Τον Απρίλιο του 2016 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ψυχογιός το νέο μυθιστόρημα του Γιάννη Καλπούζου, με τίτλο: «σέρρα» και υπότιτλο: «Η ψυχή του Πόντου». Τον Γιάννη Καλπούζο συνδέει με τον Πόντο η απώτατη καταγωγή του. Ο Γιάννης Καλπούζος κατάγεται από το χωριό Μελάτες της Άρτας, ενώ, ως εσωτερικός μετανάστης, ζει μόνιμα στην Αθήνα από το 1983. Σήμερα μιλάει στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΝΩΜΗ.
Συνέντευξη στη Γεωργία Κωστακοπούλου.
Ο τίτλος παραπέμπει σ’ έναν πολεμικό χορό των Ποντίων που έλκει την καταγωγή του από τον πυρρίχιο των αρχαίων Ελλήνων. Αλήθεια πως προέκυψε ο Ελληνισμός του Πόντου ως μυθιστορηματικό υλικό; Τι είναι εκείνο που σας επηρέασε;
Αφετηρία υπήρξε το ενδιαφέρον μου για τον ελληνισμό στα απόμακρα γεωγραφικά του σημεία, το οποίο είχε εκδηλωθεί με τα προηγούμενα ιστορικά μυθιστορήματά μου· οθωμανοκρατούμενη Άρτα στο “Ιμαρέτ”, Κωνσταντινούπολη και άλλες περιοχές στο “Άγιοι και δαίμονες” (1808-1831), Κύπρος Ενετοκρατία, Οθωμανοκρατία και τα πρώιμα χρόνια της Αγγλοκρατίας στο “Ουρανόπετρα”. Επίσης, η επιθυμία μου να μιλήσω μέσα από το χθες για το σήμερα, καθώς είμαι πεπεισμένος ότι εμπεριέχεται στις ζωές των ανθρώπων του παρελθόντος. Αρκεί να μπει κανείς βαθιά στη ψυχή και στον λογισμό τους και να μην ανιχνεύει μονάχα τη σκόνη της Ιστορίας. Αυτό, δηλαδή, που επιτυγχάνει το καλό ιστορικό μυθιστόρημα, ζωντανεύοντας παλαιότερες εποχές. Με έλκυσε και η αγριότητα – είτε αφορά σε μεμονωμένα άτομα, είτε σε ομάδες, είτε στην οργανωμένη βία του κράτους-, η δύναμη των Ποντίων να σηκώνουν ξανά και ξανά το κεφάλι ύστερα από τους αλλεπάλληλους κατατρεγμούς και το γεγονός ότι όσα συνέβησαν μου παρείχαν την ευκαιρία να μιλήσω για τις διαδρομές που μπορούν να οδηγήσουν τον άνθρωπο στις καλύτερες και στις χειρότερες στιγμές του και συγχρόνως να βυθιστώ στην ψυχογραφία και να στοχαστώ πάνω σ’ αυτή. Όσο για το φυτίλι που άναψε την πρώτη φλόγα ήταν οι μαρτυρίες που κατέγραψα στο χωριό Βίγλα της Άρτας, όπου κατέληξαν το 1959 πρόσφυγες Πόντιοι ερχόμενοι από τη Σοβιετική Ένωση.
Πριν τη συγγραφή που εστιάστηκε η έρευνα; Τι ήταν αυτό που σας προξένησε μεγαλύτερη έκπληξη από όσα μελετήσατε;
Ξεκίνησα, όπως προανέφερα, το 2012 και συνέχισα να συγκεντρώνω σποραδικά προσωπικές μαρτυρίες. Από το 2014 άρχισα επισταμένη έρευνα μέσω μιας τεράστιας βιβλιογραφίας, για τη μελέτη της οποίας, μαζί με τη συγγραφή, χρειάστηκα δύο χρόνια. Ανέτρεξα σε ό,τι μπορούσε να μου δώσει στοιχεία για την εποχή που εξελίσσεται το μυθιστόρημα, αλλά και για παλαιότερα χρόνια προκειμένου να κατανοήσω τον ελληνισμό του Πόντου και το πολυφυλετικό περιβάλλον της εκάστοτε περιοχής όπου κινούνται οι ήρωές μου. Ιστορικά βιβλία, περιηγητών, εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία αρχιτεκτονικής, λαογραφίας, ιατρικής, γεωγραφίας, πολιτικά, ενδυμασιών, τραγούδια, φωτογραφίες, ο κατάλογος είναι πολύ μακρύς. Είναι πάμπολλα όσα με συγκλόνισαν. Η αγριότητα, όταν οι τσέτες έπιαναν από τα πόδια μικρά παιδιά και κατόπιν τσάκιζαν τα κεφάλια τους στα βράχια ήταν η πλέον οδυνηρή στιγμή κατά την περίοδο της έρευνάς μου. Όμως με εντυπωσίασαν και οι αγαθές ψυχές, μουσουλμάνοι και χριστιανοί, που κατάφερναν να εξοστρακίσουν τη μισαλλοδοξία και να ορθώσουν απέναντί της ως αντίπαλο δέος την ανθρωπιά.
