Ο Γιάννης Μπαζιώτης, επίκουρος καθηγητής Ορυκτολογίας – Πετρολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών, είναι ο πρώτος Ελληνας γεωλόγος που πήρε µέρος σε αποστολή αναζήτησης και περισυλλογής µετεωριτών της NASA στην Ανταρκτική. Η οµάδα στην οποία συµµετείχε ταξίδεψε τον Νοέµβριο του 2017 στην παγωµένη ήπειρο και περισυνέλεξε 263 µετεωρίτες από τα πεδία µπλε πάγου. Μάλιστα κυκλοφόρησε το βιβλίο «Ένας Έλληνας στην Ανταρκτική. 80 ηµέρες. Αναζητώντας µετεωρίτες µε τη NASA» στο οποίο περιγράφει το χρονικό της αποστολής. Ο ίδιος παραχωρεί συνέντευξη.
-Είστε ο πρώτος Έλληνας στην ιστορία της μόνης Αποστολής αναζήτησης και ανάκτησης μετεωριτών της Εθνικής Υπηρεσίας Διαστήματος της Αμερικής, της μυθικής NASA, σε ένα ταξίδι στο πιο αφιλόξενο μέρος του πλανήτη μας, την Ανταρκτική. Μπορείτε να μας αναφέρετε τις εμπειρίες σας;
«Καταρχάς να αναφέρω πως η αποστολή AntarcticSearchforMeteorites (ANSMET) χρηματοδοτείται από τη NASA. Ο κύριος επιστημονικός υπεύθυνος είναι ο RalphHarvey, και ο δεύτερος είναι ο JimKarner. Τη διαχείριση της αποστολής την έχει αναλάβει το πανεπιστήμιο του RalphHarvey, το Case Western Research University που βρίσκεται στο Cleveland των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, ενώ γραφειοκρατικά αποφασιστικό ρόλο παίζει το Ίδρυμα Ερευνών της Αμερικής.
Οι περιβαλλοντικές συνθήκες που αντιμετωπίσαμε και ήταν πραγματικά ακραίες. Η Ανταρκτική αποτελεί την πιο «δύσκολη» περιοχή του πλανήτη μας. Η μέση θερμοκρασία που αντιμετωπίσαμε στο ύπαιθρο ήταν μείον 30 βαθμοί Κελσίου. Με την παρουσία του καταβατικού ανέμου, έντασης 12 και πλέον μποφόρ και ταχύτητας περίπου 95 χιλιομέτρων την ώρα, έδινε την αίσθηση του κρύου υπό θερμοκρασία μείον 45 με μείον 50 βαθμών. Σε αυτές τις συνθήκες η ορατότητα ήταν πολύ περιορισμένη καθώς φυσούσε χιόνι.
Αρκετά επικίνδυνο τμήμα της Αποστολής ήταν η οδήγηση των χιονο-οχημάτων πάνω από τις μεγάλες ρωγμές του πάγου – που συχνά καλύπτονταν από χαλαρές χιονογέφυρες– ενώ το βάθος τους ξεπερνούσε τα 15-20 μέτρα. Η αναπνοή ήταν αρκετά δύσκολη, και ιδιαιτέρως τις δύο πρώτες νύχτες παραμονής στο βαθύ πεδίο. Δυσκολευόμουν να κοιμηθώ, ενώ υπήρχαν τουλάχιστον 150 φορές που «πετάχτηκα» από τον ύπνο μου. Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα-σύμπτωμα παραμονής σε μεγάλο υψόμετρο και χαμηλές θερμοκρασίες. Ευτυχώς τα συμπτώματα πέρασαν γρήγορα όχι μόνο σε μένα, αλλά και στα υπόλοιπα μέλη της ομάδος, κι έτσι δεν απαιτήθηκε κάποια βοήθεια.
Η φυσική ομορφιά, των βουνών της Ανταρκτικής, ήταν μοναδική. Βρισκόμασταν στο βαθύ πεδίο της Ανταρκτικής σε υψόμετρο 2.200-2.800 μέτρων, με τα γύρω βουνά να ορθώνονται επιβλητικά και τις κορυφές τους να αγγίζουν τα 3.700 μέτρα.
Κάτι που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, όταν δεν φυσούσε αέρας, ήταν η απουσία κάθε ήχου από την ατμόσφαιρα. Ίσως το «βαθύ πεδίο» της Ανταρκτικής να είναι το μόνο σημείο στον πλανήτη μας που μπορείς να ακούσεις τον ήχο της σιωπής. Μία κατάσταση που όταν συνδυάζεται με την απίστευτα όμορφη εικόνα των βουνών της Ανταρκτικής, τότε πραγματικά νιώθεις ευλογημένος που υπάρχεις και βιώνεις το κάθε δευτερόλεπτο σε αυτό το μοναδικό μέρος της Γης. Το μόνο μέρος που πλησιάζει τις αντίξοες συνθήκες άλλων σωμάτων του ηλιακού μας συστήματος, όπως είναι ο πλανήτης Άρης».
