Γράφει για την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ ο σύμβουλος έκδοσης, δημοσιογράφος – ερευνητής Ευθύμιος Χατζηϊωάννου*.

Νηστεία ονομάζεται η εκούσια ή ακούσια αποχή από τροφή (δηλαδή η ασιτία ή αφαγία). Η λέξη νηστεία, που είναι αρχαιοελληνική και χρησιμοποιείται αυτούσια μέχρι σήμερα, αποτελείται από το μόριο «νη» (που δηλώνει στέρηση) και το ρήμα «εσθίω» (που σημαίνει τρώγω). Η νηστεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που δεν αποτελεί αυτοσκοπό (όπως σε άλλες θρησκείες), αλλά μέσο για την πνευματική τελειοποίηση του ανθρώπου, διαρκεί συνολικά 180-200 ημέρες τον χρόνο. makis

Η νηστεία κατά την αρχαιότητα

Κυρίως ο όρος νηστεία χρησιμοποιείται από πολλούς λαούς για την εκούσια αποχή από ορισμένες τροφές, ιδίως για θρησκευτικούς λόγους. Όπως συμβαίνει και με τον Μοναχισμό, η νηστεία έχει την προέλευσή της στην Ανατολή, όπου, από τα πανάρχαια χρόνια, οι άνθρωποι νήστευαν για συγκεκριμένους λόγους. Συγκεκριμένα, στους αρχαίους ασιατικούς λαούς και στους Αιγυπτίους τη νηστεία την επέβαλαν θρησκευτικοί λόγοι. Προκειμένου να ετοιμαστούν οι πιστοί για την συμμετοχή τους σε θρησκευτικές τελετέςή για να τιμήσουν ή ακόμη για να εξιλεώσουν κάποιον θεό,έπρεπε να απόσχουν γενικάή μερικά από τροφές. Οι Αιγύπτιοι, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος, υποβάλλονταν σε νηστεία όχι μόνον για θρησκευτικούς λόγους, αλλά και για λόγους υγείας και υγιεινής ζωής. Νήστευαν κυρίως στις μεγάλες εορτές τηςΊσιδας. Από τους Αιγυπτίους η συνήθεια της νηστείας πέρασε στουςΈλληνες και στους Εβραίους, από τους οποίους την παρέλαβαν αργότερα οι Χριστιανοί και Μωαμεθανοί. Στους αρχαίουςΈλληνες η νηστεία ήταν μάλλον περιορισμένη και τηρούνταν μόνον από τους συμμετέχοντες στα διάφορα «μυστήρια», σε αντίθεση με τη λιτότητα στην δίαιτα, που ήταν ιδιάζον γνώρισμα των Ελλήνων αλλά και των μεγάλων φιλοσόφων, όπως για παράδειγμα του Σωκράτης και του Πλάτωνα. Την νηστεία ασκούσαν προπάντων οι ιερείς, οι βασιλείς και οι στρατηγοί προκειμένου να θυσιάσουν. Οι άλλοι, και μάλιστα οι Αθηναίοι, νήστευαν μόνον κατά τις εορτές των «Ελευσινίων» και των Θεσμοφορίων για κάθαρση και εξιλασμό. Γενικά οι Έλληνες θεωρούσαν τη νηστεία ως μια δοκιμασία, που συνέτεινε στην προσέγγιση του ανθρώπου στο «θείον», την «θέωση». Ιδιότυπες νηστείες είχαν επίσης καθιερώσει και θρησκευτικές και φιλοσοφικές σχολές και οργανώσεις,όπως έκαναν π.χ. οι Ορφικοί και οι Πυθαγόρειοι. Οι Ρωμαίοι, ακολουθώντας το παράδειγμα των Ελλήνων, νήστευαν κυρίως σε εθνικές στιγμές, που οι κάτοικοι των διαφόρων πόλεων κατέφευγαν στην δοκιμασία της νηστείας για να προκαλέσουν την θεία βοήθεια.

Η νηστεία στους λαούς της Ασίας

Οι Εβραίοι νήστευαν χωρίς να τους το επιβάλλει κανένας θρησκευτικός κανόνας. Η Παλαιά Διαθήκη θεωρεί τη νηστεία ευάρεστη από τον Θεό, προκαλούσα την θεία συγγνώμη. Η νηστεία των Εβραίων συνίστατο κυρίως στην ελάττωση του αριθμού των γευμάτων. Οι κυριότερες εκ των καθορισμένων καθολικών ιουδαϊκών νηστειών, ήταν οι επιβαλλόμενες κατά την εορτή του εξιλασμού στις επετείους των μεγάλων συμφορών, όπως π.χ. τηςάλωσης της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλωνίους (κατά την βασιλεία του Ναβουχοδονόσορα).

