Κείμενο – φωτογραφίες: Αποστόλης Ζώης
Τρισέλιδο αφιέρωμα φιλοξενεί στο τεύχος Νοεμβρίου η έντυπη ομογενειακή εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ για το διεθνές συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα “Η Φύση στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη”.
Με μεγάλη επιτυχία και χρήσιμα συμπεράσματα ολοκληρώθηκε στη Λάρισα το τριήμερο συνέδριο , “Η Φύση στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη” το οποίο πραγματοποιήθηκε από τις 18 έως και τις 20 Νοεμβρίου 2022, στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείου Γ. Ι. Κατσίγρα. Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε από τη Διεθνή Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη – ΔΕΦΝΚ, υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και της Περιφέρειας Θεσσαλίας, σε συνδιοργάνωση με το Δήμο Λαρισαίων, με τη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα και τη “Λάρισα η Πόλη που Μαθαίνει”.
Με την υποστήριξη μεταξύ άλλων, του Ομίλου Φίλων Νίκου Καζαντζάκη Λάρισας – ΟΦΙΝΙΚΑΛ και του Πολιτιστικού Κέντρου Εκπαιδευτικών Ν. Λάρισας – ΠΟΚΕΛ. Στο Συνέδριο συμμετείχαν ως ομιλητές πάνω από 20 μελετητές του έργου του Ν. Καζαντζάκη, από Ελλάδα, Αυστρία, Βέλγιο, Ιταλία και Ισπανία. Η σχέση του Ν. Καζαντζάκη με τη Φύση, τόσο στη ζωή όσο και στο έργο του, είναι ένα θέμα το οποίο δεν έχει μελετηθεί μέχρι τώρα εκτενώς, ενώ είναι γνωστή η «λατρεία» του για τη Φύση και η αγωνία και μαχητικότητά του για την προστασία της μέσα από το έργο του. Το συνέδριο πλαισιώθηκε επίσης, από ποικίλες εκδηλώσεις, όπως την παράσταση του Θεάτρου Σκιών του Χ. Στανίση, «Στα παλάτια της Κνωσσού», πάνω στο ομώνυμο έργο του Ν. Καζαντζάκη για μικρά και μεγάλα(!) παιδιά, σε συνεργασία με τη ΔΕΦΝΚ, την παράσταση του Θεσσαλικού Θεάτρου «η πόλις» κ.α.
Χαιρετισμοί -Ομιλίες
Στο χαιρετισμό του κατά την έναρξη των εργασιών του συνεδρίου, ο πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, εμφανώς συγκινημένος από τη Γενεύη, Γιώργος Στασινάκης, μεταξύ άλλων τόνισε:
“Ως πρόεδρος της ΔΕΦΝΚ χαιρετίζω με ενθουσιασμό την έναρξη αυτού
του πρωτότυπου και ενδιαφέροντος θεματικά Συνεδρίου,
«Η Φύση στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη». Το θέμα αυτό έχει αναφερθεί σε σποραδικές αξιόλογες μελέτες, αλλά πρώτη φορά αποτελεί θέμα Συνεδρίου και μάλιστα με τόσο σπουδαίους επιστήμονες- εισηγητές από την Ελλάδα και άλλες χώρες της Ευρώπης. Τους ευχαριστώ όλους ολόψυχα για το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή τους σε αυτή τη δραστηριότητα της ΔΕΦΝΚ”.
Την πρώτη μέρα έγινε απόδοση φόρου τιμής στους Peter Bien (New Jersey, ΗΠΑ) «Γιατί να διαβάζουμε Καζαντζάκη τον 21ο αιώνα» και Γιώργο Σταματίου (1937-2013) «Η βουνολατρεία στο έργο του Καζαντζάκη». Ο Peter Bien Oμότιμος καθηγητής Αγγλικής και Συγκριτικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Ντάρτμουθ, ΗΠΑ, σε επιμέλεια κειμένου Κ. Ζωγραφιστού μεταξύ άλλων επισημάνθηκε:
“Ο Peter Bien, ένας από τους ιδρυτές της Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών της Αμερικής, της οποίας διετέλεσε πρόεδρος δυο φορές και αρχισυντάκτης του επιστημονικού περιοδικού της, έχει μελετήσει τη νεοελληνική γλώσσα και πολλά έργα νεοελλήνων συγγραφέων. Εμβριθής μελετητής του Καζαντζάκη έχει μεταφράσει στα Αγγλικά τον Τελευταίο Πειρασμό, τον Φτωχούλη του Θεού, την Αναφορά στον Γκρέκο, καθώς και επιλεγμένες επιστολές από την καζαντζακική αλληλογραφία, που έχουν εκδοθεί με τον τίτλο «Τhe Selected Letters of Nikos Kazantzakis» (Επίλεκτες Επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη). Το δίτομο έργο του «Καζαντζάκης: Η πολιτική του πνεύματος» περιέχει μελετήματα για το σύνολο σχεδόν των έργων του Κρητικού συγγραφέα και κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Στον συλλογικό τόμο «Εισαγωγή στο έργο του Καζαντζάκη», των Πανεπιστημιακών, επίσης, εκδόσεων, έχει δημοσιεύσει το δοκίμιο «Γιατί να διαβάζουμε Καζαντζάκη τον 21ο αιώνα», το οποίο επιλέξαμε απόψε να σας παρουσιάσουμε αποδίδοντας φόρο τιμής στο πρόσωπό του. Ο Καζαντζάκης φαίνεται να έχει κερδίσει την αγάπη των αναγνωστών και γνωρίζει μεγάλη δημοτικότητα, καθώς ο 21ος αιώνας προχωρεί. Ο Μπην προσπαθεί στο κείμενό του να απαντήσει στο ερώτημα για ποιον λόγο συμβαίνει αυτό και να προβλέψει τους λόγους «οι οποίοι πιθανότατα θατου εξασφαλίσουν εκ νέου μεγάλη προβολή στο άμεσο μέλλον».
