Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Το πρώτο σαρωτικό κύμα της πανδημίας του νέου κορωνοϊού δείχνει να τελειώνει, αλλά αυτοί που «ζεματίστηκαν» την πρώτη φορά, προετοιμάζονται και για δεύτερη σαρωτική κρίση, έστω και αν αυτή δεν εκδηλωθεί. Μια νέα εξέλιξη ωστόσο, είναι πιθανόν να έχει πρόσθετες ανατρεπτικές συνέπειες. Πρόκειται για τη βαθειά πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική κρίση που συγκλονίζει τις Η.Π.Α., με αφετηρία ένα απεχθές μικρογεγονός το οποίο προσέλαβε τεράστιες διαστάσεις. Και αυτές οι τελευταίες ξεπερνούν αισθητά τα όρια γνωστών θεωρήσεων περί ρατσισμού και άλλων χιλιοειπωμένων κλισέ.
Οι Η.Π.Α. είναι αυτή τη στιγμή το επίκεντρο μια σοβαρότατης κρίσης ανθρώπινου κεφαλαίου, η οποία εκδηλώθηκε από τυχαίο γεγονός, εν μέσω μιας πανδημίας και την ώρα που για καλά έχει δρομολογηθεί μια σκληρή και εντανα διεθνής σύγκρουση για το ανθρώπινο κεφάλαιο. Ένας πόλεμος σιωπηρός μεν, αλλά βίαιος, πρωτογνωρος και αποφασιστικός από οικονομικής πλευράς. Οι νικητές του πολέμου αυτού όμως, για πάρα πολλά χρόνια, θα κατέχουν και τις πρώτες θέσεις ελέγχου της παγκόσμιας οικονομίας.Αυτό είναι το διακύβευμα της συγκρούσεως.
«Από τη μάχη του ανθρωπίνου κεφαλαίου, θα προκύψουν οι νέοι άρχοντες του σύμπαντος», τονίζει ο καθηγητής κοινωνιολογίας Paul Starr.
Όσο για τον συγγραφέα – δημοσιογράφο Eric Weiner, στο βιβλίο του «Η Γεωγραφία της Μεγαλοφυΐας»(Εκδόσεις Τραυλός)στο οποίο περιλαμβάνει και την Αρχαία Αθήνα, τονίζει ότι «…η γεωγραφία της μεγαλοφυΐας παίζει αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη του 21ου αιώνα γι’ αυτό και πολλές χώρες επιδιώκουν να μιμηθούν τη Σίλικον Βάλλευ, που θεωρείται κέντρο ευφυΐας, δημιουργίας και καινοτομίας…».
Μέσα λοιπόν σε αυτό το καυτό περιβάλλον, στους παράγοντες που όλο και περισσότερο συμβάλλουν στον αποδοτικό σχηματισμό ανθρώπινου κεφαλαίου, η δημογραφία, το προσδόκιμο ζωής, τα εκπαιδευτικά συστήματα και η κοινωνική σταθερότητα, κατέχουν τις πρώτες θέσεις.
«…Η δημογραφία πάντως, σε κάθε περίπτωση είναι πλέον κλειδί γεωπολιτικής ισχύος…», τονίζει ο οικονομολόγος Νίκολας Εμπερστάντ, στέλεχος στο Αμερικανικό Ινστιτούτο της Επιχείρησης.
«…Τα δημογραφικά στοιχεία», γράφει στην επιθεώρηση Foreign Affairs, «μπορεί να μην αποτελούν πεπρωμένο, αλλά για τους μαθητές της γεωπολιτικής μοιάζουν πολύ με πεπρωμένο.
Παρόλο που τα συμβατικά μεγέθη της οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος προσελκύουν συχνά περισσότερη προσοχή, λίγοι παράγοντες επηρεάζουν τον μακροπρόθεσμο ανταγωνισμό μεταξύ μεγάλων δυνάμεων τόσο όσο οι μεταβολές στο μέγεθος, τις δυνατότητες, και τα χαρακτηριστικά των εθνικών πληθυσμών.
Οι ΗΠΑ είναι ένα σχετικό παράδειγμα. Το 1850, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν η πατρίδα για περίπου 23 εκατομμύρια ανθρώπους, ητοι 13 εκατομμύρια λιγότεροι από τους κατοίκους της Γαλλίας. Σήμερα, ο πληθυσμός των Η.Π.Α. είναι κοντά στα 330 εκατομμύρια, μεγαλύτερος από τον βρετανικό, ολλανδικό, γαλλικό, γερμανικό και ιταλικό πληθυσμό συνολικά. Για περισσότερο από έναν αιώνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν το μεγαλύτερο εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό στον κόσμο, και με μέτρα όπως ο μέσος όρος των ετών εκπαίδευσης ενηλίκων, είναι εδώ και πολύ καιρό ανάμεσα στους πιο μορφωμένους πληθυσμούς στον κόσμο. Αυτά τα ευνοϊκά δημογραφικά στοιχεία, πέρα από την γεωγραφία ή τους φυσικούς πόρους, εξηγούν μεταξύ άλλων, γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες αναδύθηκαν ως η εξέχουσα οικονομική και στρατιωτική δύναμη του κόσμου μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο – και γιατί εξακολουθούν να κατέχουν αυτή την θέση σήμερα.
