Σέρβια  –  Κοζάνη: Γράφει  ο  Γιάννης  Δελόγλου.

Βρίσκεσαι κάπου κοντά στο θεό , σε αληθινούς ανθρώπους ,σε τοπία που σχημάτισε η φύση που φαντάζουν  ως τεράστιοι σταλαγμίτες εκτός σπηλαίου και θαυμάζουν οι εκατοντάδες  περαστικοί .Είσαι μια γνήσια Πολιτεία χωρίς διαχωριστικές γραμμές ,χωρίς σύνορα, γκέτο και απομόνωση όπου συμβιώνουν όλοι οι κάτοικοι. Χωρίς ψεύτικα χαμόγελα και κακοβαλμένα φιασίδια . Χωρίς υποκρισία ,κακίες ,υπαινιγμούς και ψεύτικους οραματισμούς.

Είσαι μέσα σε μια ζωντάνια ,μοναδική θέληση και φιλική ανθρωπιά. Είσαι στην αθάνατη ιστορία ενός τόπου που δόξασε ,τίμησε και αγωνίστηκε για την Πατρίδα των Πατρίδων,την αθάνατη Ελλάδα.Εκεί όπου ζουν με την παράδοση και λατρεύουν την Ορθοδοξία. Σε ένα επίγειο παράδεισο που τον αποτελούν ξεχασμένοι από τον ουρανό άγγελοι.Σε αυτόν τον άγιο ,ιερό και ηρωϊκό τόπο αξίζει να σταθείς να προσκυνήσεις , να προσευχηθείς και να πάρεις ευλογία ,ανάσες ζωής ,χαμόγελα ευτυχίας.

Τα Σέρβια δια μέσου των αιώνων αναβαπτισμένα σε θρύλους και ιστορικά ρεύματα , φυτεμένες μαρτυρίες στα σπλάχνα της γης , αγώνες κατά πάντων που θέλησαν να αφανίσουν τον Ελληνισμό και να ρημάξουν τον τόπο ,θυσίες και μαρτύρια ,βρίσκονται σήμερα στην ελίτ της δόξας.Επειδή όμως ο ηρωϊσμός και η δόξα των προγόνων τους αιωρούνται με καθαρότητα στην ελεύθερη Ελλάδα οι νέες γενιές που ακολουθούν τις φήμες αυτών που στέριωσαν τον ιστό της Ελληνικής σημαίας στην καρδιά της πανέμορφης κωμόπολης  ,παράγουν πολιτισμό και προβάλουν τον τόπο τους. Όλα αυτά που επίπονα παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια είναι καρπός ενός συλλόγου ,είναι προσφορά του Μορφωτικού Ομίλου Σερβίων «Τα κάστρα»,που στεγάζεται σε ανάλογο χώρο που ενοικιάζει. Εκεί είναι το «στρατηγείο»,εκεί αποφασίζονται  όλες οι εξορμήσεις ,οι διοργανώσεις και οι δραστηριότητές τους. Ένας Μορφωτικός Όμιλος με πλούσια παρουσία , πολυθεματικές εκδηλώσεις , τμήματα σκάκι, χορευτικά όλων των ηλικιών και χορωδία   που συμμετέχουν εντός και εκτός Ελλάδος, έκδοση διμηνιαίας εφημερίδας «Σερβιώτικα  Νέα» , έκδοση ετήσιου πολύχρωμου εικονογραφημένου ιστορικού ημερολογίου , αλλά και μια σημαντική εκδοτική γκάμα βιβλίων που θα ζήλευαν επαγγελματίες συγγραφείς και εκδοτικοί οίκοι ,αλλά και μια πλούσια δανειστική βιβλιοθήκη . Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε τις σημαντικές εκδόσεις,αυτής της κυψέλης του δυτικομακεδονικού χώρου.

Ανδρέα Ξυγγόπυλου,Τα μνημεία των Σερβίων,Οκτώβριος  1994

Μηνά Μαλούτα, Τα Σέρβια ,Θεσσαλονίκη  1956(επανέκδοση 2008)

Μηνά  Μαλούτα ,Τα  Σέρβια ,συμπλήρωμα εκδόσεως 1956

Νικ. Κοεμτζόπουλου,Ζήσης Σωτηρίου, Ο Έλλην του Ολύμπου ,Αθήνα  1948επανέκδοση Μορφωτικού Ομίλου.

