Νέα σπουδαία έκδοση του Φ.Ι.ΛΟ.Σ. – Alfred Philippson  – Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 495 + 1 cd με χάρτες.

Ένα από τα καλύτερα βιβλία που έχει εκδώσει μέχρι τώρα ο Φιλολογικός, Ιστορικός, Λογοτεχνικός Σύνδεσμος (Φ.Ι.ΛΟ.Σ.) Τρικάλων, κυκλοφόρησε πριν από λίγες ημέρες από τις εκδόσεις «Δέσποινα Κυριακίδη» (Παναγίας Δεξιάς 7 – 54635 Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310-200376). Πρόκειται για το βιβλίο του μεγάλου Γερμανού γεωλόγου και γεωγράφου ALFREDPHILIPPSON με τίτλο «Θεσσαλία και Ήπειρος. Ταξίδια και εξερευνήσεις στην Βόρεια Ελλάδα», σελ. 495, το οποίο περιλαμβάνεται στη σειρά του Φ.ΙΛΟ.Σ. «Κείμενα και Μελέτες» και φέρει τον αριθμό 17. Την μετάφραση του βιβλίου από τα γερμανικά έκανε ο Τρικαλινός δρ γεωλογίας Αριστείδης Ν. Σφέικος και τα πλούσια σχόλια ο πρόεδρος του Φ.Ι.ΛΟ.Σ. δρ Θεόδωρος Νημάς, ο οποίος προλογίζει επίσης την έκδοση εκ μέρους του Δ.Σ. του Συνδέσμου. Για την ζωή και το έργο του Philippson (σελ. 13-21) γράφει η Astrid Mehmel, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Βόννης και επιστημονική υπεύθυνη του Μουσείου για τα Θύματα του Εθνικοσοσιαλισμού στην ίδια πόλη. Στη σελ. 23 παρατίθεται επιστολή του ομώνυμου εγγονού του Συγγραφέα και ακολουθεί η «Εισαγωγή στην Ελληνική έκδοση ή Η συμβολή του Alfred Philippson στην γεωγραφική και γεωλογική μελέτη της Θεσσαλίας και της Ηπείρου» (σελ. 25-34), την οποία υπογράφουν ο μεταφραστής του βιβλίου Αρ. Σφέικος και η φιλόλογος Διονυσία Νημά. PHILIPPSON 2

Ο πολυσπουδαγμένος και διαπρεπής Γερμανο-Εβραίος γεωγράφος και γεωλόγος Alfred Philippson στα ερευνητικά του ταξίδια στην Ελλάδα του τέλους του 19ου αιώνα συμπεριέλαβε και την τότε Βόρεια Ελλάδα [Θεσσαλία & Ήπειρο]. Στο ταξίδι του αυτό, που πραγματοποιήθηκε από τον Απρίλιο έως το τέλος Ιουνίου του 1893 και διήρκεσε 104 ημέρες, ο Philippson περπάτησε σε περιοχές, που είτε μόλις είχαν ενσωματωθεί στο ελληνικό κράτος (Θεσσαλία, πλην περιοχής Ελασσόνας, και μικρό τμήμα της Ηπείρου –μέρη ανατολικά του Αράχθου με την Άρτα), είτε παρέμειναν ακόμη υπό τουρκική κατοχή (μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου), είτε βρίσκονται έως σήμερα εκτός ελληνικής επικράτειας (Βόρειος Ήπειρος).

Ο Philippson διέτρεξε κυρίως τα βουνά της Όθρυος, των Αγράφων, των Χασίων, του Ζυγού, της Ηπείρου και της Πίνδου (θεσσαλικής, ηπειρωτικής και αιτωλικής) πραγματοποιώντας πολλές διαδρομές πάνω σ’ αυτά, ώστε να δει ο ίδιος και να μελετήσει τη μορφολογία και τη σύστασή τους.