Ποιες ήταν οι δυσκολίες που ενδεχομένως αντιμετωπίσατε;
Ως συγγραφέας υποδύομαι ρόλους και προσπαθώ να εισέλθω στα ενδότερα κάθε ήρωα, καλού, κακού, μισητού, κτήνους και ούτω καθεξής. Να γίνομαι εγώ ο προδότης, ο βίαιος, ο ηθικός, εκείνος που διχάζεται ανάμεσα στα θέλω και στα πρέπει, να υπηρετώ κάθε φορά τον όποιον χαρακτήρα. Διαδικασία άκρως βασανιστική. Δένομαι με τους ήρωες, αγαπώ ή αποδέχομαι τα κουσούρια τους, ερευνώ ποια θα ήταν πράγματι η εκάστοτε αντίδρασή τους και οι επιλογές τους. Μια άλλη δυσκολία είναι η αφομοίωση των στοιχείων που συγκεντρώνω, ώστε κατά τη γραφή να εντάσσονται λειτουργικά στη μυθοπλασία και εν είδει βιωματικής εναπόθεσης, σαν να τα έχω ζήσει ο ίδιος. Συνάμα να διατηρώ την ατμόσφαιρα του κειμένου, πασχίζοντας να αποκοπώ από όσα με επηρεάζουν και συμβαίνουν καθημερινά γύρω μου. Ειδικότερα για το “σέρρα” έπρεπε να αντιμετωπίσω την έκταση που θα καταλάμβαναν στο κείμενο τα έντονα γεγονότα, καθώς ήταν πιθανό να δυναμιτίσουν ολόκληρο το μυθιστόρημα. Σε κάθε περίπτωση ο πόλεμος για τη συγγραφή του “σέρρα” είχε πάμπολλες μάχες.
“Η ρίζα του Κακού βυθίζεται και εξαπλώνεται προς πάσα κατεύθυνση και δεν λείπει από καμία φυλή”, δηλώσατε σε μια συνέντευξη σας. Μπορείτε να γίνετε περισσότερο αναλυτικός;
Πουθενά δε φυτρώνουν μονάχα λουλούδια. Η αγριότητα, το τυφλό μίσος, η μοχθηρία, η προδοσία, η απληστία, ο φανατισμός, η αλαζονεία, το αγρίμι που κρύβει μέσα του ο άνθρωπος, το κακό σε κάθε έκφανσή του δεν είναι γνώρισμα μόνο μιας φυλής ή ενός λαού. Υπάρχει παντού. Όπως αναφέρεται και στο “σέρρα”: Μέσα μας κοιμούνται άγρια θηρία κι ίσως βοηθήσουν οι συνθήκες και το ήμερο της ψυχής να μην ξυπνήσουν ποτέ. Ίσως. Αυτό διερευνάται, μεταξύ άλλων, και στις σελίδες του βιβλίου. Πώς αναφύεται το κακό, τι το θεριεύει και πώς μπορεί να περιοριστεί. Η πρόταση είναι μόνο μία: η εσωτερική καλλιέργεια σε όσο γίνεται περισσότερες. Η καλλιέργεια της ψυχής και του πνεύματος, πέρα από τις γνώσεις που αποσκοπούν στην επαγγελματική αποκατάσταση.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου σας φαίνεται πως τότε συντελέστηκε γενοκτονία. Μπορούμε να μιλάμε για παραχαραγμένη ιστορία;
Και ναι και όχι, εξαρτάται σε ποιον στοχεύει η ερώτηση. Η Τουρκία ως χώρα έχει παραχαράξει την Ιστορία. Όμως αρκετοί Τούρκοι ιστορικοί παραδέχονται τη γενοκτονία των Ποντίων στα συγγράμματά τους. Επίσης την έχουν αναγνωρίσει η Ελλάδα, η Κύπρος, η Σουηδία, η Αρμενία, η Ολλανδία, η βουλή της Νότιας Αυστραλίας, αρκετές Πολιτείες των Η.Π.Α., η Διεθνής Ένωση Ακαδημαϊκών για τη μελέτη των Γενοκτονιών και η Γερουσία της Νέας Νότιας Ουαλίας. Θεωρώ ότι για την παγκόσμια αναγνώριση δεν ευθύνονται κατ’ ανάγκη οι ξένοι, αλλά ο τρόπος που έχουμε εργαστεί ως χώρα και ιδιωτικοί φορείς. Εκείνο που θα ωφελούσε θα ήταν να ακολουθήσουμε το παράδειγμα των Εβραίων. Επιχορηγήσεις σε μελετητές, φοιτητές και υποψήφιους διδάκτορες για τη συγκέντρωση στοιχείων, καθώς και η διοργάνωση διεθνών επιστημονικών συνεδρίων και η δημιουργία πανεπιστημιακών εδρών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με αντικείμενο τη γενοκτονία των Ποντίων. Επίσης η συνεργασία με τους Αρμενίους και τους Ασσύριους. Πάντως να ξεκαθαρίσω ότι εάν στόχος μας μέσω της αναγνώρισης είναι να υψώσουμε το μίσος απέναντι στον τουρκικό λαό, τότε τραβάμε σε λάθος πορεία. Απεναντίας πρέπει να προσεγγίσουμε και να έχουμε σύμμαχο στην προσπάθειά μας το δημοκρατικό κίνημα στην Τουρκία.
Μπορείτε να μας πείτε γιατί επιλέξατε τον τίτλο “Σέρρα – Η ψυχή του Πόντου”;
Ο τίτλος προέρχεται από τον συγκλονιστικό ποντιακό χορό Σέρρα, ο χορός της φωτιάς, ο αρχαιοελληνικός Πυρρίχιος. Όταν ο χορευτής χορεύει τη Σέρρα περνά από μέσα του όλη η ζωή του, οι επιθυμίες και τα όνειρά του, βρίσκεται σε μέθεξη, ενώ οι κινήσεις του παραπέμπουν σε πολεμικά τεχνάσματα· ελιγμό, οπισθοχώρηση, επίθεση, άμυνα και ούτω καθεξής. Όλα όσα περιέχονται στο μυθιστόρημα, είναι σαν να αποτελούν κινήσεις και φλόγες αυτού του χορού.