Οι σημερινοί Εβραίοι είναι πιο ελεύθεροι στα ζητήματα νηστείας. Μόνον έξι ημέρες τον χρόνο υποβάλλονται σε νηστεία, απέχοντας τελείως από τροφή και ποτό, νηστεία που τηρούν με ακραία αυστηρότητα. Οι Άραβες και άλλοι Μουσουλμάνοι νηστεύουν κατά τον μήνα Ραμαζάν (ο 9ος του ισλαμικού σεληνιακούέτους) και πριν από την εορτή του Μπαϊράμ δεν τρώγουν απολύτως τίποτα καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας, δηλαδή από την ανατολή μέχρι την δύση του ηλίου. Τη νύχτα, όμως, επιτρέπεται να τραφούν. Νηστεύουν, όμως, και σε άλλες ημέρες του έτους, με κυριότερη η 10η του μήνα Μπουχαρέμ, του πρώτου μήνα του Μουσουλμανικούέτους. Οι Βουδιστές του Θιβέτ υποβάλλονται σε δύο ειδών νηστείες, στην αυστηρή, που είναι διάρκειας 24 ωρών, κατά την οποία απαγορεύεται η κατάποση ακόμα και του σίελου και στην ηπιότερη, κατά την οποία τρώγουν μόνο το βράδυ. Η ηθική του Βουδισμού συνιστά τη νηστεία ως μέσο εξιλασμού. Οι Βραχμάνοι των Ινδιών νηστεύουν πολύ συχνά και αυστηρά και δεν αναγνωρίζουν κανέναν λόγο εξαίρεσης από αυτήν. Οι φακίρηδες καθώς και οι φανατικοί πιστοί τους Βραχμανισμού, υποβάλλονται σε πρωτοφανείς νηστείες επί 8, 10 και 15 ημέρες. Οι λαοί της Ν.Α. Ασίας (Λάος, Βιετνάμ, Ταϊλάνδη κλπ.) κατά την περίοδο της νηστείας τους απέχουν από κάθε τροφή, από το μεσημέρι μέχρι το πρωί της επομένης ημέρας. Ως ημέρες νηστείαςέχουν κυρίως εκείνες, κατά τις οποίες υπερχειλίζουν οι σπουδαιότεροι ποταμοί των περιοχών τους,όπου βρίσκονται και οι κατοικίες τους. Οι πλημμύρες αυτές συμπίπτουν χρονικά με τον μήνα Μάρτιο, που λιώνουν τα χιόνια. Ο σκοπός της νηστείας τους έχει να κάνει με την εξασφάλιση ευνοϊκής επίδρασης των υδάτων στην γονιμότητα της Γης (οι ήρεμες πλημμύρες είναι αναγκαίες στους απέραντους ορυζώνες). Οι Κινέζοι και οι Ιάπωνες νηστεύουν, προπάντων, όταν πλήττονται από μεγάλες συμφορές. Οι λαοί της Αφρικής και της Αμερικανικής ηπείρου, κατά ειδικούς ερευνητές, τηρούν νηστείες, που τους επιβάλλουν οι θρησκευτικές πεποιθήσεις τους. Μόνο οι Πάρσοι, δηλαδή οι κληρονόμοι των οπαδών της Ζωροαστρικής θρησκείας των αρχαίων Περσών, θεωρούνται ως οι μόνοι σε παγκόσμιο επίπεδο,που δεν τηρούν νηστεία. Έχουν την γνώμη, ότι καλλίτερα τιμούν και περισσότερο ευχαριστούν το θεό, όταν τρέφονται καλά, παράόταν εκούσια προσπαθούν να εξασθενίσουν τον οργανισμό τους. Κατά τα ιερά βιβλία τους η ψυχή καθίσταται ισχυρότερη και ικανή να ανθίσταται σε κακά πνεύματα μόνον όταν μένει σε σώμα υγιές και εύρωστο.

Η αξία της νηστείας για τους Χριστιανούς

Αναφορικά με την Χριστιανική θρησκεία, στην διδασκαλία του Ιησού αναφορές στη νηστεία γίνονται στις ακόλουθες ευαγγελικές περικοπές: Στο κατά Ματθαίον Κεφ. 6, 9, στο κατά Μάρκον Κεφ. 2 και στο κατά Λουκά Κεφ.5 Ευαγγέλιο.

Σύμφωνα με τις αρχές του Χριστιανισμού, η νηστεία είναι εντολή του Θεού. Η πρώτη και η πιο παλιά απόόλες. Την έδωσε ο Θεός στους πρωτοπλάστους μέσα στον παράδεισο, για να μπορέσουν να προφυλαχθούν οι πρωτόπλαστοι από την επικίνδυνη και πρόωρη χρήση του δέντρου της γνώσεως . Έδωσε σε imagesCA3K3P88αυτούς εντολή ο Θεός να μην φάνε ( να νηστέψουν δηλαδή) καρπούς από αυτό το δέντρο, έωςότου με την άσκηση και την τελείωση που από αυτήν θα προέλθει ,να γίνουν ώριμοι. Αυτοί,όμως, με την σύσταση του διαβόλου και την δική τους ελευθερία, παράκουσαν την εντολή του Θεού και εκτροχιάσθηκαν από την οδό της τελειώσεως, και ήταν αδύνατο πλέον να φτάσουν στην αθανασία και την θέωση, για την οποίαν ήταν πλασμένοι. Η νηστεία έκτοτε θεωρείται βασικό «εργαλείο» στην καταπολέμηση του διαβόλου και του κακού εαυτού μας … Ο Χριστός μας, που νήστευε, δίνοντας το καλό παράδειγμα στους μαθητές Του και σε όλους αυτούς που Τον ακολούθησαν και Τον ακολουθούν, τονίζει ιδιαίτερα την αξία της νηστείας. Είπε ο Ιησούς: «Το γένος τούτο ουκ εκπορεύεται ει μη εν προσευχή και νηστεία». Δηλαδή, με τη νηστεία πολεμάμε τον διάβολο και νικάμε τις πονηρίες του καθώς και γίνεται ευαίσθητη η ανθρώπινη μας φύση στην αγάπη Του και στη χάρη Του.