Αλέξανδρου Τσικαρδάνη,Θλιμμένες Αναμνήσεις απο τα Σέρβια, Σέρβια 1992

Γιάννη Αδάμου ,Τα Σέρβια κατά την περίοδο 1882-1912,Σέρβια   1995

Αθανασίου Τσαρμανίδη,Συμβολή στην Ιστορία της Επαρχίας Σερβίων κατά την περίοδο 1350-1912,Σέρβια 1995

Judith Konig, Ιστορίες γύρω από τα Σέρβια, Σέρβια  1997

Δημ. Κουτσουβάλα, Τα Σέρβια ,που ζήσαμε,Σέρβια  1997

Θωμά  Παπαθανασίου, Το  Μεσαιωνικό Φρούριο των Σερβίων,Θεσσαλονίκη  1939

Γ΄ έκδοση 2008

Κοσμά Σαββιλωτίδη,Τα Φαράγγια  των Σερβίων, Σέρβια 1998

Κοσμά  Σαββιλωτίδη,Τα Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά Μνημεία των Σερβίων

Κοσμά  Σαββιλωτίδη,Σέρβια (τουριστικός οδηγός ,στα Ελληνικά,Γερμανικά και Αγγλικά) Σέρβια 2001

Ιωάννη  Ποντίκη ,Ήρωες   στον απόηχο των θρύλων και της Ιστορίας, Σέρβια 2001

Κοσμά Σαββιλωτίδη – Χρυσάνθη Τζήρα , Τα Σέρβια του χθες 1823-1944, Σέρβια  2001

Κοσμά Σαββιλωτίδη ,Τα Σέρβια του χθες 1944-1984,Σέρβια 2004

Μιχάλη Τσεκουράνη, Η τάξη της Εκκλησίας Σερβίων και Κοζάνης στις Notitiae

Episcopatuum –Παρατηρήσεις επί των συγκριτικών πινάκων.Έκδοση Μ.Ο.Σ. Σέρβια 2001

Κοσμά Σαββιλωτίδη ,Αριστείδης Χρηστάκης, Ο Γιατρός μας, Σέρβια 2001

Στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου Σερβίων διοργάνωσε ο Μ.Ο.Σ. αξιόλογη εκδήλωση για την Γενοκτονία των Ποντίων με θέμα : «Κτυπτοχριστιανοί του Πόντου: Παρελθόν, παρόν και μέλλον», με ομιλητή τον καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας κ. Στάθη Πελαγίδη. Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν ,ο αιδεσιμολογιώτατος π. Κωνσταντίνος Θεοχάρης, ο Δήμαρχος κ.Βασίλειος Κωνσταντόπουλος ,ο πρώην Δήμαρχος κ. Δημοσθένης Κοκολιός , ο πρόεδρος του τοπικού Διαμερίσματος Σερβίων κ. Αθανάσιος Τσιρέκας,εκπρόσωποι διαφόρων φορέων ,σύσσωμο το δ.σ. του Μ.Ο.Σ. και πλήθος κατοίκων της κωμοπόλεως . Τους προσκεκλημένους και τον ομιλητή χαιρέτησε η πρόεδρος του Μ.Ο.Σ. κ. Χρυσάνθη Καραγιαννίδου που τόνισε :

H 19η Μαΐου έχει ορισθεί ως ημέρα της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Είναι μία θλιβερή ημέρα του Ελληνισμού. Θρηνούμε  το φρικιαστικό ολοκαύτωμα, τη δολοφονία 353.000 Ελλήνων από τις στρατιωτικές και παραστρατιωτικές δυνάμεις του τουρκικού κράτους, και τον ξεριζωμό από την πατρώα γη άλλων 500.000 καταδικασμένων στην εξαθλίωση της προσφυγιάς, στα πλαίσια κεντρικής πολιτικής απόφασης και μεθοδικά σχεδιασμένης στρατηγικής.

Η Γενοκτονία του ποντιακού Ελληνισμού, στοιχειοθετεί, πρωταρχικά, έγκλημα απέναντι σε έναν πολιτισμό με πανανθρώπινη εμβέλεια. ο οποίος μας άφησε μέτρα αρχοντιάς και αριστοκρατίας του ήθους.

