Την Κυριακή 13 Νοεμβρίου 2011 το πρωί, αναχωρήσαμε από την οδό Φιλελλήνων για την Νεμέα, 91 άτομα, χωρισμένα σε δύο ομάδες, με δύο λεωφορεία. Είχε προηγηθεί στις 14 Οκτωβρίου στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης μια διάλεξη από τον διάσημο Αμερικανό καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Berkley STEPHEN MILLER για το Στάδιο της Νεμέας και την αναβίωση των Νεμέων αγώνων. Η διάλεξη αυτή κατάφερε να συγκεντρώσει 120 περίπου άτομα, παρά το γεγονός της απεργίας των μέσων μεταφοράς στην Αθήνα εκείνο το απόγευμα.
Η διοργάνωση της διάλεξης και της επίσκεψης στη Νεμέα ήταν αποτέλεσμα της συντονισμένης προσπάθειας που κατέβαλαν οι φορείς: Ελληνικό Ηλεκτρονικό Κέντρο, ΑΧΕΠΑ Αθήνας (Τμήμα HJ1), Θυγατέρες της Πηνελόπης, Καρυάτιδες, Έσπερος, Σύνδεσμος Γυναικών Θεσσαλονίκης και Μακεδονίας, Οργανισμός για τη Διάδοση της Ελληνικής Γλώσσας (Ο.Δ.Ε.Γ.) και Ελληνίδες του Κρασιού. Οι περισσότεροι από τους επισκέπτες ήταν ήδη μέλη του Συλλόγου για την Αναβίωση των Νεμέων Αγώνων αλλά εκείνη την ημέρα γράφτηκαν και 24 νέα μέλη.
Ξενάγηση του Stephen Miller στο Στάδιο της Νεμέας
Φτάνοντας στην Νεμέα, μας περίμενε ο κ.Stephen Miller, o οποίος μας οδήγησε και μας ξενάγησε στο Αρχαίο Στάδιο της Νεμέας. Το πρώτο που μας έδειξε ήταν η αρχαία ΣΤΟΑ του Σταδίου (υπό αναστήλωση), μέσα από την οποίαν περνούσαν οι συμμετέχοντες αθλητές – δρομείς και η οποία τους δημιουργούσε μία ψυχική ανάταση, και η οποία ήλθε στο φως από τις ανασκαφές που έκανε ο ίδιος με το συνεργείο του το 1978.
Ένα άλλο πολύ αξιόλογο εύρημα ήταν η αφετηρία, όπου ξεκινούσαν για να τρέξουν (γυμνοί και ξυπόλυτοι, οι άνδρες) δρομείς, με ειδικές εγκοπές για τα δάκτυλά των ποδιών και υπήρχε και ειδικός μηχανισμός εκκινήσεως, ο οποίος απέκλειε την ‘άκυρη εκκίνηση’. Υπολογίζονταν ένας μόνον νικητής, ο ΠΡΩΤΟΣ, χωρίς να προσμετράται ο χρόνος του. Δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου κερκίδες γενικά στα αρχαία στάδια. Υπήρχαν επίσης ειδικοί μηχανισμοί που καθόριζαν το μήκος του εκάστοτε αγώνα δρόμου.