Δεν μπορούμε, λοιπόν, να λεγόμαστε Χριστιανοί και να λέμε ότι αγαπούμε τον Χριστό, όταν δεν τηρούμε τις εντολές Του, και μάλιστα την πρώτη απόόλες, τη νηστεία. Η νηστεία, που προηγείται του Πάσχα και των Χριστουγέννων μας βοηθάει ακόμη για να ζήσουμε και να βιώσουμε στην ύπαρξη μας το γεγονός της κάθε εορτής.

Η νηστεία των παθών μας

Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνούμε επίσης, πως μαζί με την νηστεία των τροφών, πρέπει να φροντίζουμε και για την νηστεία των παθών μας. Σε πολλούςύμνους τις Εκκλησίας μας καθώς και στην Πατερική πρακτική, θεωρείται ολοκληρωμένη η νηστεία μας μόνο, όταν φροντίζουμε απαραίτητα και για τα δύο, και την νηστεία των τροφών και την νηστεία των παθών. Έτσι λοιπόν, οι Άγιοι μας καθόρισαν εμπνεόμενοι από το άγιο Πνεύμα για την ζωή των Χριστιανών, όσο αφορά το φαγητό, στο τι πρέπει να τρώμε την κάθε ημέρα και εποχή. Για τη νηστεία των παθών καλό είναι, να μην κάνει ο καθέναςόπως αυτός νομίζει, αλλά να αφεθεί στην διάκριση και να συμβουλεύεται τον πνευματικό του πατέρα, (δηλαδή τον εξομολόγο του). Ας ακούσουμε δυο χαρακτηριστικούς λόγους των αγίων Βασιλείου του Μεγάλου (4ος αιώνας μ.Χ.) και Οσίου Ηλία (11ος αιώνας μ.Χ.) για την πραγματική νηστεία. Λέει ο Μέγας Βασίλειος: «Mην περιορίζεις, όμως, το καλό της νηστείας μόνο στην αποχή από το φαγητό. Γιατί πραγματική νηστεία είναι μόνο να μην κάνεις τίποτε άδικο…imagesCAK0FU04[1]

Να λύνεις κάθε δεσμό αδικίας… Συγχώρησε τον πλησίον σου για το κακό που σου έκανε και ξέχασε αυτά πού σου χρωστάει… Η νηστεία σας να είναι καθαρή από δικαστικές πράξεις και προστριβές. Κρέας δεν τρως, αλλά κατασπαράζεις τον αδελφό σου. Νηστεύεις το κρασί αλλά είσαι σπάταλος στις αδικίες. Περιμένεις να έρθει το βράδυ για να φας αλλά ξοδεύεις όλη την ημέρα σου στα δικαστήρια. Αλλοίμονο σε εκείνους που δεν μεθάνε από κρασί αλλά από τις αδικίες. Νομίζω, λοιπόν, ότι καμιά συμβουλή δεν μπορεί να αγγίξει, τόσο την ψυχή του λαίμαργου και να τον αλλάξει όσο και μια τυχαία μόνο συνάντηση με τον εγκρατή. Και μού φαίνεται πως αυτό σημαίνει να τρως και να πίνεις με τέτοιον τρόπο, που να αποτελεί τιμή για τον Θεό, ώστε ακόμα και στο τραπέζι να λάμπει η ζωή μας ένα καλό έργο, και να δοξάζεται ο ουράνιος Πατέρας μας».

Λέει και ο Όσιος Ηλίας: “Μερικοί προσέχουν πολύ την είσοδο των φαγητών, αλλά αδιαφορούν για την έξοδο των λόγων. Δεν έχουν μάθει να διώχνουν την οργή απ’ την καρδιά τους, και την επιθυμία από την σάρκα τους, όπως λέει ο Εκκλησιαστής, όμωςέτσι μόνο κτίζεται η καθαρή καρδιά από το Πνεύμα που ανακαινίζει».

Η νηστεία στην Ορθόδοξη Εκκλησία

Σύμφωνα με τους ιερούς κανόνες του Κανονικού Δικαίου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, νηστείες ονομάσθηκαν οι ημέρες εκείνες, κατά τις οποίες οι πιστοί οφείλουν να απέχουν από τις ηδονές του βίου και ορισμένων τροφών και ποτών. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία νηστείες καλούνται οι υπό της Εκκλησίας θεσπισμένες ημέρες «καθ΄ας οι πιστοί εν πνευματική συντριβή και μετανοία οφείλουν να ανυψούν το πνεύμα προς τον Κύριον δια ναρκώσεως της σαρκός, απεχόμενοι των ηδονών του βίου και ωρισμένων βρωμάτων και ποτών».

Κάθε Χριστιανός οφείλει να νηστεύει κατά τις νηστείες, όπως καθορίστηκαν από την Μητέρα Εκκλησία. Εκκλησιαστικά, νηστεία εννοείται η λήψη ξηράς τροφής, άνευ ελαίου, οίνου ήάλλης λιπαρής ουσίας και μόνο μια φορά την ημέρα, κατά την ενάτη ώρα. Στο Βυζαντινό ωρολόγιο, η ενάτη ώρα αντιστοιχεί περίπου με τις 3.00 μετά το μεσημέρι. Αν κάποιος φάει έστω και λίγο ψωμί περισσότερο από μια φορά την ημέρα, τότε αυτό λέγεται λύση της νηστείας. Αν κάποιος φάει μια λιπαρή τροφήή πιείένα οινοπνευματώδες ποτό, τότε αυτό λέγεται κατάλυση της νηστείας.

