Συνεργασία σχολείων Ελλάδας και Κύπρου

Περιβαλλοντικό, διετές, διακρατικό πρόγραμμα μεταξύ της Ελλάδας και της Κύπρου. Το  σχέδιο εργασίας έχει τίτλο: «Η Ελιά και το Ελαιόλαδο στην Υγεία, τη Διατροφή, τη Θρησκεία και την Παράδοση*».

Εισαγωγή

Η ελιά είναι το αρχαιότερο και το ιερότερο δέντρο της Ελλάδας που από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα συνδέεται άμεσα με τον πολιτισμό, την υγεία, τη διατροφή, την παράδοση και τη θρησκεία της χώρας μας. Η τέχνη των αρχαίων Ελλήνων, τα κείμενα του Ομήρου, τα θρησκευτικά κείμενα και τα λαογραφικά κείμενα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα περιείχαν στοιχεία της ελιάς. Η ελιά (Olea Europaea) είναι είδος ενδημικό γύρω από την περιοχή της Μεσογείου από την τριτογενή περίοδο. Το φυτό της ελιάς είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό σε όλες τις συνθήκες. Τα φύλλα, ο καρπός και το λάδι της ελιάς κατέχουν σημαντική θέση στη γεωργία, τη διατροφή, την ιατρική και την θεραπεία πολλών ασθενειών κυρίως των χωρών της Μεσογείου. Ο κλάδος ελαίας αποτελεί σύμβολο ειρήνης, σοφίας, γαλήνης, γονιμότητας και νίκης. Το κλαδί αγριελιάς, ο κότινος, που οι νικητές των Ολυμπιακών αγώνων έπαιρναν ως έπαθλο για τη νίκη τους και η ελιά με την οποία η θεά Αθηνά καθιερώθηκε ως η προστάτιδα της πόλης των Αθηνών είναι το δέντρο που συμβολίζει την αέναο πηγή πλούτου. Στον Ιπποκράτειο κώδικα αναφέρονται παραπάνω από εξήντα θεραπευτικές χρήσεις του ελαιόλαδου[1]. Στην Παλαιά Διαθήκη μετά τον κατακλυσμό το περιστέρι έφερε στο Νώε φύλλο ελιάς, «… και ανέστρεψεν προς αυτόν η περιστερά το προς εσπέραν και είχεν φύλλον ελαίας καρφος εν τω στόματι αυτής και έγνω Νώε ότι κεκόπακεν το ύδωρ από της γης…[2]» ως σύμβολο ειρήνης και λήξης του κατακλυσμού.

Το ελαιόλαδο χωρίς βελτιωτικά και προσμίξεις χαρίζει από αρχαιοτάτων χρόνων υγεία και μακροζωία στους λαούς της Μεσογείου, οι οποίοι το χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους διατροφή. Η τροφική, θρεπτική και βιολογική αξία του ελαιόλαδου είναι πολύ σημαντική και το καθιστά ένα από τα 10 ωφελιμότερα είδη διατροφής. Τα φύλλα της ελιάς χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα ως αντιυπερτασικά, διουρητικά, αγγειοδιασταλτικά, αντιρρευματικά, αντιπυρετικά και υπογλυκαιμικά. Σύγχρονες μελέτες έχουν δείξει ότι τα φύλλα της ελιάς προσφέρουν πολλά στην υγεία των ανθρώπων. Στις αρχές του 20^ου αιώνα βιβλιογραφικές αναφορές γίνονται σχετικά με την σύσταση και τη δράση των φύλλων της ελιάς κυρίως για την αντιοξειδωτική, αντιμικροβιακή και αντιυπερτασική δράση[3].

 

1. Η Ελιά και το Ελαιόλαδο στην υγεία

 

Ο Σόλωνας θέλοντας να δείξει την αξία της ελιάς θεσπίζει τον πρώτο νόμο για την προστασία της. Πολύτιμες πληροφορίες για τις αντιλήψεις που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες για τις θεραπευτικές ιδιότητες του λαδιού μας προσφέρει ο Ιπποκράτης. Στο βιβλίο του «Διαιτητική και Θεραπευτική», αναφέρει για το λάδι: «Οι ασκήσεις στη σκόνη και οι ασκήσεις με λάδι διαφέρουν στο εξής: Η σκόνη είναι κρύα, το λάδι είναι ζεστό. Το χειμώνα το λάδι ευνοεί περισσότερο την ανάπτυξη, γιατί εμποδίζει την ψυχρότητα να απομακρυνθεί από το σώμα. Το καλοκαίρι το λάδι με την παραγωγή λιώνει τη σάρκα καθώς αυτή ζεσταίνεται λόγω εποχής. Η εντριβή με λάδι και νερό μαλακώνει το σώμα και δεν το αφήνει να ζεσταθεί υπερβολικά». Οι γυναίκες που απέβαλαν σε προχωρημένη εγκυμοσύνη αλείφονταν με ζεστό ελαιόλαδο και ενώ σε περιπτώσεις μητρορραγίας έπαιρναν ένα μείγμα από βρασμένα φύλλα άγριας ελιάς μέσα σε ξίδι. Επίσης ο Ιπποκράτης προτείνει να πιει η επίτοκος για τη διευκόλυνση του τοκετού ένα παρασκεύασμα «…με ρετσίνι τερμίνθου (κοκορεβιθιάς), μέλι και λάδι διπλάσιο σε ποσότητα από τα προηγούμενα και αρωματικό κρασί[4]».

