Συνέντευξη με τον Σπύρο Ευαγγέλου, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

 Επιμέλεια: Βασιλική Β. Παππά.

Vas_nikpap@yahoo.gr

O Σπύρος Ευαγγέλου σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και συνέχισε τις σπουδές του σε διδακτορικό επίπεδο στην Οξφόρδη. Εργάστηκε στο Imperial College του Λονδίνου, στην Οξφόρδη, στο Laue-Langevin, στη Γκρενόμπλ, στο ΙΤΕ (Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας), στο Ηράκλειο, ενώ και επισκέπτης καθηγητής στο Lancaster, στη Ρώμη και στο Στρασβούργο.

Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα κινούνται στο χώρο της θεωρητικής φυσικής, στις νανοεπιστήμες για την κβαντική διάδοση ηλεκτρονικών κυμάτων σε νανοδομές, το κβαντικό χάος, την κβαντική πληροφορία και τους τοπολογικούς μονωτές. Έχει δημοσιεύσει 86 ερευνητικές εργασίες και αρκετά επιστημονικά βιβλία, είναι κριτής σε πολλά επιστημονικά περιοδικά, και συμμετέχει στην κρίση για το βραβείο νόμπελ Φυσικής. Συμμετείχε στο Ευρωπαϊκό δίκτυο έρευνας “Fundamentals of Nanoelectronics.”

Διδάσκει στατιστική φυσική, κβαντική φυσική, κβαντική πληροφορία, πολύπλοκα συστήματα, θεωρία πολλών σωμάτων και μαθηματικές μεθόδους φυσικής.

Που γεννηθήκατε;

Σ’ ένα πολύ γραφικό χωριό στην Ήπειρο. Στο χωριό Καλέντζι κοντά σ’ ένα ποτάμι που το χειμώνα θόλωνε και φούσκωνε. Ο πατέρας μου ήταν δάσκαλος, το ίδιο και ο πατέρας της μητέρας μου. Ο παππούς μου πιστός στο ρεύμα της εποχής έκοψε το σχολείο στη μητέρα μου στέλνοντας την σε οικοκυρική σχολή για να μάθει να φροντίζει την οικογένεια. Η μητέρα μου ήταν ευφυής κι ας μη σπούδασε.

Κληρονομείται η ευφυΐα ή μπορούμε να τη διαμορφώσουμε στο περιβάλλον που ζούμε, χάρις στους γονείς, τους δασκάλους μας, κλπ;

Οι περισσότεροι πιστεύουν κληρονομούμε περίπου το μισό από τα γονίδια των γονέων μας και το άλλο μισό το διαμορφώνει το περιβάλλον. Τα ποσοστά μπορεί να διαφέρουν, μπορεί να είναι και 30-70, δηλαδή 30% «γεννιόμαστε» και 70% «γινόμαστε.» Μην τρομάζετε, ο εγκέφαλός που κληρονομούμε είναι υπεραρκετός για να μάθουμε ό,τι διδασκόμαστε ακόμη και στα Πανεπιστήμια.  Με λίγα λόγια, κληρονομούμε τη δυνατότητα μάθησης και μαθαίνουμε χάρις στο περιβάλλον.evagelou2

Τι είναι για σας η ευφυΐα;

Είναι η λογική, η μνήμη, η ικανότητα στην ταχύτητα συνδυασμών, του λόγου και πράξης και η φαντασία. Δυστυχώς γύρω μου βλέπω πολλούς ευφυείς ανθρώπους που δεν έχουν κάνει τις κατάλληλες σπουδές.

Ποιες επιλογές καθόρισαν τη ζωή σας;

Είχα τη δυνατότητα να σπουδάσω και επέλεξα τη Φυσική γιατί ήθελα να είμαι απ’ αυτούς που γνωρίζουν πως δουλεύει η φύση. Έκανα έρευνα στη Στατιστική Φυσική, στη Θεωρία του Χάους και στη Θεωρία των Κβάντα και πιστεύω προχώρησα κάποια πράγματα. Στη χώρα μας, δυστυχώς, δεν μας ενδιαφέρει το καινούργιο, έρευνες κάνει μόνο η τηλεόραση και σπουδάζουμε αυτό που θέλουν άλλοι κι όχι εμείς. Είμαστε συνεχώς στραμμένοι στο παρελθόν και συχνά αναμασάμε αυτά που είπαν άλλοι. Εγώ πάντα έκανα αυτό που ήθελα και κοιτάζω πάντα μπροστά.