Υπήρχε επίσης και υδραγωγείο και ειδικές εγκαταστάσεις, για να υπάρχει νερό μέσα στο στάδιο. Στο Μουσείο της Νεμέας υπάρχουν σωλήνες μεταφοράς νερού. Επίσης βρέθηκαν πολλές πρόκες από σίδερο και από χαλκό, νομίσματα από την Κόρινθο όλα μαζί σε μία μεριά, όπως από το Άργος, επίσης όλα μαζί, αλλά σε άλλο μέρος, πράγμα που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπήρχαν ομάδες οπαδών. Ο κ. Μ. μας είπε ότι δεν βρήκε από την αρχή το Στάδιο και ήταν πολύ προβληματισμένος και δεν μπορούσε να γυρίσει πίσω στην Αμερική με άδεια χέρια, έχοντας ξοδέψει τα λεφτά της χρηματοδότησής του. Και την τελευταία ημέρα της τελευταίας εβδομάδας (που είχε τα τελευταία χρήματα για να πληρώσει το συνεργείο) 19 Ιουλίου 1974 βρήκαν ένα κομμάτι από το υδραγωγείο, 7 μέτρα κάτω από το οποίο ήταν η αφετηρία, (την επόμενη ημέρα έγινε η εισβολή στην Κύπρο). Ο κ.Μ. μπόρεσε να γυρίσει στην Καλιφόρνια με ΕΥΡΗΜΑΤΑ για το Πανεπιστήμιό του
Μέχρι τότε ο αθλητισμός και κατ’επέκτασιν, τα Στάδια θεωρούνται ευρήματα ήσσονος σημασίας (τουλάχιστον για το Πανεπιστήμιο του Βerkley) διότι θεωρούσαν εσφαλμένα ότι ο αθλητισμός δεν ήταν μέσα στο πρόγραμμα της καθημερινής ζωής των αρχαίων Ελλήνων, και ότι το ίδιο συνέβαινε και με το Θέατρο. Για την χρηματοδότησή του είπε ότι βοήθησαν οι ιδιώτες, γιατί το Πανεπιστήμιο του Berkley είναι κρατικό και δεν μπορούσαν να πάρουν χρήματα από ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥΣ πολίτες, για να κάνουν ανασκαφές στην Ελλάδα. Υπάρχει ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ σε αυτό το θέμα.
Επίσκεψη στα γραφεία του Συλλόγου
Η ξενάγηση με τον καθηγητή Σ.Μ. συνεχίσθηκε στα γραφεία του Συλλόγου για την Αναβίωση των Αρχαίων Νεμέων Αγώνων Νεμέας. Στο εσωτερικό υπάρχουν, μεταξύ των άλλων, και διάφορες φωτογραφίες αναρτημένες στους Τοίχους. Ανάμεσα σε αυτές υπήρχαν και φωτογραφίες από τα αρχαία τείχη, όπου υπέγραφαν οι αρχαίοι αθλητές και που τώρα επιτρέπεται (ΚΑΚΩΣ, ΚΑΚΙΣΤΑ, κατά την γνώμη μας, να υπογράφουν σημερινοί ‘αθλητές’ πάνω στα αρχαία τείχη -άσε που αυτό κανονικά ΑΠΑΓΟΡΕΥΤΑΙ). Άλλες φωτογραφίες δείχνουν σκηνές από παλαιότερες Νεμεάδες και διάσημους ‘αθλητές’ να λαβαίνουν μέρος, ορισμένοι από αυτούς ανήκουν στην ‘Τιμητική Επιτροπή’, όπως οι : Ευάγγελος Βενιζέλος, Θεόδωρος Πάγκαλος, Τζων Μπραδήμας, Τόμας Νάιλς, Σεργκέη Μπούμκα κ.α.
Ηδη ο κ. Μ. είχε διοργανώσει για πρώτη φορά την αναβίωση των Νεμέων Αγώνων την 1η Ιουνίου 1996 και από τότε οι αγώνες αυτοί επαναλαμβάνονται κάθε 4 χρόνια. Τα ερχόμενα Νέμεα (Πέμπτη Νεμεάδα) θα γίνουν στις 23/6/2012 . Η συμμετοχή στο Σύλλογο για την Αναβίωση των Νεμέων Αγώνων είναι ανοικτή σε όλους τους ενήλικες άνω των 18 ετών που συμφωνούν με τους σκοπούς του. Στην ερώτηση «Το Ιούλιο, που θα γίνει η Νεμεάδα, τι αγώνες δρόμου θα γίνουν, κλπ.», ο κ. Μϊλλερ απάντησε: «Εξαρτάται από την συμμετοχή του κόσμου. Προσπαθούμε να αναβιώσουμε τους αγώνες όπως ήταν στην αρχαιότητα, αλλά πρέπει να κάνουμε και ‘εξαίρεση’ (εδώ ο κ.Μ. χαριτολογεί, υπαινισσόμενος το ότι τότε οι άνδρες έτρεχαν γυμνοί) και επίσης υπάρχουν και γυναίκες που θέλουν να λάβουν μέρος (ενώ στα αρχαία χρόνια ήταν αποκλεισμένες). Εμάς μας ενδιαφέρει η συμμετοχή. Θέλουμε να κάνουμε παρουσίαση, δεν θέλουμε να κάνουμε θέαμα. Θέλουμε να δώσουμε σε κάθε άνθρωπο που θέλει να γίνει αρχαίος Έλληνας την ευκαιρία να περάσει στο αρχαίο αποδυτήριο, να δεθεί σαν ντυθεί (αρχαιοελληνικά) να περάσει από την στοά, να γίνει αρχαίος Έλληνας αθλητής πάνω στον αρχαίο στίβο.
