Μπορεί ο πόνος μιας Τουρκοκύπριας να “εικονογραφήσει” την οδύνη αναρίθμητων Ελληνοκύπριων γυναικών μετά την εισβολή; Ένα ρεπορτάζ του Λουκιανού Λυρίτσα για την άγνοια και την απώθηση της ιστορίας.Η ιστορία στην Κύπρο επαναλαμβάνεται κυριολεκτικά σαν φάρσα κατά τις μαύρες επετείους της τουρκικής εισβολής, όταν κόμματα με ανακοινώσεις και πολιτειακοί αξιωματούχοι με αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επαναφέρουν στις μνήμες το καλοκαίρι του 1974. Η φάρσα προκύπτει όταν, αντί φωτογραφιών από την τουρκική εισβολή του ‘74, τουλάχιστον μία δημόσια παρέμβαση Ελληνοκύπριου πολιτικού κάθε χρόνο συνοδεύεται από μία συγκεκριμένη εικόνα μίας χαροκαμένης Τουρκοκύπριας του 1964. Πρόκειται για τη βραβευμένη φωτογραφία του σερ Ντον ΜακΚάλιν από τις δικοινοτικές συγκρούσεις του 1964. Στις 19 Μαρτίου του ’64 ο ΜακΚάλιν βρέθηκε ως ανταποκριτής του Observer στο χωριό Καζιβερά στη δυτική ακτή της Κύπρου και απαθανάτισε την Τουρκοκύπρια Νεβτζιχάν Ολουσιούμ, ενώ θρηνούσε το θάνατο του συζύγου της από ελληνοκυπριακά πυρά στο οδόφραγμα που είχε στηθεί έξω από το χωριό τους. Για τους Τουρκοκύπριους, η φωτογραφία του ΜακΚάλιν ήταν έκτοτε εμβληματική των δεινών που υπέφεραν από τους Ελληνοκύπριους. Για τους Ελληνοκύπριους, η ίδια εικόνα ήταν εργαλείο της τουρκικής προπαγάνδας προς δικαιολόγηση του εγκλήματος της στρατιωτικής εισβολής και κατοχής.
Ο πόνος του «άλλου» επιστρέφει κατά λάθος
Τα τελευταία χρόνια, μετά την έκρηξη της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η συσκότιση που επικρατεί στην κυπριακή εκπαίδευση και γενικά στο δημόσιο διάλογο για την περίοδο των δικοινοτικών συγκρούσεων του 1963-64, επέτρεψε τη χρήση της διάσημης φωτογραφίας του ΜακΚάλιν από Ελληνοκύπριους αξιωματούχους χωρίς αναφορά στην τουρκοκυπριακή ταυτότητα των θυμάτων. Χρησιμοποιώντας την εικόνα της Νεβτζιχάν Ολουσιούμ να θρηνεί το θάνατο του συζύγου της, κοινοβουλευτικά κόμματα όπως το Κίνημα Σοσιαλδημοκρατών ΕΔΕΚ και το Κίνημα Αλληλεγγύη, μεμονωμένοι βουλευτές, ο πρώην αρχηγός της Αστυνομίας, υποψήφιοι κατά τη διάρκεια προεκλογικών περιόδων και απλοί Ελληνοκύπριοι χρήστες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έστειλαν στο παρελθόν μηνύματα για τις μαύρες επετείους της τουρκικής εισβολής του 1974.