Στη θεραπεία του έλκους στομάχου και δωδεκαδάκτυλου, αφού διευκολύνει την πέψη. Το ελαιόλαδο αποτελεί την πλέον ανεκτή λιπαρή ουσία για το στομάχι του ανθρώπου. Αποτελεί τον καλύτερο δείκτη πεπτικότητας και απορροφητικότητας από τα τοιχώματα του εντέρου. Με το ελαιόλαδο μειώνονται τα γαστρικά υγρά, ευνοείται η πέψη των θρεπτικών συστατικών της τροφής και εξομαλύνεται το αίσθημα της δυσπεψίας. Ελκοπαθείς που τρέφονται με τροφές που έχουν σαν βάση το ελαιόλαδο βοηθήθηκαν και έτσι περιορίστηκε η έκταση του έλκους και του δωδεκαδακτύλου. Κατανάλωση ελαιόλαδου βοηθά στη σωστή λειτουργία του παχέος εντέρου μειώνει αισθητά ή εξαλείφει τη δυσκοιλιότητα. Το ελαιόλαδο προσφέρει αρκετά βασικά λιπαρά οξέα που είναι παρόμοια με εκείνα του μητρικού γάλακτος και βοηθούν στην καλή ανάπτυξη των νεογνών. Τα λιπίδια παίζουν σημαντικό ρόλο στη βρεφική και παιδική διατροφή. Σύμφωνα με νέες μελέτες, το ελαιόλαδο επιδρά ευνοϊκά στην ανάπτυξη και εξέλιξη του κεντρικού νευρικού συστήματος και του εγκεφάλου των νεογνών, καθώς και στην πρόληψη της υψηλής χοληστερίνης. Ερευνητές διαπίστωσαν ανατομικές διαφορές ως προς το μέγεθος, το πάχος και την υφή των οστών σε ανθρώπους που κατανάλωσαν ελαιόλαδο και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το ελαϊκό οξύ παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην ανάπτυξη του οστέινου ιστού, πράγμα που επιβεβαίωσαν και νεότερες μελέτες.

Στο «Περί ελκών» ο Ιπποκράτης αναφέρει ότι για τραύματα μικρά γίνεται χρήση «γάζας διπλωμένης στα δύο, βρεγμένης σε κρασί και από πάνω καθαρό μαλλί μουσκεμένο με ελαιόλαδο». Ο Ιπποκράτης δίνει οδηγίες για την παρασκευή του συγκεκριμένου κάθε φορά φαρμάκου με τη χρήση συγκεκριμένης ποικιλίας λαδιού. Εκλεκτότερο θεωρούνταν το ελαιόλαδο που προέρχονταν από την αγριελιά καθώς και το ελαιόλαδο της πρώτης συμπίεσης (ομφάκινον), που λαμβάνεται με την «απαλή» σύνθλιψη της ελιάς και χωρίς την παρεμβολή ζεστού νερού. Ο μεγάλος γιατρός της αρχαιότητας θεωρεί ότι το λάδι είναι κατάλληλο για δερματικές παθήσεις, αλλά και ως αντισυλληπτικό μέσο. Φυσικά συνηθέστατη ήταν η χρήση του ελαιόλαδου και στην καθαριότητα του σώματος. Ο Ιπποκράτης για τη θεραπεία των χρόνιων πυρετών, των μικρών πληγών, των διηθημάτων (καλόγεροι και αποστήματα), των ερεθισμένων ούλων, τη διατήρηση της λευκότητας των δοντιών, ως αντίδοτο σε περιπτώσεις ελαφρών δηλητηριάσεων συνιστά το ελαιόλαδο. Ο Πλούταρχος αναφέρεται στη θεραπεία της μαστίτιδας με υδρέλαιο (νερό και λάδι).

Οι θαυματουργές ιδιότητες του ελαιόλαδου για το σώμα καταδεικνύονται από το γεγονός ότι οι θεές του Ολύμπου αλείφονταν με λάδι ελιάς. Παράδειγμα αποτελεί στην Ιλιάδα η Ήρα, η οποία αλείφει το σώμα της με αρωματικό ελαιόλαδο. Τέτοια παραδείγματα βρίσκουμε πολλά στην αρχαιότητα όπως οι αθλητές που χρησιμοποιούσαν το λάδι για να καθαρίσουν το σώμα τους. Έκαναν επάλειψη με λάδι και με τη βοήθεια της «στλεγγίδας» απομάκρυναν τις σκόνες και τον ιδρώτα. Ο Δημόκριτος έλεγε ότι «μουσκεύοντας το εσωτερικό του σώματος με μέλι και το εξωτερικό με λάδι» κάποιος θα διατηρούσε την υγεία του. Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι για να διατηρούν ελαστικούς τους μύες χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο για επάλειψη. Ειδικά εκπαιδευμένα άτομα (Ανατρίπτες, Μαλάκτες ή Αλείπται) έκαναν την επάλειψη με ιδιαίτερη τεχνική. Παρευρίσκοντο στα γυμναστήρια και είχαν γνώσεις ιατρικής και υγιεινής του σώματος. Συχνά βοηθούσαν τους άρρωστους κάνοντας μασάζ με ελαιόλαδο για να ανακουφιστούν από τους πόνους. Οι αρχαίοι Έλληνες άλειφαν με λάδι τα μαλλιά τους και τα ρούχα τους για λόγους αισθητικούς. Παράδειγμα αποτελεί η νεαρή γυναίκα που ζητά από μια άλλη να μυρίσει τα μαλλιά της που είχε αλείψει με αρωματικό ελαιόλαδο στις «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη[5].

