Ράνια Γάτου
Ποιήτρια, Δοκιμιογράφος, Εικαστικός
Η αλήθεια δεν φοβάται την αμφισβήτηση, γιατί η αμφισβήτηση είναι το πεδίο όπου γεννιέται η σοφία… Η αληθινή σοφία αναδύεται από την ικανότητα να αναγνωρίζουμε τη συνθετότητα του κόσμου, όχι ως εμπόδιο, αλλά ως πεδίο δυνατοτήτων, όπου η σκέψη μας δεν περιορίζεται από το δεδομένο, αλλά διαμορφώνει συνεχώς νέες προοπτικές για το αυτονόητο και το αόρατο.
Στον δημόσιο τομέα, όπου η έλλειψη συντονιστή ή ηγέτη συχνά δημιουργεί μια αίσθηση χάους, παρατηρούμε μια παράδοξη πραγματικότητα. Ορισμένοι το εκλαμβάνουν ως αδράνεια, ενώ άλλοι το θεωρούν ως την «ευχάριστη» ευκαιρία για αυτορρύθμιση και αυτο-εκφρασμό. Στην πραγματικότητα, όμως, το χάος αυτό είναι το ιδανικό περιβάλλον για την άνθιση νέων ιδεών και λύσεων—μια «δημιουργική αταξία», όπου ο χρόνος φαίνεται να «παγώνει», αλλά η δυναμική είναι μοναδική. Και, ενίοτε, οι ίδιοι οι υπάλληλοι, χωρίς τον παραδοσιακό συντονισμό, αναπτύσσουν μια μορφή ελευθερίας κινήσεων που οδηγεί σε καινοτόμες ιδέες, καθώς ξεφεύγουν από τις στενές γραμμές των παραδοσιακών γραφειοκρατικών διαδικασιών. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι το «χάος» πρέπει να θεωρείται αδιαφορία. Αντιθέτως, όταν οι δημόσιες υπηρεσίες δεν έχουν τη δομή και το σωστό συντονισμό, αναδύεται μια «δημιουργική αδράνεια» που, ενδέχεται, να αποτελεί την ιδανική βάση για την αλλαγή. Σε πολλές περιπτώσεις, βλέπουμε δημόσιες υπηρεσίες να επαναστατούν και να δημιουργούν καινοτόμα μοντέλα διαχείρισης, μόνο και μόνο επειδή δεν υπάρχουν ξεκάθαρες ιεραρχίες.
Η απουσία σαφούς ηγεσίας μπορεί να φαντάζει καταστροφική, αλλά στην πραγματικότητα ενδέχεται να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για τη στρατηγική καινοτομία. Σκεφτείτε τον παράδειγμα μιας δημόσιας υπηρεσίας που εκδίδει πολεοδομικά σχέδια ή αναπτυξιακές μελέτες. Η έλλειψη γραφειοκρατίας και ο συνδυασμός της αυθορμητότητας με τις απλές διαδικασίες ανατροπής μπορεί να παράξει μια νέα αντίληψη για την πόλη ή το περιβάλλον—μια νέα στρατηγική προσέγγιση, όπου τα σχέδια δεν ακολουθούν ένα αυστηρό, γραμμικό μονοπάτι, αλλά κινούνται μέσα από μια δυναμική διαδικασία που διαμορφώνεται με βάση τις ανάγκες της στιγμής. Σε χώρες όπως η Δανία και η Σουηδία, η δημόσια διοίκηση λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο, χρησιμοποιώντας την απλότητα και την αυτονομία για να ενισχύσει τη δημιουργικότητα. Στην περίπτωση των δημόσιων υπηρεσιών στη Σουηδία, η στρατηγική του “lessismore” στο διοικητικό σύστημα έχει δείξει πως με λιγότερη γραφειοκρατία και αυξημένη εμπιστοσύνη στους υπαλλήλους, τα αποτελέσματα είναι συχνά πιο αποτελεσματικά. Οι έρευνες δείχνουν ότι χώρες με λιγότερο γραφειοκρατικό βάρος έχουν αυξημένα επίπεδα αποδοτικότητας και ικανοποίησης του κοινού (OECD, 2020). Αυτές οι χώρες καταφέρνουν να εφαρμόζουν δημιουργικές λύσεις στον δημόσιο τομέα και να επιτυγχάνουν βελτιωμένα αποτελέσματα, κάτι που αποδεικνύει τη σημασία της στρατηγικής απλοποίησης.