Κατά τις ημέρες των νηστειών επιβάλλεται στους Χριστιανούς η αποχή της βρώσης αρτύσιμων εδεσμάτων, δηλαδή κρέατος, αυγών, ζωικών προϊόντων, γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων, ιχθύων (εξαιρούνται τα μαλάκια και τα όστρακα, όπως επίσης και τα παρασκευάσματα από τα αυγά των ψαριών, ταραμάς, αυγοτάραχο και χαβιάρι), ελαίου (εξαιρούνται οι καρποί της ελιάς, δηλαδή οι ελιές, που αν και παράγουν το λάδι, εν τούτοις καταναλώνονται εν καιρώ νηστείας, αν βέβαια η νηστεία δεν είναι αυστηρή), οίνου και των διαφόρων οινοπνευματωδών ποτών. Όταν κάποιος δεν τρώει όλα τα παραπάνω, τότε κάνει νηστεία οίνου και ελαίου ή αλλιώς πλήρη ή γενική νηστεία.

Σε αντιδιαστολή με τα αρτύσιμα εδέσματα, οι τροφές, που επιτρέπονται κατά την (γενική) νηστεία συνοπτικά είναι τα εξής: Λαχανικά, χόρτα, φρούτα και χυμοί φρούτων, αφεψήματα (καφές, τσάι, χαμομήλι, φασκόμηλο, βότανα κ.α.), προϊόντα, που βασίζονται στα δημητριακά, όπως τα σιτηρά, αρτοσκευάσματα (ψωμί, φρυγανιές), ζυμαρικά, βραστό σιτάρι (κόλλυβα), σησαμέλαιο, ταχίνι, κ.α., όσπρια χωρίς λάδι, ξηροί καρποί.

Τα επιτρεπόμενα κατά τις νηστείες («νηστίσιμα») εδέσματα ονομάζονται και «σαρακοστιανά». Για την αποχή από τον οίνο οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν το ρήμα νήφω, που σήμαινε επίσης,ότι είμαι φρόνιμος, δηλαδή διατηρώ ηρεμία σκέψης. Εξ αυτού προέρχεται και το όνομα δύο Οικουμενικών Πατριαρχών Νήφων Α΄ και Νήφων Β΄. Την χρήση αυτού του ρήματοςέκανε και ο Απόστολος Παύλος στην προς τον Τιμόθεο επιστολή του: «Νήφε εν πάσι». Παράγωγο του ρήματος «νήφω» είναι και το επίθετο νηφάλιος, που χρησιμοποιείται ευρύτατα μέχρι σήμερα.imagesCAP3708T

Η νηστεία στις Χριστιανικές Εκκλησίες της Δύσης

Στην σύγχρονη καθημερινή θρησκευτική ζωή των πιστών της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και των διαφόρων Δογμάτων της Προτεσταντικής Εκκλησίας η νηστεία των τροφών έχει εκλάβει δευτερεύουσα σημασία. Οι Δυτικοί Χριστιανοί δεν νηστεύουν κατά τον τρόπο, που νηστεύουν οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Οι Καθολικοί νηστεύουν μόνον το κρέας για ελάχιστες ημέρες τον χρόνο (συνήθως πριν κοινωνήσουν, όπως επίσης τις Παρασκευές της Μ. Σαρακοστής και την Μ. Παρασκευή), ενώ δεν νηστεύουν όλα τα υπόλοιπα, όπως είναι οι ιχθείς, τα αυγά, τα λιπαρά ,τα γαλακτοκομικά, τα οινοπνευματώδη κλπ. Ανάλογα με τους Καθολικούς νηστεύουν και οι Αγγλικανοί. Πάντως, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες παρατηρείται μεταξύ των πιστών της Καθολικής Εκκλησίας μια αναβίωση της παράδοσης της νηστείας των τροφών. Για τους Καθολικούς νηστεία σημαίνει κυρίως εγκράτεια, κάθαρση, προετοιμασία για την μεγάλη παράλληλη διαδρομή, «καθ’ ομοίωση των Παθών του Ιησού», προς την θέωση. Δηλαδή οι Καθολικοί πιστεύουν, ότι η κάθαρση, η αυτοσυγκράτηση και η αυτοπειθαρχία στην διατροφή και στην καθημερινότητά μας επί 40 ημέρες ενισχύει την προσοχή και την επαγρύπνηση του εγώ μας έναντι της ψυχής, αλλά και έναντι του κοσμικού μας περίγυρου.

Από την πλευρά τους οι Προτεστάντες (Διαμαρτυρόμενοι) έχουν καταργήσει γενικώς τη νηστεία των τροφών, την οποία δεν εντάσσουν στην λατρευτική τους ζωή. Θεωρούν τη νηστεία των τροφών εντελώς προαιρετική και οι πιστοί την εφαρμόζουν με την δική τους επιλογή (συνήθως με την μορφή της πλήρους αποχής από τροφή), μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις.

Διαβάθμιση και διάταξη των νηστειών

Αν εξαιρέσουμε την απόλυτη νηστεία που εφαρμόζουν μοναχοί και ασκητές, κατά την οποία αποκλείεται παντελώς η λήψη οποιασδήποτε τροφής, υπάρχουν κατηγορίες ή επίπεδα νηστείας, ανάλογα με την ποικιλία των τροφών, που επιτρέπεται να καταναλωθούν κατά την διάρκεια μιας ημέρας. Γενικά η νηστεία στην Ορθόδοξη Εκκλησία κατατάσσεται σε τέσσερα επίπεδα. Τα τρία πρώτα επίπεδα αφορούν μερική νηστεία, ενώ το τελευταίο επίπεδο αντιστοιχεί στην μη νηστεία. Έχουμε, λοιπόν, τις εξής κατηγορίες νηστείας:

Α. Κατάλυση οίνου και ελαίου. Εκτός από ξηρά τροφή, επιτρέπεται και η κατανάλωση τροφών, που περιέχουν λάδι ήάλλες φυτικές λιπαρές ουσίες καθώς και οινοπνευματωδών ποτών. Ισοδυναμεί με νηστεία ιχθύος.