Καλύτερο απ’ όλα τα ελαιόλαδα ήταν το λάδι της αγριελιάς και το ελαιόλαδο της πρώτης συμπίεσης (ομφάκινον), που λαμβάνεται με την «απαλή» σύνθλιψη της ελιάς χωρίς την παρεμβολή ζεστού νερού. Σύμφωνα με τον Πλίνιο, το λάδι αυτό λαμβάνεται από την ελιά όταν είναι ακόμη άσπρη (ομφακικόν) και έχει χρώμα λευκό, όταν η ελιά αρχίζει να αλλάζει χρώμα χωρίς να έχει ωριμάσει το λάδι είναι πράσινο. Το λάδι αυτό κάνει καλό στα ούλα και βοηθά τα δόντια να διατηρηθούν λευκά. Φύλλα και άνθη ελιάς χρησιμοποιήθηκαν ως κρύο κολλύριο για τα ερεθισμένα μάτια αλλά και για το έλκος του στομάχου. Ο Μοναχός του Αγίου Όρους, Πάτερ Γυμνάσιος προτείνει ζεστά λουτρά και εντριβές με ένα μίγμα από ελαιόλαδο, κρόκο αυγού και ούζο για το καταπονημένο σώμα. Ο Ηρόδικος ο Σηλυμβριανός συνιστούσε περπάτημα, θερμά λουτρά, άσκηση, κατάλληλη δίαιτα και επαλείψεις με λάδι για την αποκατάσταση της υγείας. Τα μωρά όταν ερχόταν στο κόσμο δεχόταν επάλειψη με ελαιόλαδο από τα έμπειρα χέρια των αυτοδίδακτων μαμών[6]. Ο Αγάπιος Μοναχός ο Κρης συμφωνεί με τα παραπάνω και αναφέρει σε ένα σύγγραμμα του 15^ου αιώνα, που εκδόθηκε στην Βενετία με τίτλο Γεωπονικόν ότι: «Το αγουρόλαδο είναι πλέον λεπτότερον και βλάπτει το λαιμό και εις ταις αλειφάς και τα έμπλαστρα χρησιμότερον, τούτο το ονομάζουν ομφαρμάκιον…». Επίσης συνιστά την χρήση του ελαιόλαδου δίνοντας μια απλή συνταγή για την θεραπεία κάθε είδους πρηξίματος ή πονέματος του δέρματος: Βρέξε, συμβουλεύει, μια ψύχαν ψώμιον εις νερόν, και βάλε λάδι μαζί, μάλαξέ την και βάλε εις το πρίσμα να ξεπρισθεί[7]».

Σε πολλά ιατρικά κείμενα των αρχαίων, βυζαντινών και νεότερων χρόνων, αλλά και σε λαογραφικά κείμενα και σε σημειωματάρια μοναχών και ασκητών του Αγίου Όρους σώζονται συνταγές όπου το ελαιόλαδο μόνο του ή με διάφορα ιαματικά βότανα, κατέχει ως υλικό πρωταγωνιστικό ρόλο. Στη Μάνη με χλιαρό ελαιόλαδο έκαναν στα μωρά το «πλατάρωμα» και στη συνέχεια με βρασμένο χαμομήλι. Έτριβαν σχολαστικά τις αρθρώσεις με λάδι και μετά μετρούσαν το μωρό ενώνοντας εναλλάξ το αριστερό χέρι με το δεξί πόδι. Στην Κρήτη μίγμα ελαιόλαδου , μαστίχας Χίου και χαμομηλιού αποτελούσε φάρμακο για τον πονόκοιλο στα βρέφη.

Λάδι ή σαπούνι από ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα σε χωριά της Κρήτης, της Εύβοιας της Πελοποννήσου και της Θεσσαλίας για την ανακούφιση με απλή επάλειψη της δερματοπάθειας των μωρών αλλά και για την απομάκρυνση της κασίδας ή νινίδας (δερματοπάθεια που παρουσιάζει το επάνω μέρος της κεφαλής των βρεφών). Το ελαιόλαδο υπήρξε φάρμακο ακόμα και στη λέπρας, στην ψώρας και στη φυματίωση ιδιαίτερα στην Κρήτη, την Πελοπόννησο, τη Μυτιλήνη και την Κύπρο. Για τα νύχια υπάρχει συνταγή αλοιφής από σπασμένα κουκούτσια άγριας ελιάς ανακατεμένα με αλεύρι και λίπος κατσίκας[8]. Ο Ιερομόναχος Μητροφάνης στο Ιατροσοφικόν μας δίνει οδηγίες για την αντιμετώπιση δερματικών προβλημάτων «Κόψε έναν κρομμίδιν στην μέσην εύγαλε τα μέσα φύλλα . Άφησε από έξωθεν χλωρά τρία μέσα το υπόλλοιπο γεμισέ το με λάδι. Βάλε τα στα κάρβουνα πάνω να ψηθούν και όσον το δέχεσε ζεστόν βάλε το εις τον καρφίτην (εξάνθημα) και είναι πολλά ωφέλιμον». Συμβουλεύει επίσης για το τσίμπημα από μέλισσα ή σφήκα να γίνει αφαίρεση του κεντριού αφού τοποθετήσουμε φύλλα μολόχας ή φύλλα απήγανου κοπανισμένα με λάδι[9].

