Βασίλης Αναγνωστόπουλος, ομότιμος καθηγητής Παν. Θεσσαλίας
Ήδη από την αυγή των νέων χρόνων, τον 15 ο αι. κ.ε., μετά την Ανακάλυψη της τυπογραφίας, την εποχή του Ανθρωπισμού κι αργότερα της Αναγέννησης (17 ος αι.)και του Διαφωτισμού (18 ος αι.), ο αρχαίος ελληνικός κόσμος δεν έπαυσε μέχρισήμερα να αποτελεί για όλη την ανθρωπότητα και ιδίως για τους Ευρωπαίους πηγήέμπνευσης, έρευνας και μελέτης των διαχρονικών ιδεών και αξιών, όπως ηφιλοσοφία, η επιστήμη, η πολιτεία, το θέατρο, η τέχνη, η δημοκρατία κ.ά. Ιδιαίτερα
οι κλασικοί χρόνοι (5 ος και 4 ος αι.) εξακολουθούν να μαγνητίζουν τους συγγραφείς καινα ασχολούνται παντοιοτρόπως με αυτούς.
Παλιότερα είχα διαβάσει «Το σπήλαιο των ιδεών» του Ισπανού συγγραφέα ΧοσέΚάρλος Σομόθα,(εκδ. Κέδρος 2001), όπως και το μυθιστόρημα « Έγκλημα στηναρχαία αγορά» της ClaudeMosse΄, (Θεμέλιο, 2002), αλλά και στα νιάτα μου τις μυθιστορίες του Άγγελου Βλάχου «Ο θείος μου Αλκιβιάδης», του Κώστα Κροντηρά«Ο δάσκαλός μου ο Σωκράτης» (1981), «Ο Θεμιστοκλής» κ.ά. Πρόσφατα διάβασακαι ζεστάθηκε η καρδιά μου, κατά τις παγερές ημέρες της καραντίνας, το ογκώδεςμυθιστόρημα του Ισπανού συγγραφέα Τσικότ Μάρκου « Η δολοφονία τουΣωκράτη», μετάφραση Χριστίνα Θεοδωροπούλου, εκδ. Πατάκη 2020, σ.847.
Ο Μάρκος Τσικότ γεννημένος στη Μανδρίτη (1971), με σπουδές στην κλινικήψυχολογία, τα οικονομικά και την ψυχολογία της εργασίας, εμφανίστηκε σταΓράμματα το 1997 και απόσπασε τιμητικά βραβεία. Το 2013 κυκλοφόρησε τομυθιστόρημα Η Δολοφονία του Πυθαγόρα, που τιμήθηκε με το MediterraneanCultureAward στην Ιταλία και το 2016 Η Δολοφονία του Σωκράτη, και τα δύο απότις εκδόσεις Πατάκη.
Η μυθιστορηματική αφήγηση των γεγονότων αφορά το χρονικό διάστημα 437- 399π.Χ, με Πρόλογο, Επίλογο, Γράμμα προς τους αναγνώστες κι Ευχαριστίες. Έχει δομήδιαυγή κι συνεπή, καθώς τα περιεχόμενα κατανέμονται σε έξι μέρη και κάθε μέροςπεριέχει πολλές υποενότητες, που αναφέρονται εναλλάξ στην Αθήνα και στη Σπάρτη.
Έτσι υφαίνεται το κείμενο γύρω από μια κεντρική ιδέα, που ξεκινά με το χρησμό πουζήτησε από το Μαντείο των Δελφών ο Χαιρεφώντας, αν υπάρχει άλλος άνθρωπος πιοσοφός από τον φίλο του τον Σωκράτη. Αλλά ο Σωκράτης δεν νόμιζε τον εαυτό τουσοφό, διατυμπάνιζε άλλωστε « εν οίδα ότι ουδέν οίδα», και συνεπώς πίστευε πωςκάτι άλλο εννοούσε ο θεός, ο Απόλλων. Ο συγγραφέας χωρίς να παραμορφώνει τηνπραγματικότητα, προσθέτει και στοιχεία μυθοπλασίας με τον δεύτερο χρησμό ότιδηλαδή ο Σωκράτης θα έχει έναν βίαιο θάνατο, ανοίγοντας, έτσι, έναν νέο κύκλομυστηρίου μέσα στην αφήγηση.
Περιγράφει την αθηναϊκή κοινωνία, τα ήθη και τα έθιμα, τα κοινωνικά και πολιτικάπροβλήματα, τις θρησκευτικές εορτές, τον πολιτιστικό οργασμό, τα ιερά(Παρθενώνας κ.ά.), τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, τους αγγειοπλάστες και τα εργαστήρια, τους πολιτικούς και φιλοσόφους, όπως οΠερικλής, ο Φειδίας, ο Νικίας, ο Πλάτωνας,ο Ευριπίδης κ.ά., τους δημαγωγούς, όπως ο Κλέωνας , τον πελοποννησιακό πόλεμο και το λοιμό (την πανδημία της εποχής),που στοίχισε το θάνατο σε χιλιάδες Αθηναίους, μεταξύ αυτών και του Περικλή καιτων δύο παιδιών του, την καταστροφική εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία, τηνέκπτωση της Δημοκρατίας με τους Τριάκοντα τυράννους, την προδοσία τουΑλκιβιάδη, και καταλήγει στη δίκη του Σωκράτη (399 π.Χ.).