Β. Κατάλυση ιχθύος. Επιτρέπεται η λήψη τροφών, που περιέχουν όλα τα προηγούμενα και επιπλέον ψάρια, αλλάόχι κρέας. Ισοδυναμεί με νηστεία τυρού και ωών.

Γ. Κατάλυση τυρού και ωών. Επιτρέπεται η λήψη τροφών, που περιέχουν όλα τα προηγούμενα και επιπλέον αυγάή γαλακτοκομικά προϊόντα. Ισοδυναμεί με νηστεία κρέατος.

Δ. Κατάλυση εις πάντα. Επιτρέπεται κάθε είδους τροφή, ακόμη και εδεσμάτων με κρέας.

Οι διατεταγμένες από την Ορθόδοξη Εκκλησία πολυήμερες ημέρες νηστείας, κατά τις οποίες οφείλουν να νηστεύουν οι Χριστιανοί, είναι οι εξής:

1. Η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής εκάστης εβδομάδας, επειδή την ημέρα Τετάρτη ξεκίνησε η δίκη του Χριστού και την ημέρα Παρασκευή σταυρώθηκε ο Κύριος. Κατάλυση σε όλα τις Τετάρτες και τις Παρασκευές επιτρέπεται, κατ’ εξαίρεση, μόνο στις εξής περιπτώσεις: α) Από 25 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 4 Ιανουαρίου (Από το Χριστούγεννα μέχρι και την προπαραμονή των Φώτων). β) Από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου έως την Κυριακή του Ασώτου. γ) Την Τετάρτη και την Παρασκευή της Διακαινήσιμου εβδομάδας (δηλ. της εβδομάδας του Πάσχα). δ) Την Τετάρτη και την Παρασκευή της εβδομάδας του Αγίου Πνεύματος. ε) Την Τετάρτη και την Παρασκευή της εβδομάδας της Τυροφάγου, επιτρέπεται η κατάλυση τυρού και αυγών. Τετάρτεςή Παρασκευές, όταν συμπέσουν με Δεσποτική εορτή, ή Θεομητορική εορτή, ή εορτή κάποιου Αγίου, που θεωρείται από την Εκκλησία αργία (βλ. παρακάτω), τότε αυτές “καταλύονται” (δεν τηρούνται) γενικώςή μερικώς ανάλογα με την περίπτωση.

2. Η νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που αρχίζει την Καθαρά Δευτέρα και λήγει το Μεγάλο Σάββατο. Υπάρχουν εξαιρέσεις στις εξής περιπτώσεις: Αν τύχει εορτή κατά την Καθαράή την Μεγάλη Εβδομάδα, η νηστεία την ημέρα της εορτής δεν καταλύεται .Τα Σάββατα και τις Κυριακές επιτρέπεται η κατάλυση οίνου και ελαίου. Το Μεγάλο Σάββατο, η νηστεία δεν καταλύεται. Επιτρέπεται κατάλυση ιχθύος μόνο μια φορά μέσα στη Σαρακοστή, δηλαδή το διάστημα από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι την Κυριακή των Βαΐων. Γενικά, η κατάλυση ιχθύος πραγματοποιείται την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, στις 25 Μαρτίου. Αν, όμως, κάποια χρονιά ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου δεν συμπέσει μέσα στο προαναφερόμενο διάστημα, τότε η κατάλυση ιχθύος γίνεται την Κυριακή των Βαΐων.

3. Η νηστεία των Αγίων Αποστόλων, που αρχίζει μετά τη Κυριακή των Αγίων Πάντων και λήγει στις 29 Ιουνίου, στη μνήμη των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Εδώ πρέπει να σημειωθεί, ότι οι εκκλησίες και οι πιστοί, που ακολουθούν το Αναθεωρημένο Ιουλιανό Ημερολόγιο, διανύουν νηστεία δεκατριών ημερών λιγότερων από τη νηστεία, που κάνουν όσοι ακολουθούν το Ιουλιανό Ημερολόγιο. Κατά το Ιουλιανό Ημερολόγιο, η νηστεία των Αγίων Αποστόλων κυμαίνεται μεταξύ 9 και 43 ημερών. Επομένως, είναι πιθανό μερικές χρονιές, οι ακολουθούντες το Αναθεωρημένο Ιουλιανό Ημερολόγιο να χάνουν παντελώς τη νηστεία των Αγίων Αποστόλων.

Κατ’ εξαίρεση στη νηστεία αυτή επιτρέπεται η κατάλυση οίνου και ελαίου, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής. Τα Σάββατα και τις Κυριακές επιτρέπεται η κατάλυση ιχθύος.

4. Η νηστεία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή του Δεκαπενταυγούστου, που αρχίζει τη 1η Αυγούστου και λήγει στις 15 του ίδιου μήνα.

