Γράφει η Δήμητρα Κογκίδου, Καθηγήτρια στο Π.Τ.Δ.Ε. του Α.Π.Θ.
Ο κόσμος άλλαξε. Οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες αποτελούν πλέον μια πραγματικότητα. Τα δεδομένα και για την Ελλάδα δείχνουν ότι τις επόμενες δεκαετίες η πολυπολιτισμικότητα θα αποτελεί μια πραγματικότητα η οποία θα γίνεται όλο και πιο ορατή , κοινωνικά θα αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία.
Και η οικογένεια αλλάζει. Οι κύριες αλλαγές που συνδέονται με την οικογένεια είναι: 1)η αύξηση των διαφορετικών πολιτισμικά οικογενειών καθώς ζούμε πλέον σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες. και 2)η αύξηση των μορφών οικογενειακής οργάνωσης, με τις μη-συμβατικές οικογένειες να καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο εύρος.
Όσον αφορά στην πρώτη αλλαγή, η γεωγραφική κινητικότητα άλλαξε την κοινωνικοδημογραφική εικόνα της Ευρώπης,- κατά συνέπεια και της Ελλάδας- επέτεινε την ρευστότητα των σχημάτων οικογενειακής οργάνωσης και έχει συμβάλλει στην αύξηση του αριθμού των διαπολιτισμικών οικογενειών. Συναντούνται άτομα διαφορετικής καταγωγής και εθνικότητας, με διαφορετικές αξίες και πολιτισμικές καταβολές , ίσως και θρήσκευμα, με διαφορετικές μητρικές γλώσσες που ίσως επικοινωνούν σε μια τρίτη γλώσσα και διαμένουν σε μια χώρα πολιτισμικά ξένη και προς τους δύο ή στην χώρα του ενός ή εναλλάσσουν τον τόπο διαμονής, με διαφορετικούς τρόπους οικογενειακής οργάνωσης. Επίσης, έχει αυξηθεί σημαντικά η μεταναστευτική ροή προς την Ελλάδα έχουμε πολλές οικογένειες προσφύγων και μεταναστών.
Όσον αφορά στην δεύτερη αλλαγή, σε όλη την Ευρώπη έγιναν σημαντικές αλλαγές στη δομή, στη σύνθεση και το μέγεθος των οικογενειών και των νοικοκυριών, εξελίξεις που έχουν επιδράσει στην αύξηση των μοντέλων οικογενειακής οργάνωσης και έχουν οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στον ατομικό κύκλο ζωής. Ο κύκλος ζωής ενός ατόμου μπορεί να περιέχει πολλούς κύκλους οικογενειακής ζωής. Η οικογένεια είναι ακόμη σημαντική αξία, παρόλο που οι οικογενειακές αξίες έχουν μεταβληθεί. Η αποκαλούμενη ‘κρίση της οικογένειας’ αναφέρεται στο γεγονός ότι τα παραδοσιακά οικογενειακά σχήματα φαίνονται να απειλούνται, αν όχι και να ανατρέπονται, από τις μη-συμβατικές μορφές οικογενειών.
Η νέα αυτή κατάσταση έχει προκαλέσει, διεθνώς, την εκδήλωση έντονου ενδιαφέροντος για τη θέση, τις ανάγκες και τα προβλήματα διαφορετικών πολιτισμικά οικογενειών. Γίνονται πολλές προσπάθειες από επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων και με διαφορετικούς προσανατολισμούς για την ενδυνάμωσή τους και προτείνεται ένα νέο πλαίσιο αναζήτησης συγκεκριμένων στρατηγικών και πρακτικών για την αντιμετώπιση των ζητημάτων. Στην Ελλάδα, πάρα πολλοί θεσμοί και το προσωπικό τους έρχονται σε επαφή με τις οικογένειες αυτές.
Πως αντιμετωπίζουμε αυτό το φαινόμενο;
Αναγνωρίζω ότι η κατανόηση και η καταγραφή μιας κοινωνικής πραγματικότητας που αλλάζει είναι αρκετά δύσκολη- ορισμένες φορές ακόμη και για τους ειδικούς- είναι, όμως, αναγκαία γιατί οι αλλαγές που ανέφερα προηγούμενα θα πρέπει, λογικά, να συνδέονται άμεσα με τον σχεδιασμό και την άσκηση πολιτικής. Αντίθετα, αυτό που καταγράφεται στην Ελλάδα είναι η αδυναμία του παραδοσιακού τρόπου άσκησης της κοινωνικής πολιτικής να εναρμονιστεί επαρκώς με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες οικογενειακής οργάνωσης, την πολυπολιτισμικότητα, την πρόκληση του κοινωνικού αποκλεισμού.
