OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Ο  δημιουργός του Μουσείου Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας κ. Κωνσταντίνος Κοτσανάς, σπούδασε στο Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών. Έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη του Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού και ιδιαίτερα στο πεδίο της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας.

-Ποιοι ήταν οι λόγοι που ασχοληθήκατε με την αρχαία ελληνική τεχνολογία; 

«Νομίζω ότι όλοι μας σε κάποια στιγμή της νεότητάς μας γοητευτήκαμε από κάποιες διαχρονικές αξίες και βασανίσαμε τον εαυτό μας με πολλά ερωτήματα. Προσωπικά με γοήτευε ο χρόνος και οι απαρχές της ανθρώπινης ιστορίας. Σε αυτό το πλαίσιο η μελέτη του αρχαιοελληνικού πολιτισμού ήταν καθοριστική. Αυτός ο περίεργος κόσμος που είχε σαν ιδανικά στην «αισθητική ηθική» του τον «καλό καγαθό πολίτη» που απλά και μόνο «για το δέον απείχε των αμαρτημάτων», με επηρέασε βαθύτατα. Ένας κόσμος που με τον πλουραλισμό των ιδεών που τον διέκρινε είχε μιλήσει για τα πάντα: την αφθαρσία της ύλης, την εξέλιξη των ειδών, το ηλιοκεντρικό σύστημα, το δικαίωμα της ελευθερίας των δούλων, την αγάπη για τον πλησίον κ.ά. Το 1982 στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών όπου φοιτούσα μια τυχαία εξωδιδακτική συζήτηση σε … μια «βραδιά ποίησης» με τον αείμνηστο καθηγητή μου στο μάθημα των «Στοιχείων μηχανών» Ανδρέα Δημαρόγκωνα σχετικά με τους «απτόμενους κύκλους» του Αριστοτέλη (πρόκειται ουσιαστικά για την πρωιμότερη αναφορά οδοντωτών τροχών) ήταν το έναυσμα για ένα μακρύ, βαθύ ταξίδι στην αρχαία ελληνική τεχνολογία κυρίως μέσα από την αρχαία γραμματεία. Η επιστημονική ιδιότητα του Μηχανολόγου Μηχανικού  και Αεροναυπηγού, οι καλλιτεχνικές μου ανησυχίες και η φιλολογική μου αγάπη ήταν τα στοιχεία που έδωσαν τη δυνατότητα μιας διαθεματικής προσέγγισης αυτής της σχεδόν άγνωστης πτυχής του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Τα υπόλοιπα ήταν ζήτημα χρόνου: Μουσείο αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας στο Κατάκολο, Μουσείο Αρχιμήδη στην Αρχαία Ολυμπία και τώρα στην Αθήνα στο Κολωνάκι, Πινδάρου 6 και Ακαδημίας (www.kotsanas.com)».

– Πότε και που επινοήθηκαν οι  High Tech εφευρέσεις των αρχαίων Ελλήνων; 

«Στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. συντελείται μια επιστημονική και τεχνολογική επανάσταση, χωρίς προηγούμενο στον αρχαίο κόσμο. Το τεχνολογικό αυτό θαύμα εξαπλώνεται σε ολόκληρη σχεδόν τη λεκάνη της Μεσογείου, χάρις στον ελληνικό αποικισμό και την περίφημη εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η Αθήνα, οι Συρακούσες στη Σικελία, η Πέργαμος στη Μικρά Ασία, η Αντιόχεια, η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και η Ρόδος ήταν οι κυριότερες ελληνικές πόλεις που αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος στον χώρο της τεχνολογικής επανάστασης. Ειδικότερα, οι επιστημονικές γνώσεις και το φιλοπερίεργο πνεύμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του (μαθητών του Αριστοτέλη), καθώς και η πεποίθηση ότι η απόκτηση υψηλής τεχνολογίας αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα ενός κράτους τόσο σε περιόδους πολέμου όσο και σε καιρούς ειρήνης οδήγησαν πλήθος σπουδαίων επιστημόνων από ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο στις αυλές των Μακεδονικών βασιλείων. Η επαφή των Ελλήνων λογίων με τις επιστημονικές ανακαλύψεις των αρχαίων λαών της Ανατολής και η προσέγγιση με κριτικό, ορθολογιστικό πνεύμα των αρχείων αιώνων αυτών των λαών (Σουμέριοι, Χαλδαίοι, Χετταίοι, κ.ά.) δημιούργησαν έναν εκπληκτικό επιστημονικό οίστρο. Την εποχή των φωτισμένων Πτολεμαίων βασιλέων, η Αλεξάνδρεια αναδεικνύεται, με την ίδρυση του Μουσείου και της Βιβλιοθήκης του, σε κοιτίδα των επιστημών και γενέτειρα του τεχνολογικού θαύματος. Παράλληλα, η απουσία δουλοκτητικού συστήματος ωθεί την οικονομία στην αναζήτηση αυτοματοποιημένων μηχανών (υδροκίνητες, ανεμοκίνητες, ατμοκίνητες, κ.ά.) ενώ οι υψηλής στάθμης πολιτιστικές ανάγκες της κοινωνίας οδηγούν σε εξαιρετικά καινοτόμες εφευρέσεις (αυτόματα, κ.ά). Η ρομποτική και η υπολογιστική, η ατμοκίνηση και η αεριοπροώθηση, η αυτοκίνηση και η αυτόματη πλοήγηση, οι αυτοματισμοί και ο προγραμματισμός, η γεωδαισία και η χαρτογράφηση, η αξιοποίηση της υδραυλικής και της αιολικής ενέργειας, η εφαρμογή της ιμαντοκίνησης, της οδοντοκίνησης και της αλυσοκίνησης, καθώς και πολλές άλλες επιστήμες και τεχνικές επινοήθηκαν στην αρχαία Ελλάδα κατά την ελληνιστική περίοδο. Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι η πορεία του τεχνολογικού πολιτισμού μας δεν είναι μια αύξουσα καμπύλη εξέλιξης, όπως συνήθως γνωρίζουμε· αντίθετα, σημειώνεται ταχύτατη ανάπτυξη και κορύφωση κατά τον 3ο αι. π.Χ., υποχώρηση και απώλεια αυτής της τεχνολογίας στους επόμενους αιώνες και σταδιακή επανάκτησή της, φτάνοντας στον 13ο αι. μ.Χ. να ισοβαθμίζει την τεχνολογία αιχμής των αρχών του 2ου αι. π.Χ.

Αυτό που μας εκπλήσσει ακόμη περισσότερο είναι το γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν σχεδόν τις ίδιες ακριβώς ανάγκες με μας. Ήθελαν να δουν με αγωνία το επόμενο επεισόδιο (το μύθο του Ναυπλίου) του δημοφιλέστερου σήριαλ (τον Τρωικό πόλεμο) από την «τηλεόραση» της εποχής, δηλ, το στατόν θέατρο του Φίλωνος, ήθελαν να ακούσουν «κλασική» μουσική από το μοντέρνο «πιάνο» της εποχής, δηλ. την ύδραυλη, να διασκεδάσουν με τα κάθε είδους γκάτζετ της εποχής, να παρακολουθήσουν θέατρο με ιπτάμενους ηθοποιούς, περιστρεφόμενες σκηνές και σκηνογραφικά εφέ της τελευταίας τεχνολογίας, να παρακολουθήσουν αθλητικούς αγώνες με τεχνολογικές καινοτομίες όπως η ύσπληγα , δηλ. ένα μηχανισμό αποφυγής της πρόωρης εκκίνησης των αθλητών), να παίξουν με λειτουργικά ρομπότ και αυτοματισμούς, να χρησιμοποιούν θύρες με συναγερμό, αυτόματους πωλητές και πολλά άλλα».

