Γράφει ο Θανάσης Δρίτσας*, Αναπληρωτής Διευθυντής, Καρδιολόγος, στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, Συνθέτης και συγγραφέας. Η μουσική ως μαθησιακό –εκπαιδευτικό εργαλείο.

Δεν είναι τυχαίο ότι στον αρχαίο κόσμο η μουσική κρατούσε σταθερά τη θέση της στον κορμό της παιδείας. Είναι διαχρονική, βαθυστόχαστη και επιστημονικά προφητική η θέση του Αριστοτέλη για την αξία και τον ρόλο της μουσικής στην εκπαίδευση όπως με πληρότητα εκφράζεται στο βιβλίο του «Πολιτικά» στο κεφάλαιο Θ’. Καθορίζει ως τέσσερα (4) τα κύρια μαθήματα στα οποία πρέπει να εκπαιδεύονται οι νέοι και αυτά είναι «γράμματα» (δηλ. ανάγνωση, γραφή, γραμματική), «γυμναστική», «ιχνογραφία» και «μουσική». Η θέση του Αριστοτέλη είναι ότι η μουσική τείνει κάπως προς την αρετή επειδή (όπως η γυμναστική διαπλάθει το σώμα), διαπλάθει το ήθος αλλά επίσης εκπαιδεύει τη φρόνηση και μαθαίνει τον άνθρωπο να απολαμβάνει σωστά και να περνάει ευχάριστα τις ώρες της ανάπαυσης. Και μάλιστα ο Αριστοτέλης έχει συλλάβει τους δύο τρόπους που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τη μουσική δηλαδή και ως «παιδεία» (δηλ. εκπαιδευτικό εργαλείο) και ως «παιδιά» (δηλ. παιχνίδι και ευχαρίστηση).DRITSAS PHOTO PIANO

Έχει επιστημονικά αποδειχθεί σήμερα ότι τα παιδιά που ξεκινάνε μουσική στα 6-7 τους χρόνια αποκτούν μεγαλύτερη ικανότητα συγκέντρωσης, καλύτερη μνήμη, μεγαλύτερη μαθηματική ικανότητα, αποκτούν πειθαρχία στη μελέτη τους και αποκτούν μεγαλύτερη δυνατότητα ανεξαρτησίας κινήσεων.

Επίσης τα παιδιά που συμμετέχουν σε ορχήστρες ή χορωδίες μαθαίνουν να συνεργάζονται καλύτερα με άλλα παιδιά και να έχουν καλύτερη δυνατότητα ακρόασης του διπλανού τους ανθρώπου άρα και μεγαλύτερη ικανότητα επικοινωνίας. Οι αρχαίοι έλληνες ήξεραν λοιπόν ότι με την μουσική εκπαίδευση θα παράγουν περισσότερο ανεπτυγμένους εγκεφάλους και θα στελεχώσουν την κοινωνία τους με άτομα που διαθέτουν πολλαπλές δεξιότητες, δεν ήταν καθόλου τυχαίο ότι τοποθετούσαν την μουσική στον κορμό της παιδείας. Την αρχαία ελληνική άποψη για τον σημαντικό ρόλο της μουσικής στην ανάπτυξη του εγκεφάλου επιβεβαιώνουν τα πορίσματα των μελετών της σύγχρονης νευροεπιστήμης. Η σημερινή Ωδειακή παιδεία κατευθύνει περισσότερο τους σπουδαστές στο πως να πετύχουν μια επαγγελματική θέση στην κοινωνία μέσω της μουσικής παρά στο να μάθει στο άτομο πως μπορεί να αποκτήσει πολλαπλές δεξιότητες μέσω μουσικής.

Η μουσικοθεραπεία αποτελεί σήμερα μια διεθνώς αναγνωρισμένη επιστημονικά θεραπευτική προσέγγιση και είναι συμπλήρωμα της κλασσικής ιατρικής. Μια από τις κατηγορίες μουσικοθεραπείας είναι η ακρόαση προ-επιλεγμένης μουσικής για ατομική χρήση ή για εφαρμογές στο νοσοκομείο σε νοσηλευόμενους ασθενείς, αυτό λέγεται ιατρική μουσική ή μουσική φάρμακο (music medicine) και απευθύνεται πχ σε ασθενείς που νοσηλεύονται σε μονάδες εντατικής θεραπείας, σε ασθενείς κατά τη διάρκεια χειρουργικών επεμβάσεων με τοπική ή στελεχιαία αναισθησία, σε νεογνά ή πρόωρα βρέφη, σε γυναίκες κατά τη διάρκεια του τοκετού, σε μονάδες αποκατάστασης. Αυτή η μορφή μουσικοθεραπείας με την μορφή της ακρόασης επιλεγμένης μουσικής μόνον (πχ μέσω ακουστικών) στοχεύει στην αντιμετώπιση του άγχους, στην ελάττωση του αισθήματος του πόνου, στην μυϊκή χαλάρωση και στην καταστολή των επιδράσεων από την αύξηση της αδρεναλίνης που κυκλοφορεί στο αίμα στα πλαίσια έντονου stress. Με τη βοήθεια μιας χαλαρωτικής μουσικής μπορεί πχ να πετύχει κανείς μια ευεργετική ελάττωσπ των καρδιακών παλμών και της αυξημένης αρτηριακής πίεσης σε ασθενείς που νοσηλεύονται σε καρδιολογικές ή καρδιοχειρουργικές μονάδες εντατικής θεραπείας.