Η περιοχή χαρακτηρίζεται από γεωλογικής άποψης από τον Philippson ως terraincognita και θέτει ως στόχο του τη συμπλήρωση και διόρθωση της τοπογραφίας της περιοχής, τη γεωλογική μελέτη, την παρατήρηση και καταγραφή της χλωρίδας αλλά και του πληθυσμού που κατοικεί στους διάφορους οικισμούς. Όμως δεν περιορίζεται μόνο σε περιγραφές και παρατηρήσεις γεωλογικού ενδιαφέροντος αλλά προβαίνει συχνά σε αναφορές και σχολιασμούς σχετικά με την πολιτική και οικονομική κατάσταση της χώρας και των περιοχών που επισκέφτηκε, τις δραστηριότητες και τον χαρακτήρα των κατοίκων, καθώς και την διασύνδεση της τοπικής εξουσίας με τους εκεί δρώντες λήσταρχους. Τα αποτελέσματα της έρευνάς του δημοσιεύτηκαν το 1897 στο έργο του ThessalienundEpirus. ReisenundForschungenimNördlichenGriechenland, Βερολίνο 1897. Η επιτυχία του βρίσκεται στο ότι οι εργασίες του για τον Ελλαδικό και Μικρασιατικό χώρο με την πληρότητα και την πολυμέρειά τους αποτελούν πρότυπο για τους ιστορικούς και αρχαιολόγους στη μελέτη της οικιστικής εξέλιξης στη Μεσόγειο ανά τους αιώνες.

Το έργο αυτό κλασικό στο είδος του και αξεπέραστο σχεδόν έως σήμερα, δεν ευτύχησε να μεταφραστεί έως τώρα με αποτέλεσμα το περιεχόμενό του να παραμένει άγνωστο στο ευρύ κοινό αλλά και στη μη γερμανομαθή επιστημονική κοινότητα. Βέβαια πολλοί παραπέμπουν στο έργο αυτό αλλά οι περισσότεροι χωρίς να το έχουν διαβάσει!

Το ταξίδι του Alfrend Philippson για τη Θεσσαλία και την Ήπειρο άρχισε στις 17 Μαρτίου 1883 από την Αθήνα, έχοντας ως μεταφορικό μέσο άλογο και αγωγιάτη Αρκάδα, και τελείωσε στις 29 Ιουνίου του ίδιου έτους με την επιστροφή του σιδηροδρομικώς από το Αίγιο της Πελοποννήσου, όπου είχε περάσει το βράδυ της προηγουμένης με καΐκι από την απέναντι Σκάλα της Φωκίδας. Δηλαδή μέσα σε 104 ημέρες κατάφερε να ταξιδέψει στα πιο δυσπρόσιτα (και χιονισμένα αρκετά από αυτά) μέρη της Ελλάδος και να μελετήσει τις σχεδόν άγνωστες επιστημονικά περιοχές της Θεσσαλίας και της Ηπείρου, αλλά και μέρους της Στερεάς! Είχε ακόμα να περάσει τα ελληνοτουρκικά σύνορα και να αντιμετωπίσει απίθανες γραφειοκρατικές δυσκολίες.

Ακολουθώντας την πορεία του ταξιδιού του από την Αθήνα προς τη Θεσσαλία και την Ήπειρο, ο AlfrendPhilippsonπεριγράφει τα βουνά της Στερεάς, την Όθρυ, τα ανατολικά Άγραφα, τα Χάσια και τα Μετέωρα, το πέρασμα του Ζυγού, την περιοχή των Ιωαννίνων και της Άρτας κατά μήκος της Πίνδου φτάνοντας μέχρι την Αιτωλική Πίνδο (περιοχή Καρπενησίου). Τα συμπεράσματά του συμπυκνώνονται στο τέλος κάθε κεφαλαίου και αφορούν τη στρωματογραφία, την τεκτονική, την ορεογραφία, το κλίμα, τη βλάστηση, την οικοδόμηση και τον πληθυσμό.

Βασικό χαρακτηριστικό του Philippson είναι η εξαιρετική αφηγηματική και περιγραφική του ικανότητα, που αποτυπώνεται στο έργο του. Με ξεχωριστή πυκνότητα λόγου συνδέει όλες τις διαφορετικές πληροφορίες και παρατηρήσεις του (γεωλογικές, βοτανολογικές, ιστορικές και κοινωνιολογικές) και επιλέγοντας τις κατάλληλες λέξεις και φράσεις κάνει την περιγραφή του εντυπωσιακά παραστατική. Αυτή ακολουθεί την πορεία του ερευνητή με τη μορφή ημερολογίου.