– Γιατί αυτή η εξαιρετική τεχνολογία ανακόπηκε στους επόμενους αιώνες;  

«Η πλήρης ηθική και πολιτική παρακμή που επικρατεί στα ελληνιστικά βασίλεια (βασιλείς ανήλικοι υπό επιτήρηση ανάξιων συμβούλων ή γόνοι αιμομιξίας, κατά τα ανατολικά έθιμα), οι έριδες για τη διεκδίκηση του θρόνου, η δίωξη Ελλήνων επιστημόνων, η ρωμαϊκή κατάκτηση, η ισχυρή επαναφορά του δουλοκτητικού συστήματος, η καταστροφή του Μουσείου και της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας αλλά και άλλων ελληνικών βιβλιοθηκών, και ο θρησκευτικός φανατισμός είναι οι κυριότεροι λόγοι που οδήγησαν στην απώλεια αυτής της τόσο προηγμένης τεχνολογίας των αρχαίων Ελλήνων».

– Γιατί αυτή η σημαντικότατη πλευρά του ελληνικού πολιτισμού είναι άγνωστη; 

«Πιστεύω ότι είναι άγνωστη διότι στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην αρχαία γραμματεία, σε εξαιρετικά κείμενα σπουδαίων αρχαίων μηχανικών, για την αποκωδικοποίηση των οποίων χρειάζεται μια διεπιστημονική και όχι απλά μια φιλολογική προσέγγιση. Θα πρέπει ένας φιλόλογος να τα ερευνήσει και να τα μεταφράσει, ένας μηχανικός να μελετήσει και να σχεδιάσει, ένας τεχνίτης να τα ανακατασκευάσει με ακρίβεια και ένας καλλιτέχνης να τα διακοσμήσει δεόντως. Είμαι τυχερός που ο ίδιος πιστεύω ότι διαθέτω και τα τέσσερα στοιχεία. Όπως συμβαίνει στην πειραματική αρχαιολογία η επιτυχής, λειτουργική αναβίωση μιας αρχαίας εφεύρεσης που έχει διασωθεί μόνο στα αρχεία κείμενα τεκμηριώνει το αληθές της ύπαρξής της με εγκυρότητα και αξιοπιστία. Είναι σημαντικό ο καθένας μας να γνωρίζει τις τεχνολογικές ρίζες μας όπως θέλουμε να γνωρίζουμε και την ιστορία μας. Για να γίνει αυτό ευρέως γνωστό, από την πλευρά μου εκτός από τα μουσεία και τις περιοδεύουσες εκθέσεις μου που έχουν ταξιδέψει από το Καστελόριζο μέχρι τη Μελβούρνη, παράλληλα έχω παραχωρήσει πλήθος ερευνών, σχεδίων, φωτογραφιών αλλά και εκθεμάτων μου στους άλλους δύο φορείς στην Ελλάδα που ασχολούνται με την αρχαία ελληνική τεχνολογία, το ΝΟΗΣΙΣ και η  ΕΜΑΕΤ».

-Ποιο είναι το σημαντικότερο έκθεμα που υπάρχει στα μουσεία σας; 

«Δεν θα μπορούσα να ξεχωρίσω εύκολα κάποιο. Όμως με βάση ειδικά κριτήρια, όπως η πολυπλοκότητα, ο εντυπωσιασμός και η καινοτομία θα μπορούσαν να διακριθούν α) το «στατόν» αυτόματο θέατρο των Φίλωνος – Ήρωνος, (ουσιαστικά πρόκειται για τον «κινηματογράφο» ή αλλιώς λόγω μεγέθους την «τηλεόραση» των αρχαίων Ελλήνων, αφού παρουσίαζε αυτόματα την πλοκή ενός μύθου με κινούμενη εικόνα, ήχο και φωτορεαλισμό), β) η αυτόματη θεραπαινίδα του Φίλωνος, (πρόκειται για ένα ευφυέστατο πλήρως λειτουργικό ρομπότ – υπηρέτρια που κερνούσε οίνο αυτόματα σε ποσότητα και ποσοστό ανάμειξης με νερό σύμφωνα με την επιθυμία του κάθε επισκέπτη) και γ) το  «υπάγον» αυτόματο θέατρο Ήρωνος, (πρόκειται για ένα αυτοκινούμενο όχημα-κουκλοθέατρο με προγραμματιζόμενη αυτόματη πλοήγηση).