-Τι προέκυψε με την αναζήτηση, περισυλλογή και ανάλυση μετεωριτών;
«Η μελέτη των μετεωριτών μας αποκαλύπτει τα μυστικά τους, όπως την ηλικία και τις διαδικασίες σχηματισμού τους, ενώ βρίσκονταν στο μητρικό τους σώμα προέλευσης. Πολλοί μετεωρίτες – αυτό αποτελεί και δικό μου κομμάτι έρευνας- μας δίνουν πληροφορίες σχετικά με τη θερμοκρασία και την πίεση που αναπτύχθηκε κατά την πρόσκρουση των αστεροειδών στο μητρικό σώμα. Παράλληλα, ένα σημαντικό πεδίο έρευνας αποτελεί η κατανόηση του κρίσιμου ρόλου που έπαιξε το νερό κατά τα πρώϊμα στάδια εξέλιξης του ηλιακού μας συστήματος. Από πού προήλθε το νερό ή γιατί ο πλανήτης μας είναι κατοικήσιμος, είναι ερωτήματα που τελικώς σχετίζονται με το θέμα της ανάπτυξης της ζωής.
Γιατί όμως στην Ανταρκτική; Η Ανταρκτική αποτελεί την καλύτερη φυσική «παγίδα» συγκέντρωσης μετεωριτών στη Γη. Ένα πέτρωμα όπως ένας μετεωρίτης (με μαύρο -συνήθως- εξωτερικό περίβλημα, λόγω της καύσης του κατά το πέρασμα από τη γήινη ατμόσφαιρα), διακρίνεται πολύ εύκολα στο ολόλευκο περιβάλλον της Ανταρκτικής, αλλά και σχετικά ευκολότερα από τα υπόλοιπα πετρώματα που βρίσκονται εκεί. Στην πραγματικότητα, κάθε πέτρωμα που ξεχωρίζει σε μία πληθώρα όμοιων –γήινων– πετρωμάτων, είναι εν δυνάμει μετεωρίτης. Σημαντικό όμως είναι το ότι, κατά την πτώση των μετεωριτών στο παγωμένο κάλυμμα της Ανταρκτικής, ένα κάλυμμα που «ρέει» με κατεύθυνση τον ωκεανό, από Ανατολή προς Δύση, συναντά στο διάβα του ένα τεράστιο εμπόδιο: τη ραχοκοκαλιά της Ανταρκτικής, τα όρη Transantarctic. Αυτό έχει ως συνέπεια την προς τα πάνω κίνηση του πάγου όταν συναντήσουν το «εμπόδιο»-πάγο στον οποίο βρίσκονται εγκλωβισμένοι οι μετεωρίτες. Ταυτόχρονα, η δράση των λεγόμενων καταβατικών ανέμων που πνέουν από το βουνό προς το κάλυμμα πάγου, βοηθά στην απόξεση και απομάκρυνση του επιφανειακού πάγου, γεγονός που αφήνει μια επιφάνεια γεμάτη με «εξωγήινα» αντικείμενα. Τέλος, η Ανταρκτική είναι η πιο ξηρή περιοχή στη Γη, κάτι που συμβάλλει στην ελάχιστη έως μηδενική διάβρωση ενός μετεωρίτη κατά την παραμονή στον πάγο.
Συλλέξαμε 263 μετεωρίτες εκ των οποίων, κάποιοι από αυτούς –αρκετά σπάνιοι– είχαν προέλευση από τον αστεροειδή Vesta, από τα ενδότερα τμήματα των πυρήνων πλανητοειδών (σιδηρομετεωρίτες), όπως και ανθρακούχοι χονδρίτες που δείχνουν σχηματισμό στα πολύ πρώϊμα στάδια δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος.