Η δράση του ελαιόλαδου και του άνθους της ελιάς αναφέρεται «περί ζώων ιδιότητος» όπου ο Αιλιανός γράφει ότι ο ελέφαντας αν πληγωθεί από βέλη ή δόρατα αποβάλλει από το σώμα του το δόρυ ή το βέλος τρώγοντας άνθη ελιάς ή λάδι. Για την ψωρίαση κατά τον 18^ο αιώνα αναφέρεται ως γιατροσόφι το ζουμί που τρέχει όταν χλωρά φύλλα αγριελιάς καίγονται. Παρόμοια συνταγή μας κληροδοτήθηκε από Καπαδόκες πρακτικούς γιατρούς «προζύμι σαπούνι κρεμμύδι και λάδι ανακατεμένα τοποθετούνται πάνω στο πόνεμα» για το άνοιγμα διηθημάτων – καλόγερων. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι η αποτελεσματικότητα του ελαιόλαδου στις δερματοπάθειες και στα εγκαύματα οφείλεται στη βιταμίνης Ε και τη προβιταμίνης Α καθώς και στις πολυακόρεστες λιπαρές ουσίες που περιέχει. Το 1988 νέα έρευνα απέδειξε ότι η χλωροφύλλη που ευρίσκεται στο ελαιόλαδο βοηθά τον μεταβολισμό, την αύξηση των κυττάρων και συμβάλει στην αιμοποίηση, με αποτέλεσμα να επιταχύνεται η διαδικασία επούλωσης των τραυμάτων[10].

Εκτός από τα παραπάνω παρασκευάσματα ακόμα και στις μέρες μας κάποια βότανα ή μπαχαρικά εμβαπτίζονται για πολλές μέρες μέσα σε ελαιόλαδο και ενισχύουν την ιαματική δάση του. Στην Κρηνίτσα, τόπος καταγωγής της γράφουσας, τοποθετούμε το βότανο βάλσαμο μέσα στο ελαιόλαδο, το οποίο παίρνει χρώμα κόκκινο και το χρησιμοποιούμε για το βήχα και για την επούλωση των πληγών. Ανάλογο είναι το παρασκεύασμα στην Κρήτη το άοσμο ελαιόλαδο με βάση τα πέταλα της κόκκινης βρώσιμης παπαρούνας (κουτσουνάδας) μέσα στο λάδι της ελιάς. Η παρασκευή του Κοκκινόλαδου περιγράφεται με το δίστιχο από τη λαϊκή μούσα:

 

« Απήγανο και βάρσαμο τση γής το χαμομήλι, τη μυριστή αμπερόριζα που δένουν στο μαντήλι

Πάρε και κοκκινόχορτο βάλε και κουτσουνάδα, που κάνουν κοκκινόλαδο στου ήλιου την πυράδα»  

 

Το Κοκκινόλαδο είναι άριστο αντιβηχικό για τον παιδικό πονόλαιμο και μαλακτικό για πληγές ή πόνους του δέρματος. Ανάλογο είναι και το παρακάτω παρασκεύασμα « Μισόν φλιτζάνι λάδιν και μισόν δράμιν μαστίχιν ανάλυε τα εις την φωτιά κάθε βράδυ και πίνε το ολίγον ζεστό ….». Από τα παραπάνω συμπεραίνεται πόσο σημαντική είναι η δράση του ελαιόλαδου στις πληγές και τα τραύματα, κάτι που ο λαός έμμετρα απέδωσε:

 

«Για βάλε λάδι στην πληγή να δεις πως θα γλυκάνει

μα ο γιατρός εις το σεβντά, ήντα μπορεί να κάνει»

 

Πολύ αναλυτικά ο Ιπποκράτης στο «Περί Ελκών» περιγράφει: «Ύστερα από την ροή του αίματος οφείλει να τοποθετήσει πάνω σε αυτού του είδους τα τραύματα μαλακό και συμπαγές σφουγγάρι». Όσο για τα μικρά τραύματα προτείνει «γάζα διπλωμένη στα δύο βρεγμένη με κρασί και από πάνω καθαρό μαλλί μουσκεμένο με λάδι ελιάς». Ίδια υλικά θα χρησιμοποιήσει και ο Καλός Σαμαρείτης στο «Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο» για να περιποιηθεί τις πληγές του οδοιπόρου: «Σαμαρείτης Δε τις οδεύων ήλθε κατ’ αυτόν, και ιδών αυτόν εσπλαχνίσθει και προσελθών κατέδεσε τα τραύματα αυτού επιχέων έλαιον και οίνον». Μια ομοιοπαθητική συνταγή για το τσίμπημα του σκορπιού είναι: «Το κέντημα του σκορπιού και το κρούσιμον του είναι σφοδρότατο και δριμύτατο διότι είς όλον το κορμίν ακολουθεί πόνος. Γι αυτό βάλε αμέσως λάδι από σκορπιούς στην πληγή. Και είναι πολλά ωφέλιμο. Κατασκευάζεται δε ούτω αν βάλεις μέσα σε γυάλα σκορπιούς με λάδι και σαράντα ημέρες το αφήσεις στον ήλιο[11]».