Παράλληλα περιγράφεικαι την σπαρτιατική κοινωνία, το αυταρχικό πολίτευμα, την παιδεία των νέων, τηλεγόμενη σπαρτιατική αγωγή με την «κρυπτεία», τον μέλανα ζωμό κ.ά., τηνελευθερία και την άθληση των γυναικών, τον έρωτα, το φιλοπόλεμο των Σπαρτιατών,τα ιερά και τους αγώνες, τις συμμαχίες και τον πόλεμο κατά των Αθηναίων με τοστρατηγό Βρασίδα, στη Δεκέλεια, στην Αμφίπολη, στη θάλασσα με τον Λύσανδρο,τον Αγησίλαο, τον Άγη («Οι Σπαρτιάτες δε ρωτούν πόσοι είναι οι εχθροί, αλλά πούείναι») κ.ά. Επίσης αναπλάθει την εποχή συμπλέκοντας και τις καθημερινές ιστορίες(έρωτα, πάθους, εκδίκησης, μίσους κ.λπ.) των πολιτών με την ιστορία των πόλεων.Και ο Σωκράτης πού εμφανίζεται; Πού και πώς κινείται μέσα στην αφήγηση; Ωςπολίτης συμμετέχει στα κοινά, στρατεύεται, πολεμάει για την πατρίδα του,παντρεύεται και αποκτά τρία αγόρια με την Ξανθίππη, φίλη της Κασσάνδρας, κόρηςτου τραγικού ποιητή Ευριπίδη, συναναστρέφεται με τον Περικλή, την Ασπασία, αλλάμιλάει καθημερινά με τους πολίτες, στην αγορά ελέγχει τους σοφιστές και όσουςδιατείνονται ότι γνωρίζουν κάτι που αγνοούν, συμβουλεύει τους νέους κ.λπ. ΌΑριστοφάνης στις «Νεφέλες» τον παρουσιάζει να ουρανοβατεί και να διαφθείρει μετη διδασκαλία του τους νέους και να μην πιστεύει στους θεούς. Εύκολα στήνουν τοσκηνικό της κατηγορίας οι τρεις μηνυτές του, ο ποιητής Μέλητος, ο ρήτορας Λύκωνκαι ο έμπορος Άνυτος και παρασύρουν το Δικαστήριο, που τον καταδικάζει μεπλειοψηφία 280 έναντι 221 σε θάνατο. Οι σελίδες του βιβλίου 779-796 είναι πολύσυγκινητικές, περιέχουν την απολογία του Σωκράτη και τα τελευταία λόγια του πρινπάρει το κώνιο. Να θυμίσω, εξάλλου, παλιότερα η ΑΠΟΛΟΓΙΑ του Σωκράτηδιδασκόταν στο Γυμνάσιο (δεν ξέρω για σήμερα) και άφηνε βαθιά στην ψυχή μαςισχυρά αποτυπώματα και τα χνάρια ανθρωπισμού και θαρραλέου πολίτη, χωρίς ναθεωρεί το θάνατο ως το μεγαλύτερο κακό που μπορεί να μάς συμβεί.
Η Δολοφονία του Σωκράτη είναι ένα μυθιστόρημα-ποταμός, αλλά οφείλω να πω ότιτο διάβασα με ξεχωριστή απόλαυση, παρότι ιστορικά αναφέρεται σε γεγονότα καιπρόσωπα από την περίοδο του πελοποννησιακού πολέμου, δηλαδή σε ένα πεδίοαφήγησης που δενμου είναι άγνωστο. Εδώ ακριβώς θέλω να επισημάνω την αρετήτης γραφής και φυσικά την αναγνωστική σαγήνη που απλώνει η αφήγηση, που είναιο ιδιαίτερος τρόπος πλοκής, εξέλιξης και εξιστόρησης. Το να κάνει ο συγγραφέαςγνωστά ή σχεδόν γνωστά γεγονότα ενδιαφέροντα για τον αναγνώστη, αυτό απαιτείξεχωριστό ταλέντο. Ο Ιταλός ποιητής και συγγραφέας ΤζέζαρεΠαβέζε (1908-1950)σημειώνει ότι το μυστικό και η δυσκολία της τέχνης είναι «να αποδώσεις ως έκπληξηπράγματα γνωστά». Και ο Τσικότ έχει αυτή την δεινότητα του αφηγηματικού λόγου.
Και ασφαλώς το γνώρισμα αυτό ο αναγνώστης το χαίρεται ιδιαίτερα.