Αν και το λάθος κάθε φορά που προκύπτει γίνεται viral (ενδεικτικά ευρύτερη δημοσιότητα είχε δοθεί το 2020 στα διαφημιστικά φυλλάδια που κυκλοφόρησε το εθνικιστικό Κίνημα Αλληλεγγύη για μία αντικατοχική εκδήλωση) η φωτογραφία του ΜακΚάλιν εξακολουθεί να χρησιμοποιείται στην ελληνοκυπριακή πλευρά χωρίς αναφορά στην ταυτότητα των θυμάτων. Στις περιπτώσεις που η παραχάραξη της φωτογραφίας έλαβε διεθνή προβολή, όπως για παράδειγμα μία πρόσφατη εκστρατεία της Νεολαίας Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Απόδημων Κυπρίων, η οικογένεια της Ολουσιούμ αντέδρασε, υποχρεώνοντας τη ΝΕΠΟΜΑΚ να αποσύρει τη φωτογραφία από την καμπάνια της. Τότε, με σχετική δήλωσή του, ο γιος της Ολουσιούμ, δηλαδή το εννιάχρονο αγόρι στην εικόνα του ’64 που αγγίζει τα χέρια της μάνας του, χαρακτήρισε ενοχλητική για την οικογένεια τη χρήση της φωτογραφίας «για προπαγανδιστικούς σκοπούς».
«Να γνωρίζουμε το παρελθόν μας»
Φέτος, η φάρσα της ιστορίας, παίχτηκε στο υψηλότερο πολιτειακό επίπεδο της Κυπριακής Δημοκρατίας, αφού στις 14 Αυγούστου σε ανάρτησή της στο Twitter η δεύτερη τη τάξει πολιτειακή αξιωματούχος, η προερχόμενη από το κυβερνών κόμμα ΔΗΣΥ, 36χρονη πρόεδρος της Βουλής Αννίτα Δημητρίου κοινοποίησε την εικόνα της Νεβτζιχάν Ολουσιούμ με το εξής κείμενο: «Η 14η Αυγούστου 1974 αποτελεί αποφράδα ημέρα για την Κύπρο μας. Ο Αττίλας μπήκε στην Αμμόχωστο και τη Μόρφου. Χρέος μας είναι να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε για την απελευθέρωση και επανένωση της πατρίδας μας τιμώντας τους πρόσφυγες, τις μάνες των αγνοουμένων και τους ήρωες μας». Όπως ήταν αναμενόμενο η ανάρτηση της Προέδρου της κυπριακής Βουλής προκάλεσε αρνητικά σχόλια στο twitter με την ανάρτηση να διαγράφεται λίγα λεπτά αργότερα για να ακολουθήσει νέα ανάρτηση με το ίδιο λεκτικό και διαφορετική φωτογραφία, αυτή τη φορά από βομβαρδισμούς του ‘74. Η αντίδραση της κ. Δημητρίου σχολιάστηκε περαιτέρω, καθώς, αν στην πρώτη ανάρτηση η Πρόεδρος της Βουλής φάνηκε να αγνοεί ένα σημαντικό γεγονός της πρόσφατης ιστορίας της Κύπρου, η δεύτερη ανάρτηση μετά τη διαγραφή της πρώτης, ερμηνεύθηκε ως προσπάθεια αποσιώπησης γεγονότων.
Πάντως, με δήλωσή της στη Deutsche Welle η πρόεδρος της κυπριακής βουλής Αννίτα Δημητρίου απέρριψε κατηγορηματικά τις αιτιάσεις εναντίον της δεύτερης ανάρτησης, τονίζοντας ότι η φωτογραφία της Τουρκοκύπριας έπρεπε να κατεβεί γιατί ήταν εκτός ιστορικού πλαισίου των αναφορών που τη συνόδευαν και της ημερομηνίας της επετείου. «Στην ανάρτησή μου της 14ης Αυγούστου εκ παραδρομής ανήρτησα μια φωτογραφία Τουρκοκύπριας μάνας και συζύγου που έχασε τον άνδρα της το 1964. Αδιαμφισβήτητα ο πόνος της μάνας και της συζύγου είναι ο ίδιος, δεν γνωρίζει σύνορα, κοινότητες και εθνικότητες. Χωρίς διαχωρισμούς» δήλωσε η κ. Δημητρίου. Με αφορμή το περιστατικό, η πρόεδρος της κυπριακής βουλής δήλωσε ακόμα ότι «όλοι μας έχουμε την ανάγκη να γνωρίζουμε καλά το παρελθόν μας εάν όντως εννοούμε πως επιθυμούμε να έχουμε κοινό μέλλον».
Λουκιανός Λυρίτσας, Λευκωσία