Τι κάνει κάποιους ανθρώπους να διακρίνονται σ’ αυτό με το οποίο ασχολούνται;

Συχνά στους επιτυχημένους ανθρώπους βλέπουμε μόνο τη διάκριση κι όχι τη σκληρή και επίπονη δουλειά που προηγήθηκε. Και πολλές φορές οι άνθρωποι μαθαίνουμε απ’ την αποτυχία. Αν τη νιώσουμε μέχρι το μεδούλι μας την ξεπερνάμε και γίνεται προϋπόθεση για την επιτυχία.

Στην πορεία χρησιμοποιήσατε τα πλεονεκτήματά σας ή διορθώσατε τα μειονεκτήματά σας;

Εκμεταλλεύτηκα τα πλεονεκτήματά μου και κυριάρχησα, πιστεύω, στα μειονεκτήματά μου. Έχω φιλοδοξίες και εργάζομαι σκληρά κοιτάζοντας πάντα μπροστά.

Ο ερευνητής είναι καλλιτέχνης;

Άλλο το ένα και άλλο το άλλο. Νομίζω ο ερευνητής είναι δύσκολο να γίνει καλλιτέχνης γιατί στην έρευνα ακολουθεί μια αυστηρή μέθοδο που τον μαθαίνει στην πειθαρχία. Ο καλλιτέχνης, αντίθετα, δεν χρειάζεται να μάθει όλα όσα μαθαίνει ο ερευνητής. Και είναι αργά για να τα μάθει. Εγώ συνδύασα τα δύο, μπορώ να πω ήμουν αρκετά καλός στη φυσική και πιστεύω γι’ αυτό προσπάθησα να γίνω καλός καλλιτέχνης. Αρχικά το έκανα για χαλάρωση, στη λογοτεχνία μεταπήδησα την τελευταία επταετία. Κατέβαλα διπλό κόπο πάντως.

Ποια λογοτεχνικά βιβλία έχετε γράψει;

Έγραψα τα βιβλία,  (1) Τάξη στο χάος, ιστορίες, (2) Quanta, το άλλο μισό, μυθιστόρημα για μια παράξενη ερωτική δράση από απόσταση στον μικρόκοσμο ενός επιστήμονα, (3) Η εξαφάνιση του καθηγητή, μυθιστόρημα που ο ήρωας εξαφανίζεται και τον ψάχνει η κόρη του. Στο μυθιστόρημα που γράφω τώρα ο ήρωας οραματίζεται το μέλλον του μέσα από την αγάπη.

Για πια θέματα γράψατε;

Για πράγματα που ίσως διαφεύγουν της προσοχής μας, κυρίως για την έλλειψη αγάπης και για την ματαίωση των ονείρων. Στα βιβλία μου η λύση βρίσκεται στο μέλλον.

Χρειάζεται ιδιαίτερο ταλέντο για να γίνει κάποιος καλός επιστήμονας-ερευνητής ή καλός καλλιτέχνης;

Έχω πειστεί ότι δεν χρειάζεται να είσαι τίποτα το ιδιαίτερο αρκεί να προσπαθήσει για να ξεπεράσεις και τον εαυτό σου. Για να γίνεις καλλιτέχνης χρειάζεσαι ιδιαίτερες ικανότητες που μαθαίνονται λιγότερο και πλούσιο εσωτερικό κόσμο. Φαντασία χρειάζεσαι. Κι αυτό που λένε ταλέντο που πολλοί το θεωρούν θεϊκή επιβράβευση.

Είστε ανταγωνιστικός;

Έπαιζα πολλά χρόνια ποδόσφαιρο αλλά όσο περνάει ο καιρός γίνομαι όλο και λιγότερο ανταγωνιστικός, συνειδητοποιώ ότι για να αποκαλυφθεί η δική μου αλήθεια πρέπει να πατήσει πάνω στην αλήθεια του άλλου. Ο Νεύτων είχε πει, Όταν έκανα τον απειροστικό λογισμό στεκόμουν στους ώμους γιγάντων.

Ελευθερία ή ισότητα; 

Και οι δύο είναι σημαντικές αξίες με μεγάλο ειδικό βάρος. Η ελευθερία πιστεύω είναι προτιμότερη. Η ισότητα μας παίρνει πολύ χρόνο σε επίπεδο ιδεών και η εφαρμογή της την κάνει τεχνητή και ουτοπική. Δεν ζούμε και τόσο πολύ για να ασχολούμαστε μόνο με ουτοπικές ιδέες. Θέλω να κάνω αυτά που θέλω να κάνω, έλεγε ο μεγάλος ζωγράφος Francis Bacon, κι επειδή είμαι πολύ απασχολημένος για να κάνω αυτά που θέλω να κάνω δεν γίνεται ταυτόχρονα να είμαι και ρομαντικός. Αν πάω σε μια διαδήλωση μετά θα βγω έξω και θα χάσω τη μέρα μου. Το έχει πει ο Βούδας, Δεν έχω χρόνο για ν’ ασχοληθώ με τα προβλήματα όλου του κόσμου. Συμπάσχω βέβαια.