«Θα συνεχίσουμε να διαβάζουμε Καζαντζάκη τον 21ο αιώνα; Ναι, θα συνεχίσουμε. «Γιατί ο Καζαντζάκης τώρα ξαναγεννιέται για τις ανάγκες του 21ου αιώνα, χάρη στη συνεχιζόμενη διαμάχη ανάμεσα στις παραδοσιακές απόψεις και στην επιστημονική αλήθεια. Κατά κάποιον τρόπο, θα ήταν ωραία να ήταν ο συγγραφέας ξεπερασμένος, επειδή δε θα τον χρειαζόμασταν πια. Άρα, ίσως, ο Καζαντζάκης θα εξακολουθήσει να είναι απαραίτητος και να διαβάζεται όχι μόνο κατά τον 21ο αιώνα αλλά και στον 22ο!».
Ο Γιώργος Σταματίου (1937-2013) πάλι σε επιμέλεια κειμένου, Κ. Ζωγραφιστού, αναφέρθηκε:
“Ο «Καπετάν Μιχάλης» στο ομώνυμο μυθιστόρημα συνειδητοποιεί τη δραστηριότητα του ηρωικού θανάτου ως μέσου συνέγερσης των μαζών και κατάκτησης της εθνικής ελευθερίας στον ξάστερον αγέρα του βουνού αγναντεύοντας από σημείο υπεροχής τον σκλαβωμένο κάμπο. Ο νέος Οδυσσέας κατακτά το ύψιστο βίωμα της λύτρωσης από τη ζωή και τον θάνατο πάνω σ’ ένα παγόβουνο στην άκρα του κόσμου. Ο παπα-Φώτης
και οι πρόσφυγες της Σαρακήνας στο γυμνό τοπίο ενός άγονου και αφιλό-
ξενου βουνού εξαγνίζουν την ψυχή τους από κάθε αδυναμία και κακότητα,
βρίσκουν ακόμη και τη δύναμη της λύτρωσης από τη μνησικακία για τους
χορτάτους και άσπλαχνους ανθρώπους του κάμπου. Κι ο Μανολιός ψηλά
στα βουνά, μακριά από τους ανθρώπους, αντλεί τη δύναμη να επωμισθεί
τον σταυρό του μαρτυρίου για τον γλιτωμό των συγχωριανών του. Τέλος ο
ίδιος ο Χριστός δοκιμάζεται στην «κορυφή της άθλησης, στον Σταυρό» κι
εκεί ψηλά νικάει τον «Τελευταίο πειρασμό», κρατώντας ανέγγιχτη την ψυχή
του «από το πλανερό όραμα μιας γαλήνιας, ευτυχισμένης ζωής» .
Ο Γιώργος Κεχαγιόγλου Ομότιμος Καθηγητής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, υποστήριξε πως “οι (ανα)παραστάσεις της βιωμένης επαφής του συγγραφέα με το ελλαδικό και το ξένο φυσικό περιβάλλον και με τη χωροθετημένη από ανθρώπους
φύση είναι αρκετές μέσα στο ογκώδες και μακρόχρονο έργο των ταξιδιω-
τικών ανταποκρίσεων, άρθρων, ημερολογιακών, οδοιπορικών και άλλων
αφηγήσεων και σημειώσεων του Νίκου Καζαντζάκη (1907 κ.ε.), που συνήθως
εκφέρονται ανεξάρτητα από το υπόλοιπο ποιητικό, θεατρικό και πεζογραφικό
(πλην του «μυθιστορήματος» Toda-Raba) έργο του, όχι όμως πάντα και
σε αντίθεση προς αυτό”.