Η οδύνη για τη γενοκτονία αυτή είναι ανεξάλειπτη και αφόρητη, αλλά μόνη η οδύνη μένει πάντοτε άγονη. Έχει νόημα να διασώζουμε τη μνήμη της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, και κάθε ιστορικού γεγονότος, αν η μνήμη συνοδεύεται με πράξεις που εγγυώνται για το μέλλον τον αυτοσεβασμό μας και τη συλλογική μας αξιοπρέπεια. Τουλάχιστον, να μην συνεργήσουμε να απαλειφθούν από την πανανθρώπινη συνείδηση τα όρια ανάμεσα στον πολιτισμό και στη βαρβαρότητα, στην ανθρωπιά και στην κτηνωδία.

Στον Εύξεινο Πόντο εξαιτίας του φανατισμού ορισμένων  διοικητών συναντούμε από το 17 αι., Κρυπτοχριστιανούς. Οι επικεφαλής αυτών των περιοχών, σε πολλές περιπτώσεις έδειξαν φανατισμό, ο οποίος εκφράστηκε με καταπίεση των Χριστιανών και εξαναγκασμό τους να εξισλαμιστούν. Δημόσια οι κρυπτοχριστιανοί εμφανίζονταν με την αμφίεση μουσουλμάνων και εκτός οικίας συμμετείχαν σε ισλαμικές τελετές σαν να ήταν γνήσιοι μουσουλμάνοι.

Ταυτόχρονα όμως βρισκόταν σε χώρους, όπου κρυφοί ιερείς έκαναν λειτουργίες και όλα τα μυστήρια της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης. Οι κρυπτοχριστιανοί απέφευγαν τα συνοικέσια με μουσουλμάνους με διάφορα προσχήματα, και έτσι οι γάμοι συνεχίζονταν μεταξύ τους.

Αλλά για το θέμα αυτό θα μας μιλήσει ο σημερινός καλεσμένος μας ο κ. Στάθης Πελαγίδης ο οποίος μας έκανε την τιμή να αποδεχθεί την πρόσκλησή μας και τον ευχαριστούμε πολύ γι’ αυτό.

Ο κ. Στάθης Πελαγίδης είναι καθηγητής Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας στην Παιδαγωγική Σχολή της Φλώρινας. Οι έρευνές του εστιάζονται σε θέματα του Μικρασιατικού, του Προσφυγικού και του Απόδημου Ελληνισμού, ενώ οι πηγές, απ’ όπου αντλεί τα στοιχεία του, είναι: τα Βρετανικά Αρχεία, τα Αρχεία της Κοινωνίας των Εθνών στη Γενεύη, τα Ιστορικά Αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας, τα Αρχεία της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού, τα Αρχεία και οι Εκδόσεις του ΣΑΕ, τα Αρχεία και οι Εκδόσεις της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, τα Αρχεία των Κέντρων Υποδοχής αλλογενών προσφύγων και τα Αρχεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.

Μερικά από τα αυτοτελή ιστορικά του έργα:

“Ο κώδικας της Μητροπόλεως Καστοριάς, 1665-1769″κ.ά.

“Η αποκατάσταση των προσφύγων στη Δυτική Μακεδονία (1923-1930)”,

“Από την Αιολίδα στην Παμφυλία. Ζωντανός και μνημειακός ελληνισμός”,

“Το κρυπτοχριστιανικό ζήτημα στον Πόντο”,

“Προσφυγική Ελλάδα (1913-1930). Ο πόνος και η δόξα”,

“Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτα. 1200 χρόνια”,

“Ο ηρωικός Πόντος”,

“Ο μακεδονικός αγώνας στις περιοχές Καστοριάς και Φλώρινας”,

Έχει συγγράψει επίσης Διδακτικά βιβλία:

Πώς θα διδάξω την Ιστορία στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο

Το μάθημα της Ιστορίας στην Τρίτη Δημοτικού. Εποπτική και βιωματική προσέγγιση

Οι γραπτές πηγές στα βιβλία Ιστορίας του Δημοτικού σχολείου. Κριτική διδακτική προσέγγιση. Πορίσματα έρευνας.