Μια διαφορετική μορφή μουσικοθεραπείας (ενεργός-δημιουργική μορφή) γίνεται μέσω της παρέμβασης ενός ειδικά εκπαιδευμένου μουσικοθεραπευχή και μέσα από συνεδρίες μουσικοθεραπείας. Εκεί η μουσική γίνεται ένα μέσον για την ανάπτυξη μιας θεραπευτικής σχέσης
μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου π οποία σχέση αποτελεί και το κλειδί για τπν ανάδυση μιας δημιουργικής ταυτότητας στην οποία στοχεύει και η διεργασία της μουσικοθεραπείας. Ο θεραπευτής απαιτεί να έχει ειδική εκπαίδευση, προχωρημένες γνώσεις μουσικής και μουσικής ψυχολογίας, να παίζει με άνεση ένα η περισσότερα πολυφωνικά όργανα (πχ πιάνο, κιθάρα), να μπορεί να αυτοσχεδιάζει διότι ο μουσικός αυτοσχεδιασμός αποτελεί κύρια διεργασία στον τομέα της μουσικής θεραπείας. Ο θεραπευόμενος δεν χρειάζεται να έχει γνώσεις μουσικής.

Η μουσική δημιουργικότητα στην μουσικοθεραπεία δεν κρίνεται με αισθητικά κριτήρια αλλά με ειδικά θεραπευτικά κριτήρια. Είναι δύσκολη η κατανόηση του ορισμού της μουσικοθεραπείας από το κοινό και αυτό που μπορεί κανείς να περιγράψει γενική για να γίνει κατανοητός ο θεραπευτικός ρόλος της μουσικής είναι ότι στη μέν ιατρική μουσική (music medicine) προσπαθούμε με ακρόαση επιλεγμένων μουσικών κομματιών να «κουρδίσουμε» και να συντονίσουμε τον ασθενή μας σε μια επιθυμητή μουσική συχνότητα ενώ στη δημιουργική μουσικοθεραπεία ένας ειδικά εκπαιδευμένος θεραπευτής προσπαθεί μέσα από μια μακροχρόνια διεργασία με τπ βοήθεια μουσικών οργάνων ή άλλων μουσικών μεθόδων «να αναδύσει μια μουσική ιδιοσυχνότητα του ασθενή», δηλαδή την μοναδική του δημιουργική ταυτότητα και έκφραση.

Την σταθερή επίβλεψη του ασθενούς κατά τη διάρκεια της πορείας της μουσικοθεραπείας συνεχίζει να έχει ο κλινικός γιατρός ο οποίος συνεργάζεται με τον μουσικοθεραπευτή. Η μουσικοθεραπεία έχει σκοπό να ενισχύσει τον ίδιο τον ασθενή κατά τπ διάρκεια της πορείας μιας ασθένειας διότι ο άνθρωπος, ως ολόκληρο ον, αποτελείται όχι μόνο από το υλικό-σωματικό (body) αλλά από το μπ υλικό-πνευματικό (mind) τμήμα, μάλιστα το σωματικό και το μη-σωματικό συνδέονται μεταξύ τους όπως τα συγκοινωνούντα δοχεία. Όταν το σωματικό κομμάτι υποφέρει στα πλαίσια μιας ασθένειας έρχεται ο μουσικοθεραπευτής να ενισχύει το πνευματικό προκείμενου να διατηρηθεί η ακεραιότητα του ανθρώπου. Και η μουσικοθεραπεία διεθνώς κατατάσσεται στις mind-body therapies και θα πρέπει να τονίσουμε ότι η συστηματική μουσικοθεραπεία βοηθά εξαιρετικά και τους ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο.