Η συνδρομή για τον Σύλλογο είναι 15 ευρώ. Θα ζητήσουμε από τα μέλη του Συλλόγου την υποστήριξη οικονομική αλλά και την βοήθειά τους στην γενικότερη οργάνωση των αγώνων, όπως να κάνουν τους Ελλανοδίκες κλπ. Αυτό σημαίνει ότι όποιος θέλει να βοηθήσει, θα έλθει δέκα μέρες πιο νωρίς.»
Ξενάγηση στο Μουσείο και στο Αρχαιολογικό Πάρκο
Η επόμενή μας επίσκεψη ήταν στο Αρχαιολογικό Μουσείο και μετά μία βόλτα στο Αρχαιολογικό Πάρκο της Νεμέας. Εκεί, μαζί με τα εκθέματα, μάθαμε πολλά και ενδιαφέροντα για την Ιστορία της Νεμέας, από τους Προϊστορικούς μέχρι και τους Παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Ξεχωρίσαμε:
Α. Τα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν στην καθιέρωση των Νεμέων αγώνων :
Οι αγώνες των Νεμέων αποτελούσαν, μαζί με τους Ολυμπιακούς αγώνες, τα Ίσθμια και τα Πύθια, τους πιο σημαντικούς αγώνες που διοργανώνονταν στην αρχαιότητα Ήταν αγώνες ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΙ, αυτό σημαίνει ότι Έλληνες αθλητές, από όλον τον Ελλαδικό χώρο, αλλά και αθλητές που μιλούσαν την Ελληνική γλώσσα και έμεναν σε άλλες περιοχές, γύρω από την Μεσόγειο, είχαν την δυνατότητα να έρθουν εδώ και να λάβουν μέρος στους αγώνες. Το βραβείο για τον νικητή ήταν ένα στεφάνι από άγριο σέλινο. Διότι, όπως μας λέει ο μύθος, η πόλη η οποία έλεγχε την λειτουργία των αγώνων ήταν η πόλη των Κλεωνών. Βρίσκεται στα ανατολικά της αρχαίας Νεμέας. Βασιλιάς των Κλεωνών ήταν ο Λυκούργος, ο οποίος απέκτησε ένα μικρό αγοράκι, τον ΟΦΕΛΤΗ … Τα Μαντείο των Δελφών, που πήγε ο Λυκούργος να ρωτήσει για το μέλλον του παιδιού, έδωσε χρησμό ότι αν το παιδί πατούσε την γη, πριν την κατάλληλη για αυτό ηλικία, θα πέθαινε. Γυρίζοντας ο Λυκούργος, ανέθεσε σε μία δούλη του παλατιού, την Υψιπύλη, να τον προσέχει να μην πατήσει την γη, μέχρι το χρονικό διάστημα που θα μπορούσε να περπατήσει από μόνος του. Μια μέρα η Υψιπύλη βρισκόταν μαζί με τον Οφέλτη σε ένα λιβάδι όπου είχε πάει να πάρει νερό και συνάντησε εκεί τους ‘7 επί Θήβας’(Πολυνίκης – Οιδίπους), οι οποίοι, περνώντας από τις Κλεωνές για τον δρόμο προς την Θήβα, βρίσκουν την Υψιπύλη και την ρωτούν που θα μπορέσουν να βρουν νερό για να πιουν. Η Υψιπύλη για να τους δείξει αφήνει τον Οφέλτη στην γη, πάνω σε ένα στρώμα από άγριο σέλινο, που υπήρχε άφθονο στην περιοχή, δείχνει στους 7 που υπάρχει νερό και όταν επιστρέφει, βλέπει ότι ο Οφέλτης έχει δαγκωθεί από ένα μεγάλο φίδι, τον φύλακα, κατά τον μύθο τον φύλακα της πηγής και είχε πεθάνει. Ο Αμφιάραος, ένας από τους Επτά το θεώρησε αυτό κακό οιωνό για την εκστρατεία και ονόμασε το βρέφος Αρχέμορο ( = αρχή κακοτυχιών). Στη μνήμη του βρέφους οι Επτά θέσπισαν τους αγώνες της Νεμέας, τα Νέμεα (Απολλοδ. ΙΙΙ, 6-4). Ο τάφος του υπήρχε ακόμη στα χρόνια του Παυσανία “περί δε αυτόν θριγκός λίθων και εντός του περιβόλου βωμοί” (ΙΙ 15-3).