Τι χάνει όποιος δεν έχει κάνει έρευνα;

Δεν εξασκεί την περιέργειά του. Χάρις στην έρευνα έχει αλλάξει σε πολλά η οπτική μου. Στον τομέα των νανοεπιστημών με τον οποίον ασχολήθηκα η έρευνα προχωράει με αργό ρυθμό για να μας προσφέρει καλύτερες συσκευές. Στην επιστημονική έρευνα οφείλονται και οι επινοήσεις κυρίως για να περνάμε την ώρα μας, όπως το ιντερνέτ και τα κοινωνικά δίκτυα.

Η έμπνευση είναι χαρακτηριστικό της ιδιοφυΐας;

Μάλλον. Στην επιστημονική έρευνα θέλεις τεχνική υποστήριξη, όπως λέω παραπάνω στέκεσαι αναγκαστικά στους ώμους άλλων. Αρκεί να μη μείνεις για πάντα εκεί αλλά να βάλεις κι εσύ το λιθαράκι σου. Στην τέχνη, αντίθετα, από ένα σημείο και πέρα τα κάνεις όλα μόνος σου. Στη λογοτεχνία δεν έχω ανάγκη κανέναν!

Παίζει ο Θεός ζάρια;

Αν υπάρχει Θεός και βρεθεί στο κατάλληλο μέρος παίζει!  Το ρητό αποδίδεται στον Αϊνστάιν που δεν δεχόταν το τυχαίο και έβλεπε αδύνατον τα ζάρια και τα τυχερά παιγνίδι στον κόσμο μας. Το τυχαίο όμως το βλέπουμε κάθε μέρα. Είναι η άγνοιά μας! Δεν είμαστε άπειρα ικανοί εγκέφαλοι για να ξέρουμε τα πάντα και θεωρούμε πως όσα μας συμβαίνουν και δεν τα περιμέναμε είναι αποτέλεσμα τύχης. Το πεπρωμένο, επίσης, είναι η άγνοιά μας καταγραμμένη κάπου. Κάποιος γνωρίζει την άγνοιά μας. Ο Θεός; Τα τρία βασικά παραδείγματα του τυχαίου που βρήκα και διδάσκω στη Φυσική είναι τα εξής: Το πρώτο στη Στατιστική Φυσική οφείλεται στον μεγάλο αριθμό, πχ των μορίων σ’ ένα αέριο, αριθμούς με πάνω από είκοσι ψηφία μήκος! Το δεύτερο στη Φυσική του Χάους το τυχαίο οφείλεται σε λίγους ασυνήθιστους παράγοντες που επηρεάζουν την ακρίβεια στις αρχικές συνθήκες, πχ πεταλούδες που πετάνε εδώ κι εκεί και τα αρχικά λάθη διογκώνονται στην ατμόσφαιρα και δημιουργούν τον τυχαίο καιρό. Το τρίτο παράδειγμα στη Φυσική των μορίων και ατόμων του μικρόκοσμου το τυχαίο οφείλεται σε αποστάσεις δισεκατομμυριοστών του μέτρου μικρές που δεν μπορούμε να επέμβουμε λόγω του όγκου μας. Στον μικρόκοσμο η άγνοιά μας είναι προφανής και στην Φυσική των Κβάντα όλα περιγράφονται με ζάρια.evagelou3

Υπάρχουν πρόσωπα στην έρευνα που πιστεύετε ότι αν δεν είχαν υπάρξει ίσως να μην ήταν αυτή που είναι;

Ναι, βέβαια. Οι ανακαλύψεις δεν γίνονται από μόνες τους όπως πιστεύουν οι ρομαντικοί, οι ανακαλύψεις οφείλονται σε σπουδαίους ανθρώπους. Έχω συναντήσει μερικούς τέτοιους ανθρώπους και πιστεύω κάτι έχω πάρει απ’ αυτούς.

Δεχθήκατε επιρροές;

Οι επιρροές μου έδωσαν τις συντεταγμένες στις οποίες κινήθηκα. Ακολούθησα το δρόμο που είχα χαράξει και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μεγάλο ρόλο στην πορεία μας παίζει και η τύχη.  Όπως είπα παραπάνω είναι αδύνατον να τα γνωρίζουμε όλα.