5. Η νηστεία πρό των Χριστουγέννων, που διαρκεί 40 ημέρες και αρχίζει στις 15 Νοεμβρίου και λήγει στις 25 Δεκεμβρίου. Εξαιρέσεις: Επιτρέπεται η κατάλυση οίνου και ελαίου, εκτός Τετάρτης και Παρασκευής. Τα Σάββατα και τις Κυριακές επιτρέπεται η κατάλυση ιχθύος. Την παραμονή των Χριστουγέννων (βλ. παρακάτω) η νηστεία δεν καταλύεται, εκτός αν συμπέσει Σάββατο ή Κυριακή, οπότε γίνεται κατάλυση οίνου και ελαίου. Επίσης, οι Χριστιανοί οφείλουν να νηστεύουν κατά τις εξής ημέρες: 1. Η νηστεία της παραμονής των Θεοφανίων, στις 5 Ιανουαρίου. 2. Η νηστεία της ιερής μνήμης της Αποτομής της Τιμίας Κεφαλής (αποκεφαλισμού) του Ιωάννη του Προδρόμου, στις 29ης Αυγούστου. 3. Η νηστεία της ιερής μνήμης τηςΎψωσης του Τιμίου Σταυρού, στις 14ης Σεπτεμβρίου. 4. Η νηστεία της παραμονής (δηλ. της προηγούμενης ημέρας) των Χριστουγέννων, στις 24 Δεκεμβρίου. Τονίζεται, βέβαια, ότι αν οι παραπάνω ημέρες συμπέσουν Σάββατο ή Κυριακή, τότε υποχρεωτικά γίνεται κατάλυση οίνου και ελαίου.

Η νηστεία προ της Θείας Μεταλήψεως και η κατάλυση του Σαββάτου και της Κυριακής

Ακόμη, οι Χριστιανοί, που πρόκειται να μεταλάβουν των Αχράντων Μυστηρίων, οφείλουν να κάνουν μια τριήμερη, αυστηρή νηστεία. Σε κάθε περίπτωση, η διάρκεια και ο βαθμός της νηστείας, εξαρτάται από τον πνευματικό, ο οποίος πρέπει να λάβει υπ’ όψιν του την σωματική αντοχή και την υγεία του κάθε πιστού.

Στην ορθόδοξη Εκκλησία εδώ και αιώνες ισχύει σαν γενικός κανόνας , ότι όλα τα Σάββατα και οι Κυριακές του έτους δεν επιτρέπεται νηστεία οίνου και ελαίου (δηλαδή γίνεται υποχρεωτικά κατάλυση οίνου και ελαίου). Η μόνη εξαίρεση γίνεται το Μεγάλο Σάββατο, κατά το οποίο δεν καταλύεται η νηστεία.

Τα επιτίμια για τους μη νηστεύοντες

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία προβλέπονται ποινές (τα λεγόμενα επιτίμια) και για τους πιστούς, που δεν τηρούν τις καθορισθείσες από την Εκκλησία νηστείες. Παλαιότερα οι πνευματικοί επέβαλαν με αυστηρότητα τα επιτίμια αυτά, σήμερα, όμως, στο ζήτημα αυτό η Εκκλησία είναι πολύ πιο χαλαρή και διαλλακτική. Δεν είναι, πλέον, αναγκαστικό να επιβάλλονται (ή να επαπειλούνται) αυστηρότατες ποινές,όπως καθαίρεση, όταν πρόκειται περί κληρικών ή αφορισμός, όταν πρόκειται περί λαϊκών, διότι είναι στην διακριτική ευχέρεια του πνευματικού, πως θα καθοδηγήσει, με βάση τους κανόνες της Εκκλησίας μας, το κάθε πνευματικό του τέκνο, αναφορικά με το πόσο, πότε και πώς θα νηστεύει, ανάλογα με τις δυνάμεις και τις ανάγκες του.

Οι γυναίκες αγαπούν περισσότερο τη νηστεία από τους άνδρες

Έξι έως οκτώ Ελληνίδες στις δέκα ακολουθούν την θρησκευτική νηστεία, έστω και μία ημέρα τον χρόνο, σύμφωνα με ειδική μελέτη ΕΠΙΚ (Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Ιατρικής και Κοινωνίας). Τα ποσοστά αυτά κυμαίνονται από 60% στις εικοσάρες, τριαντάρες και σαραντάρες, σε 70% στις πενηντάρες, και 80% στις εξηντάρες, εβδομηντάρες και ογδοντάρες. Οι άνδρες υστερούν των γυναικών, αλλά δεν περιφρονούν εντελώς τη νηστεία: Το 45% ηλικίας 25-44 ετών νηστεύουν έστω και μία ημέρα τον χρόνο, ποσοστό που ανεβαίνει σε 50- 60% στις μεγαλύτερες ηλικίες.