*Ο Θανάσης Δρίτσας γεννήθηκε στην Αθήνα. Τελείωσε το Λύκειο στη Βαρβάκειο Πρότυπο Σχολή. Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύθηκε στην καρδιολογία στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία Guy’s & Hammersmith Hospital, RPMS, London, UK. Παράλληλα με τις ιατρικές του σπουδές μελέτησε ανώτερα θεωρητικά και σύνθεση με τους Κώστα Κυδωνιάτη και Γιάννη Ιωαννίδη και παρακολούθησε σεμινάρια σύνθεσης στην Royal Academy of Music, London, UK. Έχει δημοσιεύσει πολλές εργασίες σε υψηλού δείκτη αναφοράς διεθνή επιστημονικά περιοδικά στα αντικείμενα των μυοκαρδιοπαθειών, της καρδιακής ανεπάρκειας, αιμοδυναμικής της βηματοδότησης, φυσιολογίας της άσκησης, ποιότητας ζωής και μουσικής ιατρικής. Έχει αναγνωρισθεί διεθνώς ως πρωτοπόρος για την κλινική και ερευνητική του δραστηριότητα στη χρήση της μουσικής ως θεραπευτικού μέσου (music medicine) και αποτελεί διακεκριμένο μέλος της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας (FESC), μέλος της Αμερικανικής Εταιρείας Μουσικοθεραπείας (ΑΜΤΑ) και της Διεθνούς Εταιρείας Μουσικής στην Ιατρική (ISMM), μέλος του European Association Cardiovascular Prevention & Rehabilitation, European Society Cardiology (EACPR).
Ως προσκεκλημένος ομιλητής έχει δώσει πολλές διαλέξεις σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια και πολλές συναυλίες με έργα του ως συνθέτης σε δημοφιλείς αίθουσες συναυλιών στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Παραγωγός της εκπομπής Μαγικός Αυλός του Τρίτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας (1999-2001). Η μουσική του χρησιμοποιήθηκε από την χορογραφική ομάδα διεθνούς φήμης Gelabert-Azzopardi Companya de Danca στο Edinburgh International Art Festival 2004, Arthur’s Feet σε μία πρωτοποριακή παράσταση την οποία παρουσίασαν ως χορευτές άτομα με αναπηρίες. Το 2008 προσκλήθηκε τιμητικά από τον Prof. Ronald Haas, πρύτανη του Mozarteum University of Austria, να δώσει κεντρική διάλεξη στο πρώτο παγκόσμιο συνέδριο Mozart & Science, Vienna. Το 2013 τιμήθηκε για την προσφορά του στον τομέα της μουσικής στην ιατρική με το Διεθνές Βραβείο Fontane Di Roma.
Έχουν κυκλοφορήσει σε δίσκους (CD) τα έργα του: Εικόνες-String Images (MUSICA VIVA 2002), Υδατογραφίες (PROTASIS MUSIC 2004), Δύο Μουσικά Παραμύθια (LYRA 2005), Μορφέας CD που χρησιμοποιεί εμβρυϊκούς ήχους για εισαγωγή ύπνου σε συνεργασία με τον αμερικανό αναισθησιολόγο Fred Schwartz (INFO HEALTH 2004), Θεραπευτικοί ήχοι απ’ όλο τον κόσμο (εκδ. Ελευθεροτυπία /Ε-Ιατρικά 2004), Στην άκρη των παραμυθιών, τραγούδια και εύθραυστοι ήχοι για φωνή και πιάνο (PROTASIS MUSIC 2008). Επίσης είναι συγγραφέας των βιβλίων: Η Μουσική ως Φάρμακο (ΙΝFO HEALTH 2003), Κωδικός Μπλε-ιστορίες στα όρια ζωής και θανάτου (εκδ. Μπαρτζουλιάνος 2008), Το όνειρο της Αθηνούλας-παραμυθένιες ιστορίες για μικρά και μεγάλα παιδιά (εκδ. Μπαρτζουλιάνος 2009), Η ασθένεια της Υγείας (εκδ. Παπαζήση 2010). Με χορηγία του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης είχε την εκδοτική επιμέλεια των βιβλίων Μουσικοκινητικά Δρώμενα ως Θεραπευτική Αγωγή (2003) και Η Τέχνη ως Μέσον Θεραπευτικής Αγωγής (2004) (εκδ. Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών).
Είναι Πρόεδρος της Ελληνικής Επιστημονικής Εταιρείας Εργοσπιρομετρίας Άσκησης και Αποκατάστασης (ΕΛΕΕΡΓΑ). Έχει ιδρύσει την Ομάδα Εργασίας Ποιότητας Ζωής & Ψυχοκοινωνικής Καρδιολογίας της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας. Εργάζεται στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο ως καρδιολόγος, Αναπληρωτής Διευθυντής στο Τμήμα Αναίμακτων Διαγνωστικών Τεχνικών του Καρδιολογικού Τομέα.

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