Η αδράνεια στον δημόσιο τομέα δεν πρέπει να απορρίπτεται, αλλά αντίθετα, να αξιοποιείται στρατηγικά. Για παράδειγμα, η δημιουργία ενός συστήματος όπου οι δημόσιοι υπάλληλοι μπορούν να προσφέρουν καινοτόμες ιδέες μέσω μιας ψηφιακής πλατφόρμας ή ενός διαγωνισμού μπορεί να καταστήσει τη διαδικασία πολύ πιο ευέλικτη και αποτελεσματική. Στην Ινδία, για παράδειγμα, το πρόγραμμα «MyGov» που ενθαρρύνει τους πολίτες και τους υπαλλήλους να προτείνουν λύσεις για διάφορα κοινωνικά ζητήματα, έχει αποδειχτεί εξαιρετικά αποδοτικό (Govt. of India, 2021).
Η χρήση της στρατηγικής «crowdsourcing» στο δημόσιο τομέα, όπου οι εργαζόμενοι και οι πολίτες συνεργάζονται για να προτείνουν λύσεις, μπορεί να δημιουργήσει μια αίσθηση συλλογικής ευθύνης και να ενισχύσει τη διαφάνεια. Μια τέτοια πλατφόρμα θα μπορούσε να παρακολουθεί την πρόοδο κάθε υπόθεσης και να ενισχύει την υπευθυνότητα, μειώνοντας την πιθανότητα αποφυγής ευθυνών. Επιπλέον, η δημιουργία κινήτρων—όχι μόνο οικονομικών αλλά και ηθικών—θα μπορούσε να ενισχύσει τη διάθεση για καινοτομία και παραγωγικότητα. Οι δημόσιες υπηρεσίες χρειάζονται μια νέα στρατηγική διαχείρισης που θα εστιάζει στην ενίσχυση της προσωπικής ευθύνης και της ομαδικής συνεργασίας.
Το θέμα εδώ δεν είναι απλώς η υπέρβαση της αταξίας, αλλά η αναγνώριση της ίδιας της αταξίας ως έναν κρίσιμο παράγοντα για τη δημιουργία καινοτομίας. Το χάος μπορεί να μετατραπεί σε μια πλατφόρμα ανάπτυξης, υπό την προϋπόθεση ότι οι στρατηγικές θα αναδιαμορφωθούν, οι ευθύνες θα καταμεριστούν σωστά και τα αποτελέσματα θα είναι μετρήσιμα. Προτείνω να αξιοποιήσουμε την ίδια τη φύση του χάους—όχι ως εμπόδιο, αλλά ως ευκαιρία για την αναδιάρθρωση του δημοσίου τομέα. Με λιγότερη γραφειοκρατία, περισσότερη διαφάνεια και μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους δημόσιους υπαλλήλους, μπορούμε να μετατρέψουμε το «ανεξέλεγκτο» σε μια παραγωγική διαδικασία.
Στο τέλος της ημέρας, το «χάος» στον δημόσιο τομέα δεν είναι παρά η μυστική συνταγή για την καινοτομία – κάτι σαν το μαγικό καρύδι που όλοι προσπαθούν να ανοίξουν, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι είναι το ίδιο το κέλυφος που προστατεύει το πολύτιμο περιεχόμενο. Ίσως, λοιπόν, το πιο ανατρεπτικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε για να βελτιώσουμε τις δημόσιες υπηρεσίες, είναι να παραδεχτούμε ότι δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε από το χάος και, ίσως, όλο το μέλλον μπροστά μας από αυτό. Αν το λάβουμε σοβαρά υπόψη, μπορεί να ανακαλύψουμε ότι το απρόβλεπτο έχει πάντα το πλεονέκτημα του «εκεί και τότε», όταν κανείς δεν περιμένει τίποτα.Και αν κάτι υπάρχει που πραγματικά δεν χρειάζεται ο δημόσιος τομέας, είναι σίγουρα τα πλέγματα των κανόνων και των διαδικασιών που προσπαθούν να τον περιορίσουν. Μήπως θα έπρεπε να αφήσουμε τα πράγματα να πάρουν τη φυσική τους πορεία και να εμπιστευτούμε την αυθόρμητη δημιουργικότητα των εργαζομένων μας, σαν να ήταν ένας μυστικός «σχεδιασμός επανάστασης» από κάτω προς τα πάνω; Μην ανησυχείτε, δεν λέω ότι πρέπει να κατεβάσουμε τη γραφειοκρατία στον πρώτο όροφο – αλλά ίσως να τη στείλουμε για λίγο διακοπές και να αφήσουμε την καρδιά των δημοσίων υπηρεσιών να χτυπά ελεύθερα και ανεμπόδιστα.Στο τέλος της ημέρας, η πραγματική πρόκληση για τη μεταρρύθμιση δεν είναι να τα βάλουμε όλα σε τάξη, αλλά να μάθουμε να «αγκαλιάζουμε» την αταξία και να την αξιοποιούμε με το ίδιο σθένος που αξιοποιούμε τις νέες τεχνολογίες. Με άλλα λόγια, ας αφεθούμε στο χάος – μπορεί να μας εκπλήξει το πόσο καλά μπορεί να δουλέψει όταν του δώσουμε λίγο χώρο να αναπνεύσει.