Επιστημονικές μελέτες για την θετική επίδραση της νηστείας στην υγεία μας

Σύμφωνα με πολλές ιατρικές και άλλες επιστημονικές μελέτες, η νηστεία είναι πολύ ωφέλιμη στην υγεία του ανθρώπου. Πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου Κρήτης, που έρχεται να επιβεβαιώσει τα αποτελέσματα από προηγούμενες ελληνικές και διεθνείς επιστημονικές έρευνες, η νηστεία αποδεδειγμένα ρίχνει την ολική και την κακή χοληστερίνη το ίδιο αποτελεσματικά με τα φάρμακα, ενώ μειώνει το σωματικό βάρος και καταπολεμά την κατάθλιψη. Η μελέτη αυτή, που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «BMCPublicHealth», είναι η πρώτη που παρουσιάζει την συνολική εικόνα της επίδρασης της περιοδικής φυτοφαγίας που ακολουθούν οι πιστοί των διατροφικών κανόνων της Ορθόδοξης Εκκλησίας με σειρά βιοχημικών και βιολογικών παραμέτρων. Η έρευνα έγινε σε 120 ενήλικες 20-60 ετών από την ευρύτερη περιοχή Ηρακλείου Κρήτης, οι οποίοι δεν έπασχαν από καμία χρόνια ασθένεια και δεν έπαιρναν φάρμακα ή συμπληρώματα διατροφής. Οι επιστήμονες παρακολούθησαν τους συμμετέχοντες επίέναν χρόνο. Στους νηστεύοντες παρατηρήθηκε μείωση των επιπέδων των λιπιδίων του αίματος (κυρίως της ολικής χοληστερόλης και τηςLDL χοληστερόλης), καθώς και του σωματικού βάρους, ενώ, παράλληλα, δεν αυξήθηκε ο κίνδυνος για εμφάνιση ανεπάρκειας βιταμινών Α και Ε, αλλά ούτε και σιδηροπενικής αναιμίας. Επιπλέον, η τήρηση αυτής της διατροφής σχετίζεται με αυξημένα επίπεδα ω-3 πολυακόρεστου οξέος (DHA) στο υποδόριο λίπος, γεγονός που σχετίζεται με χαμηλότερες πιθανότητες εμφάνισης καταθλιπτικών συμπτωμάτων». Συγκεκριμένα, όσοι νήστευαν παρουσίαζαν κατά 12,5% χαμηλότερη ολική χοληστερόλη σε σχέση με όσους δεν νήστευαν, κατά 15,9% χαμηλότερη LDL χοληστερόλη και κατά 1,5% χαμηλότερο Δείκτη Μάζας Σώματος. Το μορφωτικό επίπεδο των συμμετεχόντων στη μελέτη δεν βρέθηκε να επηρεάζει τα λιπίδιά τους και αυτό αποτέλεσε έκπληξη, καθώς συνήθως η υψηλότερη εκπαίδευση συνδυάζεται με καλύτερο λιπιδικό προφίλ. Μια άλλη μελέτη του Πανεπιστημίου Κρήτης σε καλόγριεςέδειξε ότι η θρησκευτική νηστεία περιέχει μόνο 6% της συνολικής ενέργειας σε χοληστερόλη και κορεσμένο λίπος, ενώ είναι υψηλή σε αντιοξειδωτικές βιταμίνες. Μια τέτοιου είδους διατροφή, ακόμα και όταν δεν τηρείται για θρησκευτικούς και πνευματικούς σκοπούς, είναι μια καλή αποτοξίνωση του οργανισμού από την κατανάλωση κρέατος και άλλων τροφίμων που αποβαίνουν επιζήμια», επισημαίνει η έρευνα, που υπογραμμίζει, ότι η περιοδική φυτοφαγία, όπως είναι ουσιαστικά η νηστεία, προλαμβάνει χρόνιες ασθένειες, όπως καρδιαγγειακές νόσους, υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και διάφορες μορφές καρκίνου.

Η επιστημονική αυτή μελέτη της ομάδας διακεκριμένων Ελλήνων επιστημόνων του Πανεπιστημίου Κρήτης αποδεικνύει, ότι η διατροφή, που συστήνεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία συνδυάζει με ιδανικό τρόπο τα πλεονεκτήματα της φυτοφαγικής και της κρεατοφαγικής δίαιτας, αποφεύγοντας τους κινδύνους, που ενέχει για την υγεία η αυστηρή φυτοφαγία. Είναι γνωστό, ότι οι αποκλειστικοί φυτοφάγοι έχουν αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά επεισόδια, λόγω της ανεπάρκειας σε βιταμίνη Β12 και των υψηλών επιπέδων ομοκυστεΐνης. Διατρέχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση οστεοπόρωσης, ενώέχουν μεγαλύτερες πιθανότητες για σιδηροπενία. Όμως, η συχνή κατανάλωση θαλασσινών στην διάρκεια όλου του χρόνου, όπως προτείνει η θρησκευτική νηστεία, καθώς και η σχεδόν αποκλειστική κατανάλωση ελαιολάδου, αντί για οποιαδήποτε άλλη λιπαρή ουσία, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες προστασίας της υγείας των νηστευόντων.