Το γεγονός ότι ο κυρίαρχος λόγος και η κοινωνική πολιτική δεν αναγνωρίζει ουσιαστικά την ρευστότητα που χαρακτηρίζει τόσο τα οικογενειακά σχήματα όσο και την οικογενειακή εμπειρία των ατόμων και προσκολλάται σε μια νοσταλγική και εξιδανικευμένη εικόνα οικογένειας, αποσπά την προσοχή από τα ζητήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι πραγματικές οικογένειες. Δηλ. εκτός του παντρεμένου ζευγαριού, -με παιδιά ή χωρίς παιδιά- μονοπολιτισμικής οικογένειας που αποτελεί την επικρατέστερη μορφή, οι οικογένειες ενός ατόμου, οι μονογονεικές οικογένειες, οι οικογένειες με εφήβους γονείς, οι επαναδημιουργημένες οικογένειες, οι σύντροφοι ομόφυλοι ή ετερόφυλοι που συμβιώνουν –με ή χωρίς παιδιά-, η θετή γονεικότητα με παιδιά που ανήκουν στην ίδια ή άλλη εθνικότητα, οι οικογένειες από διαφορετικό , εθνικό, θρησκευτικό ή άλλο πλαίσιο(π.χ με εμπειρίες μετακίνησης λόγω μετανάστευσης, ή διωγμών), που αντιπροσωπεύουν ένα ευρύ φάσμα δομών οικογενειακής οργάνωσης, οικογένειες αστέγων, οικογένειες ηλικιωμένων,
Ενώ η οικογένεια αλλάζει, δηλ. αυξάνονται οι διαφορετικές πολιτισμικά οικογένειες καθώς ζούμε πλέον σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες και οι μορφές οικογενειακής οργάνωσης, με τις μη-συμβατικές οικογένειες να καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο εύρος, από την πλευρά του επίσημου κράτους υπάρχει ανασφάλεια και αμηχανία στην αντιμετώπιση της νέας πραγματικότητα που διαμορφώνεται.
Με την αύξηση του αριθμού τους στην Ελλάδα οι ειδικοί που δουλεύουν με τις οικογένειες αυτές, όπως οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας και οι εκπαιδευτικοί, βρέθηκαν, σε πολλές περιπτώσεις, ανέτοιμοι να αντιμετωπίσουν νέα προβλήματα που απαιτούσαν νέες πρακτικές, αντιμετώπισαν οξυμένα ηθικά διλήμματα καθώς δούλευαν με μη ευνοημένες ομάδες, άτομα από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα. Η αμφισημία, η ασάφεια, ο βηματισμός έξω από το σύστημα αξιών τους είναι απειλητικός για πολλά στελέχη που δεν είναι εκπαιδευμένα, ή είναι ανέτοιμα να αποδεχθούν την πολιτισμική διαφοροποίηση και τη σχετικότητα των δικών τους αξιών.
Το να μάθουμε να ζούμε και να βοηθήσουμε ιδιαίτερα τα παιδιά να ζήσουν σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία με ποικιλία μορφών οικογενειακής οργάνωσης δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Προετοιμαζόμαστε ,όμως, για να ζήσουμε σ’ένα διαφορετικό κόσμο;
Συμβάλλουν οι θεσμοί στη δημιουργία των απαραίτητων συνθηκών ώστε όλες αυτές οι οικογένειες να επιτελέσουν το έργο τους;
Αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, προτεραιότητα ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας κοινωνικά δίκαιης πολιτικής που θα προωθεί το νέο όραμα για την οικογένεια στον 21ο αιώνα –με όλο τον πλουραλισμό ως προς τις μορφές της -που θα επιτρέψει σε όλες τις οικογένειες να επιτελέσουν το έργο τους με τον καλλίτερο δυνατό τρόπο- αποτελεί μια αναγκαιότητα. Μόνον έτσι θα δυνατή την ισότιμη και αξιοπρεπή διαβίωση όλων των οικογενειών και όλων των μελών τους σε μια πολυπολιτισμική Ευρώπη και αυτό είναι μια πρόκληση για την κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα σήμερα.
