίσθηση, τότε θα είναι σε θέση να χτίσουν πιο υγιείς και ουσιαστικές σχέσεις ως ενήλικες, ελαχιστοποιώντας τον φθόνο και τον ανταγωνισμό.
Η συναισθηματική νοημοσύνη, παρόλο που συχνά υποτιμάται, αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα για την επιτυχία των διαπροσωπικών σχέσεων. Όταν οι άνθρωποι αναπτύσσουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν και να διαχειρίζονται τα δικά τους συναισθήματα, ενώ παράλληλα αντιλαμβάνονται και σέβονται τα συναισθήματα των άλλων, μειώνονται οι πιθανότητες να επικρατήσει ο φθόνος. Η έλλειψη αυτής της ικανότητας είναι συχνά αποτέλεσμα μιας παιδικής ηλικίας όπου τα συναισθήματα θεωρούνται αδύναμα ή δευτερεύοντα. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα όπου η συναισθηματική έκφραση περιορίζεται ή καταστέλλεται, μαθαίνουν να καταπιέζουν τις αληθινές τους ανάγκες, οδηγώντας σε εσωτερικές συγκρούσεις που συχνά εκφράζονται ως ζήλια ή φθόνος αργότερα στη ζωή τους.
Η ανασφάλεια που καλλιεργείται από αυτές τις συνθήκες συχνά οδηγεί σε συγκριτική νοοτροπία. Αντί να δουν τους άλλους ως πιθανές πηγές έμπνευσης ή συνεργασίας, οι άνθρωποι τείνουν να συγκρίνονται συνεχώς, με αποτέλεσμα να αισθάνονται κατώτεροι όταν δεν «ανταγωνίζονται» με επιτυχία. Ο φθόνος, στην πραγματικότητα, είναι το αποτέλεσμα μιας αποτυχημένης εσωτερικής διαδικασίας αποδοχής του εαυτού, όπου η αξία μας φαίνεται να εξαρτάται από το πώς συγκρινόμαστε με τους άλλους.
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι διαπροσωπικές σχέσεις που χτίζονται πάνω σε μια βάση εμπιστοσύνης και αμοιβαίας αναγνώρισης χρειάζονται συνειδητή καλλιέργεια. Χωρίς την κατάλληλη υποστήριξη από την παιδική ηλικία, τα άτομα συχνά καταφεύγουν σε σχέσεις με κίνητρο τον εγωισμό και την ανασφάλεια. Όταν, για παράδειγμα, μια φιλία ή μια συνεργασία βασίζεται στη ζήλια για τις επιτυχίες του άλλου ή στην επιθυμία να “κερδίσουμε” έναντι του άλλου, η σχέση γίνεται τοξική και καταδικασμένη να αποτύχει.
Αντιθέτως, οι σχέσεις που αντέχουν στον χρόνο είναι εκείνες που στηρίζονται στην αμοιβαία ενθάρρυνση, στον σεβασμό της προσωπικής πορείας του κάθε ατόμου και στην κατανόηση ότι η επιτυχία του ενός δεν σημαίνει την αποτυχία του άλλου. Η ικανότητα να χαιρόμαστε με τις επιτυχίες των άλλων και να στηρίζουμε ο ένας τον άλλον αποτελεί την κορύφωση της συναισθηματικής ωριμότητας.
Ένα άλλο καθοριστικό στοιχείο που συμβάλλει στην ενίσχυση του φθόνου είναι η κοινωνική πίεση για επιτυχία. Η κοινωνία μας, μέσα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα, προωθεί μια ιδεολογία που υπερτονίζει την επιτυχία και την υλική καταξίωση. Τα πρότυπα που προβάλλονται είναι συχνά άπιαστα και προκαλούν άγχος στους ανθρώπους που αισθάνονται ότι δεν μπορούν να τα φτάσουν. Αυτό ενισχύει τη ζήλια και τον ανταγωνισμό, καθώς οι άνθρωποι κυνηγούν επιτεύγματα όχι για προσωπική ευτυχία, αλλά για κοινωνική αναγνώριση.
Για να αντιστραφεί αυτή η τάση, είναι αναγκαίο να καλλιεργήσουμε μια πιο ουσιαστική αντίληψη για την επιτυχία, η οποία δεν θα βασίζεται μόνο σε εξωτερικά κριτήρια, αλλά και στην προσωπική ολοκλήρωση, την ευτυχία και την συναισθηματική σταθερότητα. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω μιας διαφορετικής κοινωνικής εκπαίδευσης που θα εστιάζει στην ενδυνάμωση του ατόμου ως μοναδική οντότητα, αντί να τονίζεται συνεχώς η ανάγκη για σύγκριση και ανταγωνισμό.
Συνοψίζοντας, ο φθόνος και οι δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις αποτελούν συχνά το αποτέλεσμα της κοινωνικής πίεσης, της έλλειψης συναισθηματικής εκπαίδευσης και των ανασφαλειών που καλλιεργούνται από μικρή ηλικία. Η οικογένεια, το σχολείο και το κοινωνικό περιβάλλον έχουν κρίσιμο ρόλο να παίξουν στην πρόληψη αυτών των φαινομένων, προσφέροντας στα παιδιά τα εργαλεία για να αναπτύξουν υγιείς σχέσεις βασισμένες στον σεβασμό και την αμοιβαία στήριξη, μακριά από τοξικά συναισθήματα όπως ο φθόνος.