Η πτώση των λιπιδίων με τη νηστεία είναι εφάμιλλη εκείνης με τα σύγχρονα φάρμακα. «Η μείωση της κακής χοληστερόλης είναι ανάλογη αυτής με τα φάρμακα (στατίνες), χωρίςόμως να έχει τις παρενέργειες των φαρμάκων», λέει ο καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης Αντώνης Καφάτος, «όπως την επίδραση στο ήπαρ, την ενδεχόμενη αύξηση του κινδύνου για καρκίνο κ.ά.». Μια άλλη μελέτη από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «BritishJournalofNutrition», έδειξε, ότι η θρησκευτική νηστεία αποτελείένα «κρυφό χαρτί» της παραδοσιακής Κρητικής διατροφής, που έχει συμβάλει στην εξαιρετική υγεία των Κρητικών των προηγούμενων δεκαετιών (όπως είχε βρεθεί στη «Μελέτη των 7 Χωρών»). «Η Ελλάδα είναι η μόνη μεσογειακή χώρα που περιλαμβάνει τη θρησκευτική νηστεία στην παραδοσιακή διατροφή της», λέει ο κ. Καφάτος. «Οι Πατέρες της Εκκλησίας, αιώνες πριν, χωρίς να γνωρίζουν τη βιοχημεία της διατροφής, σχεδίασαν τις συστάσεις της νηστείας με τέτοια σοφία λες και την ήξεραν!». Η καρδιά μας αγαπά τη θρησκευτική νηστεία. «Η πρόταση της νηστείας για κατανάλωση ψαριού σε πολλές περιόδους του χρόνου έχει δικαιωθεί πανηγυρικά από τις τελευταίες επιστημονικές έρευνες που δείχνουν ότι τα ιχθυέλαια είναι τα μόνα ζωικά λίπη που προστατεύουν τα αγγεία μας», τονίζει ο διευθυντής του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας, καθηγητής Παύλος Τούτουζας. «Επίσης, η αφθονία των αντιοξειδωτικών ουσιών που υπάρχει στα χόρτα και στιςάλλες φυτικές τροφέςέχει αποδειχθεί,ότι προστατεύουν την καρδιά μας από την αθηρωματική πλάκα, που την αποφράσσει».

Η ευεργετική επίδραση της νηστείας και στα παιδιά

Η θρησκευτική νηστεία δεν εμποδίζει την καλή ανάπτυξη των παιδιών, ούτε μειώνει τη δραστηριότητά τους. Αυτό έδειξε ειδική μελέτη σε 609 παιδιά και εφήβους ηλικίας 5 – 15 1/2 ετών σε ιδιωτικό σχολείο της Θεσσαλονίκης (στο οποίο δίνεται έμφαση στην τήρηση των κανόνων της Εκκλησίας), η οποία πραγματοποιήθηκε από την Γ’ Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με την Κλινική Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Τα παιδιά που νήστευαν δεν είχαν σημαντικές διαφορές στο ύψος και στον Δείκτη Φυσικής Δραστηριότητας σε σχέση με αυτά, που δεν νήστευαν. Τα δεύτερα είχαν σημαντικά μεγαλύτερη πρόσληψη ενέργειας, κορεσμένων λιπαρών, βλαβερών τρανσ- λιπαρών οξέων και χοληστερόλης σε σχέση με τα παιδιά που νήστευαν πλήρωςή μερικώς. Δεν βρέθηκαν επίσης σημαντικές διαφορές στην πρόσληψη σιδήρου, ασβεστίου και βιταμίνης Α. Τα ευρήματα, όπως αναφέρουν οι επιστήμονες στην έκθεσή τους, συμφωνούν με μελέτη που έγινε σε ενηλίκους, οι οποίοι τηρούσαν τη νηστεία και η οποία έδειξε, ότι στις περιόδους νηστείας η λήψη σιδήρου δεν ήταν χαμηλότερη. Το μέταλλο αυτό αναπληρώνεται από φυτικά τρόφιμα πλούσια σε σίδηρο, όπωςόσπρια, ξηροί καρποί, οστρακοειδή, ταχίνι και εμπλουτισμένα δημητριακά.

«Η σύσταση πολλών παιδιάτρων για συχνή κατανάλωση κρέατος από τα παιδιά μέσα στην εβδομάδα και η μεγάλη πρόσληψη σιδήρου αυξάνουν το οξειδωτικό στρες, που προδιαθέτει για καρκίνους, καρδιοπάθειες, Αλτσχάϊμερ, σκλήρυνση κατά πλάκας κ.ά.» επισημαίνουν ειδικοί επιστήμονες και τονίζουν, ότι «ακόμα και εάν δεν μπορείτε ή δεν θέλετε να ακολουθήσετε όλες τις περιόδους της νηστείας, καλό είναι να υιοθετήσετε περιστασιακά κάποιες εβδομάδεςή ημέρες από αυτήν και να παροτρύνετε και τα παιδιά σας να κάνουν το ίδιο. Θα δείτε μεγάλα οφέλη στην υγεία σας. Συνιστάται βέβαια και στις ποσότητες των νηστίσιμων φαγητών να είστε εγκρατείς (λ.χ. στον χαλβά), για να μη δείτε το βάρος σας να αυξάνεται».

 

*Ο Ευθύμιος Χατζηϊωάννου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1958 και μεγάλωσε στη Δράμα, όπου τέλειωσε το Γυμνάσιο Αρρένων. Σπούδασε στην Αθήνα και στη Βόννη Δημοσιογραφία, Οικονομικά, Πολιτικές Επιστήμες και Κοινωνιολογία. Στη Γερμανία εργάστηκε ως ορκωτός διερμηνέας και μεταφραστής ενώ από το 1978 ξεκίνησε την δημοσιογραφική του καριέρα ως αρθρογράφος και στη συνέχεια ως ανταποκριτής ελληνικών εφημερίδων και περιοδικών. Συ-
νεργάστηκε, μεταξύ άλλων,  με τις εφημερίδες «Ακρόπολις» και «Απογευματινή» (Αθηνών), «Ελληνικός Βορράς» (Θεσσαλονίκης), «Ταχυδρόμος» (Καβάλας), «Πρωϊνός Τύπος» (Δράμας), «Σπόρ του Βορρά» (Θεσσαλονίκης) κ.α. ενώ υπήρξε τακτικός συνεργάτης του περιοδικού «Μακεδονική Ζωή» (Θεσσαλονίκης) και του γερμανικού περιοδικού «EG-Magazin» (Βόννη) για ευρωπαϊκά θέματα.

 

 

 

 

 

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