Οι μετρήσεις του, οι περιγραφές του και οι κρίσεις του επιβεβαιώνονται με μικρές διαφοροποιήσεις από τις σύγχρονες ισχύουσες επιστημονικές θεωρίες και απόψεις! Έχει προχωρημένες γνώσεις βοτανικής και φυσιογνωσίας, ώστε να είναι σε θέση να περιγράψει είδη θάμνων και φυτών με την ακριβή επιστημονική ονομασία της εποχής του. Το ίδιο συμβαίνει και με την κατάρτισή του στις επιστήμες της γεωγραφίας και τοπογραφίας.

Δεν πρόκειται για έναν ευκαιριακό ταξιδευτή, χωρίς στόχο και θεωρητική κατάρτιση. Το αντίθετο! Ήδη στην αρχή του κεφαλαίου του παραθέτει πλήρη προγενέστερη ειδική βιβλιογραφία για τις περιοχές που πρόκειται να περιγράψει. Φυσικά διαθέτει χάρτες της περιοχής, τους οποίους συχνά κρίνει και διορθώνει. Εκτός αυτού φαίνεται ότι έρχεται εξοπλισμένος με κατάλληλα όργανα μέτρησης στίγματος (συντεταγμένων), θερμοκρασίας, υψομέτρου, ώρας, υγρασίας, φωτογραφική μηχανή και φυσικά χαρτογραφικό εξοπλισμό. Το γεγονός αυτό δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης της επιστημοσύνης του Philippson.

Από τα σημαντικότερα σημεία της γεωλογικής του έρευνας είναι η στοιχειοθέτηση θεωρίας για τον σχηματισμό των βράχων των Μετεώρων. Οι παραδοχές και προτάσεις που διατυπώνει στη θεωρία του ο Philippson, αποτελούν μέχρι σήμερα τον βασικό κορμό για την ερμηνεία της δημιουργίας των βράχων των Μετεώρων.

Η καθημερινή ζωή σε πόλεις και χωριά, η σύσταση του πληθυσμού, οι ασχολίες τους, η οικονομική τους κατάσταση, η διατροφή τους γίνονται αντικείμενα περιγραφής. Τα σχόλιά του διαθέτουν κριτική και συχνά αποκαλύπτουν το συναίσθημα που αποκομίζει κάθε φορά.

Ανάμεσα στα άλλα, πολλές φορές, μεταφέρει στο βιβλίο του θέματα που απασχολούν την τοπική κοινωνία, όπως πληροφορίες για φήμες και κρίσεις για ονομαστές οικογένειες των πόλεων. Τέλος, ιδιαίτερη αξία έχουν οι προσωπικές σχέσεις που αναπτύσσει ο Philippson με τους φύλακες της ελληνικής μεθορίου, στα φυλάκια, τα οποία επισκέπτεται.

Ειδικότερα: Μετά τον Πρόλογο του Δ.Σ. της Γεωγραφικής Εταιρείας του Βερολίνου (σελ. 35), το Σημείωμα (σελ. 36) και την Εισαγωγή του Συγγραφέα (σελ. 37-41), ακολουθεί το κύριο μέρος του βιβλίου, το οποίο διαιρείται σε εννέα (9) κεφάλαια, ήτοι:

Ι. Διαδρομή από Αθήνα προς Λαμία (σελ. 43-66), που περιλαμβάνει τις ενότητες 1. Αθήνα – Θήβα, μέσω Φυλής, Παρνασσού και Κρώρων και 2. Από την Σκριπού στη λίμνη Κωπαΐδα και μέσω Δαδιού στη Λαμία.

