Ανθρωπισμός και σύγχρονη πραγματικότητα

Γράφει ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ Αν ο ανθρωπισμός είναι ένα σύστημα αξιών, στο πλαίσιο του οποίου ο άνθρωπος είναι σε θέση να λειτουργεί και να λαμβάνει αποφάσεις με σημείο αναφοράς την λογική, την ενσυναίσθηση και την διαχείριση των κοινωνικών συνθηκών με γνώμονα το κοινωνικό συμφέρον και την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών (π.χ. ελεύθερη βούληση, υγεία, εκπαίδευση, εργασία, ευημερία), τότε είναι δύσκολα ανιχνεύσιμος στην σύγχρονη εποχή του θεάματος ως μέσου πρόσδωσης νοήματος στη ζωή, της πολύπλοκης παγκοσμιοποιημένης και ταχύτατα εξελισσόμενης πραγματικότητας. Η εμπειρική αποτύπωση του πλανητικού και εθνικού γίγνεσθαι είναι ενδεικτική. Το 2012 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (World Health Organization) κατέθεσε σχέδιο για την εξουδετέρωση της ιλαράς. Η πορεία αυτής της ασθένειας από το 1963 με 2,6 εκατομμύρια θύματα ήταν καθοδική με μόνο 90.000 θανάτους το 2016. Από το 2016 μέχρι το 2019 ο αριθμός των θανάτων λόγω της ιλαράς αυξήθηκε και έφτασε τα 200.000. Τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 2022 ο αριθμός των θανάτων ήταν 17.000, δηλαδή διπλάσιος σε σύγκριση με το 2021. Οι παγκόσμιες συνθήκες δεν συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των ανισορροπιών στην υγεία (π.χ. ιλαρά, τέτανος, ηπατίτιδα) με τον εμβολιασμό. Το 2020, για παράδειγμα, 23 εκατομμύρια παιδιά δεν έκαναν κάποιο από τα βασικά εμβόλια. Στη σύγχρονη εποχή με την υψηλού βαθμού κινητικότητα η μεταδοτικότητα τέτοιων ασθενειών είναι πολύ μεγάλη και μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες πανδημίας. Είναι εμφανές, ότι η διαχείριση της πραγματικότητας δεν κινείται με γνώμονα το κοινωνικό συμφέρον και τις ανθρώπινες ανάγκες, όπως είναι η υγεία. Τα παραδείγματα δεν εξαντλούνται στον τομέα της υγείας. Άπτονται ακόμη και της ευθύνης για την βιωσιμότητα των συνανθρώπων. Σε πολλές χώρες της Ανατολικής και Δυτικής Αφρικής ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) μείωσε τις μερίδες φαγητού για τους πρόσφυγες. Αυτό οφείλεται από το ένα μέρος στην αύξηση της ζήτησης και από το άλλο στην μη ύπαρξη των αναγκαίων πόρων για την χρηματοδότηση. Στην Ανατολική Αφρική μειώθηκαν οι μερίδες κατά 50%. Οι πιο πληγείσες χώρες είναι η Κένυα, η Ουγκάντα και το Νότιο Σουδάν. Σε μεγάλο βαθμό μειώθηκαν οι μερίδες και σε άλλες χώρες (Μπουρκίνα Φάσο, Καμερούν, Τσαντ, Μαλί, Μαυριτανία και Νίγηρα). Ο πόλεμος στην Ουκρανία όξυνε πολύ το πρόβλημα επισιτισμού παγκοσμίως. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Antonio Guterres προειδοποίησε, ότι «ο πόλεμος θα μπορούσε να σπρώξει δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους στην επισιτιστική ανασφάλεια». Και όμως η παγκόσμια κοινότητα και κυρίως οι γεωπολιτικά ισχυρές χώρες αδυνατούν να λειτουργήσουν με σημείο αναφοράς ανθρωπιστικές αξίες. Ανάλογο ενδιαφέρον με πολύ τραγικές προεκτάσεις έχει και το πρόβλημα, που δημιουργείται λόγω των προσφυγικών ροών προς τις ΗΠΑ στην έρημο Sonora στα σύνορα μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και Μεξικού, τα οποία εκτείνονται σε μήκος 3.000 χιλιομέτρων. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών το 2021 βρέθηκαν 650 πτώματα προσφύγων. Αυτό οφείλεται στις συνθήκες στην έρημο (έλλειψη νερού, αφυδάτωση κ.λ.