-Πόσο έχουν συμβάλει οι αρχαίοι Έλληνες στην εξέλιξη της σύγχρονης τεχνολογίας μας;

«Η εξέλιξη της σύγχρονης τεχνολογίας μας θα ήταν αμφίβολη χωρίς την ανέξοδη επανάκτηση (μετά από τουλάχιστον 1000 χρόνια ωρίμανσης τότε που η τεχνολογία αιχμής δεν κατοχυρωνόταν) των θεμέλιων λίθων της αυτής της πολύπλοκης αρχαιοελληνικής τεχνολογίας τους. Αυτά τα κληροδοτήματα, ίδια και αναντικατάστατα, εξακολουθούν και σήμερα να αποτελούν τα δομικά στοιχεία της τεχνολογίας μας. Για παράδειγμα η μηχανή του πιο σύγχρονου αυτοκινήτου αποτελείται από εξαρτήματα που είναι εφευρήματα των αρχαίων Ελλήνων όπως έμβολα και κύλινδροι, κοχλίες και περικόχλια, οδοντωτοί τροχοί και κανόνες, υδραυλικές βαλβίδες και υδραυλικοί ελεγκτές,  αλυσοτροχούς και αλυσίδες, τροχαλίες και ιμάντες, ελατήρια και άλλα. Δεν είναι αυτονόητο ότι όλα αυτά μαζί, κάπου, κάποτε θα ανακαλύπτονταν. Μέσα σε δυο αιώνες (3ος και 2ος αι. π.Χ.) επινοήθηκαν τεχνολογικές καινοτομίες και τεχνικές που χρειάστηκε μιάμιση χιλιετία για να ξεπεραστούν. Αν αυτός ο αρχαιοελληνικός τεχνολογικός οργασμός δεν ανακοπτόταν η ανθρωπότητα θα βρισκόταν τώρα στο μελλοντικό λυκαυγές της 3ης χιλιετίας μ.Χ. και θα απολάμβανε ή θα ονειροπολούσε από άλλους πλανήτες τη μελλοντική 4η χιλιετία της γήινης παγκόσμιας ιστορίας».

-Τι περιλαμβάνουν οι εκθέσεις του νέου μουσείου σας στην Αθήνα και τι αναμένουν οι επισκέπτες του από αυτές; 

Το μουσείο αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας στεγάζεται σε ένα εξαιρετικό Αρτ Νουβό κτήριο που ήταν η πατρική οικία της βασίλισσας Ασπασίας Μάνου στο Κολωνάκι, Πινδάρου 6 και Ακαδημίας. Στο κύριο επίπεδο παρουσιάζεται η έκθεση «Αρχαία Ελλάδα – οι απαρχές των τεχνολογιών», στο ανώτερο επίπεδο παρουσιάζεται η έκθεση «Τα μουσικά όργανα και τα παιχνίδια των αρχαίων Ελλήνων» καιστο κατώτερο επίπεδο η έκθεση «Σκέψου σαν τον Αρχιμήδη».