Ο Λάμπρος Κουλουμπαρίτσης Ομότιμος Καθηγητής, Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών,
Μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας του Βελγίου, μεταξύ άλλων τόνισε: “Τα φυσικά όντα και φαινόμενα, από τα πιο ασήμαντα έως τα πιο σημαντικά, παίζουν κεντρικό ρόλο στο έργο του Καζαντζάκη. Παρουσιάζει ποικίλες
πτυχές, που κυμαίνονται μεταξύ πραγματικότητας και γλωσσικές μεταφορές
δια μέσω του νου και της καρδιάς, – εξάλλου όπως πολλές άλλες έννοιες:
ο αγώνας, η μάχη, η άσκηση, ο θεός, οι θρησκευτικές αναφορές, κτλ. Με
αυτή την αμφισημία η «φύση» διεισδύει στις αφηγήσεις, με γνώμονα την
Ασκητική, που υπηρετεί τη σύμπραξη του ανθρώπου και του Αόρατου (που
ονομάστηκε Θεός), και η οποία εκδηλώνεται σαν μια ανηφόρα που επιδι-
ώκει την ελευθερία, και όπου το Εγώ, η Ράτσα, ο Άνθρωπος και η Γη (η
Φύση) διαμορφώνουν τα σκαλοπάτια της ζωής με χαρές και πόνους, μέσα
από αντιθέσεις. «Οι αντίθετες δυνάμεις συγκρούονται, σμίγουν, παλεύουν,
νικούν και νικιούνται, συμβιβάζονται και ξαναρχίζουν πάλι να πολεμούνε
όλο το Σύμπαν — από τον αόρατο στρόβιλο σε μια στάλα νερό ως τον
απέραντο αστροκατακλυσμό του Γαλαξία».
Στην πράξη, συνεπώς, που είναι «η πιο ιερή μορφή της θεωρίας», πη-
γάζουν οι αλληλοεπιδράσεις της υποκειμενικής ύπαρξης (νους και καρδιά,
φαντασίες, όνειρα και ιδέες) και του αντικειμενικού Σύμπαντος (αστέρια,
γη, θάλασσες, άνθρωποι, ζώα, φυτά, υλικός κόσμος), που πλέκουν την
αμφισημία της φύσης”.
Η Χαρούλα Βερίγου Πεζογράφος-Ποιήτρια, ανέφερε: “Ο Νίκος Καζαντζάκης, κινείται με ευαισθησία, με αγάπη, με καλοσύνη,
με τρυφερότητα σε ό,τι έχει να κάνει με το φυσικό περιβάλλον, γι’ αυτό και
πιστεύει περισσότερο στην ανάγκη σεβασμού και προστασίας, παρά της
κατάκτησης. Στο έργο του δίδει φωνή στα μικρά, δικαίωμα στα ασήμαντα,
τα προικίζει με μια ισότητα χωρίς να απαξιώνει τα μεγάλα και τούτο, επειδή
έβλεπε καλά ότι όλα μαζί είναι ένα.
Ο Καζαντζάκης είχε κατανοήσει την ενότητα του φυσικού περιβάλλοντος και τη
θέση του ανθρώπου, του οποιουδήποτε ανθρώπου, μέσα του. Στο έργο του
διαπιστώνεται μια διαρκής αναζήτηση, μια ασίγαστη αγωνία για τον κόσμο».
Ο Κωστής Κανάκης Υπεύθυνος Μόνιμης Έκθεσης και Επικοινωνίας Μουσείου Ν. Καζαντζάκη,
Υποψήφιος Δρ Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Κρήτη, παρουσίασε τα παρακάτω στοιχεία:
“Μελετώντας κανείς τη βιογραφία του Νίκου Καζαντζάκη σύντομα μπορεί
να αντιληφθεί πως ο συγγραφέας πέρασε ένα αξιοσημείωτο μέρος της ζωής
του σε ορεινές τοποθεσίες. Η επαφή του με το ορεινό τοπίο ξεκίνησε από τη
γενέτειρά του Κρήτη (Ψηλορείτης, Στρούμπουλας, Λευκά Όρη), ενισχύθηκε
κατά τις μετακινήσεις του εντός της Ελλάδας (βουνά της Αττικής, Πήλιο, Άγιο
Όρος) και κορυφώθηκε κατά τα ταξίδια του στην Ευρώπη, Αφρική και Ασία
(Άλπεις, Καύκασος, Σινά, Οροσειρές της Ρωσίας, Σιβηρίας και Κίνας). Η σχέση
του Καζαντζάκη με το ορεινό περιβάλλον πολλές φορές έλαβε μάλιστα και πιο
μόνιμα χαρακτηριστικά από αυτά του απλού επισκέπτη, αφού ο συγγραφέας
τα επέλεξε σαν τόπους διαμονής του. Ωστόσο, οι οροσειρές και τα βουνά
δεν αποτέλεσαν απλούς εκδρομικούς ή ταξιδιωτικούς προορισμούς για τον
Καζαντζάκη. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, διαδραμάτιζαν σημαντικό και
πολύπλευρο ρόλο για τον συγγραφέα. Πότε γίνονταν τόποι προσκυνήματος,
ανάπαυσης, απομόνωσης και ανασύνταξης δυνάμεων, πότε τόποι δημιουρ-
γίας, εσωτερικής έκστασης και οραμάτων και πότε τόποι περισυλλογής και
γνωριμίας με διαφορετικές κουλτούρες και ανθρώπους. Με άλλα λόγια, θα
μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως το ορεινό περιβάλλον μεταμόρφωνε τον
Καζαντζάκη, αλλά ταυτόχρονα μεταμορφωνόταν και από αυτόν”.