-Πόσο δύσκολες είναι οι συνθήκες για τον άνθρωπο να επιβιώσει στην Ανταρκτική;
Το να συμμετάσχεις στην Αποστολή ANSMET στην Ανταρκτική, αποτελεί ένα ταξίδι που οι Αμερικανοί το ονομάζουν «lifechanging”. Είναι ταξίδι ζωής που απαιτεί ιδιαίτερη ψυχική προετοιμασία, πριν και κατά τη διάρκεια της Αποστολής. Υπήρξε χαρακτηριστική περίπτωση που παραμείναμε εγκλωβισμένοι στη σκηνή για 5 ημέρες, εξαιτίας του πολύ κακού καιρού. Σε αυτό το διάστημα περνούν πολλές σκέψεις από το μυαλό, ακόμα και το κατά πόσο θα αντέξει η σκηνή στο υπερβολικά δυνατό σφυροκόπημα του καταβατικού ανέμου της Ανταρκτικής. Επίσης, μαθαίνεις ακόμα περισσότερο τις έννοιες της επιμονής κι υπομονής. Για παράδειγμα, ψάχναμε μετεωρίτες επί ημέρες, και η αδυναμία εύρεσης (ειδικά τις πρώτες ημέρες εξερεύνησης) μας οδηγούσε στον να επιμένουμε ακόμα περισσότερο. Δε μπορώ να λησμονήσω το γεγονός ότι τηρούσαμε απαρέγκλιτα ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα κατά τη διάρκεια του 24ωρου. Θα έλεγα παρουσιάζαμε στρατιωτική πειθαρχία, ξεκινώντας το πρωί στις 07:00 με πρωϊνό, ξεκίνημα της δουλειάς μας στις 09:00 αφού πρώτα ετοιμάζαμε τα χιονο-οχήματα, βραδινό γεύμα στις 18:00, ύπνο στις 21:30-22:00. Όλα αυτά, τη στιγμή κατά την οποία το ηλιακό φως περιέλουζε το τοπίο, τη σκηνή, τη ψυχή μας, για όλο το 24ωρο. Αυτό μας δυσκόλευε, ειδικά τις πρώτες ημέρες, ακόμα και στο να κοιμηθούμε.
-Είστε συγγραφέας και του βιβλίου “ΕΝΑΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΑΡΚΤΙΚΗ”. Μπορούμε να πούμε ότι είναι ένα οδοιπορικό προς την ανακάλυψη μετεωριτών, αλλά και βαθύτερων νοημάτων της ζωής;
Μία εμπειρία που αποτελούσε ένα παιδικό όνειρο και που έγινε πραγματικότητα. Αποτελεί ένα οδοιπορικό προς την ανακάλυψη μετεωριτών, αλλά και των βαθύτερων νοημάτων της ζωής. Όντας «ονειροπόλος», η υλοποίηση του κάθε ονείρου με οδηγεί στο να θέσω τις βάσεις για το επόμενο. Μία προσπάθεια που απαιτεί ενέργεια, υπομονή, επιμονή και στοχοπροσήλωση. Όλοι αυτοί οι παράγοντες, μαζί με τον ενθουσιασμό της ανακάλυψης του καινούργιου, μας οδήγησαν στην Ανταρκτική. Μεγάλη μου επιθυμία είναι, το βιβλίο αυτό, να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τους νέους ανθρώπους στην αναζήτηση και υλοποίηση αυτού που θεωρούν ως κάτι δύσκολο ή «άπιαστο».
-Ήταν όνειρο ζωής για σας να ταξιδέψετε στην Ανταρκτική;
Μεγάλο. Είναι κάτι που στο μυαλό μου έχει ξεκινήσει ήδη από την ηλικία των 10 ετών. Υλοποιήθηκε τελικώς 27 χρόνια αργότερα, με τη συμμετοχή μου στην Αποστολή ANSMET. Από αυτή την άποψη αισθάνομαι τυχερός, αλλά, όπως χαρακτηριστικά λέω και στους φοιτητές μου, απαιτείται ΠΟΛΥ σκληρή δουλειά και αφοσίωση για να πετύχουμε δύσκολους στόχους-όνειρα. Κάτι τέτοιο δείχνει και η συμμετοχή μου στο ANSMET,καθώς λαμβάνονται περί τις 200 αιτήσεις κάθε χρόνο για 1-2 θέσεις. Εγώ ανέμενα 5 χρόνια μέχρι να γίνω δεκτός.
-Και μια τελευταία ερώτηση. Εκτιμάτε, πως υπάρχει τεράστιο επιστημονικό δυναμικό στα ελληνικά πανεπιστήμια που λόγω έλλειψης κονδυλίων μένει ανεκμετάλλευτο;
Πράγματι, υπάρχουν πολλοί επιστήμονες που τα χρόνια της οικονομικής κρίσης έφυγαν στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα το λεγόμενο «braindrain». Μία διαρροή εγκεφάλων, που αναστρέφεται μόνο με συντονισμένες δράσεις και κονδύλια που θα σχετίζονται με την ενίσχυση της Επιστημονικής Κοινότητας. Υπάρχουν δράσεις το τελευταίο διάστημα, για παράδειγμα η δημιουργία του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) το οποίο προκηρύσσει προγράμματα σε διάφορους τομείς και είναι κάτι που έλειπε στην Ελλάδα. Είναι μία προσπάθεια που θα πρέπει να στηριχθεί περαιτέρω καθώς –ως φορέας– βρίσκεται στα πρώτα του βήματα. Με συστηματικότητα και περιοδικές προκηρύξεις (σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα μέσα στο έτος), υλοποίηση των προγραμμάτων, απλοποίηση των διαδικασιών, ένα μεγάλο μέρος των Νέων Επιστημόνων θα αισθανθεί μεγαλύτερη σιγουριά και θα αποκτήσει τη δυνατότητα «σχεδιασμού» του δικού του μέλλοντος.