Εξάλλου, πάμπολλα είναι τα επιστημονικά του δημοσιεύματα στον περιοδικό επιστημονικό τύπο. Ερευνά, επίσης, συστηματικά και το σημερινό προσφυγικό πρόβλημα που έχει να κάνει με τους αδελφούς μας από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Είναι από τους λίγους ιστορικούς που μελετούν επιστημονικά το κορυφαίο αυτό εθνικό θέμα. Για το ίδιο θέμα έχει οργανώσει στο πανεπιστήμιο ειδικό πρόγραμμα μαθημάτων.

Το θέμα που θα μας αναπτύξει σήμερα είναι «Κρυπτοχριστιανοί του Πόντου: Παρελθόν, παρόν και μέλλον». Τον ευχαριστούμε θερμά και τον καλούμε στο βήμα.

Στην χειμαρρώδη ομιλία του ο διακεκριμένος καθηγητής τόνισε μεταξύ άλλων:

«Οι κινητοποιήσεις των κρυπτοχριστιανών του Πόντου ,για φανέρωση και επίσημη αναγνώριση ,αρχίζουν με το Χάττι  Χουμαγιούν  (1856) και τελειώνουν ,τυπικά και συμβατικά ,στα 1910,λίγο μετά τη νεοτουρκική επανάσταση . Ουσιαστικά ,όμως όλη αυτή η περιπέτεια κράτησε μέχρι και την Ανταλλαγή .

Σ’ όλο αυτό το διάστημα ,η αντίδραση των οθωμανικών αρχών ούτε ενιαία ήταν ούτε και σταθερή. Αντίθετα ,η ένταση και η ποιότητά της προσδιοριζόταν ,κάθε φορά,από ειδικές εσωτερικές συνθήκες και εξωτερικές επεμβάσεις.

Την περίπτωση  των Κρωμιωτών ,με το διπλό τρόπο λατρείας ,την ήξεραν οι μουσουλμάνοι ,αρχές και λαός,από πολύ παλιότερα. Έτσι ,ήταν φυσικό να δείξουν ,αρχικά τουλάχιστο ,κάποια αδιαφορία και ανοχή για την επικείμενη αλλαγή,αφού λίγο-πολύ ήταν γνωστό ότι οι κάτοικοι της περιοχής Κρώμνης ούτε χριστιανοί ήταν ,ούτε μωαμεθανοί. Όταν , λοιπόν ,διαδόθηκε ,τον Ιούλιο του 1857,ότι οι Κρωμιώτων κινητοποήθηκαν ,για ν’ απαρνηθούν τον μωαμεθανισμό ,οι μουσουλμανικές αρχές της Τραπεζούντας παρατήρησαν ότι το θέμα δεν προκαλεί ανησυχίες ,αφού ΄΄οι Κρωμιώτες δεν πίστευαν σε τίποτε και στο ζήτημα της θρησκείας ήταν σαν τα ζώα΄΄

Στην ανοχή αυτή των τοπικών αρχών ,οφείλεται ,πιθανότατα, και η αθρόα προσέλευση Κ ρ υ π τ ο χ ρ ι σ τ ι α ν ώ ν, από τις περιφέρειες  Τραπεζούντας και Αργυρούπολης,και η μαζική κινητοποίηση για την προώθηση της διαδικασίας αναγνώρισης. Όπως , άλλωστε ,επισημαίνεται σε σχετική έκθεση του Ελληνικού Υποπροξενείου Τραπεζούντας ,αν οι τοπικές αρχές δεν ενδιαφερθούν για την πλήρη εφαρμογή του Χάττι Χουμαγιούν , τότε :αναμφιβόλως παν θεμιτόν ή αθέμιτον πρέπει να περιμένωμεν εκ του αγρίου φανατισμού των συμπολιτευομένων Τούρκων . Πολύ περισσότερο ,μάλιστα εκεί ,όπου οι οθωμανοί τυχαίνει να είναι περισσότεροι από τους Κρωμιώτες…… Επειδή παρά τις απειλές και τα βασανιστήρια ,οι Κρωμιώτες επέμεναν στην απόφασή τους ,οι Τουρκικές αρχές ,πιεζόμενες και από τις Μ.Δυνάμεις ,δέχτηκαν ,τελικά ,την αναγνώριση ή μάλλον την ανέχτηκαν.