Η Κατερίνα Εξαρχουλέα – Γεωργιλέα, Υπεύθυνη Πολιτιστικών Διαδρομών Καζαντζάκης – Ζορμπάς, ανέφερε:
“Σε ένα ερημικό ακρογιάλι της Κρήτης τοποθετεί ο Καζαντζάκης τα γεγο-
νότα που διαδραματίζονται στο έργο του για τον Ζορμπά. Στην πραγματι-
κότητα η συνεργασία των δύο ανδρών και το δέσιμο της φιλίας τους έγινε
στη Μάνη. Αν βγάλουμε από τις αφηγήσεις του συγγραφέα τα πρόσθετα
στοιχεία που αφορούν την Κρήτη και παρακολουθήσουμε τη σκέψη του και
την πορεία της φαντασίας του, θα δούμε καθαρά ότι και οι δυο περπατούν
στα κακοτράχαλα βουνά της Μάνης,στα περιβόλια και τον ελαιώνα της Στού-
πας και κυρίως στην ξανθή ψιλή αμμούδα της «Καλόγριας». Διαβάζοντας
τις περιγραφές για τις φυσικές ομορφιές του τοπίου, νομίζεις ότι το έχεις
μπροστά σου ολοζώντανο!”.
Η Μαρία Δημάση, Καθηγήτρια, Τ.Γ.Φ.Π.Π.Χ. Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
και Γρηγορία Καρολίνα Κωνσταντινίδου, Φιλόλογος, Υπ. Διδάκτορας Τ.Γ.Φ.Π.Π.Χ.
Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, στην εισήγησή τους ανέφεραν:
“Το ποίημα Η Αμυγδαλιά πορεύεται από το 1914 διαγράφοντας τη λο-
γοτεχνική του διαδρομή υπό το εκτυφλωτικό φως των πολυδιαβασμένων
έργων του Νίκου Καζαντζάκη.
Χωρίς περίτεχνες εκφραστικές επιλογές και εστιάζοντας σε λεξιλόγιο
που συναρτά άμεσα τους στίχους με το φυσικό περιβάλλον, επιστρατεύει
λεξιλόγιο της πανίδας και λέξεις της χλωρίδας –που λειτουργούν ως υπε-
ρώνυμες εννοιολογικά–, οι οποίες και συγκροτούν τον συνυποδηλωτικό
χαρακτήρα του έργου. Η σύνδεση των στίχων με τη ζωή, την ανθρώπινη
κοινωνία και τις ατομικές και συλλογικές ταυτότητες υποφώσκει καλυμμένη
από την αρχικά εμφανιζόμενη εικόνα της φύσης με επίκεντρο την αμυγδαλιά,
και όσα συνειρμικά φέρει στο προσκήνιο της αναγνωστικής πρόσληψης.
Το ιστορικο-κοινωνικό περικείμενο της εποχής και των συμβάντων της
συγγραφής και της επικοινώνησης του ποιήματος δρα σχεδόν αυτοανα-
φορικά όσον αφορά τον δημιουργό του αλλά και τον κάθε αναγνώστη,
αναδεικνύοντας υβριδικά διακείμενα μεταξύ του ποιητικού λόγου και των
αναγνωστικών νοηματοδοτήσεων”.
Η Φωτεινή Καλλιαντέρη, Καθηγήτρια Γαλλικής Φιλολογίας, Δρ Πανεπιστημίου Montpellier III, τόνισε:
“Η φύση κατέχει άπειρες αντανακλάσεις όσες και η γλώσσα στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη, λειτουργώντας άλλοτε ως φορέας μιας συναισθηματικής κατάστασης κι άλλοτε ως φορέας υπέρτατων αξιών και υπαρξιακών αναζητήσεων.