π.) και στην στάση των δύο χωρών σε σχέση με την διαχείριση αυτού του προβλήματος. Βέβαια οι νεκροί είναι πολύ περισσότεροι, δεν έχουν όμως βρεθεί (ΟΗΕ). Από το 1995 μέχρι το 2020 εντοπίσθηκαν 8.000 νεκροί από τις αμερικανικές αρχές. Το 2022 μέχρι αρχές Ιουνίου βρέθηκαν 80 νεκροί. Σύμφωνα με επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (University of California) μέχρι το 2050 ο κίνδυνος για αφυδάτωση στην έρημο Sonora θα αυξηθεί κατά 34,1%. Η μεταφορά επαρκούς ποσότητας νερού από τους πρόσφυγες δεν είναι εφικτή, όταν πρέπει να διανύσουν 100 χιλιόμετρα πεζοί σε συνθήκες πολύ υψηλής θερμοκρασίας. Και ενώ αυτά γίνονται στα σύνορα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες αυτής της χώρας διαδηλώνουν κατά της κοινωνικής αδικίας, η οποία είναι δομικό στοιχείο της αμερικανικής κοινωνίας. Πολύ αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι οι μαύροι, των οποίων η ζωή υποβαθμίζεται, ενώ οι ευημερούντες βελτιώνουν την θέση τους. Οι μαύροι οδηγούνται πιο εύκολα στην ανεργία και σε συνθήκες ζωής αστέγων, ενώ ευδοκιμούν η φτώχεια, ο ρατσισμός, η έλλειψη ιατρικής φροντίδας και οι κοινωνικές ανισότητες. Η ανθρωπιστική διάσταση στην πολιτική ρητορική εξαντλείται στην ηθικολογία και στην επικοινωνιακού χαρακτήρα επίδειξη ενδιαφέροντος για τους πρόσφυγες του πολέμου στην Ουκρανία, διότι αυτό επιτάσσει η οπτική του γεωπολιτικού ανταγωνισμού. Στο εσωτερικό ο πολιτικός προσανατολισμός είναι διαφορετικός. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση κινείται με την ίδια λογική σε σχέση με την λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της επισιτιστικής κρίσης, που δρομολόγησε η απαράδεκτη εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία. Στις 20.6.2022 το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ ανακοίνωσε μέτρα άμβλυνσης της επισιτιστικής κρίσης, ενώ παράλληλα εκφράζει βαθιά ανησυχία για τους ευάλωτους πληθυσμούς, όπως είναι στην Αφρική. Τονίζεται δε, ότι η ΕΕ δεν έχει επιβάλλει κυρώσεις στις ρωσικές εξαγωγές τροφίμων και λιπασμάτων. Ο ύπατος εκπρόσωπος της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική Sosep Borrell είπε, ότι το Κρεμλίνο προκαλεί εσκεμμένα λιμό και αξιοποιεί τα τρόφιμα ως πολεμικό όπλο. Μίλησε δε για σοβαρό κίνδυνο λιμού μεγάλης κλίμακας ειδικά στην Αφρική, εάν δεν σταματήσει ο αποκλεισμός των ουκρανικών λιμανιών από την Ρωσία. Εκείνο, που δεν είπε βέβαια, είναι, ότι όλες οι πλευρές έχουν την ίδια οπτική του γεωπολιτικού ανταγωνισμού και της εκμετάλλευσης των αδύναμων οικονομικά και γεωπολιτικά κοινωνιών αλλά πολύ πλούσιων σε φυσικούς πόρους, όπως είναι οι αφρικανικές χώρες. Όσο για την μη επιβολή κυρώσεων στις ρωσικές εξαγωγές τροφίμων θα πρέπει να επισημανθεί η γενικότερη επιβολή οικονομικών κυρώσεων, οι οποίες στοχεύουν στην κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας. Με την κυρίαρχη λογική των γεωπολιτικών ανταγωνισμών, η οποία χαρακτηρίζει τόσο την Ρωσία όσο και γενικότερα την παγκόσμια κοινότητα, η πορεία προς το μέλλον θα διαπερνάται από υψηλό βαθμό διακινδύνευσης και θα απειλείται η βιωσιμότητα των κοινωνιών. Ο ανθρωπισμός δεν μπορεί να μετατρέπεται σε εργαλείο για την προώθηση γεωπολιτικών ανταγωνισμών και σκοπιμοτήτων. Αυτή η υποκριτική οπτική οδηγεί στην διαμόρφωση επικίνδυνων ανισορροπιών σε πλανητικό επίπεδο, χωρίς να επιλύει προβλήματα, τα οποία συσσωρεύονται επικίνδυνα ακόμη και στις πλούσιες ανεπτυγμένες κοινωνίες.