Σχετικά με τον καλλωπισμό των γυναικών η Λαμπράκη αναφέρει ότι στην Αγιάσο της Λέσβου  έβαφαν τα φρύδια και τα βλέφαρα με καμένο κλωνί ελιάς ενώ ονόμασαν «νυχτικιά» μια κρέμα προσώπου που οι γυναίκες έφτιαχναν και χρησιμοποιούσαν το βράδυ για 8 ημέρες. Τα συστατικά της κρέμας ήταν ελαιόλαδο εξαιρετικής ποιότητας, μαστίχα, υδράργυρος, άγριο κερί, βούτυρο φρέσκο ανάλατο, μερικές σταγόνες λεμόνι, και τρεμεντίνα (ρητινώδης ουσία των επιπλοποιών που παράγεται από τον σκίνο). Για το βάψιμο των μαλλιών στις Αρχάνες έβαζαν ρίζα της καρυδιάς σαράντα μέρες στο χώμα την έτριβαν μέσα σε ελαιόλαδο και την αλοιφή αυτή έβαφαν τα μαλλιά τους. Θυμάμαι τη γιαγιά μου που βουτούσε στο ελαιόλαδο τη χτένα για να δώσει λάμψη στα μαλλιά της κάτι που καταγράφεται στην Κρήτη και στον Όμηρο. Η συνήθεια αυτή δεν περιορίζεται στα ανθρώπινα μαλλιά αλλά και στις χαίτες των αλόγων όπως φανερώνει η περίφημη περιγραφή της περιποίησης της χαίτης του αλόγου του Αχιλλέα με λάδι ελιάς. Με ελαιόλαδο αναφέρει ο Όμηρος ότι οι γυναίκες άλειφαν με λάδι ακόμα και του χιτώνες τους κάτι που επιβεβαιώνει ο Πλούταρχος στο έργο του (Βίος του Αλεξάνδρου). Για την επάλειψη των ρούχων με ελαιόλαδο αναφέρει ο Ιπποκράτης στο «Περί Διαίτης Υγιεινής»: οι λεπροί πρέπει να πλένονται περισσότερο από τους παχύσαρκους. Τον χειμώνα πρέπει να φορούν καθαρά ρούχα ενώ το καλοκαίρι ρούχα βουτηγμένα στο λάδι. Αυτό εξηγεί γιατί στη Θράκη και τη Μυτιλήνη ο γαμπρός μαζί με τα διάφορα δώρα στέλνει για το μπάνιο της νύφης και 2 κιλά ελαιόλαδο. Τα λεπτά και αδύνατα νύχια δυναμώνουν αν βυθιστούν για 5-7 λεπτά σε χλιαρό ελαιόλαδο και στο πρόσωπο προλαμβάνονται οι ρυτίδες αν γίνεται επάλειψη με μίγμα λεμονιού και ελαιόλαδο. Σύμφωνα με τον Μουλά, τα φύλλα της ελιάς δίνουν ουσίες με φαρμακευτική δράση και αποτελούν φθηνή και άφθονη πρώτη ύλη. Τέτοιες ουσίες είναι η ελαιοευρωπαΐνη και η υδροξυτυροσόλη, που υπάρχουν και στο ελαιόλαδο, αλλά δεν συμφέρει οικονομικά να πάρουμε από το ελαιόλαδο τις ουσίες αυτές. Η χρήση των συστατικών των φύλλων της ελιάς για φαρμακευτικούς σκοπούς είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντική και χρήζει περαιτέρω έρευνας[12].

2. Η ελιά και το ελαιόλαδο στη διατροφή

Το ελαιόλαδο αποτελεί το υγιεινότερο συστατικό μιας σωστής και ισορροπημένης διατροφής. Δίνει σε όλα τα φαγητά γεύση και άρωμα που δεν μπορεί να συγκριθεί με καμιά άλλη λιπαρή τροφή. Τρία είδη λιπαρά οξέα: κορεσμένα, μονοακόρεστα και πολυακόρεστα περιέχονται στο ελαιόλαδο. Βασικό συστατικό του ελαιόλαδου, αποτελεί το ελαϊκό οξύ, μονοακόρεστο λιπαρό οξύ. Αυτό κάνει το ελαιόλαδο πολύτιμο για την υγεία μας[13]. Η μεσογειακή διατροφή έχει σαν βάση το ελαιόλαδο και επινοήθηκε ως μοντέλο διατροφής από τον φυσιολόγο Άνσελ Κις. Σύμφωνα με τη μελέτη των επτά χωρών (Φιλανδία, Ολλανδία, Ιαπωνία, Ηνωμένες Πολιτείες, Ιταλία, Γιουγκοσλαβία και Ελλάδα) τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα άτομα που πήραν μέρος στην έρευνα από την Κρήτη λόγω της κατανάλωσης ελαιόλαδου ελαχιστοποίησαν τον κίνδυνο εμφάνισης εμφράγματος[14].

