Στα 26 χρόνια της λειτουργίας του, πέρα από τις χιλιάδες των επισκεπτών έχουν βρεθεί σ΄ αυτό πολλοί εξέχοντες και διακεκριμένοι άνθρωποι από τον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών από όλο τον κόσμο και το σύνολο της πολιτειακής ηγεσίας της Ελλάδος και της Κύπρου
Γράφει για την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ, η Σταυρούλα Σπανούδη, διευθύντρια του παραρτήματος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού Αλεξανδρείας
Ήταν το 1991, όταν ο Κωστής Μοσκώφ, εμπνευσμένος και αποφασισμένος να προσφέρει τα μέγιστα στην ελληνική υπόθεση, από τη θέση του μορφωτικού συμβούλου της πρεσβείας της Ελλάδας στην Αίγυπτο και του υπεύθυνου του γραφείου Μέσης Ανατολής του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού και με την πεποίθηση ότι το κεφάλαιο Καβάφης ήταν ένα εξαιρετικό μέσο για την προβολή του ελληνικού λόγου και τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού στον αραβικό κόσμο, ξεκίνησε την προσπάθεια για τη δημιουργία του Μουσείου Καβάφη στο σπίτι της οδού Λέψιους, όπου ο μεγάλος αλεξανδρινός ποιητής πέρασε τα τελευταία εικοσιέξι χρόνια της ζωής του, παρατηρώντας «την κίνηση του δρόμου και των μαγαζιών» και «ολίγη αγαπημένη πολιτεία».
Ο Καβάφης γεννήθηκε το 1863 και υπήρξε ιδιαίτερα γνωστός και αναγνωρίσιμος ποιητής ενόσω ζούσε. Η Αλεξάνδρεια ήταν τότε μια κοσμοπολίτικη πόλη, γνωστή μεταξύ άλλων, για την έντονη νυχτερινή ζωή της, αλλά επίσης και ένα σημαντικό κέντρο της ελληνικής διανόησης. Ο εκδοτικός οίκος «Γράμματα» υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ελληνικούς οίκους, εκδίδοντας όχι μόνο έργα Ελλήνων λογοτεχνών της Αιγύπτου, αλλά και πολλών άλλων από τον ελλαδικό χώρο. Η πρώτη έκδοση, σε βιβλίο, των 154 αναγνωρισμένων ποιημάτων του Κ. Π. Καβάφη έγινε το 1935 στην Αλεξάνδρεια. (Πρόκειται για την περίφημη έκδοση Καλμούχου): Κ. Π. Καβάφη: Ποιήματα. Καλλιτεχνική εργασία Τάκη Καλμούχου. Φιλολογική Επιμέλεια Ρίκας Σεγκοπούλου. Το 1926 ξεκινά η έκδοση του περιοδικού «Αλεξανδρινή Τέχνη», που «ουσιαστικά όχι μόνο διευθύνεται αλλά και στηρίζεται οικονομικά απ’ αυτόν», γράφει ο Στρατής Τσίρκας στο βιβλίο του. Η Ποίηση και η Ποιητική του Κ. Π. Καβάφη. Το περιοδικό στεγαζόταν στον πρώτο όροφο της πολυκατοικίας της οδού Λέψιους. Ο Καβάφης παρουσιάστηκε στο βρετανικό κοινό από τον συγγραφέα E.M. Forster, που τον θαύμαζε απεριόριστα, τον αποκαλούσε «Ο Ποιητής», και τον επισκεπτόταν στο διαμέρισμά του κατά την διάρκεια της παραμονής του στην Αλεξάνδρεια. Ο ποιητής είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την αγαπημένη του Αλεξάνδρεια, όπως φαίνεται μέσα από το έργο του, αλλά και μέσα από τα έργα άλλων, για παράδειγμα του LawrenceDurrell, ο οποίος πλέκει το εγκώμιο του στο «Αλεξανδρινό Κουαρτέτο». Ο δρόμος όπου βρίσκεται το σπίτι του Καβάφη ονομαζόταν Lepsius (από το όνομα του διαπρεπούς Γερμανού Αιγυπτιολόγου) κατά την εποχή του Καβάφη, μετέπειτα Σαρμ Ελ Σεϊχ και πρόσφατα μετονομάστηκε σε C.P. Cavafy, προς τιμή του Έλληνα ποιητή. Το κτίριο περιβαλλόταν από το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο, το ερειπωμένο σήμερα Ελληνικό Νοσοκομείο και τους οίκους ανοχής της πόλης, τα οποία ο Καβάφης , αποκαλούσε αντίστοιχα, ως ο «Ναός της Ψυχής», ο «Ναός του Σώματος» και οι «Ναοί της Σαρκός». «Που θα μπορούσα να ζήσω καλύτερα; Κάτω από μένα ο οίκος ανοχής θεραπεύει τις ανάγκες της σάρκας. Κι εκεί είναι η εκκλησία όπου συγχωρούνται οι αμαρτίες. Και παρακάτω το νοσοκομείο όπου πεθαίνουμε», λέει ο ίδιος. Είναι το νοσοκομείο, όπου θ’ αφήσει την τελευταία του πνοή και η εκκλησία στην οποία θα τον αποχαιρετήσει η Αλεξάνδρεια, περήφανο «που αξιώθηκε μια τέτοια πόλη». Μετά το θάνατο του Καβάφη το 1933, το διαμέρισμά του στην οδό Λέψιους μετατράπηκε για ένα διάστημα σε φθηνό πανδοχείο, την Πανσιόν Αμίρ. Μολονότι υπάρχουν και άλλα διαμερίσματα στο κτίριο, είναι βέβαιο ότι αυτό το συγκεκριμένο ήταν το διαμέρισμα του Καβάφη, επειδή για ένα περίεργο λόγο, είναι το μοναδικό που διαθέτει μπαλκόνι, του οποίου την ύπαρξη επιβεβαιώνουν πολλές πηγές. Τελικά το Μουσείο εγκαινιάστηκε στις 26 Νοεμβρίου του 1992.
Η διαμόρφωση του χώρου κατέστη δυνατή με τη δωρεά ύψους 10.000.000 δρχ., από το Στρατή Στρατηγάκη. Το μισό ποσό διατέθηκε για να εκμισθωθεί το διαμέρισμα, σύμφωνα με τον νόμο ενοικιοστασίου που ισχύει στην Αίγυπτο και τα υπόλοιπα για τη διαμόρφωσή του. H παλιά τριώροφη πολυκατοικία συντηρήθηκε, βάφηκε εξωτερικά, εργασίες έγιναν ακόμη και στο κεντρικό κλιμακοστάσιο, το διαμέρισμα εξοπλίστηκε με έπιπλα και άλλα αντικείμενα, συγκεντρώθηκαν κειμήλια του ποιητή. Το εσωτερικό του διαμερίσματος-Μουσείου έχει ανακαινισθεί προσεκτικά, ώστε να αποδίδει την εικόνα και την ατμόσφαιρα που είχε, όσο ο ποιητής ζούσε σε αυτό , ενώ έγγραφα και εκθέματα του Μουσείου παρουσιάζουν τη ζωή και το έργο του. Αν και τα έπιπλα του , που βρίσκονταν στο διαμέρισμά του, πουλήθηκαν από τους κληρονόμους του, έχουν ανακατασκευαστεί με τη βοήθεια φωτογραφιών, από το αρχείο του. «Βυσσινιά βελούδα και ζωγραφιές απ’ όπου στάζουν αιώνες σκόνη» θα γράψει ο Ιταλός φουτουριστής Μαρινέττι, περιγράφοντάς το. «Μισοσκότεινα δωμάτια με παλιά έπιπλα φθαρμένα από τα χρόνια και στολίδια αξίας από τον χαμένο πλούτο της οικογένειας Καβάφη». «Υφάσματα Μπουχάρας και Ινδιών, τραπέζια με σεντέφι, χαλιά ανατολίτικα, η βαριά βιβλιοθήκη…» Στον πρώτο όροφο του Ελληνικού Προξενείου της Αλεξάνδρειας, με πρωτοβουλία του τότε Γεν. Προξένου , Παναγιώτη Βαλασσόπουλου, προϋπήρχε μία αίθουσα αφιερωμένη στον Καβάφη, κάποια από τα αντικείμενά της αποτέλεσαν τον πυρήνα του νεοϊδρυθέντος χώρου. Το Μουσείο Καβάφη έγινε σταδιακά από τις πρώτες επιλογές των επισκεπτών της Αλεξάνδρειας, – οι πιο τυχεροί ξεναγήθηκαν εκεί από τον ίδιο τον Κωστή Μοσκώφ. Η προσωπική βιβλιοθήκη και το αρχείο του Καβάφη διασώθηκε ανέπαφη και μελετήθηκε από τον καθηγητή Γ.Π. Σαββίδη.