Με την νέα ,όμως ,κατάσταση διακυδεύονταν ύψιστα εθνικά τους συμφέροντα

(αλλοίωση εθνολογικής σύνθεσης του πληθυσμού και αποφυγή στράτευσης). Γι’ αυτό και στους πρώτους κιόλας φανερωμένους Κρωμιώτες ,επέβαλαν ορισμένους περιορισμούς . Πρώτα-πρώτα , τους χαρακτήρισαν ως  τ ε ν ε-σ ο υ ρ  ρ ο υ μ, αρνησίθρησκους δηλαδή μουσουλμάνους που δέχτηκαν το χριστιανισμό. Αυτό σήμαινε ότι θα εξακολουθούσαν να τους θεωρούν ως Τούρκους στην εθνικότητα.

Έπειτα ,τους υποχρέωναν να εγγράφονται στα ληξιαρχεία και στα δημοτολόγια με δύο ονόματα ,ένα χριστιανικό και ένα μουσουλμανικό .Έτσι βρίσκουμε τα ονόματα Χασάν Νικόλας,Αλή Σάββας ,Μεχμέτ Γιόρ,Μουσταφά  Μιχαήλ κ.ά.

Το σκεπτικό της περίεργης αυτής αναγνώρισης ήταν ότι μόνο έτσι θα μπορούσαν να επιβάλουν στους αναγνωρισμένους χριστιανούς ,όπως και στους μουσουλμάνους ,την υποχρεωτική στράτευση. Το μέτρο αυτό σκόπευε και στο να συγκρατήσει χιλιάδες άλλους ,ακόμη και μουσουλμάνους ,που ήταν έτοιμοι να φανερωθούν με την ελπίδα της απαλλαγής από μια βαριά υποχρέωση. Γι’ αυτό ,ακριβώς ,και όλο το διάστημα ,από το 1857 μέχρι και το 1910 (πλήρης νομοθετική αναγνώριση των Κτυπτοχριστιανών),σημαδεύεται από έναν αντίρροπο αγώνα : Των οθωμανών Τούρκων ,από τη μια ,να κρατηθεί ο χαρακτηρισμός τ ε ν ε σ ο ύ ρ και το μουσουλμανικό όνομα των Κρωμιωτών δίπλα στο χριστιανικό ,για να μπορούν να τους στρατεύουν ,των Κρωμιωτών ,από την άλλη ,για να πετύχουν το αντίθετο,κυρίως να κρατήσουν μόνο το χριστιανικό όνομα. Διαφορετικά ή έπρεπε να στρατευτούν ή άλλαζαν υπηκοότητα ,παίρνοντας συνήθως τη Ρώσικη ,ή μετανάστευσαν στη Ρωσία. Όμως , η πλήρης αναγνώρισή τους , στα 1910 , τους απάλλαξε ,βέβαια ,από το χαρακτηρισμό τενεσούρ ,αλλά δεν τους ωφέλησε σε τίποτε ως προς την στράτευση .Γιατί,με βάση το νεοτουρκικό σύνταγμα ,η υποχρέωση αυτή γενικεύτηκε και στρατεύονταν πια όλοι οι ανδρικοί πληθυσμοί της αυτοκρατορίας  ,ηλικίας 20-60χρόνων, ανεξάρτητα από θρησκεία.

Έτσι εξηγείται και το πληθωρικό μεταναστευτικό ρεύμα χριστιανικών πληθυσμών από περιοχές του Πόντου προς τον Καύκασο ,τη Ν. Ρωσία και την Ελλάδα, στο μετά το 1910 και ως την Ανταλλαγή διάστημα. Όταν , στα 1914 ,ο Dawkins επισκέφτηκε τον Πόντο ,βρήκε μόνο γυναίκες , γέρους και παιδιά .Οι περισσότεροι άντρες , ηλικίας μεταξύ 20-60 χρόνων ,είχαν ήδη μεταναστεύσει ,για ν’ αποφύγουν τη στράτευση που επέβαλλε η θύελλα των βαλκανικών και του πρώτου μεγάλου πολέμου».

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