Τι χάσατε από τον έξω κόσμο αφοσιωμένος πολλά χρόνια στην επιστημονική έρευνα;

Ξέρω ότι έχασα πολλές χαρές της ζωής αλλά δεν νιώθω καθόλου άσχημα γιατί έζησα άλλου είδους συνταρακτικές στιγμές. Τα τελευταία χρόνια η λογοτεχνία αντιστάθμισε  την απώλεια της πραγματικής ζωής. Γράφω για τη ζωή που δεν έζησα σε όλο της το μεγαλείο. Τι είδα, τι άκουσα, τι θα ήθελα και δεν έγινε, …

Όσο περισσότερο κατανοούμε την ανθρώπινη φύση τόσο μεγαλώνει το μυστήριο του τι είναι ο άνθρωπος. Πώς το εξηγείτε αυτό;

Η γνώση  που αποκτούμε λύνει το μυστήριο του ανθρώπου όμως μέχρις ενός ορίου. Στη λεγόμενη αρχή της αβεβαιότητας της κβαντικής λέμε όσο βελτιώνεις τη γνώση σου για μία παράμετρο τόσο μεγαλώνεις την άγνοιά σου για μια άλλη. Η επιστημονική έρευνα είναι σχεδόν αποκλειστικά εκμάθηση μιας τεχνικής και γι’ αυτό είναι δύσκολη. Απαντάει μόνο στο “πως;” και όχι στο “γιατί;” Γι’ αυτό δεν πιστεύω στην εκλαϊκευμένη επιστήμη, ούτε ένας δεν θέλει να μάθει πως να κάνει μαθηματικές πράξεις, αυτό που γνωρίζω εγώ. Θέλουμε απαντήσεις στα βασικά ερωτήματα της ζωής, πχ γιατί υπάρχουμε; Η τέχνη δεν νιώθει υποχρεωμένη ν’ απαντήσει σ’ αυτά τα ερωτήματα, απλώς τα θέτει με τον δικό της προκλητικό τρόπο. Όμως χάρις στην τέχνη βλέπουμε “τι παίζει;” στη ζωή μας. Η τέχνη προϋποθέτει εκατομμύρια χρόνια διαμόρφωσης του εγκεφάλου μας και για την επιστήμη αρκούν μόνο μερικές δεκαετίες εκπαίδευσης στα σχολεία. Με τη λογοτεχνία είχα μια ευκαιρία ν’ αφήσω ελεύθερη τη φαντασία μου. Ξεπέρασα την κρύα γλώσσα της επιστημονικής έρευνας και πιστεύω μίλησα τη γλώσσα του κόσμου.

Τι θα πει για σας η λέξη φαντασία;

Φαντασία θα πει να οραματίζεσαι αυτό που δεν υπάρχει χωρίς τα εμπόδια που σου βάζει ο χώρος και ο χρόνος που βρίσκεσαι. Η φαντασία είναι δημιουργική συνιστώσα στην εξερεύνηση του κόσμου μας και κάθε ανακάλυψη πρώτα την φαντάζεται ο νους του ερευνητή. Η τέχνη βασίζεται αποκλειστικά στη φαντασία του καλλιτέχνη. Ανέπτυξα τη φαντασία μου και πιστεύω είναι πηγή έρευνας και καινοτομίας.

Σε ποιες πόλεις της Ευρώπης έχετε ζήσει;

Έζησα τέσσερα χρόνια στην Οξφόρδη, ένα χρόνο στο Λονδίνο, τρεις μήνες στη Γκρενόμπλ, τρεις μήνες στο Μιλάνο, μισό χρόνο στη Δρέσδη, τρεις μήνες στο Μπραουνσβάιγκ, 3-4 χρόνια στο Λάνκαστερ, μισό χρόνο στη Ρώμη, ένα χρόνο στο Στρασβούργο, μερικούς μήνες στη Λευκωσία και κάμποσα χρόνια στο Ηράκλειο. Τώρα είμαι πάλι στα Γιάννινα κοντά στο χωριό που γεννήθηκα. Φτου κι απ’ την αρχή.

Έχετε κάτι τελευταίο να πείτε;

Οι άνθρωποι είμαστε πολύπλοκα συστήματα και αποτελούμαστε από έναν τριανταψήφιο αριθμό μόρια, πχ οι αριθμοί τηλεφώνου είναι επταψήφιοι και υπάρχουν εκατομμύρια τηλέφωνα. Όμως είμαστε κάτι πολύ περισσότερο από ένα απλό άθροισμα τεράστιου αριθμού μορίων. Κρύβουμε μέσα μας κάτι επιπλέον, κάτι πάρα μα πάρα πολύ σπουδαίο που θέλουμε να το αναδείξουμε φέρνοντάς το στην επιφάνεια. Αυτό δίνει νόημα στη ζωή του καθενός από μας.

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