Η ελιά και το ελαιόλαδο περιέχουν μονοακόρεστα λιπαρά, βιταμίνη Ε και άλλα αντιοξειδωτικά και αποτελούν τροφή υψηλότατης θρεπτικής αξίας. Η παρουσία 30 φαινολικών ενώσεων στο ελαιόλαδο και κυρίως της ελευρωπαίνης, της υδροξυτυρουσόλης και της τυρουσόλης καθιστούν τούτο ένα τρόφιμο με ισχυρή αντιοξειδωτική, αντιθρομβωτική και αντιβακτηριδιακή δράση. Η κατανάλωση ελιών και ελαιόλαδου προάγει την ηγεία και την μακροζωία[15]. Ερευνητές από την Ιταλία δημοσίευσαν στο Food Chemistry (2004) ότι το ελαιόλαδο έχει την ουσία ελευρωπαίνη η οποία αυξάνει την κινητικότητα του ενζύμου πεπσίνη, Η πεπσίνη ευθύνεται για την πέψη της πρωτείνης.Δηλαδή αν στη χωριάτικη σαλάτα που περιέχει φέτα προσθέσουμε ελαιόλαδο τότε η φέτα μεταβολίζεται καλύτερα με την παρουσία του ελαιολάδου. Το ίδιο γίνεται και με τις σαλάτες που περιέχουν τόνο, κοτόπουλο και άλλες πρωτεϊνούχες τροφές[16].

Μια ακόμα μελέτη που έγινε στην Ισπανία PREDIMED[17] έδειξε πως η μεσογειακή διατροφή είναι αποτελεσματική στην πρόληψη του διαβήτη τύπου 2 και μάλιστα σε άτομα με υψηλό κίνδυνο καρδιοαγγειακών παθήσεων. Μια ακόμα ευρωπαϊκή μελέτη EUROLIVE[18]έδειξε πως οι πολυφαινόλες που βρίσκονται στο ελαιόλαδο, το κυριότερο συστατικό της μεσογειακής διατροφής, βοηθά στη δημιουργία αντισωμάτων ενάντια στην κακή χοληστερόλη και προστατεύει από την αθηροσκλήρωση. Οι παραπάνω μελέτες ενισχύουν την αξία και τα οφέλη της μεσογειακής διατροφής στην υγεία και στην ευεξία των ανθρώπων.

Το ελαιόλαδο αντέχει περισσότερο από τα σπορέλαια στις υψηλές θερμοκρασίες και συνιστάται στο μαγείρεμα αλλά και στο τηγάνισμα γιατί μια μπριζόλα τηγανιτή αντίψητή έχει περισσότερα αντιοξειδωτικά άρα και καλύτερες προϋποθέσεις μεταβολισμού. Ο μεταβολισμός οφείλεται στην χλωροφύλλη που περιέχεται αποκλειστικά στο ελαιόλαδο και συμβάλλει στην αιμοποίηση. Άτομα τρίτης ηλικίας που καταναλώνουν ελαιόλαδο προστατεύονται από αλλοιώσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος και του εγκεφάλου λόγω των αντιοξειδωτικών ουσιών του ελαιόλαδου. Πολλές έρευνες σχετικές με τον καρκίνο έδειξαν πως το ελαιϊκό οξύ που περιέχεται στο ελαιόλαδο εμποδίζει την ανάπτυξη και τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων. Πολλές έρευνες που σχετίζονται με τον καρκίνο έδειξαν πως η κατανάλωση ελαιόλαδου ελαττώνει την εμφάνιση καρκίνου του στομάχου, του παχέος εντέρου, του προστάτου και του καρκίνου του μαστού. Επιτρέπει την ανίχνευση πολύ μικρών όγκων στην αξονική και κυρίως στην μαγνητική τομογραφία. Το ελαιόλαδο εμποδίζει να σχηματίζονται πλακίδια λίπους στα τοιχώματα των αρτηριών και έτσι προστατεύει τον οργανισμό από τις καρδιαγγειακές παθήσεις, όπως η στεφανιαία νόσος και το έμφραγμα του μυοκαρδίου.

Η διατροφή τόσο στη βρεφική όσιο και στην παιδική ηλικία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην μετέπειτα εξέλιξη της ευεξίας και της υγείας κάθε οργανισμού. Μεγαλύτερες ανάγκες λιπιδίων έχουν τα παιδιά. Μελέτες σχετικές με το ελαιόλαδο την εξέλιξη του κεντρικού νευρικού συστήματος και του εγκεφάλου έδειξαν ότι το ελαιόλαδο βοηθά ευνοϊκά στην ανάπτυξη και εξέλιξη του κεντρικού νευρικού συστήματος και του εγκεφάλου των νεογνών[19]. Επίσης οι μητέρες που θηλάζουν και προσλαμβάνουν ικανή ποσότητα ελαιόλαδου στη διατροφή τους διασφαλίζουν τη φυσιολογική ανάπτυξη του βρέφους. Μελέτες που έκαναν ο Laval-Jeantet και οι συνεργάτες του (1980) έδειξαν ότι υπήρχαν ανατομικές διαφορές ως προς το μέγεθος, το πάχος και την υφή των οστών σε ανθρώπους που κατανάλωναν ελαιόλαδο και κατέληξαν ότι το ελαιϊκό οξύ βοηθά στην ανάπτυξη του οστέινου ιστού. Ο Sirtori and all (1986)[20], υποστηρίζουν ότι το ελαιόλαδο βοηθά στην αργή πέψη των υδατανθράκων στα άτομα με διαβήτη και αποφεύγεται η απότομη αύξηση της γλυκόζης στο αίμα. Έτσι το ελαιόλαδο αποτελεί φάρμακο για την ανακούφιση των ατόμων με διαβήτη.