ΙΙ. Η οροσειρά της Όθρυος (σελ. 67-127),που περιλαμβάνει τις ενότητες: 1. Λαμία (24 Μαρτίου), 2.Από Λαμία μέσω Λιμογαρδίου και Γκούρας προς Αλμυρό, 3. Από τον Αλμυρό μέσω Βρύναινας – Μύλων – Εχίνου – Στυλίδας στη Λαμία (27-30 Μαρ.), 4. Από τη Λαμία μέσω Δομοκού στα Φάρσαλα, 5. Από τα Φάρσαλα μέσω της Κάτω Αγόριανης – Δερελί – πέρασμα Μοχλούκας στη Βαρυμπόμπη, στην κοιλάδα του Σπερχειού.

ΙΙΙ. Η Οροσειρά των ανατολικών Αγράφων (σελ. 128-167), που περιλαμβάνει τις ενότητες: 1. Βαρυμπόμπη [Μακρακώμη] – Ροβολιάρι – Ρεντίνα – λουτρά Σμοκόβου, 2. Ρεντίνα – Φουρνά – Σπινάσα [Νεράιδα] – Μεγάλη Κερασιά – Ρούσο – Καρδίτσα (7-13η Απρ.), 3. Καρδίτσα – Φανάρι – Βουνέσι [Μορφοβούνι] – Μουζάκι – Πόρτα [Πύλη]– Τρίκαλα (14-17 Απρ. 1893).

IV. Τα όρη των Τρικάλων. Χάσια (σελ. 170-213), που περιλαμβάνει τις ενότητες:Τρίκαλα, 2. Τρίκαλα – Ζαβλάνια [Παλαιόπυργος] – Λιόπρασο – Νέα Σμόλια [Κουμαριά] – Συνοριακό φυλάκιο Βροντισμένης – Σ.Φ. Φλάμπουρο – Νέα Σμόλια, – Σπαθάδες – Σκλάταινα [Ρίζωμα] – Ράξα – Τρίκαλα, 3. Τρίκαλα – Βοϊβόδα [Βασιλική] – Καλαμπάκα, 4. Καλαμπάκα – Φλαμπουρέσι – Γερακάρι – Μαυρέλι, 5. Μαυρέλι – Σίνου Κερασιά [Κερασούλα] – Ασπροκκλησιά – Βελεμίστι [Αγιόφυλλο], 6. Βελεμίστι [Αγιόφυλλο] – Οστροβός [Αγναντιά] – Χάνι Μουργκάνι –Καλαμπάκα.

V. Η διέλευση από το πέρασμα του Ζυγού (Καλαμπάκα – Ιωάννινα) (214-236) με τις ενότητες: 1. Καλαμπάκα – Μαλακάσι και 2. Μέτσοβο – Χάνι Μπαλντούμα – Ιωάννινα (1-2 Μαΐου).

VI. Ήπειρος (σελ. 237-318), που υποδιαιρείται στα υποκεφάλαια: Α. Ιωάννινα. Περιήγηση της Δυτικής Ηπείρου (σελ. 243-282) με τις ενότητες: 1. Ιωάννινα (3 Μαΐου), 2. Ιωάννινα – Ζαροβίνα [σημ. Λιβάδι] – Γαρδικάκι – Δέλβινο – Άγιοι Σαράντα (4-6 Μαΐου), 3. Άγιοι Σαράντα – Μουρζί – Σαγιάδα – Φιλιάτες – Παραμυθιά (7-9 Μαΐου), 4. Παραμυθιά – Ιωάννινα. Το υποκεφάλαιο Β. Νότια Ήπειρος (σελ. 282-318) περιλαμβάνει τις ενότητες: 1. Ιωάννινα – Κοντοβράκι [Δαφνούλα] – Συρράκο, επιστροφή στο Κοντοβράκι, Κουτσουλιό [Κουτσελιό] (14-16 Μαΐου), 2. Χάνι Κουτσουλιό – Χάνι Μπιζανίου. Δρόμος προς Φιλιππιάδα – Άρτα.