Η φύση στον Καζαντζάκη γίνεται ένα με τον άνθρωπο. Ο διαχωρισμός
είναι σχεδόν ανύπαρκτος, αφού ο άνθρωπος ήρωας ζει μέσα στη φύση
και αλληλοεπιδρά με αυτήν. Η φύση μέσα στο έργο προσωποποιείται και
δρα όπως ο θεατρικός ήρωας, ενώ ταυτόχρονα είναι αυτή που συμβάλλει
και ενεργεί στην εξέλιξη της πλοκής.
Μέσα από αυτή την προσέγγιση καταδεικνύεται ότι ο ρόλος της φύσης
είναι πρωταρχικός μέσα στο έργο του και δη στον Προμηθέα. Χάρη στην
αριστουργηματική του γραφή, η φύση κατέχει ενεργό ρόλο στην εξέλιξη
της τραγωδίας και δεν αποτελεί διόλου ένα διακοσμητικό στοιχείο της
περιγραφής. Η γη, ο αέρας, η φωτιά και το νερό αποτελούν τον πυρήνα
της ανθρώπινης ύπαρξης.
Αυτό το μήνυμα είναι η ουσία του έργου του Νίκου Καζαντζάκη και δι-
ακατέχει όλο του το συγγραφικό έργο, μιας και ο αέναος προβληματισμός
του είναι η ανθρώπινη φύση και υπόσταση στο μεγαλείο του κόσμου”.
Ο Παντελής Κογιάμης, Μουσικός- Διευθυντής Ορχήστρας, Βιέννη, υποστήριξε:
“Η ιδιαίτερη, ξεχωριστή και βαθύτατα προσωπική σχέση του Νίκου
Καζαντζάκη με τη φύση, φανερώνεται μέσα από το σύνολο του έργου
του. Στους αναγνώστες, όμως, του καζαντζακικού έργου, το επικό ποίημα
Οδύσεια του 1938, εξακολουθεί να παραμένει terra incognita. Σε αντίθεση
με τη σχέση του αναγνωστικού κοινού προς το έπος του Καζαντζάκη,
ο ίδιος ο ποιητής εξακολουθούσε να πιστεύει και να επικοινωνεί στον
ευρύτερο περίγυρό του μέχρι το τέλος της ζωής του, πως ενώ όλα του
τα έργα είναι «πάρεργα» μέσα στην Οδύσεια διατυπώνεται «όλη [τ]ου η
ψυχή, όλη η φλόγα και το φως που μπόρεσ[ε] να βγάλ[ει] από την ύλη
που [τον] αποτελ[ούσε]».
Έχοντας την κρίση του ίδιου του συγγραφέα ως οδηγό, είναι εύλογο
να υποθέσει κανείς, ότι μέσα στην Οδύσεια, εκτός των άλλων, είναι πολύ
πιθανόν να ανακαλύψουμε την πλέον ολοκληρωμένη αποτύπωση της σχέσης
του Νίκου Καζαντζάκη με τη φύση. Η υπόθεση αυτή μένει να αποδειχθεί
στην πληρότητά της μέσα από κάποια επιστημονική εργασία, που θα κα-
ταπιαστεί με αυτό το απαιτητικό ερευνητικό πεδίο. H παρούσα εισήγηση,
επομένως, περιορίζεται σε μια παρουσίαση ορισμένων αποσπασμάτων
από το έπος που δείχνουν παρ’ όλ’ αυτά με χαρακτηριστικό τρόπο, το πώς
φανερώνεται και αντιμετωπίζεται η φύση μέσα στην Οδύσσεια”.
Η Αθανασία Ψαρουλάκη, Εκπαιδευτικός, Πτυχιούχος Τμήματος Αρχαιολογίας –Τέχνης,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, τόνισε επίσης:
“Ο Νίκος Καζαντζάκης, στο πεζογραφικό και ποιητικό του έργο, αναφέρεται
συχνά στον φυσικό κόσμο, ανάμεσα στα άλλα και στα φυτά, δέντρα, λου-
λούδια, αρωματικά βότανα, φυτά αυτοφυή και καλλιεργήσιμα. Μελετώντας
το έργο του, διαπιστώνουμε ότι η χλωρίδα κατέχει μια ιδιαίτερη θέση σ’
αυτό, ενώ τα είδη των φυτών που αναφέρει έχουν πολύ στενή σχέση με
τη χλωρίδα της Κρήτης, που, όπως ο ίδιος ομολογεί στο έργο του Καπετάν
Μιχάλης, του έδωσε το όραμά της, «το όραμα του κόσμου», όπως «το πρω-
ταντίκρυσαν και το δημιούργησαν» τα παιδικά του μάτια. Αυτό προσπαθεί
να σώσει, ντύνοντάς το με λέξεις. Κι ακόμη, όπως χαρακτηριστικά λέει ο
ίδιος, νιώθει ενωμένος με το νησί, «όπως το λουλούδι με τις ρίζες του».