Συμπεράσματα

Όλες οι γενεές φροντίζουν για τη διατήρηση της ζωής και τη συνέχισή της. Βασικός συντελεστής αυτής της διατήρησης είναι η υγεία. Μαζί με τον άνθρωπο γεννήθηκαν και οι αρρώστιες τις οποίες παλεύει να νικήσει. Η στενή επαφή του προϊστορικού ανθρώπου με τη φύση συντέλεσαν να ανακαλύψει τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών και να τις χρησιμοποιήσει για επούλωση τραυμάτων ή ίαση ασθενειών.[21] Η ελιά ως σύμβολο ειρήνης, γαλήνης, γονιμότητας, επιβίωσης και γοητείας και το ελαιόλαδο ως καλλωπιστικό θεραπευτικό και διατροφικό αγαθό αποτελούν πολιτιστικό στοιχείο της χώρας μαε στην καθημερινή, την κοινωνική, τη θρησκευτική, την οικονομική, τη διατροφική και την καλλιτεχνική ζωή των Ελλήνων από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα. Το δέντρο της ελιάς που μας δίνει τις ελιές και το ελαιόλαδο αποτελεί τη σημαντικότερη αειφόρα πηγή διατροφής. Επιβιώνει σε δύσκολες γεωμορφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες. Η συμβολή του στη διατροφή των Ελλήνων λόγω των μικροσυστατικών με την αντιοξειδωτική δράση το καθιέρωσαν ως διατροφικό αγαθό με μεγάλη ευεργετική επίδραση στον ανθρώπινο οργανισμό[22]. Οι Έλληνες είναι ιδιαίτερα περήφανοι γιατί εδώ και 5.000 χρόνια παρέδωσαν στην ανθρωπότητα ένα εξαιρετικό πρότυπο διατροφής τη Μεσογειακή Διατροφή που έχει σαν βάση το ελαιόλαδο και έτσι συνέβαλλε σε αυτό που λέγεται πολιτισμός. Ύστερα από αίτημα που υπέβαλαν οι μεσογειακές χώρες Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία και Μαρόκο το 2010, η ΟΥΝΕΣΚΟ συμπεριέλαβε την Μεσογειακή Διατροφή στον Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας.[23]

Βιβλιογραφία

Ελληνική

1.     Αγάπιος Μοναχός ο Κρης (1850) «Γεωπονικόν, «Λαϊκή Ιατρική, Διαιτητική Γεωπονική στις αρχές του ΙΗ’ αιώνος» Βενετία. Κουλτούρα, Αθήνα 1979

2. Βάτου , Έ. (2010) Πολιτισμός, η μεσογειακή δίαιτα, Ελευθεροτυπία, 17/11/2010
3. Γέννεσις 8:11
4. Μητροφάνους Ιερομονάχου (1925) Ιατροσοφικόν, Εκ. Ιεράς Μονής Μαχαιρά, Λευκωσία (Κύπρου)
5. Μουζάκη – Κάλλη, Αν. και Μουζάκης ΣΤ. (2003). Τα λιόκλαδα, το λιόδακρυ, τα λιόφυλλα και το λιόλαδο… Πρακτικά Συμποσίου με θέμα: Η Ελιά και το λάδι στο χώρο και στον χρόνο. ΑΘΗΝΑ
6. Τασιούλα – Μάργαρη, Μ. (2003). Χημικά συστατικά του ελαιόλαδου και η σημασία τους στη διατροφή. Πρακτικά Συμποσίου με θέμα: Η Ελιά και το λάδι στο χώρο και στον χρόνο. ΑΘΗΝΑ

4.     Λαμπράκη Μυρσίνη (2008). Λάδι , γεύσεις και πολιτισμός 5.000 χρόνων. Δημ. Οργανισμός Λαμπράκη. Αθήνα

8.     Φάκλαρης Β. Παν., (1999). Η ελιά και το λάδι στην αρχαία Ελλάδα, εφημ. «ΤΟ ΒΗΜΑ» 31 Ιανουαρίου 1999

Ξένη

9. Α. Simopoulos (1991). “The Mediterranean Diets in Health and Disease “. American Journal of Clinical Nutrition 54 (4): 771.
10. Covas et. al (2006). Ann Intern Med (145): 333-341
11. Estruch et al (2006). Ann Inter Med (145): 1-11
12. Ghisalberti EL (1998) Biological and pharmacological activity of naturally occurring iridoids and secoiridoids. Phytomedicine 5 (2): 147-163
13. Sirtori, CR, Tremoli, E, Gatti, E, Montanari, G, Sirtori, M, Colli, S, Gianfranceschi, G, Maderna, P, Dentone, CZ, Testolin, G & Galli, C (1986) Controlled evaluation of fat intake in the Mediterranean diet: comparative activities of olive oil and corn oil on plasma lipids and platelets in high-risk patients. Am J Clin Nutr 44:635-642.
14. Visioli, F, & Galli,C. (1995) Nutr. Metab. Cardiovasc. Dis, 5. 306-314