Στο Μουσείο Καβάφη διατηρούνται: σπάνιο βιβλιο-γραφικό υλικό, οικογενειακά φωτογραφικά πορτρέτα, αντίτυπα των «μονόφυλλων» που τύπωνε ο ίδιος με χειρόγραφες διορθώσεις του, πλήθος λογοτεχνικών περιοδικών της εποχής του και μεταγενέστερα, χειρόγραφα, βιβλία του και περισσότερα από 3.000 άρθρα και μελέτες που έχουν γραφτεί για την ποίησή του, λευκώματα τέχνης και το σύνολο σχεδόν των μελοποιήσεων των ποιημάτων του από Έλληνες και ξένους συνθέτες. Παράλληλα, έχει γίνει προσπάθεια να συγκεντρωθούν μεταφράσεις της ποίησης του Καβάφη από όλο το κόσμο και αυτήν την στιγμή η συλλογή του Μουσείου διαθέτει 72 διαφορετικές εκδόσεις σε 38 γλώσσες και διαλέκτους. Μία άλλη διάσταση της επιρροής του Καβάφη που προσπαθεί να αναδείξει το Μουσείο, είναι αυτή μέσα από την εικαστική δημιουργία. Από τα «στολίδια» της πρώτης έκδοσης, που φιλοτέχνησε ο Τάκης Καλμούχος μέχρι σήμερα, είναι αναρίθμητες οι εικαστικές δημιουργίες που επιχείρησαν Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες. Η συχνότητα και ο ρυθμός με τον οποίο εμφανίζονται συνέχεια τα καβαφικής εμπνεύσεως εικαστικά έργα, μας υποχρεώνουν να αναφερθούμε για ένα μοναδικό φαινόμενο, ενδεικτικό της τεράστιας και αμείωτης απήχησής του μέχρι τις μέρες μας. Πολλοί παλαιότεροι και σύγχρονοι Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες έχουν δωρίσει έργα τους στο μουσείο. Εξάλλου λειτουργεί και ως μόνιμος εκθεσιακός χώρος . H συλλογή του Μουσείου ανέρχεται, προς το παρόν, σε περίπου 120 έργα καλλιτεχνών και εμπλουτίζεται συνεχώς. Θέλουμε να ελπίζουμε ότι στο εγγύς μέλλον θα μπορέσει να εκτεθεί στο σύνολό της και να δημιουργηθεί ένας κατάλογος με το περιεχόμενό της. Μια αίθουσα του μουσείου είναι αφιερωμένη στον άλλο μεγάλο Αιγυπτιώτη λογοτέχνη, τον Στρατή Τσίρκα και περιέχει φωτογραφικό κυρίως υλικό από την ζωή του στην Αίγυπτο και το σύνολο της εκδοτικής του δραστηριότητας. Το Μουσείο είναι πλέον γνωστό στην Αίγυπτο με την ονομασία – Cavafy’sHouse – και βρίσκεται στη καρδιά του εμπορικού κέντρου της πόλης. Στα 26 χρόνια της λειτουργίας του, πέρα από τις χιλιάδες των επισκεπτών έχουν βρεθεί σ΄ αυτό πολλοί εξέχοντες και διακεκριμένοι άνθρωποι από τον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών από όλο τον κόσμο και το σύνολο της πολιτειακής ηγεσίας της Ελλάδος και της Κύπρου. Τελευταίος εξέχων επισκέπτης