Σημαντικό ρόλο, λοιπόν, στη δημιουργία αλλά και στη φανέρωση αυτού
του οράματος, του αξιακού κώδικα του Ν. Καζαντζάκη και των συμβόλων
που του άρεσε να χρησιμοποιεί, φαίνεται, εκτός των άλλων, να έπαιξε και
η χλωρίδα της Κρήτης”.
Η Αγάθη Μαρκάτη, Δρ Φιλοσοφίας, Πανεπιστημιακός, , ανέφερε:
“Ο Καζαντζάκης δεν υπήρξε συστηματικός Φιλόσοφος, οπότε σπερματικά
βρίσκουμε, στη σκέψη του, πολλαπλές φιλοσοφικές, αλλά και αλληλοαναι-
ρούμενες θέσεις, για τη Φύση. Συναφή και τα ερωτήματα που αφορούν την
πρόσληψη του γύρω κόσμου: Είναι η εμπειρία, δηλαδή η άμεση εντύπωση
η πρωταρχή, η πηγή της σύνολης γνωστικής λειτουργίας; Είναι δηλαδή ο
Καζαντζάκης εμπειριστής; Εφ’ όσον δεν δηλώνει ορθολογιστής, τότε ποια
η θέση του Λόγου, όχι του διασκεπτικού, αλλά του ολικού Λόγου του Kant
στη σύλληψη της Φύσης και του κόσμου, για τον Καζαντζάκη; Πώς λει-
τουργεί και πώς αφομοιώνει τη Φύση και, συνολικά, τη Ζωή, ο Bergson
και, συνεκδοχικά, ο μαθητής του, ο Καζαντζάκης; Διατρέχουμε κοινές θέσεις
του Καζαντζάκη, περί Φύσης, και των: Ομήρου, Ηράκλειτου, Locke, Hume,
Montessori, Pestalozzi. Αναφερόμαστε στη σύλληψη της Φύσης στους
μυστικούς και στη συνέχειά τους, στους ρομαντικούς.
Κλείνουμε με τον Heidegger και την Επι-φάνεια του Αφανούς, μέσα
στη Φύση.
…αλάκερο το κορμί του αγγίζει το χώμα κι έτσι ξέρει όλα τα μυστικά της
γής… Αγγίζει, σμίγει, γίνεται ένα με τη Μάνα… Ζορμπάς”.
Ο Mauro Rivera Castillo Υποψήφιος Δρ, Σπουδές του Αρχαίου Κόσμου,
Universidad Aut?noma de Madrid, τόνισε:
“Ο σκοπός της παρουσίασης είναι να δημιουργήσει μια αρχόμενη διερεύ-
νηση της οντολογικής θεμελίωσης της γεωηθικής μέσω ενός φιλοσοφικού
διαλόγου μεταξύ του Νίκου Καζαντζάκη και του Hans Jonas. Η οντολογική
θεμελίωση της περιβαλλοντικής ηθικής προϋποθέτει δύο στάδια: πρώτον,
μια οντολογία του περιβάλλοντος και, δεύτερον, τον ορισμό της ηθικής που
θα καθιερωθεί σε αυτή τη βάση”.
Η Κατερίνα Ζωγραφιστού Δρ Πανεπιστημίου Montpellier III, Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών, ανέφερε:
“Ο Καζαντζάκης θεάται το σύμπαν, γεύεται με τις αισθήσεις του τη γήινη
φύση στην τεράστια ποικιλομορφία της και θεωρεί τον άνθρωπο μια πνευ-
ματική και βιολογική οντότητα που καθορίζεται από τις δυνάμεις της και
βιώνει σε αρμονία ή σε αντιπαράθεση μαζί της. Αποδίδει στη γενεσιουργό
της δύναμη κοσμογονικές διαστάσεις (φανερή η αναλογία με τη θεωρία της
ζωτικής ορμής του Henri Bergson και με την αρχή του Baruch Spinoza
της «πλάστρας» φύσης [natura naturans] και της «συντελεσμένης» φύσης
[natura naturata]). Κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο στη συγγραφική του
ιδιόλεκτο, όπου διαφαίνεται ένας αδιάλειπτος διανοητικός και σωματικός
διάλογος μαζί της.
Η φύση αποτελεί τον ρεαλιστικό σκηνικό διάκοσμο, με όλο ο εύρος της
ετερότητας των στοιχείων της, στην εξέλιξη του συνόλου σχεδόν των αφη-
γηματικών δομών του συγγραφέα. Ανάμεσα στη φύση και τον Καζαντζάκη
διαφαίνεται μια σχέση σχεδόν ερωτική.