Και έτσι ξεκινούν οι αγώνες. Οι πρώτοι οργανωμένοι αγώνες τελούνται το έτος 573 π.Χ. εδώ στην Νεμέα, στο ιερό του Δία, οι οποίοι στην συνέχεια τελούνται όχι μόνον προς τιμήν του Οφέλτη / Αρχέμορου αλλά και προς τιμήν του Δία πλέον, και η μόνη περίοδος που μαζεύεται ο κόσμος σε αυτήν την περιοχή, είναι η περίοδος των αγώνων. Μαζεύονται για μερικές μέρες, κάθε δύο χρόνια (γιατί τα Νέμεα, μαζί με τα Πύθια, διοργανωνόταν κάθε δύο χρόνια) το καλοκαίρι, μεταξύ του Ιουλίου και του Αυγούστου. Συνωστίζονταν εδώ πάρα πολύς κόσμος και όλη η πεδιάδα γέμιζε από κατασκηνωτές. Μετά την λήξη των αγώνων, ο κόσμος έφευγε και οι μόνοι άνθρωποι που έμεναν εδώ όλο τον χρόνο ήταν οι ιερείς του Δία, οι οποίοι φρόντιζαν το ιερό.
Επειδή έρχονταν θεατές και αθλητές από όλη την Ελλάδα και τις γύρω περιοχές της Μεσογείου (Μ.Ασία, Μεγάλη Ελλάδα κλπ), βρέθηκαν νομίσματα όλων αυτών των πόλεων, τα οποία φυλάσσονται στο Μουσείο. Όταν έφευγε ο κόσμος, υπήρχαν εργάτες, οι οποίοι έπρεπε να καθαρίσουν τον χώρο από τα ‘σκουπίδια’, δηλ. τα αντικείμενα που άφηναν πίσω τους οι επισκέπτες και οι αθλητές. Οπότε, τα κινητά ευρήματα είναι ουσιαστικά τα ‘σκουπίδια’ που άφησαν πίσω τους αυτοί που επισκέφθηκαν τον χώρο και τα περισσότερα από αυτά έχουν βρεθεί σε διάφορα πηγάδια. Οι καθαριστές μάζευαν τα αντικείμενα αυτά, τα πέταγαν σε διάφορα πηγάδια και στις μέρες μας, με τις ανασκαφές, βρέθηκαν μέσα σε αυτά και αποτελούν μέρος των εκθεμάτων του Μουσείου.
Β. Νέα σχετικά με τις εργασίες αναστήλωσης
Eπειδή ήταν δύσκολη η διαβίωση στην περιοχή της αρχαίας Νεμέας, μετά τον 6ο αι., σιγά – σιγά αρχίζουν οι άνθρωποι και τον αφήνουν τον χώρο αυτό, οπότε στα τέλη του 6ου και μετά ξανά ερημώνει ο τόπος και είναι γνωστό από διάφορους επισκέπτες, συνήθως Ευρωπαίους, ότι τον 17ο με 18ο αιώνα, ότι το μόνο που στέκεται όρθιο είναι 3 κίονες στον Ναό του Δια, οι δύο που βρίσκονται εσωτερικά και ο ένας που βρίσκεται ακριβώς μπροστά τους. Οι τρεις αυτοί κίονες σώθηκαν μέχρι και την περίοδο που ξεκίνησαν οι ανασκαφές στην Νεμέα και οι αναστηλωτικές εργασίες, υπό τον κ.Μίλ Υπάρχουν τώρα 9 κίονες που στέκονται στον Ναό., σώζονταν 3 από την αρχαιότητα, οπότε αυτό σημαίνει ότι οι 6 αναστηλώθηκαν. Έχουν σκοπό να αναστηλώσουν όλους τους κίονες που στέκονταν γύρω από τον κυρίως Ναό, εκτός από 2 ή 3, γιατί έχουν βρεθεί 1.700 κομμάτια από τους κίονες αυτούς γύρω από τον Ναό. Επίσης, είχαν σκοπό να αναστυλώσουν και τον σηκό εσωτερικά, όμως λείπουν 1300 κομμάτια από εκεί, όποτε