ο, πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Πρ. Παυλόπουλος, στις 30 Απριλίου 2018, στα πλαίσια της επίσημης επίσκεψής του στην Αίγυπτο. Το Μουσείο Καβάφη λειτουργεί υπό την επίβλεψη του Παραρτήματος Αλεξανδρείας του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, που είχε εξαρχής ουσιαστικά, την ευθύνη διαχείρισης του και είναι επισκέψιμο για το κοινό. Στο χώρο πραγματοποιούνται και ποικίλες πολιτιστικές δράσεις. Κατά κύριο λόγο λογοτεχνικές και ποιητικές βραδιές, ποιητικές αναγνώσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, αλλά και άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, που στόχο έχουν να το καταστήσουν ευρύτερα γνωστό και ζωντανό κομμάτι της πόλης της Αλεξάνδρειας. Ενταγμένα στο όραμα του Κωστή Μοσκώφ για την ανάπτυξη του διαλόγου και τη διάδοση του «ελληνικού» τρόπου σκέψης του Καβάφη ήταν και τα Διεθνή λογοτεχνικά Συμπόσια Καβάφη, που αν και ξεκίνησαν την δεκαετία του ογδόντα, τέθηκαν σε άλλη βάση από τον πρώτο κιόλας χρόνο της παρουσίας του στην Αίγυπτο. Συγκροτήθηκε η επιτροπή Καβάφη και θεσμοθετήθηκε το διεθνές βραβείο Καβάφη για Άραβες και Έλληνες συγγραφείς και ποιητές. Με την παρουσία του Μοσκώφ διοργανώθηκαν από το 1991 έως 1998 επτά Συμπόσια και άλλα επτά τα επόμενα χρόνια μέχρι το τελευταίο, που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2019 με συνδιοργανωτές το Υπουργείο Πολιτισμού της Αιγύπτου και το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού κατά κύριο λόγο. Παρ’ όλα αυτά ένα είναι βέβαιο, ο χώρος αυτός, που σήμερα λειτουργεί ως Μουσείο Καβάφη, συνδέθηκε άρρηκτα όχι μόνο με την ύπαρξη, αλλά και με το απόγειο της ποιητικής έκφρασης του κορυφαίου ποιητή Κ. Π. Καβάφη. Σ’ αυτόν ο Καβάφης συναντήθηκε με μυθικές μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που επηρεασμένοι και από την ιδιαίτερη ατμόσφαιρά του χώρου, υπό το φως των κεριών, και τη διακριτική κι ανορθόδοξη παρουσία του εκτός των άλλων, συνέβαλλαν κατόπιν στην εξάπλωση και διάδοση της ποίησής του παγκοσμίως. Έχουμε την τύχη και την ευθύνη να διατηρήσουμε ένα «από τα τελευταία άνθη ενός Πολιτισμού» για την «πιο εξαιρετική πνευματική φυσιογνωμία της Αιγύπτου», για να δανειστώ τον χαρακτηρισμό του Καζαντζάκη, που τον επισκέφτηκε επίσης κατά την διάρκεια του ταξιδιού του στην Αίγυπτο.
Φωτογραφίες: HELLENIC FOUNDATION FOR CULTURE ANNEX OF ALEXANDRIA