Στην παρούσα εισήγηση θα μελετηθεί ο χειρισμός της φύσης από τον
συγγραφέα σε δυο διαφορετικής μορφής λογοτεχνικά κείμενα, στο μυθιστό-
ρημα Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά και στην ταξιδιωτική καταγραφή
Ταξιδεύοντας Ιαπωνία-Κίνα”.
Ο Ευάγγελος Χαριτόπουλος Αρχαιολόγος – Αναστηλωτής,
Υπεύθυνος Εκθέσεων και Προγραμμάτων Μουσείου Ν. Καζαντζάκη, είπε μεταξύ άλλων:
“Το τοπίο πάντα ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στον Νίκο Καζαντζάκη και απο-
τελούσε διαρκή πηγή έμπνευσης για αυτόν. Άλλωστε δεν είναι τυχαίος ο
τίτλος «Υποβολή του τοπείου» στην Καθημερινή της 11 ης Νοεμβρίου 1937,
από τη σειρά ταξιδιωτικών εντυπώσεων του Καζαντζάκη ως απεσταλμένου
της εφημερίδας στην Πελοπόννησο, οι οποίες έπειτα ενσωματώθηκαν στο
ταξιδιωτικό βιβλίο Ταξιδεύοντας, Ιταλία- Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος-
Ο Μοριάς.
Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ανάδειξη όψεων του τοπίου
μέσα από το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, αλλά και επιδράσεων που δέ-
χτηκε ο λογοτέχνης από αυτό κατά τη διάρκεια της ζωής του. Ειδικότερα,
θα επιχειρηθεί η χαρτογράφηση του τοπίου έτσι όπως αναφέρεται στο έργο
ή διαφαίνεται από τεκμήρια η παρουσία του Καζαντζάκη σε αυτό”.
Η Βάντα Παπαϊωάννου-Βουτσά Ιστορικός -Αρχαιολόγος, Συγγραφέας, τόνισε ανάμεσα σε άλλα:
“Ο Καπετάν Μιχάλης, το σπουδαίο επικό μυθιστόρημα μέσα στο οποίο
ο Νίκος Καζαντζάκης ενσωμάτωσε τις μνήμες της παιδικής του ηλικίας,
προσφέρεται ως πεδίο μελέτης του φυσικού περιβάλλοντος, όσο κι αν
αυτό φαίνεται παράδοξο.
Η φύση στον Καπετάν Μιχάλη αποτελεί το ανακουφιστικό υπόβαθρο
πάνω στο οποίο διαδραματίζονται τα ιστορικά και μυθοπλαστικά γεγονότα
και αποδεικνύεται πολλαπλά πως ο μεγάλος μας στοχαστής έχει βιώσει,
αγαπήσει και δεν έπαψε ποτέ να συμπορεύεται, να συνδιαλέγεται μαζί της.
Οι διάσπαρτες στο μυθιστόρημα αναφορές στη φύση, στοιχεία πολυφω-
νίας και πολύπλευρης θεώρησης του φυσικού περιβάλλοντος, αποτελούν
δείκτη της αγάπης και γνώσης του φυσιολάτρη Νίκου Καζαντζάκη, αλλά
και της γλωσσοπλαστικής του δεινότητας”.
Ο Αντώνης Σανουδάκης -Σανούδος Επίκουρος Καθηγητής Ιστορίας, συγγραφέας, στην εισήγησή του παρουσίασε τα παρακάτω στοιχεία:
“Στο πεζογραφικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη ο φυσικός κόσμος, φυτά,
ζώα, η ίδια η φύση στο σύνολό της διαδραματίζει έναν ιδιαίτερο ρόλο. Αυτό
οφείλεται, εν πολλοίς, και στις προσλαμβάνουσες βιωματικές εμπειρίες του
συγγραφέα, στις εικόνες που είχε ο ίδιος από το περιβάλλον της Κρήτης
αλλά και από τα διαβάσματά του.
Ειδικότερα στο μυθιστόρημά του Ο Καπετάν Μιχάλης το άλογο, σε
συνάρτηση με τους βασικούς ήρωες του έργου, διαδραματίζει πρωταγω-
νιστικό ρόλο.
Η σχέση του αλόγου με τους ήρωες του μυθιστορήματος είναι συντρο-
φική, δυναμική και πολυδιάστατη. Όπως συμβαίνει, βέβαια, σε όλους τους
πολιτισμούς και τις ιστορικές περιόδους, στον Καπετάν Μιχάλη το άλογο
είναι ο σύντροφος του ανθρώπου. Διαφέρει από τον αντίστοιχο ρόλο που
έχει το μουλάρι, το οποίο χρησιμοποιείται περισσότερο για πιο βαριές
αγροτικές εργασίες και μεταφορές βαρέων αντικειμένων”.
