“Όλα περιστρέφονται γύρω από την παραγωγή και την κατανάλωση. Η εμπορευματοποίηση του κόσμου είναι πλέον μία παγκόσμια πραγματικότητα. Και αυτό είναι αποτέλεσμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης των δύο τελευταίων αιώνων. Οι καταναλωτές συνωθούνται και χορεύουν στους ρυθμούς της καπιταλιστικής ‘’εντροπίας’’, γι΄αυτό και σήμερα μιλούμε για τις ‘’κοινωνίες της συνενοχής’’. Συνεπώς, κατά τη δική μου αναλυτική σκέψη, το καπιταλιστικό ‘’σωματίδιο’’ θα πρέπει να αναζητηθεί στις ίδιες τις ψυχογεγετικές ενορμήσεις του ανθρώπινου είδους”. Αυτά επισημαίνει σήμερα σε συνέντευξη που παραχωρεί ο Δημήτρης Τσαρδάκης, διδάκτωρ φιλοσοφίας του πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης και ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου Πατρών.
-Μπορούμε να πούμε, κύριε Τσαρδάκη, πως ο καπιταλισμός εφευρίσκει συνέχεια νέους μηχανισμούς ικανοποίησης των αναγκών του ανθρώπου ;
«Αναμφίβολα, ο καπιταλισμός, ως οικονομικό σύστημα διαχείρισης των ανθρώπινων υποθέσεων, διαθέτει ή εφευρίσκει νέους ψυχολογικούς μηχανισμούς, οι οποίοι τροποποιούν και διευρύνουν, συνεχώς, το σύστημα αναγκών του ανθρώπου. Με την έννοια αυτή, το σύστημα αναγκών της καταναλωτικής κοινωνίας, αποτελεί το ‘’πεδίο εγκλεισμού’’ του ανθρώπου, σε ένα μοντέλο κοινωνικο-οικονομικό, το οποίο χαρακτηρίζεται από έναν κατ΄εξοχήν ιδιοκτησιακό-ναρκισσιστικό πολιτισμό. Με άλλα λόγια, ο καπιταλισμός, ως παραγωγική μηχανή υλικών και συμβολικών αγαθών και προϊόντων του πολιτισμού, έχει αυτονομηθεί από την συνείδηση του υποκειμένου, έτσι ώστε να χειραγωγεί το ίδιο το σύστημα αναγκών. Φαύλος κύκλος δηλαδή. Από το συγκεκριμένο ‘’πεδίο εγκλεισμού’’ δεν υπάρχει τρόπος διαφυγής, διότι το ίδιο το σύστημα δημιουργεί συνεχώς νέες ανάγκες ή ψευδο-ανάγκες, οι οποίες, σε τελική ανάλυση, σπρώχνουν το υποκείμενο στην κατανάλωση, άρα στην αλλοτρίωση μέσω του εμπορεύματος.»
-Πώς συμβαίνει αυτό;
«Αυτό συμβαίνει διότι σήμερα δεν υπάρχει τομέας της ιδιωτικής και της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου που να μην τον έχει αγκαλιάσει ο καπιταλισμός. Όλα περιστρέφονται γύρω από την παραγωγή και την κατανάλωση. Η εμπορευματοποίηση του κόσμου είναι πλέον μία παγκόσμια πραγματικότητα. Και αυτό είναι αποτέλεσμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης των δύο τελευταίων αιώνων. Οι καταναλωτές συνωθούνται και χορεύουν στους ρυθμούς της καπιταλιστικής ‘’εντροπίας’’, γι΄αυτό και σήμερα μιλούμε για τις ‘’κοινωνίες της συνενοχής’’. Συνεπώς, κατά τη δική μου αναλυτική σκέψη, το καπιταλιστικό ‘’σωματίδιο’’ θα πρέπει να αναζητηθεί στις ίδιες τις ψυχογεγετικές ενορμήσεις του ανθρώπινου είδους».
-Κύριε καθηγητά, μπορούμε να προβλέψουμε πώς θα είναι ο κόσμος σε τριάντα ή σε πενήντα χρόνια;
« Όχι βέβαια. Η ιστορία δεν κινείται με ένα τηλεχειριστήριο , ούτε περιέχει τους σκοπούς του ανθρώπου. Ο κόσμος είναι ανοιχτός στο ανάπτυγμά του και στην απροσδιοριστία του. Πάντως, ένα είναι βέβαιο ότι ο ανθρώπινος κόσμος ήταν και θα παραμείνει επιθετικός και βίαιος. Όλος ο ανθρώπινος πολιτισμός χτίστηκε μέσα από την βία και την καταπίεση των ανθρώπων. Ας θυμηθύμε, στη συνάφεια αυτή, την εργασία του Σίγκμουντ Φρόυντ ‘’Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας’’. Η Αρχή του Έρωτα και η Αρχή του θανάτου (δηλαδή της καταστροφικότητας), αποτελούν τις δύο μεγάλες ψυχογενετικές δυνάμεις, που καθορίζουν την συμπεριφορά των ανθρώπων και κατευθύνουν τις δημόσιες επενδύσεις.»
