Τον Μάρτιο του 1933 άρχισε να λειτουργεί έξω από το Μόναχο το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης στη ναζιστική Γερμανία. Αποτέλεσε πρότυπο για όλα τα στρατόπεδα που ακολούθησαν.Το στρατόπεδο συγκέντρωσης εξόντωσης Νταχάου θεωρείται η απαρχή της συστηματικής εξόντωσης ανθρώπων από τους ναζί. Οι εθνικοσοσιαλιστές δημιούργησαν το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης λιγότερα από 20 χιλιόμετρα από το Μόναχο. Σαν σήμερα πριν από 90 χρόνια στις 22 Μαρτίου 1933, λιγότερο από δύο μήνες μετά την κατάληψη της εξουσίας από τον Αδόλφο Χίτλερ, στις 30 Ιανουαρίου, οι πρώτοι κρατούμενοι έφτασαν στο στρατόπεδο. «Νταχάου – η σημασία αυτού του ονόματος δεν μπορεί να διαγραφεί από τη γερμανική ιστορία», είπε αργότερα ο επιζών του Ολοκαυτώματος Όιγκεν Κόγκον (1903-1987). O έγκριτος πολιτικός επιστήμονας και δημοσιογράφος δήλωνε: «Το Νταχάου αντιπροσωπεύει όλα τα μετέπειτα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης που δημιούργησαν οι εθνικοσοσιαλιστές στα εδάφη της τότε Γερμανίας».
Πράγματι το Νταχάου είχε ρόλο προτύπου για άλλα στρατόπεδα. Ο ιστορικός Βόλφγκανγκ Μπεντς είχε πει κάποτε ότι στο Νταχάου «εκπονήθηκαν οι κανονισμοί λειτουργίας που εφαρμόστηκαν αργότερα σε όλα τα μεταγενέστερα στρατόπεδα συγκέντρωσης». Και ακόμη πως «στο Νταχάου, όπως και στα μετέπειτα στρατόπεδα, πάνω από την πύλη εισόδου τοποθετήθηκε η επιγραφή “Η δουλειά απελευθερώνει”, με μοναδικό σκοπό τον χλευασμό, την καταπίεση και την απαξίωση των κρατουμένων». Στην περιφέρεια του στρατοπέδου εξόντωσης, έξω από το Μόναχο, υπήρχαν 140 μικρότερα, στα οποία οι κρατούμενοι εργάζονταν στην κατασκευή δρόμων ή άλλα έργα.
Περίπου το 25% των κρατουμένων ήταν Εβραίοι
Οι εθνικοσοσιαλιστές μετέφεραν στο πρώτο στρατόπεδο εξόντωσης, αντιπάλους του ναζιστικού καθεστώτος, κομμουνιστές, Εβραίους, Σίντι και Ρομά, Μάρτυρες του Ιεχωβά, ομοφυλόφιλους, αλλά και ανθρώπους της καθολικής και ευαγγελικής εκκλησίας. Στα δώδεκα χρόνια μέχρι την απελευθέρωση του στρατοπέδου από τον αμερικανικό στρατό, στις 29 Απριλίου 1945, περισσότεροι από 200.000 άνθρωποι από όλη την Ευρώπη κρατούνταν στο Νταχάου, στοιβαγμένοι σε μικρούς χώρους. Μέχρι το τέλος του πολέμου πάνω από 32.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Πρόσφατη έρευνα τοποθετεί μάλιστα τους νεκρούς σε πάνω από 41.000 θανάτους. Περίπου το 25% ήταν Εβραίοι, από τους οποίους τουλάχιστον 11.250 δεν επέζησαν.
Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του στρατοπέδου ήταν το λεγόμενο «τμήμα ιερέων». Το 1940, οι εθνικοσοσιαλιστές συγκέντρωσαν στο Νταχάου κληρικούς από διάφορα δόγματα και χώρες από άλλα στρατόπεδα του γερμανικού Ράιχ. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν καθολικοί ιερείς, πολλοί από τους οποίους προέρχονταν από την Πολωνία. Συνολικά περίπου 3.000 κληρικοί φυλακίστηκαν στο Νταχάου. Όταν ξέσπασε ο τύφος στον καταυλισμό στις αρχές του 1945, ιερείς προσφέρθηκαν εθελοντικά να φροντίσουν τους ασθενείς. Ως αποτέλεσμα πολλοί ιερείς έχασαν τη ζωή τους. Ακόμα και εβδομάδες μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου από τους αμερικανούς στρατιώτες, το στρατόπεδο παρέμενε ερμητικά κλειστό και σε αυστηρή καραντίνα λόγω της επιδημίας. Περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι, σκελετωμένοι από τις στερήσεις και τις κακουχίες, έχασαν τη ζωή τους από τον τύφο.
Περισσότεροι από 1.000.000 επισκέπτες ετησίως
Τον χώρο του πρώην στρατοπέδου και το μνημείο που ολοκληρώθηκε το 1965, επισκέπτονται κάθε χρόνο περίπου 1.000.000 άνθρωποι από όλο τον κόσμο. Από την περίοδο λειτουργίας του στρατοπέδου σώζονται ελάχιστα κτίσματα. Κατά την επίσκεψη ευρωπαίων ραβίνων το περασμένο καλοκαίρι, ο βαυαρός υπουργός Εσωτερικών Γιόαχιμ Χέρμαν ανακοίνωσε ότι το μνημείο θα επεκταθεί. Επιπλέον, κτίρια που σήμερα χρησιμοποιούνται για άλλους σκοπούς και ανήκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου θα συμπεριληφθούν στις εγκαταστάσεις του μουσείου «επειδή η ζήτηση και ο αριθμός των επισκεπτών έχουν αυξηθεί σημαντικά», τόνισε ο γερμανός υπουργός. Η επέκταση του μνημείου αναμένεται να ολοκληρωθεί το αργότερο έως το 2025.
Για την 90χρονη Σαρλότ Κνόμπλοχ, επιζήσασα του Ολοκαυτώματος και επικεφαλής της εβραϊκής κοινότητας Μονάχου, το Νταχάου παραμένει ο τόπος, από τον οποίο ξεκίνησε η «βαρβαρότητα στο όνομα της Γερμανίας». Επιμένει ότι η μνήμη πρέπει να διατηρηθεί ζωντανή όχι μόνο για να υπερασπιστεί τα θύματα. Εκτός αυτού θεωρεί πως το Νταχάου αποτελεί μια συνεχή υπενθύμιση ότι «ο εξτρεμισμός από αριστερά και δεξιά θέτει σε κίνδυνο τη θρησκεία, τη συνύπαρξη και την ελευθερία. Απειλεί όλα όσα έχουμε δημιουργήσει. Θα πρέπει να τους σταματήσουμε εγκαίρως όσους στη σημερινή Γερμανία μιλούν και πάλι υπέρ της βαρβαρότητας προωθώντας την βίαια».
Το γεγονός ότι ακόμα και ένα μνημείο όπως στο Νταχάου μπορεί να δεχθεί βίαιη επίθεση το διαπιστώσαμε το 2014. Άγνωστοι αφαίρεσαν τότε την κεντρική πύλη του πρώην στρατοπέδου με την επιγραφή “Arbeit macht frei”. Πέρασαν δύο χρόνια έως ότου η κλεμμένη σιδερένια πύλη να εντοπιστεί στην Νορβηγία χωρίς ωστόσο να γίνουν ποτέ γνωστά τα αίτια και οι συνθήκες της κλοπής.
Κρίστοφ Στρακ
Επιμέλεια: Στέφανος Γεωργακόπουλος