VII.  Η Θεσσαλική – Ηπειρωτική Πίνδος (σελ. 319-388), που περιλαμβάνει τις ενότητες: 1. Άρτα (19 Μαΐου), 2. Άρτα – Καλεντίνη – Μηλιανά – Γέφυρα Κοράκου – Λιάσκοβο [Πετρωτό] (20-22 Μαΐου), 3. Λιάσκοβο [Πετρωτό] – Κνίσοβο [Αργιθέα]- Μουζάκι, 4. Μουζάκι – Σερμενίκο [Φυλακτή]– Πετρίλο – Λιάσκοβο [Πετρωτό] (25-28 Μαΐου), 5.   Λιάσκοβο [Πετρωτό]- Μολεντσικό [Καλή Κώμη]- Βιτσίστα [Μεσοχώρα, 6. Βιτσίστα [Μεσοχώρα]- κορυφή Αυγό – Πύρρα (31 Μαΐου), 7. Πύρρα – Περτούλι – Αΐβάν [Αηδόνα]- Βλαχοκαστανιά [Καστανιά] (1-3 Ιουν.), 8. Βλαχο-Καστανιά – Κρανιά – Δραγοβίστι [Πολυθέα] (4 Ιουνίου), 9. Δραγοβίστι [Πολυθέα] – Χαλίκι – Καλαρρύτες (5-6 Ιουν.), 10.   Καλαρρύτες – Ματσούκι – Πράμαντα (7-8 Ιουν.), 11. Πράμαντα – Γαρδίκι – Γρεβενό [Νεράιδα] – Θεοδώριανα – Βουργαρέλι (911 Ιουνίου), 12.   Βουργαρέλι – Σχωρέτσιανα [Καταρράκτης]- όρος Καστρί (12-13 Ιουν.), 13. Σχωρέτσιανα [Καταρράκτης] – Κρυονέρι – Άρτα (13-14 Ιουν.).

VIII. Η Αιτωλική Πίνδος (σελ. 389-407) με τις ενότητες: 1. Άρτα – Πατιόπουλον (Σύντεκνο) – Πηγάδια – Γρανίτσα (15-19 Ιουνίου), 2. Γρανίτσα – Μοναστηράκι – Άγραφα (20-21 Ιουν.), 3. Άγραφα – Μιρύσι [Μιρύκη]– Στένωμα – Καρπενήσι (22-24 Ιουν.).

ΙΧ. Από το Καρπενήσι στην Βιτρινίτσα [Τολοφώνα] στον Κορινθιακό κόλπο (σελ. 408-417) με τις ενότητες: Καρπενήσι – Γαρδίκι – Αρτοτίνα (25-26 Ιουνίου) και 2. Αρτοτίνα – Λιδωρίκι – Βιτρινίτσα [Τολοφών] (27-29 Ιουν. 1893). Οι ημερομηνίες είναι με το νέο ημερολόγιο, ενώ στην Ελλάδα τόπε ίσχυε το παλιό.

Το κύριο μέρος κλίνει με το ειδικό κεφάλαιο «Σύνοψη για την Οροσειρά της Πίνδου» (σελ. 418-44), το οποίο εξετάζει την Στρωματογραφία, την Τεκτονική και ορεογραφία, καθώς και το Κλίμα, την βλάστηση, τις καλλιέργειες και τον πληθυσμό των περιοχών που επισκέφτηκε ο Συγγραφέας. Τέλος, παρατίθεται πλούσια Βιβλιογραφία (σελ. 445-449).

Η εν λόγω ελληνική έκδοση περιλαμβάνει επί πλέον: Σύγχρονη γεωλογική βιβλιογραφία (σελ. 449), Ερμηνευτικό Γλωσσάριο Γεωλογικών Όρων (σελ. 450-452) και Πίνακα Γεωλογικών περιόδων (σελ. 453), που συντάχτηκαν από τον Μεταφραστή του βιβλίου γεωλόγο Αριστείδη Σφέικο, Εικόνες (φωτογραφίες) (σελ. 455-466), που έβγαλε στο ταξίδι αυτό ο Philippson και παραχωρήθηκαν από την κ. AstridMehmel, καθώς και πλούσιο Ευρετήριο Ονομάτων (σελ. 469-493).

Φ.Ζ.

 

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