Ωστόσο, οι προηγούμενες επιδόσεις δεν αποτελούν εγγύηση για μελλοντικά αποτελέσματα. Χάρη κυρίως στα δημογραφικά στοιχεία, αντίπαλες χώρες όπως η Κίνα έχουν γίνει πραγματικές ανταγωνίστριες μεγάλες δυνάμεις τις τελευταίες δεκαετίες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, εν τω μεταξύ, έχουν διαβρώσει ή σπαταλήσει το δημογραφικό τους πλεονέκτημα με πολλούς τρόπους, ακόμη και όταν οι παραδοσιακοί σύμμαχοι τους στην Ευρώπη και την Ασία παλεύουν με την στασιμότητα ή την παρακμή του πληθυσμού τους…».
Είναι κατάδηλο έτσι ότι η δημογραφική πορεία προσφέρει μια ένδειξη για τον μελλοντικό γεωπολιτικό κόσμο και πως κάθε χώρα που φιλοδοξεί για ενεργό συμμετοχή στην εποχή της πρέπει να προετοιμαστεί γι’ αυτόν.
Από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά , η έννοια του ανθρώπινου κεφαλαίου και του ειδικού του βάρους απέκτησε ιδιαίτερη σημασία που σήμερα κορυφώνεται. Τα 200 τελευταία χρόνια, οι τεχνολογικές καινοτομίες και άλλες βελτιώσεις στην ανθρώπινη παραγωγικότητα οδήγησαν σε μακροπρόθεσμη μείωση της τιμής των φυσικών πόρων και των βασικών αγαθών όπως τα τρόφιμα. Ταυτόχρονα, έχουν αυξήσει σημαντικά τις αμοιβές στο ειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Στην πραγματικότητα, η μεγαλύτερη παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μπορεί να αποδοθεί σε δυο παράγοντες: Την βελτίωση του ανθρώπινου κεφαλαίου – ένα γενικός όρος για την εκπαίδευση, την υγεία, την διατροφή, την κατάρτιση και άλλους παράγοντες που καθορίζουν την δυναμική ενός μεμονωμένου εργαζόμενου – και το ευνοϊκό επιχειρηματικό κλίμα, που επέτρεψε το ξεκλείδωμα της αξίας αυτών των ανθρώπινων πόρων. Ειδικότερα, το ανθρώπινο κεφάλαιο έχει εξαιρετικές επιπτώσεις στις οικονομίες. Για κάθε έτος αυξημένου προσδόκιμου ζωής, για παράδειγμα, μια χώρα βλέπει μια μόνιμη αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος περίπου 4%. Και για κάθε επιπλέον έτος σχολικής φοίτησης που αποκτούν οι πολίτες μιας χώρας, η χώρα βλέπει κατά μέσο όρο αύξηση κατά 10% του κατά κεφαλήν Α.Ε.Π.
Οι έντονες διαφορές μεταξύ της ανάπτυξης του ανθρώπινου κεφαλαίου στις διάφορες χώρες έχουν προκαλέσει χάσματα στην οικονομική παραγωγικότητα που είναι μεγαλύτερα σήμερα από όσο σε οποιοδήποτε προηγούμενο σημείο της ιστορίας. Για παράδειγμα, το 2017, συμφωνά με τις εκτιμήσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Ιρλανδίας ήταν περίπου 100 φορές υψηλότερο από εκείνο της Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας (όταν προσαρμόστηκε στην σχετική αγοραστική δύναμη). όταν πριν 40 έτη ήταν μόνον δεκαπλάσιο.Αυτό σημαίνει πολλάΚυρίως όμως δείχνει ότι μέσω του ανθρώπινου κεφαλαίου και της αξιοποίησης του οι ανισότητες μπορούν να αμβλυνθούν.: Χάρη στις τεχνολογικές εξελίξεις, τα έθνη μπορούν χώρα να αυξήσουν το ανθρώπινο κεφάλαιό τους ταχύτερα από ποτέ. Η Σουηδία χρειάστηκε από το 1886 έως το 2003 να αυξήσει το προσδόκιμο ζωής από 50 στα 80 χρόνια η Νότια Κορέα ολοκλήρωσε τον ίδιο άθλο σε λιγότερο από τον μισό χρόνο, ανάμεσα στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και το 2009.
Στο πλαίσιο λοιπόν των εξελίξεων αυτών, οι αναπτυγμένες χώρες, μπορεί δημογραφικά να είναι τρωτές σήμερα, πλην όμως διαθέτουν συνολικά μεγάλη συσσώρευση εμπειρίας, που σημαίνει ότι έχουν μεγάλα αποθέματα γνώσεων. Και αυτά τα τελευταία φροντίζουν να τα αυξάνουν μέσω των εκπαιδευτικών τους συστημάτων αφ’ ενός και της τεχνολογικής τους προσαρμογής αφ’ ετέρου.
Στις ΗΠΑ όμως,πέρα από μια δημογραφική επιβάρυνση, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται και μιά μορφωτική αποδυνάμωση η οποία μεγαλώνει τις ήδη πάγιες ανισότητες που υπήρχαν στη χώρα.Η βιομηχανική παρακμή περιοχών όπως το Ντητροιτ και άλλων,δεν υπερκαλύπτεται από τις επιδόσεις της Σίλικον Βαλλευ και της τεχνολογικής προόδου.Παρατηρούνται ετσι κραυγαλέες μορφωτικές και υλικές διαφορές ,που από μόνες τους αποτελούν εστίες βίας.Υπο αυτή την εννοια η σημερινη. Αμερική προσφέρει τεράστιο δώρο στον ισχυρότερο ανταγωνιστή της, την Κίνα,η οποία τέτοιο δώρο ενός πανηλιθιου αστυνομικού μάλλον δεν το φανταζόταν!!