-Ποια είναι η δική σας προσέγγιση ή ανάλυση στο φαινόμενο του καπιταλισμού;
«Η δική μου μεθοδολογική προσέγγιση είναι η σχιζο-αναλυτική προσέγγιση. Στην εργασία μου ‘’Οι επτά ψυχές του καπιταλισμού’’ ερευνώεκείνους τους ενδιάθετους ψυχογενετικούς μηχανισμούς (ιδιοτέλεια, φιλαυτία, εγωϊσμός,επιθετικότητα, απληστία), που καναλιζάρουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και κατευθύνουν τις δημόσιες επενδύσεις. Σύμφωνα με ανθρωπολογικές έρευνες, από την εποχή του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη και μέχρι σήμερα,η γενετική κατάσταση του ανθρώπινου είδους δεν άλλαξε σχεδόν καθόλου. Ο μοντέρνος και πολιτισμένος άνθρωπος ψυχογενετικά δεν διαφέρει καθόλου από τον κυνηγό-τροφοσυλλέκτη. Απλώς, ο πολιτισμός έχει επικαλύψει τα βάρβαρα ένστικτα του κυνηγού και τα έχει αντικαταστήσει με τα ‘’τεχνητά ένστικτα’’, που είναι οι κοινωνικοί θεσμοί και το νομικό σύστημα επιτήρησης της συμπεριφοράς. Κατά τα άλλα η βαρβαρότητα είναι εδώ, όπως έδειξε ο προηγούμενος αιώνας με τους δύο παγκόσμιους πολέμους, με τις ασύλληπτες καταστροφές και τα εκατομμύρια θύματα. Χρειαζόμαστε, ας το πούμε έτσι, ‘’ψυχογενετικούς εκσκαφείς’’, προκειμένου να ερευνήσουμε τον βαθύτερο πυρήνα του ανθρώπινου ψυχισμού, προκειμένου να διεισδύσουμε στα ενδότερα δωμάτια της δομής του ανθρώπινου εγκεφάλου, όπου εκεί κρύβονται όλα τα μυστικά της ζωής.»
-Και με τη χώρα μας την Ελλάδα τί γίνεται, πού βαδίζουμε;
« Η Ελλάδα είναι μία μικρή χώρα μερικών εκατομμυρίων ανθρώπων και έχει να ανταγωνιστεί τα μεγάλα κράτη που συγκροτούν και τις μεγάλες οικονομίες του κόσμου. Επιπλέον, η Ελλάδα έχει πρόβλημα υπογεννητικότητας και διαρροής ανθρώπινου κεφαλαίου στο εξωτερικό. Η όλη οικονομική δομή της χώρας είναι αντιπαραγωγική. Το κράτος δεν διαθέτει ιδίους πόρους για να εξαφαλίσει θέσεις εργασίας και συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης για τους πολίτες. Με την έννοια αυτή, τα πράγματα στην Ελλάδα δεν είναι καθόλου αισιόδοξα. Επιπλέον, το ρευστό πολιτικό μας σύστημα δεν εγγυάται τις συνθήκες εκείνες σταθερότητας, που θα βοηθούσαν τις επενδύσεις και την ανάπτυξη. Η Ελλάδα, ανεξάρτητα αν τυπικά βγήκε από τα μνημόνια, εξακολουθεί να ζει με δανεικά και οι τράπεζες κινδυνεύουν με νέα ανακεφαλαιοποίηση και δεν έχουν την ιακανότητα να χρηματοδοτήσουν τις επενδύσεις. Ίσως χρειαζόμαστε ένα άλλο μοντέλο διακυβέρνησης της χώρας, κατά τη γνώμη μου πιο φιλελεύθερο, που θα ευνοεί τις επενδύσεις και την ανάπτυξη, για να μπορέσουμε να κρατήσουμε τους νέους ανθρώπους στη χώρα μας. Μία κοινωνία γερόντων και συνταξιούχων, όπως είναι η ελληνική, δυστυχώς δεν οδηγεί πουθενά.»
ΑΑΖ