Ο Αθανάσιος Ι. Καλαμάτας Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ, τόνισε:
“Δεν χωρά αμφιβολία πως για τη φύση, το περιβάλλον, μέσα από τα
ταξιδιωτικά έργα του Καζαντζάκη, αναδύονται δύο θεμελιακά συστατικά της
σχέσης του με αυτή:
α) ότι ο άνθρωπος δεν είναι παρά ένα επιμέρους στοιχείο τού ευρύτερου
φυσικού κόσμου, πλήρως εναρμονισμένος με αυτόν, και
β) ότι αυτή η εναρμόνιση βασίζεται στην αγάπη του μεγάλου Κρητικού
για τη φύση”.
Η Αθανασία Δρακούλη Διδάσκουσα Ιταλικής Γλώσσας και Ορολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης,
Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια ΕΚΠΑ, υποστήριξε:
“Η παρούσα μελέτη θα διερευνήσει το τμήμα εκείνο των καζαντζακικών
Ταξιδιογραφημάτων, το οποίο αναφέρεται στην Ασίζη και τη Ρώμη, ως
αξιόπιστη πηγή-μαρτυρία της Ιταλίας του 1926. Ειδικότερα, θα αναζητηθεί
και θα ανιχνευθεί η της τόσο προσφιλούς στην υπόλοιπη εργογραφία του
Καζαντζάκη Φύσης.
Συναντώνται αναφορές στο φυτικό και στο ζωικό βασίλειο σε ένα έργο
του Καζαντζάκη, το οποίο είναι τοποθετημένο στα καθαρά αστικά περιβάλ-
λοντα των δύο πόλεων των αρχών του προηγούμενου αιώνα”.
Η Σοφία Νταλαμπέκη, Μαθηματικός Χρήστος Σολάκης,
Θεολόγος, Καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης, τόνισαν:
“Το θέμα της εισήγησης μελετά τις αναφορές του μεγάλου συγγραφέα
για τη φύση του Αγίου Όρους, όπως ο ίδιος τις καταγραφεί στο ημερολόγιό
του «Άγιον Όρος Νβρης-Δβρης 1914».
Συνοδοιπόρος στο ταξίδι αυτό ήταν ο πολύ καλός φίλος και συναναζη-
τητής του Καζαντζάκη, ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός. Οι έντονες πνευμα-
τικές αναζητήσεις του Καζαντζάκη και του Σικελιανού για τον Θεό και την
αλήθεια, ήταν η κινητήριος δύναμη για αυτό το ταξίδι. Στις σελίδες αυτού
του ταξιδιωτικού ημερολογίου, βλέπουμε πολλά στοιχεία του χαρακτήρα,
της οπτικής και της σκέψης τους, που καθόρισαν τη μετέπειτα πορεία τους.
Στα πλαίσια της εισήγησης, ενδεικτικά, θα επισημάνουμε αναφορές που
γίνονται για δέντρα, το νερό, τα πουλιά, τα βουνά, τη θάλασσα όπως και
παρομοιώσεις γύρω από τη φύση. Μέσα από τις περιγραφές της φύσης του
Αγίου Όρους, θα επιχειρηθεί η σύνδεση των περιγραφών με τη γενικότερη
σκέψη του μεγάλου συγγραφέα.
Επίσης θα γίνει μια επιλεκτική αντιπαραβολή με «Το Αγιορείτικο Ημερο-
λόγιο» του Άγγελου Σικελιανού, ώστε να εντοπιστούν πιθανά κοινά στοιχεία
ή διαφορετικές προσεγγίσεις των δύο συνοδοιπόρων”.
Τέλος η Gilda Tentorio Καθηγήτρια Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας,
Πανεπιστήμια Παβίας και Μιλάνου, Μεταφράστρια, ανέφερε:
“Στην παρούσα εισήγηση θέλω να εστιάσω την προσοχή μου πάνω
στο φυσικό στοιχείο του αέρα. Έχω παρατηρήσει ότι ο άνεμος, που φυ-
σάει δυνατά ή αντίθετα πέφτει, δεν είναι στον Νίκο Καζαντζάκη απλά μια
λεπτομέρεια, αλλά αποτελεί αφηγηματική λειτουργία.
Κάποια παραδείγματα που έχω εντοπίσει στα μυθιστορήματα: η δυνατή
σοροκάδα που φυσάει στην αρχή του Ζορμπά αργεί την αναχώρηση του
πρωταγωνιστή, αλλά κυρίως επιτρέπει τη συνάντηση με τον Ζορμπά”.