θα αναστηλώσουν 1 ή 2 κίονες ακόμη εσωτερικά, αλλά ο σκοπός είναι να ξαναχτίσουν τον Ναό με το παλιό υλικό Εδώ, λόγω μάλλον κάποιων σεισμών, έπεσαν οι κίονες της μίας πλευράς και όλοι οι σπόνδυλοι, όλα τα κομμάτια των κιόνων, ο ένας δίπλα στον άλλον, κάτω στο έδαφος. Σε κάποιους σπόνδυλους λείπουν κάποια κομμάτια, οπότε έχει φτιαχτεί ένα εργαστήριο ακριβώς δίπλα από τον Ναό και εκεί ξαναφτιάχνουν με τοπικό ασβεστόλιθο τα τμήματα αυτά, τα κολλάνε πάνω στο παλιό υλικό, έτσι ώστε να αναστυλώσουν κάποια στιγμή τον Ναό. Παίρνει περίπου 1 με 1,5 χρόνο για να αναστυλωθεί ένας κίονας, οπότε είναι μία πολύ χρονοβόρα διαδικασία. Ήδη έχουμε φθάσει στους εννιά, αλλά συνεχίζουν βέβαια όχι με χρήματα του Ελληνικού Κράτους, αλλά με δωρεές ιδιωτών. Είναι 36 περιμετρικά. Θέλει ακόμα αρκετά χρόνια.
Επίσκεψη σε οινοποιητικές Εταρείες
Η εκδρομή μας στην Νεμέα ολοκληρώθηκε με την επίσκεψή μας σε δύο Οινοποιητικούς Οίκους, στον ΟΙΝΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΟΙΚΟ ΝΕΜΕΑΣ, και στην ΟΙΝΟΠΟΙΪΑ ΡΑΠΤΗ, όπου κατεβήκαμε στα κελάρια με τα πολυπληθή βαρέλια, στα οποία ωριμάζει το εκλεκτό κρασί, βγαλμένο από τα αμπέλια της Νεμεάτικης γης. Οι υπεύθυνοι μας εξήγησαν μερικά πράγματα, σχετικά με την διαδικασία παραγωγής, το ιστορικό και τις δραστηριότητες των εταιριών τους και μας κέρασαν μερικά από τα εκλεκτά κρασιά τους.
Η περιοχή της Νεμέας υπήρξε οινοπαραγωγός ήδη από τα αρχαία χρόνια και αναφέρεται από τον ΠΑΥΣΑΝΙΑ, στις αρχές του 2 μ.Χ. αιώνος. Στην περιοχή υπήρχαν κατά την αρχαιότητα 4 αξιόλογες πόλεις:
- Αρχαία Νεμέα,
- Φλιούντα που βρισκόταν πλησίον της σημερινής Νεμέας (νέας),
- Τιτάνη που βρίσκεται το σημερινό χωριό της Τιτάνης, δυτικά της Νεμέας και σε ορεινό σημείο και τέλος αι Κλεωναί όπου σήμερα επίσης το χωριό Κλεωναί.
Οι πόλεις αυτές βρίσκονται στη ζώνη καλλιέργειας της ποικιλίας αμπέλου «Μαύρο Νεμέας» ή «Αγιοργίτικο». Το μαύρο κρασί Νεμέας το παρασκεύαζαν κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως σήμερα σε δεξαμενές ζύμωσης με τα στέμφυλα, τις οποίες δεξαμενές, λιθόκτιστες, είχαν στεγανοποιήσει με το τότε υλικό (πανάρχαιο) «κουρασάνι» (μίγμα τριμμένου κεραμιδιού και ασβέστου). Το αποθήκευαν αρχικά σε πιθάρια και βαρέλια από ξύλο αγριοβελανιδιάς (δρύινα), καστανιάς, κυπαρισσιού ακόμα και μουριάς. Βαρέλια τέτοια διατηρήθηκαν μέχρι και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μάλιστα σε χωρητικότητες μεγάλες (μέχρι και 3.000 μπότσες – μία μπότσα = 2 οκάδες ή σε κιλά 7.680).