Ιστοσελίδες

5. http://www.serres.gr/mouseioelias/index.php?option=com_content&view=article&id=25&Itemid=26 (προσπελάστηκε στις 20-2-12)
6. http://etwinning.sch.gr/projects/elia/kalopismos.htm (προσπελάστηκε στις 14-3-12)
7. http://www.iama.gr/ethno/mytilini/labraki.html (προσπελάστηκε στις 20-4-12)
8. http://www.iama.gr/ethno/mytilini/labraki.html (προσπελάστηκε στις 28-2-12)
9. http://www.iama.gr/ethno/mytilini/moulas.html (προσπελάστηκε στις 18-2-12)
10. http://www.e-geoponoi.gr/content-layouts/46-2009-11-16-13-12-54/216–a-.html (προσπελάστηκε στις 9-3-12)
11. http://el.wikipedia.org/wiki/Μεσογειακή_διατροφή (προσπελάστηκε στις 15-4-12)
12. http://www.elia-diktyo.gr/Vivlia/Stylida/7_1.htm (προσπελάστηκε στις 18-4-12)
13. http://oilandolive.com/el/health-benefits-of-olive-oil.html (προσπελάστηκε στις 28-3-12)

[1] Φάκλαρης Β. Παν., (1999). Η ελιά και το λάδι στην αρχαία Ελλάδα, εφημ. «ΤΟ ΒΗΜΑ» 31 Ιανουαρίου 1999

[2] Γέννεσις 8:11

[3] Ghisalberti EL (1998) Biological and pharmacological activity of naturally occurring iridoids and secoiridoids. Phytomedicine 5 (2): 147-163

[4]http://www.serres.gr/mouseioelias/index.php?option=com_content&view=article&id=25&Itemid=26 (προσπελάστηκε στις 20-2-2012)

[5]http://etwinning.sch.gr/projects/elia/kalopismos.htm (προσπελάστηκε στις 14-3-12)

[6]http://www.iama.gr/ethno/mytilini/labraki.html (προσπελάστηκε στις 20-4-12)

[7]Αγάπιος Μοναχός ο Κρης (1850) «Γεωπονικόν, «Λαϊκή Ιατρική, Διαιτητική Γεωπονική στις αρχές του ΙΗ’ αιώνος» Βενετία. Κουλτούρα, Αθήνα 1979

[8] Λαμπράκη Μυρσίνη (2008). Λάδι , γεύσεις και πολιτισμός 5.000 χρόνων. Δημ. Οργανισμός Λαμπράκη. Αθήνα

[9] Μητροφάνους Ιερομονάχου (1925) Ιατροσοφικόν, Εκ. Ιεράς Μονής Μαχαιρά, Λευκωσία (Κύπρου)

[10]http://oilandolive.com/el/health-benefits-of-olive-oil.html (προσπελάστηκε στις 28-3-12)

[11]http://www.iama.gr/ethno/mytilini/labraki.html (προσπελάστηκε στις 28-2-12)

[12]http://www.iama.gr/ethno/mytilini/moulas.html (προσπελάστηκε στις 18-2-12)

[13]http://www.e-geoponoi.gr/content-layouts/46-2009-11-16-13-12-54/216–a-.html (προσπελάστηκε στις 9-3-12)

[14]http://el.wikipedia.org/wiki/Μεσογειακή_διατροφή (προσπελάστηκε στις 15-4-12)

[15]A. P. Simopoulos (1991). “The Mediterranean Diets in Health and Disease “. American Journal of Clinical Nutrition 54 (4): 771.

[16]http://www.elia-diktyo.gr/Vivlia/Stylida/7_1.htm

[17]Estruch et al (2006). Ann Inter Med (145): 1-11

[18]Covas et. al (2006). Ann Intern Med (145): 333-341

[19] Visioli, F, & Galli,C. (1995) Nutr. Metab. Cardiovasc. Dis, 5. 306-314

[20]Sirtori, CR, Tremoli, E, Gatti, E, Montanari, G, Sirtori, M, Colli, S, Gianfranceschi, G, Maderna, P, Dentone,

CZ, Testolin, G & Galli, C (1986). Controlled evaluation of fat intake in the Mediterranean diet: comparative activities of olive oil and corn oil on plasma lipids and platelets in high-risk patients. Am J Clin Nutr 44:635-642.

[21] Μουζάκη – Κάλλη, Αν. και Μουζάκης ΣΤ. (2003). Τα λιόκλαδα, το λιόδακρυ, τα λιόφυλλα και το λιόλαδο… Πρακτικά Συμποσίου με θέμα: Η Ελιά και το λάδι στο χώρο και στον χρόνο. ΑΘΗΝΑ

[22]Τασιούλα – Μάργαρη, Μ. (2003). Χημικά συστατικά του ελαιόλαδου και η σημασία τους στη διατροφή. Πρακτικά Συμποσίου με θέμα: Η Ελιά και το λάδι στο χώρο και στον χρόνο. ΑΘΗΝΑ

[23]Βάτου , Έ. (2010) Πολιτισμός, η μεσογειακή δίαιτα, Ελευθεροτυπία, 17/11/2010

 

*Αποστόλου Μαριάννα, Καθηγήτρια Γαλλικών, Διευθύντρια του 1^ου Γυμνασίου Τρικάλων

Κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος του ΤΕΦΑΑ Κομοτηνής – Θεσσαλίας

με κατεύθυνση «Παιδαγωγική και Δημιουργική μάθηση»

Email: mapostol59@yahoo.com

 

*Τάσιος Νικόλαος, Ειδικευόμενος γιατρός

Email: n_tasios@hotmail.com

“Ευλογημένο να ‘ναι ελιά το χώμα που σε τρέφει
κι ευλογημένο το νερό που πίνεις απ’ τα νέφη
κι ευλογημένος τρεις φορές αυτός που σ’ έχει στείλει
για το λυχνάρι του φτωχού, για του άγιου το καντήλι”

Ι. Πολέμης