Με τη βοήθεια των γιων μου και του εξειδικευμένου προσωπικού του μουσείου που αποτελείται από ιστορικούς-αρχαιολόγους και μηχανικούς θα γνωρίσουν ότι η τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων  λίγο πριν το τέλος του αρχαίου ελληνικού κόσμου  ήταν συγκλονιστικά όμοια με τις απαρχές της νεωτερικής τεχνολογίας μας. Τεχνολογίες χθεσινές (όπως η ατμοκίνηση), σημερινές (όπως η ρομποτική) και μελλοντικές (όπως η αυτοκίνηση με αυτόματη πλοήγηση) και 24 ακόμη τεχνολογίες έχουν τις ρίζες τους στη αρχαία Ελλάδα σαν σύλληψη, σαν ιδέα αλλά με άλλο τρόπο υλοποίησης. Θα γνωρίσουν το έργο σπουδαιότερων εφευρετών της ανθρωπότητας όπως τους  τρεις κορυφαίους μηχανικούς της Αλεξάνδρειας (τον Κτησίβιο, το Φίλωνα και τον Ήρωνα) που ενέπνευσαν τον Ντα Βίντσι, το Γαλιλαίο και το Νεύτωνα. Θα λειτουργήσουν οι ίδιοι τις εφευρέσεις τους και θα ανακαλύψουν και κατανοήσουν στοιχεία μαθηματικών και αρχές των φυσικών επιστημών. Θα περιστρέψουν για παράδειγμα το κομβίο του περίφημου μηχανισμού των Αντικυθήρων (υπάρχει σε διάφορες λειτουργικές εκδόσεις από το φυσικό μέγεθος μέχρι 2,5 μέτρα ύψος) και θα ξεκλειδώσουν βιωματικά όλα τα μυστικά του. Θα παίξουν με τις σιδηρές χείρες και τα πυρφόρα κάτοπτρα του Αρχιμήδη για να ανυψώσουν και να κάψουν τα Ρωμαϊκά πλοία. Θα μπορούν να στοχαστούν και να αναρωτηθούν για τους λόγους που χάθηκαν «τεχνολογικά» 1500 σχεδόν χρόνια από την ανθρώπινη ιστορία. Η σημαντικότερη ικανοποίησή μου είναι όταν καταφέρνουμε να δίνουμε στους μαθητές μας έναν ακόμη λόγο να νοιώθουν υπερήφανοι για την πατρίδα τους και μάλιστα στον τομέα της τεχνολογίας αιχμής που στην εποχή μας δυστυχώς είμαστε ουραγοί. Και η μεγαλύτερη χαρά μας όταν οι μαθητές αυτοί τα Σαββατοκύριακα φέρνουν στο μουσείο και τους γονείς τους.

-Τι μας επιφυλάσσει το μουσείο στο μέλλον ; 

Οι γιοι μου κατασκευάζουν πολλαπλά ακριβή αντίγραφα του μουσείου με σκοπό να δημιουργηθούν και άλλες μουσειακές συλλογές αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας σε ακαδημαϊκά ιδρύματα, μουσεία, πολιτιστικούς φορείς και αλλού. Σκοπός μου είναι να δημιουργηθεί ένα «μουσείο» αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας σε κάθε γωνιά της πατρίδας μας και όχι μόνο. Νομίζω ότι το χρωστάμε στους προγόνους μας. Οι περιοδεύουσες εκθέσεις του μουσείου αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας ταξιδεύουν σε όλο τον κόσμο σε Ευρώπη, Ασία, Αμερική, Αυστραλία σε Αρχαιολογικά Μουσεία, Μουσεία Επιστημών, Ακαδημαϊκά Ιδρύματα, Διεθνείς Οργανισμούς, Βιβλιοθήκες όπως πρόσφατα στη Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, αποδεικνύοντας περίτρανα το πόσα περισσότερα από όσα νομίζουμε χρωστά ο σύγχρονος τεχνολογικός πολιτισμός στους αρχαίους Έλληνες. Το όραμά μου είναι κάθε γωνιά του πλανήτη να έχει γνωρίσει αυτήν την αξιοθαύμαστη ξεχασμένη αρχαία ελληνική τεχνολογία.

Θα ήταν πολύ σημαντικό οι αναγνώστες σας και ιδίως οι ομογενείς μας να βοηθήσουν στην υλοποίηση και άλλων περιοδευουσών εκθέσεων στις περιοχές τους. Να σημειώσουμε ότι το μουσείο είναι ένας μη κερδοσκοπικός φορέας χωρίς ιδιόκτητο χώρο και χωρίς να έχει λάβει καμιά επιχορήγηση από οποιοδήποτε δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα. Τώρα έχει μεγαλώσει και χρειάζεται την αγάπη όλων.

AAZ

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